Wyrok z dnia 24 maja 1994 r.
I PRN 27/94


Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędzia SA: Kazimierz Jaśkowski, Sędzia
SN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca),


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu
w dniu 24 maja 1994 r. sprawy z powództwa Romana S. przeciwko Skarbowi Pań-
stwa-Sądowi Wojewódzkiemu w Sz. o wynagrodzenie
na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 listopada 1993 r. [...],


u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt III, tj. w części oddalającej rewizję strony
pozwanej oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 30 marca 1993 r. [...] w pkt Ia i Ib w
części uwzględniającej powództwo powyżej kwoty 41.060.067 zł. (czterdzieści jeden
milionów sześćdziesiąt tysięcy sześćdziesiąt siedem złotych) wraz z odsetkami i w
tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpiecz
eń Społecznych w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 30 marca 1993 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Szczecinie zasądził od strony pozwanej - Sądu Wojewódzkiego w
Szczecinie na rzecz powoda Romana S. następujące kwoty: - 45.582.000 zł. tytułem
wyrównania wynagrodzenia za czas od 1 stycznia 1989 r. do 31 grudnia 1991 r.
wraz ze skapitalizowanymi odsetkami od 9 marca 1993 r. oraz z należnościami
stanowiącymi wyrównanie nagrody z zakładowego funduszu nagród za lata 1989 -
1991 r. i wyrównaniem nagrody jubileuszowej, do której powód nabył prawo w
kwietniu 1990 r., przy czym od kwoty tej zasądził 60% od 10 marca 1993 r., -
23.247.000 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 1992 r. do
31 lipca 1992 r. wraz ze skapitalizowanymi odsetkami i od kwoty tej zasądził 60% od
30 listopada 1992 r. i - 32.890.300 zł z 60% od 11 grudnia 1992 r. tytułem waloryzac
ji wynagrodzenia za lata 1989 - 1991 oraz umorzył postępowanie w części dotycząc
ej kwoty 13.024.160 zł, a w pozostałej części powództwo oddalił.

Sąd Wojewódzki ustalił, że powód w spornym czasie był zatrudniony na
stanowisku sędziego Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie - przewodniczącego wy-
działu tego Sądu. Strona pozwana wypłacała powodowi wynagrodzenie za pracę
sprzecznie z art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz. U.
z 1990 r, Nr 23, poz. 138/ oraz z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Pol-
skiej z dnia 25 września 1990 r. w sprawie wynagrodzeń sędziów sądów
powszechny ch oraz asesorów i aplikantów sądowych (Dz. U. Nr 66, poz. 392), gdyż
do oblicze nia tego wynagrodzenia przyjmowała niższą podstawę niż wynikającą z
przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej w gospodarce naro-
dowej, ogłaszane go co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w
Dzienniku Urzędo wym Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Wojewódzki podniósł, że powyższe przepisy dotyczące zasad wynagra-
dzania sędziów nie zostały zmienione ani ustawą z dnia 28 września 1991 r. o wy-
nagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396), ani ustawą z
dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r. (Dz.
U. Nr 21, poz. 83), gdyż te ostatnie przepisy mają charakter porządkowy i służą
kształtowaniu środków na wynagrodzenia pracowników w sferze budżetowej. Poza
tym art. 4 ustawy z dnia 28 września 1991 r. został uznany orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 29 stycznia 1992 r. K. 15/91 za niezgodny z przepisami Kon-
stytucji. Co więcej, omawiana ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia, tj. z dniem
4 października 1991 r., a powód przed tą datą już nabył prawo do wynagrodzenia w
oparciu o obowiązujące wówczas przepisy, zatem art. 4 tej ustawy narusza zasadę
lex retro non agit.

Sąd I instancji uznał również za uzasadnione roszczenie powoda dotyczące
odsetek oraz z tytułu waloryzacji zaległego wynagrodzenia na podstawie art. 3581 §
3 k.c..

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu rozpo-
znając rewizję strony pozwanej wyrokiem z dnia 4 listopada 1993 r, III APr 117/93,
uchylił zaskarżony wyrok w pkt I b, w części zasądzającej ponad 13.660.838 zł z od-
setkami i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego roz-
poznania, zmienił zaskarżony wyrok w pkt I c w ten sposób, że oddalił powództwo o
zapłatę kwoty 32.890.300 zł i oddalił rewizję w pozostałej części.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu I instancji, iż wynagrodzenie powoda
powinno być zgodne z art. 71 Prawa o ustroju sądów powszechnych przewidującym
systematyczną waloryzację wynagrodzeń sędziowskich przez przyjęcie za podstawę
do ustalenia ich wysokości bieżącego przeciętnego wynagrodzenia w sferze produk
cji materialnej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest możliwe wsteczne odbieranie
pracownikowi przysługujących mu uprawnień (w tym wynagrodzenia) gwarantowan
ych obowiązującymi zasadami prawa pracy i konkretnymi przepisami, a tak właśnie
czyni art. 4 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżeto
wej w 1991 r. oraz art. 16 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki
finansowej państwa w 1992 r.

Sąd Apelacyjny nie podzielił natomiast stanowiska Sądu Wojewódzkiego w
kwestii istnienia zwłoki w zapłacie wynagrodzenia za 1992 r. w związku z czym
uchylił zaskarżony wyrok w pkt I b ponad kwotę 13.660.838 zł i przekazał sprawę w
tym zakresie do ponownego rozpoznania. Nie podzielił również rozstrzygnięcia tego
Sądu w kwestii waloryzacji dochodzonego wynagrodzenia i w tej części zmieniając
zaskarżony wyrok oddalił powództwo. Poza tym oddalił rewizję strony pozwanej (pkt
III sentencji wyroku).

Od powyższego wyroku w części oddalającej rewizję strony pozwanej oraz od
poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego w części uwzględniającej
powództwo ponad kwotę 41.060.067 zł. wraz z odsetkami wniósł rewizję nadzwy-
czajną Minister Sprawiedliwości domagając się uchylenia wymienionych wyroków w
zaskarżonej części i oddalenia powództwa, ewentualnie uchylenia wymienionych
wyroków w oznaczonej części i przekazania sprawy Sądowi Wojewódzkiemu -
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania.

Zdaniem rewidującego wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu narusza rażąco
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżeto
wej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) oraz art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia
1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz.
83). gdyż pomija te przepisy przy rozstrzyganiu sprawy uznając, że nie obowiązują
one ze względu na swój "porządkowy" charakter.Stanowisko to pozostaje w sprzec-
znoś ci z jednoznaczną treścią wymienionych przepisów, które stanowią, że do
ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądów
powszechn ych i prokuratorów za 1991 r. oraz za 1992 r. do czasu uchwalenia
ustawy budżeto wej - stosuje się przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji mate-
rialnej w I kwartale 1991 r. Przepisy te - jako późniejsze - uchylają w okresie ich
obowiązywa nia moc obowiązującą art. 71 § 1 prawa o ustroju sądów powszechnych
w odniesie niu do bieżącej waloryzacji wynagrodzeń w oparciu o aktualne przeciętne
wynagrodze nie w sferze produkcji materialnej, wprowadzają natomiast jako pod-
stawę ustalenia wynagrodzenia - przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji mate-
rialnej z I kwartału 1991 r. Zatem według tych zasad powinno być obliczone wyna-
grodzenie powoda i od tak ustalonego wynagrodzenia należą się również odsetki.
Jest to nie więcej niż 41.060.067 zł, wobec czego powyżej tej kwoty żądania powoda
są bezzasadne.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Okresem spornym w sprawie jest okres od dnia 1 stycznia 1989 r. do dnia 31
lipca 1992 r. W tym czasie, gdy chodzi o wynagrodzenie sędziów, obowiązywało
kilka aktów prawnych. Do dnia 31 grudnia 1990 r. obowiązywał art. 71 ustawy z dnia
20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz. U. z
1990 r., Nr 23, poz. 138), który stanowił, że wynagrodzenie sędziów jest równe i
stanowi, odpowiednio do rangi stanowiska sędziego, wielokrotność przeciętnego
wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej, a tym, co różnicuje wynagrodzenie
sędziów, jest staż pracy i pełniona funkcja. Powyższy przepis rozumiany był w ten
sposób, że podstawą ustalenia wynagrodzenia sędziego jest przeciętne wynagrodze
nie w sferze produkcji materialnej wraz z wypłatami z zysku z tego okresu, w którym
powstaje prawo sędziego do wynagrodzenia (tzw. bieżąca waloryzacja wynagrodzeń
sędziowskich), przy zastosowaniu odpowiedniego mnożnika (zob. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 22 sierpnia 1991 r. I PZP 34/91 i z dnia 27 maja 1993 r. I PZP
12/93).

Gdy chodzi o wynagrodzenie sędziów w 1991 r., to art. 4 ust. 1 ustawy z dnia
28 września 1991 r o wynagrodzeniach w sferze budżetowej 1991 r. (Dz. U Nr 87,
poz. 396) przewiduje, że do ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów Sądu
Najwyższego, sędziów sądów powszechnych i prokuratorów w 1991 r., stosuje się
przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r.
Również tę zasadę ustalenia wynagrodzenia sędziów w 1992 r.- do czasu uchwale
nia ustawy budżetowej na 1992 r., przyjął art. 16 pkt. 2 ustawy z dnia 25 stycznia
1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz.
83). Na mocy art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz.
U. Nr. 50, poz. 229), w okresie od 1 czerwca do 31 grudnia 1992 r. do wynagrodzeń
sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądu powszechnych, prokuratorów oraz osób
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe stosuje się przeciętne wynagrodze
nie w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z zysku w I
kwartale 1992 r.

W spornym czasie, ustawą z dnia 16 października 1991 r. (Dz. U. Nr 100,
poz. 443), nastąpiła także zmiana art.71 Prawa o ustroju sądów powszechnych
polegająca na wprowadzeniu nowego, następującego brzmienia § 2 tego artykułu:
"Przez przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej, o którym mowa w §
1, rozumie się przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodar
ce narodowej bez wypłat z zysku,ogłaszane co kwartał przez Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor
Polski", w terminie do dnia 7 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału za
kwartał poprzedni". Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zmianie
ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych... § 2 art. 71 w nowym brzmieniu
wszedł w życie z dniem ogłoszenia ustawy, tj. dnia 6 listopada 1991 r.

Z przytoczonych przepisów wynikają zatem następujące konsekwencje:

- w okresie od 1 stycznia do 5 listopada 1991 r.podstawą ustalenia wyna-
grodzenia zasadniczego powoda powinno być przeciętne wynagrodzenie w sferze
produkcji materialnej w I kwartale 1991 r. wraz z wypłatami z zysku;

- w okresie od 6 listopada 1991 r. do 31 maja 1992 r. podstawę tę stanowiło
przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r., bez
wypłat z zysku;

-w okresie od 1 czerwca do 31 lipca 1992 r. podstawą tą było przeciętne wy-
nagrodzenia w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej w pierwszym
kwartale 1992 r., bez wypłat z zysku.

Ponadto z wymienionych wyżej przepisów wynika, iż ustawodawca uczynił
odstępstwo od zasady bieżącej waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich stanowiąc,
że w okresach przewidzianych w tych przepisach, za podstawę wynagrodzenia
sędziów przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z
wcześniejszego okresu (I kwartał 1991 r. i I kwartał 1992 r.), a nie przeciętne wyna-
grodzenie w sferze produkcji materialnej z tego kwartału, za który przysługuje wyna-
grodzenie.

Przedstawione stanowisko jest zgodne z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia
27 maja 1993 r. I PZP 12/93 (nie publikowaną), w której uzasadnieniu Sąd ten
stwierdził, że "przepisy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagro-
dzeniach w sferze budżetowej w 1991 r., art. 16 pkt. 2 ustawy z dnia 25 stycznia
1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r. oraz art. 28 ustawy
budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r., jako późniejsze, uchylają w okre-
sie ich obowiązywania moc obowiązującą art. 71 Prawa o ustroju sądów powszech-
nych odnośnie do bieżącej waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich w oparciu o aktu-
alne przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcyjnej...", oraz że w razie sprzec-
zności między przepisami różnych ustaw, w wypadku gdy późniejsze nie uchylają w
wyraźny sposób wcześniejszych, ma zastosowanie reguła lex posterior derogat pri-
ori. Tak również uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 1994 r. I PRN
11/94 (nie publikowanym).

Za trafny należy więc uznać zarzut wnoszącego rewizję nadzwyczajną, że
rażącym naruszeniem prawa jest niezastosowanie omawianych przepisów przy
rozstrzyganiu o żądaniach powoda i przy wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Oceny tej nie może zmienić okoliczność - przyjęta przez Sąd Apelacyjny jako
istotna - że Trybunał Konstytucyjny uchwałą z dnia 29 stycznia 1992 r. K. 15/91
(OTK I półrocze 1992, poz. 8) uznał między innymi art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28
września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87,
poz. 396) za niezgodny z Konstytucją, zaś Sejm RP dnia 6 maja 1992 r. uznał to or-
zeczenie za zasadne, skoro stanowisko Sejmu nie spowodowało zmiany lub
uchylenia w całości lub w części wymienionego przepisu. Konsekwencją tego stanu
rzeczy jest zachowanie przez ten przepis mocy obowiązującej. W tej kwestii w taki
sam sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 2 marca 1993 r. I
PZP 3/93 i z dnia 27 maja 1993 r. I PZP 12/93 podkreślając, że "ani orzeczenie Try-
bunału Konstytucyjnego, ani decyzja samego Sejmu uznająca jego zasadność, nie
mają wpływu na moc obowiązującą aktu ustawodawczego", gdyż wyłączenie jego
obowiązywania następuje dopiero w wyniku zmiany lub uchybienia przez Sejm
ustawy w całości lub w części. W związku z tym nie ma podstaw do niestosowania
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r., co oznacza że brak jest podstaw do
kwestionowania przewidzianego w tym przepisie zawieszenia waloryzacji płac w
1991 r.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądzając na rzecz
powoda należność z tytułu wyrównania wynagrodzenia, odsetek, wyrównania nagród
z zakładowego funduszu nagród i wyrównania nagrody jublieuszowej ustalił faktycz
nie wypłacone powodowi wynagrodzenie (niekwestionowane przez stronę pozwaną-
k. 9) i porównał je z wysokością przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji ma-
terialnej według obwieszczeń Prezesa GUS zamieszczanych w Monitorze Polskim, a
ponadto uwzględnił wypłaty należności dokonane przez stronę pozwaną w toku
procesu. Zgodnie z tymi ustaleniami strona pozwana wypłaciła powodowi tylko
13.024.160 zł. tytułem wyrównania wynagrodzenia za czas od 1 stycznia 1989 r. do
5 listopada 1991 r., na którą to kwotę składa się: 1.865.240 zł, 3.658.500 zł i
7.400.300 zł (k.40). Tymczasem według rewidującego strona pozwana wypłaciła
powodowi w toku procesu oprócz kwoty 13.024.160 zł. także 1.044.900 zł (16 kwiet-
nia 1993 r.) i 39.700.800 zł (29 grudnia 1993 r.), jak również nie kwestionuje jego
prawa do wyrównania wynagrodzenia za czas od 6 listopada 1991 r. do 31 maja
1992 r. W konsekwencji przedmiotem zaskarżenia jest kwota przekraczająca
41.060.067 zł wraz z odsetkami. Powód - mimo iż otrzymał odpis rewizji nadzwyczaj
nej - w swoim piśmie z dnia 16 maja 1994 r. nie ustosunkował się do tych okolicznoś
ci.

W tym stanie rzeczy, z uwagi na nieprawidłowe - z pominięciem obowiązują-
cych przepisów - określenie należności powoda i konieczność zbadania, jakie kwoty
wypłaciła strona pozwana na poczet jego należności, niezbędne stało się uchylenie
zaskarżonego wyroku w części oddalającej rewizję strony pozwanej (pkt III sentencji
), a także poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubez-
piec zeń Społecznych w punktach Ia i Ib w części uwzględniającej powództwo
powyżej kwoty 41.060.067 zł z odsetkami i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania. Jednocześnie należy wska-
zać, że stroną pozwaną w sprawie jest Sąd Wojewódzki w Szczecinie jako zakład
pracy powoda (art. 3 k.p.), a nie Skarb Państwa reprezentowany przez Prezesa tego
Sądu.

Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku (art.
421 § 2 k.p.c.).
=========================================