Wyrok SN - I PRN 117/94
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PRN 117/94
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1995/14/170
Data wydania:1995-01-06

Wyrok z dnia 6 stycznia 1995 r.
I PRN 117/94

1. Strony stosunku pracy mogą umownie określić prawo pracownika do
podwyżek wynagrodzenia proporcjonalnych do podwyżek przyznanych innym
pracownikom, zajmującym podobne stanowiska pracy.

2. Jeżeli treść umownego źródła prawa pracy nie jest jednoznaczna, to sąd
powinien przeprowadzić dowód z przesłuchania stron tej umowy w celu
wyjaśnienia ich zamiaru (art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.)

3. Jeżeli prawo pracownika do pewnego składnika wynagrodzenia wynika
tylko z woli stron stosunku pracy, a nie z przepisów płacowych, to zmiana
zakładowego systemu wynagrodzenia nie pozbawia automatycznie pracownika
prawa do tego świadczenia (art. 21 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach
tworzenia zakładowych systemów wynagradzania - jednolity tekst: Dz. U. z 1990
r., Nr 69, poz. 407).


Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 stycznia 1995 r. sprawy z powództwa
Franciszka K. przeciwko Zakładom Mięsnym "P." w P. o uznanie bezskuteczności
wypowiedzenia zmieniającego, przywrócenia IV kategorii zaszeregowania i 13 różnych
roszczeń majątkowych, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich
[...] od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
z dnia 14 kwietnia 1994 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego-
-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 29 października 1993 r.,
[...] i sprawę przekazał temu Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Powód Franciszek K. - po sprecyzowaniu roszczeń w trakcie procesu - wniósł o
zasądzenie od pozwanych P. Zakładów Mięsnych w P. kwoty 357.077.521 zł, uznanie
bezskuteczności wypowiedzenia z dnia 25 października 1990 r. i przywrócenie od dnia
1 marca 1990 r. 14 kategorii zaszeregowania.
Na dochodzoną kwotę składają się następujące roszczenia:
1. wyrównanie wynagrodzenia zaniżonego wskutek obniżenia kategorii zasze-
regowania od dnia 1 marca 1990 r. oraz wskutek obniżenia wskaźnika premii od dnia 1
lutego 1991 r. z 40% do 30%, łącznie w kwocie 16.874.800 zł,
2. wyrównanie wynagrodzenia obniżonego wskutek pozbawienia go dodatku
funkcyjnego kierownika działu rewizji w wysokości 165% najniższego wynagrodzenia,
co wynosi 10.512.300 zł,
3. kwota 9.012.300 zł tytułem dodatku rewidenckiego,
4. kwota 7.576.300 zł tytułem wyrównania premi ,
5. kwota 5.730.988 zł tytułem wyrównania nagrody z zysku za lata 1990 i 1991,
6. kwota 5.020.000 zł tytułem wyrównania zaniżonych premii specjalnych,
7. kwota 25.532.600 zł tytułem wyrównania nagrody jubileuszowej,
8. kwota 25.532.600 zł tytułem wyrównania odprawy emerytalnej,
9. kwota 3.366.828 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za okres od dnia 1 li-
pca do dnia 30 września 1991 r., zaniżonego wskutek pozbawienia go dodatku wy-
równawczego i nagrody z zysku,
10. kwota 184.419.968 zł tytułem odsetek ustawowych,
11. kwota 63.513.407 zł tytułem odsetek "inflacyjnych".
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.
Sąd I instancji-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, oddalił po-
wództwo. Sąd ten ustalił, że powód pracował w pozwanym zakładzie pracy od 1954 r., z
przerwą w latach 1960-1969. W listopadzie 1991 r. powód przeszedł na emeryturę.
Powód pracował na stanowisku kierownika rewizji. W związku ze zmianami orga-
nizacyjnymi dnia 24 lutego 1990 r. pozwany zaproponował powodowi zmianę sta-
nowiska pracy, polegającą na przejściu na stanowisko rewidenta. Powód przyjął tę
propozycję, kwestionował jedynie wysokość wypłacanego mu wynagrodzenia. Osta-
tecznie wynagrodzenie powoda, łącznie z dodatkiem rewidenckim, ustalono od dnia 1
marca 1990 r. w kwocie 1.100.000 zł. Następnie zlikwidowano dział, w którym powód
pracował i w związku z tym zaproponowano mu stanowisko specjalisty do spraw kontroli
wewnętrznej w nowo utworzonym dziale inwentaryzacji i kontroli wewnętrznej, z
zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia. Powód nie przyjął tej propozycji.
Wówczas pozwany pismem z dnia 25 października wypowiedział powodowi warunki
pracy i płacy, proponując mu stanowisko specjalisty do spraw skupu. Wypowiedzenie
było dokonane za 3-miesięcznym okresem ze skutkiem na dzień 31 stycznia 1991 r.
Powód przyjął proponowane warunki, jednakże zaskarżył samo wypowiedzenie,
wnosząc o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach oraz domagając się
dodatku wyrównawczego na podstawie art. 43 § 1 k.p. i art. 6 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o tzw. zwolnieniach grupowych.
Zdaniem Sądu I instancji powód nie nabył prawa do dodatków wyrównawczych,
gdyż po wypowiedzeniu nie otrzymywał wynagrodzenia niższego, niż przed
wypowiedzeniem. Także nie może powód kwestionować obniżenia mu kategorii zasze-
regowania, bo ustalone dla niego wynagrodzenie w maksymalnej stawce w 12 kategorii
zaszeregowania mieści się w widełkach 14 kategorii zaszeregowania. Nie jest istotne
dla interesów powoda włączenie do podstawy wynagrodzenia dodatku rewidenckiego i
dodatku funkcyjnego. Ponadto należało mieć na względzie, że z dniem 1 stycznia 1991
r. weszło w życie porozumienie o zakładowym systemie wynagradzania z dnia 31
grudnia 1990 r., które zniosło wypłacanie dodatków, w tym dodatku rewidenckiego,
poprzez włączenie ich do płac zasadniczych (§ 26 ust. 1 i 2). Powód otrzymywał premie
specjalne i nie może skutecznie domagać się zasądzenia ich w wyższej wysokości,
gdyż premie te miały charakter uznaniowy. Nie jest również uzasadnione żądanie
powoda wyrównania jego wynagrodzenia do maksymalnej wysokości w 14 kategorii
zatrudnienia, gdyż przed wypowiedzeniem zmieniającym zajmował on stanowisko, na
którym zgodnie z taryfikatorem winien otrzymywać wynagrodzenie w 12 kategorii
zaszeregowania. Ponadto jedynie od uznania dyrektora zależało, czy w związku z
okresem przedemerytalnym powoda zostanie mu przyznane wyższe wynagrodzenie.
Żądania wyrównania odprawy emerytalnej i nagrody jubileuszowej są bezpodstawne,
gdyż powód otrzymał je w wysokości określonej przez § 20 i § 22 zakładowego systemu
wynagradzania. Wypowiedzenie zmieniające było uzasadnione likwidacją działu, w
którym powód pracował (art. 42 i art. 43 k.p.) i nie zawierało uchybień formalnych.
W rewizji, opartej na zarzucie naruszenia prawa materialnego, powód wniósł o
zmianę wyroku Sądu I instancji i zasądzenie dochodzonej kwoty, ewentualnie o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił rewizję powoda. Zdaniem tego Sądu rosz-
czenia powoda w zakresie dodatku wyrównawczego związane są z okresem od dnia 1
lipca 1990 r. do dnia 31 października 1991 r. Tak więc prawo do tego dodatku nabyłby
powód wtedy, gdyby w lipcu 1990 r. zarabiał mniej, niż w czerwcu tego roku. Powód nie
może zasadnie domagać się zasądzenia tego dodatku, gdyż w lipcu 1990 r. zarobił o
104.125 zł więcej, niż w czerwcu 1990 r.
Sąd Apelacyjny podzielił także stanowisko Sądu I instancji w odniesieniu do
dodatku funkcyjnego i dodatku rewidenckiego. Jeśli chodzi o pierwszy z tych dodatków,
to został on wliczony do wynagrodzenia w formie podwyżki. Także odstąpienie od
wypłacania dodatku rewidenckiego nie pomniejszyło zarobków powoda, albowiem
zgodnie z załącznikiem nr 4 do zakładowego systemu wynagrodzeń dodatek ten został
zlikwidowany poprzez wliczenie go do wynagrodzenia zasadniczego. Premia stała w
wysokości 40% przysługiwała pracownikom na stanowiskach kierowniczych i w tej
wysokości była wypłacana powodowi do dnia 1 lutego 1991 r., to jest do dnia objęcia
przez niego stanowiska specjalisty do spraw skupu. Od tej daty przysługująca premia
wynosiła 30%, ale zwyżka innych składników wynagrodzenia zrekompensowała to
obniżenie premii. Nie jest także uzasadnione żądanie powoda zasądzenia wynagrodze-
nia w wysokości wynikającej z maksymalnej stawki w 14 grupie zaszeregowania.
Powód otrzymywał wynagrodzenie według maksymalnej stawki w 12 grupie zaszere-
gowania, mieszczące się w widełkach 14 grupy, a sam fakt pozostawienia powoda na
stanowisku kierowniczym nie skutkowałby automatycznie osiągania maksymalnych
zarobków przewidzianych w 14 grupie.
Od wyroku tego złożył rewizję nadzwyczajną Rzecznik Praw Obywatelskich,
wnosząc o jego uchylenie oraz o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu I instancji
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Skarżący zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego rażące naruszenie prawa proce-
sowego (art. 387, 388 § 1 i 381 § 1 k.p.c.) w związku z nienależytym wyjaśnieniem
sprawy przez Sąd Wojewódzki i rażącym naruszeniem przez ten Sąd zasady swo-
bodnej oceny dowodów oraz rażące naruszenie przepisów prawa materialnego:
- art. 39 i art. 43 w zw. z art. 38 k.p. przez ich niezastosowanie mimo, że powód
był w wieku przedemerytalnym,
- ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.),
- art. 42 § 1 k.p. w zw. z art. 43 § 2 k.p. przez przyjęcie, że obniżenie kategorii
zaszeregowania i wskaźnika premi , obniżenie wliczonego do płacy zasadniczej dodatku
rewidenckiego oraz pozbawienie powoda dodatku funkcyjnego nie wymagały
wypowiedzenia warunków płacy,
- § 13 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 18 grudnia
1974 r. w sprawie obliczania wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy,
odszkodowań, dodatków wyrównawczych oraz niektórych innych należności ze
stosunku pracy (Dz. U. Nr 51, poz. 334 ze zm.),
- § 26 ust. 1 i 2 porozumienia o zakładowym systemie wynagradzania z dnia 31
grudnia 1990 r. przez niezaliczenie w całości do wynagrodzenia zasadniczego powoda
dodatku rewidenckiego.
Zdaniem skarżącego został także naruszony interes Rzeczypospolitej Polskiej ze
względu na rażące naruszenie szczególnej ochrony stosunku pracy pracownika w wieku
przedemerytalnym oraz zasady niepogarszania jego uprawnień płacowych. Uchybienia
te doprowadziły do obniżenia podstawy wymiaru emerytury powoda.
W odniesieniu do wypowiedzenia zmieniającego z dnia 25 października 1990 r.
skarżący podniósł, że nie zostało dostatecznie wyjaśnione, czy istniały przyczyny
organizacyjne, uzasadniające wypowiedzenie pracownikowi objętemu szczególną
ochroną oraz czy pozwany zastosował się do obowiązku przeprowadzenia konsultacji
ze związkiem zawodowym, którego członkiem był powód (art. 38 k.p.). Nie rozważyły
także oba Sądy żądania powoda zasądzenia dodatku wyrównawczego na podstawie
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych. Nie jest uzasadnione -
zdaniem skarżącego - stanowisko obu Sądów, że obniżenie grupy zaszeregowania
powoda nie pogorszyło jego sytuacji. Powód stracił bowiem możliwości awansowe,
które posiadałby, gdyby nadal był zaszeregowany w 14 grupie. Nie została także
wyjaśniona sprawa zrzeczenia się przez powoda dodatku funkcyjnego. Z naruszeniem
§ 26 porozumienia o zakładowym systemie wynagradzania wliczono powodowi do
wynagrodzenia zasadniczego tylko niewielką część dodatku rewidenckiego. Oceniając
prawo powoda do dodatku wyrównawczego błędnie dokonano porównania jego
wynagrodzenia z lipca 1990 r. z wynagrodzeniem z czerwca tego roku, gdyż wskutek
wypowiedzenia zmieniającego z dnia 25 października 1990 r. powód objął nowe
stanowisko pracy od dnia 1 lutego 1991 r., a więc należało porównać wynagrodzenie
powoda z lutego 1991 r. z wynagrodzeniem ze stycznia 1991 r. W odniesieniu do
dodatku wyrównawczego i niektórych innych roszczeń powoda niezbędne było prze-
prowadzenie dowodu z opinii biegłego księgowego. Prawo do premii specjalnej nie jest
objęte rewizją nadzwyczajną, gdyż premia ta miała charakter uznaniowy. Natomiast
stanowi naruszenie prawa obniżenie premii regulaminowej z 40% do 30% bez
wypowiedzenia zmieniającego i wymaga oceny, czy było ono dopuszczalne w związku z
art. 43 k.p. Wysokość pozostałych roszczeń powoda, będących pochodną od
prawidłowo ustalonego wynagrodzenia w spornym okresie, powinna być ustalona przy
pomocy biegłego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona przede wszystkim ze względu na nie-
wyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Zasadny jest
zarzut rewizji nadzwyczajnej, iż Sąd I instancji nie poczynił ustaleń co do zachowania
przez pozwanego trybu konsultacji zamiaru wypowiedzenia warunków pracy i płacy,
złożonego powodowi dnia 25 października 1990 r. Jeżeli powód był w tym czasie
członkiem związku zawodowego - co potwierdzają zeznania świadka K. D. - to
obowiązkiem zakładu pracy było zawiadomienie tego związku o zamiarze wypowie-
dzenia zmieniającego (art. 38 k.p. w zw. z art. 42 § 1 k.p.). Ponownego rozważenia
przez Sąd I instancji wymaga także sprawa zasadności wypowiedzenia zmieniającego z
dnia 25 października 1990 r. Sąd ten przyjął, że było ono uzasadnione likwidacją działu,
w którym powód był zatrudniony (art. 42 w zw. z art. 43 k.p.) i powołał się w tym
zakresie na pismo powoda, w którym stwierdza on, że gdyby nie reorganizacja w
zakładzie pracy, to byłby nadal kierownikiem działu, który w wyniku reorganizacji cał-
kowicie zlikwidowano. Powód odnosi jednak to stwierdzenie do okresu sprzed dnia 1
marca 1990 r. - kiedy był kierownikiem działu rewizji - a nie do okresu poprzedzającego
wypowiedzenie zmieniające, kiedy zajmował - od dnia 1 maja 1990 r. - stanowisko
kierownika samodzielnej sekcji rewizji.
Nie została także należycie rozważona zasadność żądań powoda w odniesieniu
do okresu od dnia 1 marca 1990 r. Powód wyraził zgodę na wliczenie do jego wy-
nagrodzenia zasadniczego dodatku funkcyjnego, który uprzednio przysługiwał mu jako
kierownikowi działu rewizji oraz nie zakwestionował obniżenia mu 14 kategorii
zaszeregowania na 12 kategorię. Wiązało się to z przejściem powoda ze stanowiska
kierownika działu rewizji na stanowisko specjalisty rewidenta. W późniejszych pismach
powód powoływał się na ustne uzgodnienia z pozwanym, według których warunkiem
wyrażenia zgody na przejście na niższe stanowisko było zapewnienie pozwanego, że
nie zostaną pogorszone warunki wynagradzania. Jeżeli więc Sąd I instancji przy
ponownym rozpoznawaniu sprawy ustali, że strony zawarły tej treści umowę, to
powinien następnie dokonać wykładni ich oświadczeń woli na podstawie art. 65 § 2 k.c.
w zw. z art. 300 k.p. W szczególności niezbędne będzie ustalenie, czy zamiarem stron
było zachowanie uprzedniej nominalnej wartości wynagrodzenia powoda, czy też
chodziło o realną jego wartość. Sąd I instancji trafnie przyjął, że przepisy prawa pracy
nie przyznają pracownikowi roszczenia o podwyżkę wynagrodzenia opartego tylko na
stwierdzeniu, że inni pracownicy na podobnych stanowiskach otrzymali wyższą
podwyżkę, niż pracownik żądający jej. Prawo pracownika do odpowiednio wysokiej
podwyżki może jednakże wynikać z oświadczenia woli zakładu pracy. Dokonując
wykładni oświadczeń woli stron zawierających w lutym 1990 r. umowę zmieniającą
warunki dotychczasowego stosunku pracy, Sąd I instancji powinien uwzględnić
całokształt okoliczności sprawy, w tym także fakt, że była ona zawierana w warunkach
wielkiej inflacji. Faktem jest, że po każdorazowej zmianie stanowiska - właśnie ze
względu na tę inflację - powód nominalnie zarabiał więcej i z tego względu nie należał
mu się dodatek wyrównawczy na podstawie art. 43 § 2 k.p. lub art. 10 ust. 5 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych. Nie zostało jednak przez oba Sądy
rozważone prawo powoda do stosownych podwyżek wynikające z umowy zawartej
przez strony w lutym 1990 r.
W odniesieniu do dodatku rewidenckiego, którego pozbawiono powoda od dnia 1
stycznia 1991 r., należy podnieść dwie kwestie. Zasadny jest zarzut rewizji
nadzwyczajnej, że nie została wyjaśniona treść § 26 ust. 2 porozumienia o zakładowym
systemie wynagradzania z dnia 31 grudnia 1990 r. Przewidziane w tym przepisie
wliczenie dodatków do płacy zasadniczej nasuwa wątpliwości interpretacyjne w
odniesieniu do zakresu wliczenia. Jeżeli treść umownego źródła prawa pracy, jakim jest
omawiane porozumienie, nie jest jednoznaczna, to sąd powinien przeprowadzić dowód
z przesłuchania stron tej umowy w celu wyjaśnienia ich zamiaru. Druga kwestia wiąże
się z mechanizmem wejścia w życie omawianego porozumienia. Według art. 21 ustawy
z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania
(jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r., Nr 69, poz. 407) porozumienie zastępuje z dniem jego
wejścia w życie wynikające z dotychczasowych przepisów odpowiednie warunki umów
o pracę i innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy.
Porozumienie może więc z dniem jego wejścia w życie zmienić treść stosunku pracy na
niekorzyść pracownika, ale tylko w odniesieniu do tych warunków umowy, które
wynikały z dotychczasowych przepisów. Jeżeli natomiast pewne uprawnienie
pracownika nie wynikało z tych przepisów, a jedynie z woli stron, to tego uprawnienia
nowe porozumienie nie może pracownika pozbawić. Jeżeli więc prawo powoda do
dodatku rewidenckiego w okresie od dnia 31 grudnia 1990 r., potwierdzane przez
pozwanego w kolejnych pismach określających podwyżki wynagrodzenia, znajdowało
podstawę w obowiązujących u pozwanego przepisach płacowych, to z dniem 1 stycznia
1991 r. powód utracił prawo do tego dodatku. Jeżeli natomiast przepisy płacowe nie
przewidywały dla stanowiska zajmowanego przez powoda w ostatnim okresie 1990 r.
dodatku rewidenckiego, to wynika stąd, iż źródłem jego prawa do tego dodatku była
wyłącznie wola stron stosunku pracy w związku z czym nowe porozumienie płacowe nie
mogło go pozbawić automatycznie prawa do tego świadczenia w styczniu 1991 r. Prawo
powoda do tego dodatku w okresie późniejszym zależy od ustaleń Sądu I instancji w
przedmiocie prawidłowości wypowiedzenia zmieniającego z dnia 25 października 1990
r. Powyższe stwierdzenia odpowiednio odnoszą się do obniżenia powodowi premii z
40% do 30%, poczynając od dnia 1 lutego 1991 r.
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie upływ 6 miesięcy
od wydania zaskarżonego wyroku, albowiem narusza on interes Rzeczypospolitej
Polskiej (art. 421 § 2 k.p.c.). Bez dostatecznego wyjaśnienia sprawy oddalono bowiem
powództwo pracownika w wieku przedemerytalnym, którego stosunek pracy podlegał
szczególnej ochronie i dla którego wynagrodzenie za pracę uzyskiwane w spornym
okresie stanowiło podstawę wymiaru emerytury.
Z powyższych względów na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. orzeczono, jak w
sentencji.

========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PRN 118/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/6/95
1996-08-21 
[IA] I PRN 103/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/6/93
1996-07-11 
[IA] I PRN 101/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/11/190
1996-11-07 
[IA] I PRN 99/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/9/151 Prawo Pracy 1997/3/34
1996-10-30 
[IA] I PRN 98/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/9/150
1996-10-30 
  • Adres publikacyjny: