Wyrok z dnia 21 lutego 2002 r.
I PKN 931/00

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do nieodpłatnego na-
bycia akcji w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym (art. 2 pkt 5
lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.)
nie wlicza się okresu zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, z którym sto-
sunek pracy został rozwiązany przez strony na podstawie porozumienia zakła-
dów pracy.


Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2002 r. sprawy z powództwa
Bolesława M. przeciwko KGHM ,,P.M." Spółce Akcyjnej - Oddział Zakłady Górnicze
,,P.S." w P. o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjne-
go we Wrocławiu z dnia 29 marca 2000 r. [...]


o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Powód Bolesław M. domagał się ustalenia, że przysługuje mu prawo do nie-
odpłatnego nabycia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego KGHM
S.A. Zakładów Górniczych P. w P. oraz zasądzenia ,,przysługujących mu akcji". Jako
pozwanego wskazał byłego pracodawcę, czyli KGHM Zakłady Górnicze w P.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Legnicy wyrokiem z dnia 27 sierpnia 1997 r., od-
dalił powództwo. Sąd ustalił, że powód nie przepracował dziesięciu lat pracy w Za-
kładach Górniczych w P. Jego poprzedni pracodawca Kopalnia Węgla Kamiennego
,,Z." na wniosek powoda i Zakładów Górniczych w P., już po podjęciu przez powoda
pracy w P., wyraziła zgodę na ,,przeniesienie służbowe" do nowego pracodawcy, u
którego powód miał otrzymać wcześniej mieszkanie z częściowym zwrotem kosztów
przeprowadzki. Żądanie umieszczenia w spisie pracowników uprawnionych do nie-
odpłatnego nabycia akcji powód złożył 10 maja 1997 r., czyli po upływie ośmiu lat od
rozwiązania z nim stosunku pracy. Strona pozwana pismem z dnia 26 maja 1997 r.
zawiadomiła go o odmowie umieszczenia w spisie uprawnionych do nieodpłatnego
nabycia akcji, ponieważ w Zakładach Górniczych w P. nie przepracował wymaganych
ustawą 10 lat przed przejściem na emeryturę. Oddalając powództwo, Sąd przytoczył
art. 2 pkt 5 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.) i stwierdził, że okres
zatrudnienia w KWK ,,Z." nie może być doliczony do okresu zatrudnienia w komercja-
lizowanym przedsiębiorstwie, bo nie przewidują tego przepisy.
Na skutek apelacji powoda, Sąd Wojewódzki w Legnicy wyrokiem z dnia 22
października 1998 r. uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie przed Sądem
Rejonowym i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 27 października 1999 r. [...] powtórnie oddalił powództwo. Sąd ustalił, że
powód pracował w KWK ,,Z." w okresie od 15 grudnia 1952 r. do 14 kwietnia 1969 r.
Jeszcze przed ustaniem zatrudnienia w Z. powód złożył podanie o przyjęcie do pracy
w Zakładach Górniczych w P., wchodzących w skład Kombinatu Górniczo-Hutnicze-
go Miedzi w L. Powód chciał zmienić pracę ze względu na możliwość uzyskania
mieszkania w P. wcześniej niż w Z. Na prośbę powoda ZG P. jako przyszły praco-
dawca wystąpiły do KWK ,,Z." z wnioskiem o wyrażenie zgody na ,,przeniesienie służ-
bowe". Po uzyskaniu zgody powód został 15 kwietnia 1969 r. zatrudniony w ZG P.
jako nadsztygar przeróbki mechanicznej. Pracował w ZG P. na różnych stanowiskach
do końca lutego 1979 r. Stosunek pracy został rozwiązany na jego wniosek w
związku z przejściem na emeryturę górniczą. Sąd Okręgowy uznał roszczenia powo-
da o ustalenie prawa i świadczenie za nieuzasadnione. Roszczenie o charakterze
ustalającym prawo do akcji Sąd uznał za pozbawione podstawy prawnej w świetle
art. 189 k.p.c. Natomiast roszczenie o spełnienie świadczenia (wydanie akcji) oddalił
dlatego, że powód nie udowodnił wymienionego w art. 2 ust. 5 lit. c ustawy o komer-
cjalizacji warunku przepracowania w strukturach komercjalizowanego przedsiębior-
stwa okresu dziesięcioletniego przed przejściem na emeryturę. Zdaniem Sądu do
okresu tego z braku podstawy prawnej nie można zaliczyć zatrudnienia powoda w
KWK ,,Z.". Roszczenie o wydanie akcji nie wynika z przepisów Kodeksu pracy i dla-
tego niemożliwe jest stosowanie przepisów prawa pracy dotyczących tzw. ,,ciągłości
pracy" oraz doliczanie okresu poprzedniego zatrudnienia w związku z jego zmianą w
drodze porozumienia zakładów pracy, czy też przeniesienia służbowego. Sąd pod-
kreślił również, że zgoda na ,,przeniesienie służbowe" została wyrażona już po roz-
wiązaniu przez powoda stosunku pracy z Zakładami Górniczymi w P.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 29 marca 2000 r. [...] oddalił
apelację powoda. Sąd drugiej instancji stwierdził, że uprawnieni pracownicy mogą
skorzystać z prawa do nabycia akcji, o ile w ciągu sześciu miesięcy od dnia wpisania
spółki do rejestru złożą pisemne oświadczenia o zamiarze nabycia akcji pod rygorem
utraty prawa do ich nabycia (art. 38 ust. 1 ustawy o komercjalizacji). Pracownik może
wystąpić z roszczeniami: 1) przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez
Ministra Skarbu Państwa o nakazanie złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu
nieodpłatnie odpowiedniej ilości akcji spółki powstałej w wyniku komercjalizacji
przedsiębiorstwa; 2) o ustalenie okresu zatrudnienia wymaganego do nieodpłatnego
nabycia akcji. Roszczenie o ustalenie okresu zatrudnienia do nieodpłatnego nabycia
akcji Sąd Najwyższy w wyroku z 24 czerwca 1998 r. w sprawie I PKN 198/98, uznał
za bezzasadne z uwagi na brak interesu prawnego przewidzianego w art. 189 k.p.c.
z uwagi na możliwość dochodzenia roszczenia o zawarcie umowy w sprawie nieod-
płatnego nabycia akcji ze Skarbem Państwa reprezentowanym przez Ministra Skarbu
Państwa. Jak się wydaje, uwzględnienie powództwa o charakterze ustalającym prze-
ciwko pracodawcy lub byłemu pracodawcy byłoby niedopuszczalne także dlatego, że
Skarb Państwa (jako strona umowy o nieodpłatne nabycie akcji) nie byłby związany
orzeczeniem zapadłym między innymi podmiotami. Przenosząc te uwagi na stan
faktyczny sprawy, Sąd Apelacyjny stwierdził przede wszystkim, że roszczenie powo-
da o charakterze ustalającym, zmierzające do określenia, iż ma on dziesięcioletni
okres zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie (art. 2 ust. 5 lit. c ustawy
o komercjalizacji) nie mogło być uwzględnione na podstawie art. 189 k.p.c. z braku
istnienia po stronie powoda interesu prawnego. Z kolei roszczenie ,,o przyznaniu
prawa do akcji" należało oddalić z powodu braku po stronie pozwanej legitymacji
procesowej biernej, która w tej sprawie przysługiwałaby Skarbowi Państwa oraz pra-
widłowego ustalenia Sądu pierwszej instancji, że powód nie należy do kręgu osób
wymienionych w art. 2 pkt 5 lit. c ustawy o komercjalizacji, gdyż ustawa nie przewi-
duje możliwości doliczenia stażu pracy z poprzedniego zakładu pracy, bez względu
na formę nawiązania i rozwiązania stosunku pracy.
Kasację od tego wyroku złożył powód, który zarzucił naruszenie art. 2 pkt 5 lit.
c ustawy o komercjalizacji przez błędną wykładnię, iż nie wykazał 10-cioletniego
okresu zatrudnienia w KGHM S.A. Oddział ,,P.S." w P. uprawniającego do nieodpłat-
nego nabycia akcji oraz naruszenie art. 189 k.p.c. przez błędne przyjęcie, iż nie wy-
kazał interesu prawnego w domaganiu się ustalenia prawa do nieodpłatnego nabycia
akcji. W uzasadnieniu kasacji powód wywiódł, że wykazał zatrudnienie w pozwanej
spółce od 15 kwietnia 1969 r. do 28 lutego 1979 r., a do stażu pracy, od którego zale-
żą wszelkie uprawnienia pracownicze wliczono mu zatrudnienie w Kopalni Węgla
Kamiennego w Z., z której przeszedł do pracy w drodze przeniesienia służbowego
(trójstronnego porozumienia). Zasadniczy zdaniem powoda problem do rozstrzygnię-
cia w sprawie, to rozważenie, czy mógł domagać się ustalenia prawa do nieodpłat-
nego nabycia akcji. Ustalenie prawa do nieodpłatnego nabycia akcji nie jest równo-
znaczne z prawem do skutecznego żądania zawarcia umowy o nieodpłatne nabycie
akcji z uwagi na ograniczenia zawarte w § 10 rozporządzenia Ministra Skarbu Pań-
stwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnio-
nych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji oraz trybu nabywania akcji przez
uprawnionych pracowników. W sytuacji powoda zbyt ryzykowne byłoby wystąpienie z
żądaniem przeciwko Skarbowi Państwa o nakazanie złożenia oświadczenia woli o
nieodpłatnym przeniesieniu odpowiedniej ilości akcji spółki, względnie o odszkodo-
wanie za utratę tego prawa, skoro powód nie był w ogóle na liście uprawnionych pra-
cowników. Powód uważa, iż przeniesienie służbowe pozwoliło mu zachować daleko
idące uprawnienia pracownicze. Taka była bowiem istota tej czynności prawnej pod
rządami przepisów prawa obowiązujących przed wprowadzeniem w życie Kodeksu
pracy. Podjęcie pracy w nowym zakładzie pracy po przeniesieniu służbowym było
traktowane jako ciągłość pracy, co w konsekwencji pozwalało traktować poprzedni
okres pracy jako pracę w nowym zakładzie pracy. Sumę tych okresów pracy traktuje
się jako jeden zakładowy staż pracy i stanowi to wyjątek od reguły nakazującej
uwzględnienie przy ustalaniu praw do określonych świadczeń tylko okresu zatrudnie-
nia w danym zakładzie pracy. Skoro okres zatrudnienia ustala się w oparciu o przepi-
sy prawa pracy, to nie można na potrzeby ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji do-
konywać interpretacji odmiennej, niekorzystnej dla pracownika. Powód faktycznie
domagał się ustalenia okresu zatrudnienia wymaganego do nieodpłatnego nabycia
akcji, co wynika z uzasadnienia pozwu i późniejszych pism procesowych. Skarżący
uważa, iż ma interes prawny w ustaleniu okresu zatrudnienia, gdyż istnieje niepew-
ność prawa. Niepewność ta polega na kwestionowaniu nabytego uprawnienia do cią-
głości pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. jest zasadny, gdyż stwierdzenie braku intere-
su prawnego w ustaleniu spełnienia przesłanek do nieodpłatnego nabycia akcji uza-
leżnione jest od ustalenia, że powodowi przysługiwałoby już wymagalne roszczenie o
zbycie tych akcji przez Skarb Państwa. Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji po-
wstaje po upływie trzech miesięcy od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych
akcji na zasadach ogólnych i wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia jego po-
wstania (art. 38 ustawy o komercjalizacji). Sądy nie ustaliły, aby rozpoczął się już
proces zbywania akcji na zasadach ogólnych, a więc aby powód mógł realizować
prawo do nieodpłatnego nabycia akcji. Ponieważ powód nie został przez stronę poz-
waną umieszczony na listach osób uprawnionych, to ma interes w ustaleniu istnienia
stosunku prawnego i to właśnie przeciwko pozwanej spółce, która podejmuje czyn-
ności i decyzje w tym zakresie. Kwestia, czy takim wyrokiem ustalającym byłby zwią-
zany Minister Skarbu jest obojętna z punktu widzenia istnienia interesu prawnego w
ustaleniu istnienia stosunku prawnego przeciwko pozwanej spółce. Pogląd taki wyni-
ka z powołanego przez Sąd drugiej instancji wyroku z dnia 24 czerwca 1998 r., I PKN
198/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 13, poz. 426; OSP 2000 r. z. 1, poz. 13 z glosą J.
Brola) oraz z wyroku z dnia 6 sierpnia 1998 r., III ZP 24/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 17,
poz. 545; OSP 2000 r. z. 2, poz. 31 z glosą J. Brola; Glosa 2000 r. nr 1, s. 16 z glosą
M. Przychodzkiego; por. też uzasadnienie wyroku z dnia 29 czerwca 2000 r., I PKN
717/99, OSNAPiUS 2002 r. nr 1, poz. 11) i Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
sprawę go podtrzymuje.
Nie jest natomiast zasadny zarzut naruszenia art. art. 2 pkt 5 lit. c ustawy o
komercjalizacji polegający na nieuznaniu powoda za osobę uprawnioną do nieod-
płatnego nabycia akcji, wskutek przyjęcia, że nie posiada on stażu dziesięciu lat
pracy w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym, gdyż do tego stażu nie
podlega wliczeniu okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy. Powód pracował
w KWK ,,Z." w okresie od 15 grudnia 1952 r. do 14 kwietnia 1969 r. W ZG P. został
zatrudniony 15 kwietnia 1969 r. i pracował do końca lutego 1979 r. Powód twierdzi,
że okres zatrudnienia w KWK ,,Z." powinien być zaliczony do stażu w komercjalizo-
wanym później przedsiębiorstwie, gdyż według ówczesnych przepisów taki był sku-
tek ,,przeniesienia służbowego". Charakterystyczne jest jednak, że powód nie wska-
zuje żadnych ,,ówczesnych" przepisów, które taki skutek powodowały. W przypadku
powoda można uznać (budzi to wątpliwości, gdyż zgoda poprzedniego pracodawcy
została wyrażona już po rozwiązaniu stosunku pracy), że doszło do zmiany praco-
dawcy wskutek tzw. porozumienia zakładów pracy, potocznie tylko nazywanego
przeniesieniem służbowym. Nie budzi przecież wątpliwości, że KWK ,,Z." i ZG P. były
odrębnymi zakładami pracy, także w rozumieniu przepisów obowiązujących w 1969
r., a powód nie był zatrudniony na szczególnej podstawie nawiązania stosunku
pracy, do której mogłyby mieć zastosowanie przepisy o przeniesieniu służbowym w
prawnym tego słowa znaczeniu. Sposób zawarcia porozumienia zakładów pracy nie
był uregulowany przepisami prawa pracy, choć związane z nim były liczne skutki
prawne. Wynikały one z poszczególnych przepisów dotyczących stażu pracy, naby-
cia uprawnień pracowniczych, negatywnych skutków rozwiązania stosunku pracy itp.
(por. uchwała z dnia 14 maja 1971 r., III PZP 10/71, OSNCP 1971 r. z. 11, poz. 195;
uchwała z dnia 20 maja 1977 r., I PZP 18/77, OSNCP 1977 r. z. 11, poz. 210;
uchwała z dnia 23 sierpnia 1977 r., I PZP 25/77, OSNCP 1978 r. z. 3, poz. 44;
uchwała z dnia 30 września 1980 r., I PZP 32/80, OSNCP 1981 r. z. 6, poz. 95). Nie
było jednak żadnych przepisów, które wprowadzałyby ogólną zasadę, że zawarcie
takiego porozumienia oznacza kontynuację dotychczasowego zatrudnienia. Wręcz
odwrotnie, zmiana pracy w wyniku porozumienia zakładów następowała wówczas,
gdy porozumienie to było połączone z rozwiązaniem stosunku pracy między pracow-
nikiem i dotychczasowym zakładem pracy i nawiązaniem przez tego pracownika sto-
sunku pracy z nowym zakładem pracy (wyrok z dnia 31 stycznia 1977 r., I PRN
141/76, OSNCP 1977 r. z. 8, poz. 147). Bezzasadne jest więc twierdzenie powoda,
że zmiana pracodawcy w 1969 r. w wyniku porozumienia zakładów pracy oznacza,
że jego staż pracowniczy w KWK ,,Z." należy traktować jak zatrudnienie u strony po-
zwanej, czy też wliczać do tego zatrudnienia dla potrzeb oceny nabycia wszelkich
uprawnień związanych ze stosunkiem pracy.
Uprawnienie powoda do nieodpłatnego nabycia akcji należy oceniać na pod-
stawie przepisów ustawy o komercjalizacji i według niej kwalifikować także zdarzenia
z przeszłości. Zgodnie z art. 2 pkt 5 lit. c tej ustawy ilekroć jest w niej mowa o upraw-
nionych pracownikach, rozumie się przez to osoby, które przepracowały co najmniej
dziesięć lat w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym lub w przedsię-
biorstwie, które zostało sprywatyzowane poprzez wniesienie do spółki, a rozwiązanie
stosunku pracy nastąpiło wskutek przejścia na emeryturę lub rentę albo z przyczyn
określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. Powód rozwiązał stosunek pracy w
związku z przejściem na emeryturę, aby więc uznać go za osobę uprawnioną do nie-
odpłatnego nabycia akcji musiałby ,,przepracować co najmniej dziesięć lat w komer-
cjalizowanym przedsiębiorstwie". Bez zaliczenia okresu pracy w KWK ,,Z." powodowi
brakuje do tego stażu 1,5 miesiąca. Brak jednak podstaw, aby zaliczyć powodowi
staż pracy u poprzedniego pracodawcy. Okres zatrudnienia uprawniający do nieod-
płatnego nabycia akcji z art. 2 pkt 5 lit. c ustawy o komercjalizacji oznacza bowiem
zatrudnienie wyłącznie w przedsiębiorstwie państwowym podlegającym komercjali-
zacji. Tak przyjął Sąd Najwyższy we wskazanym wyroku z dnia 24 czerwca 1998 r., I
PKN 198/98, a także w niepublikowanych wyrokach z dnia 26 września 2001, I PKN
640/00 oraz z dnia 19 kwietnia 2001 r., I PKN 362/00 (teza opublikowana w
OSNAPiUS 2001 r. nr 20 - okładka).
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312 k.p.c. O
kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 102 k.p.c.
========================================