Wyrok z dnia 28 marca 1996 r.
I PRN 1/96

Rozpowszechnienie w dniu 13 grudnia 1981 r. ulotek protestujących
przeciwko stanowi wojennemu nie stanowiło naruszenia prawa lub zasad
współżycia społecznego.

Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
Kulesza, Józef Iwulski, Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Andrzej Kijowski, Jerzy
Kuźniar, Teresa Romer,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu w dniu
28 marca 1996 r. sprawy z powództwa Ireny C.-W. przeciwko Urzędowi Woje-
wódzkiemu w O. o ustalenie, że stosunek pracy trwa, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Najwyższego-Izba Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 1983 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go orzeczenie Terenowej
Komisji Odwoławczej do Spraw Pracy w Olsztynie z dnia 9 sierpnia 1982 r., [...] i
sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Olsztynie do ponownego
rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Irena C.-W. była zatrudniona w Państwowej Szkole Muzycznej I i II
stopnia im. [...] w O. od 1 września 1973 r. jako mianowany nauczyciel. W latach 1980 i
1981 była aktywnym działaczem NSZZ "Solidarność". W dniu 25 grudnia 1981 r. została
tymczasowo aresztowana. Z aresztu została zwolniona w dniu 30 lipca 1982 r.
Prawomocnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 27 października
1982 r., [...], została skazana na karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania za to, że dnia 13 grudnia 1981 r. między godziną 12oo a
14oo w siedzibie Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" przy Zakładach Opon
Samochodowych "S." w O., działając wspólnie i w porozumieniu z G. L., sporządziła
ulotki nawołujące do nieposłuszeństwa dekretowi Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981
r. o wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, które następnie rozpowszechniała na
terenie miasta O., w tym również wśród swoich współpracowników.
Pismem z dnia 30 stycznia 1982 r. dyrektor Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu
Wojewódzkiego w O. zawiadomił powódkę , że w związku z jej aresztowaniem w dniu
25 grudnia 1981 r. jest zawieszona - z mocy prawa - w czynnościach służbowych z
dniem aresztowania. Jako podstawę prawną w piśmie wskazał art. 82 ust. 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Pismem z dnia 4 maja 1982 r. zawiado-
miono powódkę, że z dniem 25 marca 1982 r. wygasł jej stosunek pracy na podstawie
art. 66 KP i art. 98 Karty Nauczyciela.
W odwołaniu do Komisji Odwoławczej do Spraw Pracy przy Urzędzie Miejskim w
O. powódka zarzuciła między innymi bezzasadne powoływanie się przez Urząd Woje-
wódzki na art. 66 KP oraz wniosła o ustalenie, że stosunek pracy trwa nadal.
Terenowa Komisja Odwoławcza postanowieniem z 9 sierpnia 1982 r., [...],
ustaliła że stosunek pracy między stronami trwa nadal. W uzasadnieniu Komisja pod-
niosła, że nie minął jeszcze termin zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczyciela
przewidziany w art. 83 ust. 3 Karty Nauczyciela, gdyż nie zakończyło się jeszcze pos-
tępowanie wyjaśniające w sprawie, w związku z którą był zastosowany areszt tymcza-
sowy.
W następstwie pytań prawnych zadanych przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Olsztynie i przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego, w
uchwale z dnia 3 czerwca 1983 r., III PZP 9/83, skład siedmiu sędziów Sądu Naj-
wyższego uchwalił i wpisał do księgi zasad prawnych, iż "Przepis art. 66 § 1 Kodeksu
pracy nie ma zastosowania do nauczyciela mianowanego".
Sąd Najwyższy, po przejęciu sprawy do rozpoznania, wyrokiem z dnia 16
września 1983 r., [...] zmienił zaskarżone orzeczenie Komisji Odwoławczej do Spraw
Pracy i oddalił wniosek o ustalenie, że stosunek pracy trwa nadal. W uzasadnieniu wy-
roku Sąd Najwyższy stwierdził, iż strona pozwana sprzecznie z prawem uznała, że
stosunek pracy powódki wygasł z mocy art. 66 KP po upływie 3 miesięcznego okresu
tymczasowego aresztowania. Dalej Sąd Najwyższy wywiódł, że roszczenie powódki,
jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, nie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 Karty Nauczyciela nauczyciel powinien między innymi
kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, poszanowaniu Konstytucji
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako państwa socjalistycznego, dbać o kształtowanie
u uczniów postaw moralnych i obywatelskich. Wobec skazania powódki prawomocnym
wyrokiem karnym i z uwagi na charakter tego przestępstwa oraz mając na uwadze fakt,
że powódka podjęła z własnej inicjatywy działalność ulotkową i ulotki rozprowadzała
wśród pracowników szkoły, Sąd Najwyższy uznał, że przywrócenie jej do pracy na
stanowisko nauczyciela byłoby społecznie nieuzasadnione i sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego (art. 8 KP w związku z art. 98 ust. 1 Karty Nauczyciela).
Od tego wyroku dnia 4 stycznia 1996 r. rewizję nadzwyczajną złożył Rzecznik
Praw Obywatelskich zarzucając rażące naruszenie art. 61 i 62 w związku z art. 66 § 1
ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń
społecznych (Dz. U. Nr 39, poz. 231 ze zm.) oraz art. 8 KP w związku z art. 66 § 1 KP i
art. 26 oraz art. 83 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3,
poz. 19 ze zm.), a także naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Skarżący wniósł
o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu-Sądowi Pracy w Olsztynie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i zmianę orzeczenia Terenowej Komisji Odwoławczej w Olsztynie przez zasądzenie
stosownego odszkodowania.
W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej szczególnie mocno zaakcentowano zarzut
bezpodstawnego przyjęcia przez Sąd Najwyższy twierdzenia o nadużyciu prawa przez
powódkę. Podniesiono, iż Sąd Najwyższy nie wskazał, które powszechnie uznane i
obiektywnie stosowane reguły moralne lub obyczajowe pozwoliłyby zakwalifikować
żądanie powódki jako nadużycie prawa. Wskazano także na wagę uchybień w
działaniach strony pozwanej, która nawet po podjęciu cytowanej wyżej uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, przesądzającej o wadliwości stosowania wobec
powódki przepisu art. 66 KP, nie spełniła jej żądań. Ponadto stwierdzono w rewizji
nadzwyczajnej, że jest obecnie powszechnie znany fakt rozpoczęcia dopiero w dniu 17
grudnia 1981 r. druku Dziennika Ustaw, w którym opublikowano przepisy dotyczące
stanu wojennego.
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił także, iż Sąd Najwyższy z rażącym naru-
szeniem art. 62 w związku z art. 66 § 1 ustawy o okręgowych sądach pracy i ubez-
pieczeń społecznych zmienił zaskarżone orzeczenie Komisji Odwoławczej, zamiast
oddalić odwołanie zgodnie z art. 61 tej ustawy.
Naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej polega na naruszeniu prawa w tak
znacznym stopniu, że jego skutki prowadzą do sprzeczności z zasadami państwa
prawnego i z treścią pojęcia zasad sprawiedliwości społecznej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona w odniesieniu do zarzutu rażącego
naruszenia art. 8 KP i naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej.
Zachowanie powódki dnia 13 grudnia 1981 r. nie stanowiło naruszenia prawa, co
stwierdzono w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 1992 r., II KRN 393/91,
uchylającym wyrok Sądu Wojewódzkiego z dnia 27 października 1982 r., II Kr 398/82.
Protest przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w dniu 13 grudnia 1981 r. nie
narusza także żadnych zasad współżycia społecznego, albowiem prawnie w tym dniu
stan ten nie obowiązywał. Jak trafnie podniesiono w rewizji nadzwyczajnej, powódka
mogła zapoznać się z Dziennikiem Ustaw wprowadzającym stan wojenny dopiero po
dniu 17 grudnia 1981 r. Dla oceny zachowania powódki w dniu 13 grudnia 1981 r. nie są
zatem niezbędne rozważania dotyczące budzącej bardzo poważne wątpliwości kwestii
posiadania przez Radę Państwa kompetencji do wydania dekretu wprowadzającego
stan wojenny w trakcie sesji Sejmu (art. 31 ust. 1 w związku z art. 33 Konstytucji w
brzmieniu obowiązującym w 1981 r.).
Oczywiście zasadne jest także twierdzenie rewizji nadzwyczajnej o naruszeniu
interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Powódka postępowała zgodnie z prawem i za-
sadami współżycia społecznego, a mimo to została pozbawiona ochrony prawnej. Jest
to nie do zaakceptowania w państwie prawnym i nawet upływ ponad 12 lat od wydania
zaskarżonego wyroku nie jest przeszkodą w jego uchyleniu. Interes Rzeczypospolitej
Polskiej w naprawianiu krzywd stanu wojennego wyrażony został także w ustawie z dnia
24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym
zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne
(Dz. U. Nr 32, poz. 174 ze zm.). Powódka nie skorzystała z możliwości powrotu do
pracy na podstawie przepisów tej ustawy, gdyż przed jej powrotem z zagranicy upłynął
termin do zgłoszenia stosownego wniosku. Istnienie tej ustawy nie ogranicza
dopuszczalności złożenia rewizji nadzwyczajnej na korzyść pracownika, który mógł
powrócić do pracy na jej podstawie, albowiem żaden z przepisów omawianej ustawy nie
wyłącza stosowania w tym zakresie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy powódka może skorzystać z prawa
wyboru między roszczeniem o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, a
odszkodowaniem (art. 56 w związku z art. 67 KP w związku z art. 98 ust. 1 Karty
Nauczyciela). Odszkodowanie określone w art. 58 KP powinno zostać zwaloryzowane
na podstawie art. 3581 § 3 KC w związku z art. 300 KP (por. wyrok z dnia 30 stycznia
1992 r., I PRN 60/91, PiZS 1992 nr 7, str. 64). Sąd I instancji powinien także wezwać do
udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej Szkołę uprzednio zatrudniającą po-
wódkę (art. 194 § 1 w związku z art. 477 KPC). Dla nauczyciela zatrudnionego w szkole
jego zakładem pracy (pracodawcą) jest bowiem szkoła, a nie urząd wojewódzki,
kuratorium oświaty lub zarząd gminy.
Nie jest natomiast uzasadniony zarzut naruszenia przepisów art. 61 i 62 w
związku z art. 66 § 1 ustawy o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych.
Według art. 61 tej ustawy sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwz-
ględnienia, zaś zgodnie z art. 62 w razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zas-
karżone orzeczenie w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Przepisy te
określają procesowe następstwa stosowania prawa materialnego. Wadliwa wykładnia
prawa materialnego nie oznacza sama przez się naruszenia procedury. Przepisy
proceduralne naruszone są bowiem wtedy, gdy stosując prawo materialne - prawidłowo
lub błędnie - sąd postąpi inaczej niż wskazuje procedura. W niniejszej sprawie oznacza
to, że mimo wadliwego ustalenia bezzasadności roszczeń powódki Sąd prawidłowo
zastosował art. 62 wskazanej ustawy.
Z tych względów na podstawie art. 421 § 1 w związku z art. 422 § 2 KPC
orzeczono jak w sentencji.

========================================