Wyrok z dnia 13 maja 1994 r. I PRN 24/94


Rozstrzygnięcie sprawy co do jej istoty przez sąd rewizyjny w sytuacji,
gdy sąd pierwszej instancji przekazał sprawę w tym zakresie zakładowi ubez-
pieczeń społecznych, narusza prawo strony do rozpoznania jej żądania przez
dwie instancje sądowe.


Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Janusz Łętowski (sprawozdawca),


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 maja 1994 r. sprawy z powództwa
Wiesławy D. przeciwko Instytutowi Kształcenia Zawodowego-Ministerstwo Edukacji
Narodowej w Warszawie o wynagrodzenie na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzec-
znika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 13 listopada 1991 r. [...] ,


u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy dla Warszawy Pragi z dnia 25 czerwca1991 r. [...] i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł w dniu 23 kwietnia 1994 rewizję nadz-
wyczajną od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 13 listopada 1991 r.
[...], zarzucając temu wyrokowi rażące naruszenie art. 367 i art. 388 § 1 k.p.c. oraz
naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. W konsekwencji wnosił o uchylenie
powyższego wyroku a także poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego dla
Warszawy-Pragi z dnia 25 czerwca 1991 [...] i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco:

Powódka domagała się m.in. zasądzenia prawidłowej kwoty z tytułu wyna-
grodzenia za czas choroby.

Sąd Rejonowy uznając, że w istocie rzeczy powódka domaga się zasądzenia
zasiłku chorobowego uznał swą niewłaściwość i przekazał w tym zakresie sprawę do
rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (pkt 1 wyroku Sądu Rejonowego),
natomiast w pozostałej części powództwo oddalił. W związku z rewizją powódki Sąd
Wojewódzki uznał, że powódce - będącej pracownikiem naukowym - przysługiwało
za czas choroby wynagrodzenie za pracę, a nie zasiłek chorobowy. W związku z tym
Sąd Wojewódzki doszedł do wniosku, że wyrok Sądu Rejonowego w części uznają-
cej swą niewłaściwość i przekazującej sprawę do rozpoznania Zakładowi Ubezpiec-
zeń Społecznych jest wadliwy. Sąd Wojewódzki rozpoznał w tej części sprawę mery-
torycznie i uznał, że w świetle obowiązujących przepisów otrzymane przez powódkę
wynagrodzenie za czas choroby jest zgodne z prawem. Sąd Wojewódzki zmienił
więc zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich wyrok Sądu Wojewódzkiego wydany
został z rażącym naruszeniem prawa. Rewidujący wywodzi, iż w świetle obowiązują-
cego w Polsce porządku prawnego stronie przysługiwało prawo do merytorycznego
rozpoznania jej żądania przez sądy dwu instancji. Zasada ta znalazła m.in. wyraz w
art. 367 k.p.c., zgodnie z którym "od wyroków sądów pierwszej instancji przysługuje
rewizja", jak również w art. 388 § 1 k.p.c., stosownie do którego sąd rewizyjny w ra-
zie uwzględnienia rewizji uchyla zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji i przeka-
zuje sprawę do ponownego rozpoznania temu sądowi, który wydał wyrok w pier-
wszej instancji. Z przepisu tego wynika, że obywatel ma zagwarantowane prawo
merytorycznego rozpoznania jego żądań przez sądy obu instancji.

W niniejszej sprawie - zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich - w Sądzie
Rejonowym w ogóle nie doszło do merytorycznego rozpoznania wysokości
należnego powódce wynagrodzenia za pracę za okres choroby, ponieważ Sąd Re-
jonowy uznał, że powódka powinna otrzymywać zasiłek chorobowy, a w związku z
tym sprawę przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Natomiast Sąd Wojewódzki, uznając, że powódce należy się za okres
choroby wynagrodzenie za pracę, ustalił wysokość tego wynagrodzenia. Tymczasem
wobec nierozpoznania tego żądania przez Sąd Rejonowy (przekazanie sprawy Zak-
ładowi Ubezpieczeń Społecznych) Sąd Wojewódzki powinien był wyrok Sądu Re-
jonowego w tym zakresie uchylić i sprawę przekazać do merytorycznego roz-
poznania Sądowi Rejonowemu. W ten sposób powódka została pozbawiona
służącego jej uprawnienia do rozpoznania roszczeń przez Sądy obu instancji.

W konsekwencji tego uchybienia nie zostały też prawidłowo rozstrzygnięte
pozostałe roszczenia powódki, ponieważ mają one charakter "pochodny" od prawid-
łowego ustalania wysokości wynagrodzenia za pracę, co w niniejszej sprawie nie
nastąpiło.

W tym stanie rzeczy - zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich - Sąd Wo-
jewódzki wydając zaskarżony wyrok w sposób rażący naruszył prawo jak również
interes Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ pozbawił powódkę zagwarantowanych
jej przez obowiązujący porządek prawny uprawnień do merytorycznego rozpoznania
sprawy przez Sądy obu instancji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, a argumenty w niej przytoczone są
przekonujące. Sąd Najwyższy podziela pogląd rewidującego, iż w sprawie doszło do
pozbawienia strony służącego jej na mocy wyraźnych przepisów k.p.c. (art. 367, art.
388 § 1) prawa do merytorycznego rozpoznania jej żądania przez dwie instancje
sądowe. Prawo to służy stronie niezależnie nawet od okoliczności, czy może ona
wykazać rzeczywisty interes prawny w zaskarżeniu orzeczenia i tego rodzaju kwes-
tia nie podlega badaniu przez sąd w postępowaniu rewizyjnym. Strona nie ma oczy-
wiście obowiązku wnoszenia rewizji, zależy to od jej woli, nie może jednak skutec-
znie zrzec się tego uprawnienia i jej działania zmierzające w tym kierunku nie mo-
głyby przynieść rezultatów. Skoro jednak tak, to należy uznać, iż zasadą polskiego
prawa procesowego jest "in dubio pro revisione" i wszelkie wątpliwości powstające
na tym tle powinny być zgodnie z tą zasadą rozstrzygane.

Sąd Najwyższy doszedł też do przekonania, iż Sąd Wojewódzki rozpoznając
merytorycznie sprawę w zakresie, w jakim nie została ona materialnie rozstrzygnięta
przez Sąd I-szej instancji naruszył także przepis art. 390 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem, sąd rewizyjny może zmienić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty
sprawy jedynie wówczas, gdy zachodziło tylko naruszenie przepisów prawa materi-
alnego, a ponadto wtedy, gdy sąd I instancji dopuścił się tego rodzaju uchybień
procesowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy. Tego rodzaju sytuacja w
stosunku do rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego nie zachodziła, bowiem Sąd ten
przekazał tylko sprawę do merytorycznego rozstrzygnięcia Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych. W takich okolicznościach nie było więc podstaw do rozpoznania
sprawy co do istoty przez Sąd Wojewódzki, skoro Sąd Rejonowy sam jej w tym zak-
resie nie rozstrzygnął, dlatego także i z tych względów rewizję nadzwyczajną należy
uznać za uzasadnioną.

Trafny jest także zarzut rewizji nadzwyczajnej co do naruszenia zaskarżonym
wyrokiem interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego (m.in. III ARN 41/90) dla zastosowania art. 421 § 2 k.p.c. jest
konieczne, by skutki naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej prowadziły do
sprzeczności z zasadami państwa prawa (art. 1 Konstytucji) lub z zasadami wynika-
jącymi z ratyfikowanych przez Polskę umów prawa międzynarodowego, a szczegól-
nie tych dotyczących ochrony praw człowieka. Ratyfikowane przez Polskę między-
narodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 14) a także Europejska
Konwencja Praw Człowieka (art. 6) wyraźnie statuują prawo do sądu (które musi być
wykładane w sposób rozszerzający) jako fundamentalne prawo człowieka w demok-
ratycznym państwie prawa. Już tylko zatem z tej przyczyny można traktować wszel-
kie naruszenia powyższego prawa (łącznie z uprawnieniem do merytorycznego roz-
poznania sprawy przez dwie instancje sądowe) jako naruszające interes Rzeczypo-
spolitej Polskiej.

W tej sytuacji Sąd Najwyższy na zasadzie art. 421 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sen-
tencji.
========================================