Wyrok z dnia 21 lutego 2002 r
I PKN 917/00

Pracownik może cofnąć zgodę na wypłacanie wynagrodzenia za pracę w
inny sposób niż w formie pieniężnej do jego rąk lub zmienić dyspozycję w tym
zakresie i takie zachowanie nie narusza obowiązku lojalności wobec praco-
dawcy.


Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2002 r. sprawy z powództwa
Marzeny B. przeciwko Bankowi [...] Spółce Akcyjnej w W. - Oddziałowi w R. o odsz-
kodowanie z tytułu wypowiedzenia umowy o pracę, na skutek kasacji powódki od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu z
dnia 9 czerwca 2000 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 23 lutego 2000 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Radomiu
oddalił powództwo Marzeny B. przeciwko Bankowi [...] Spółce Akcyjnej w W. o od-
szkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę oraz nie obciążył
powódki kosztami procesu. Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 1 sierpnia 1994 r. po-
wódka zawarła umowę o pracę na czas nie określony z Bankiem E. S.A. w R. Dnia 5
sierpnia 1998 r. powódka zawarła z pozwanym bankiem umowę o kredyt w kwocie
2.000 zł na koncie osobistym na okres do 4 grudnia 1998 r. Powódka złamała jeden z
warunków umowy kredytowej, utrzymując przez długi okres niedozwolony debet. W
wyniku kontroli stwierdzono u powódki w dniu 31 grudnia 1998 r. najwyższy stan de-
betu w wysokości 2.293,08 zł. Powódka w dniu 16 grudnia 1998 r. założyła rachunek
oszczędnościowy w innym banku, uniemożliwiając tym samym spłatę kredytu. Osta-
tecznie powódka spłaciła ratami niedozwolony debet. Dnia 23 kwietnia 1999 r. praco-
dawca wypowiedział powódce umowę o pracę. Z uwagi na długotrwałą chorobę po-
wódka otrzymała wypowiedzenie dnia 23 września 1999 r. Rozwiązanie umowy na-
stąpiło z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Zamiar wypowie-
dzenia był konsultowany z zarządem NSZZ Pracowników Banku. W ocenie Sądu
pierwszej instancji powódka dopuściła się "nadużycia zasad etyki zawodowej" przez
utrzymywanie niedozwolonego debetu oraz założeniu rachunku oszczędnościowego
w innym banku. Świadczy to o nielojalności powódki wobec swego pracodawcy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu oddalił
apelację powódki wyrokiem z dnia 9 czerwca 2000 r. [...]. Uznał, że Sąd Rejonowy
prawidłowo ocenił merytoryczną zasadność rozwiązania z powódką umowy o pracę.
Zachowanie powódki świadczy o braku lojalności wobec banku, w którym była za-
trudniona. Powódka znała warunki umowy kredytowej, a pomimo to przez długi okres
utrzymywała na koncie osobistym niedozwolony debet. Świadomie naruszyła § 3
umowy o kredyt. Nadto otworzyła w dniu 16 grudnia 1998 r. rachunek w innym
banku, dając stałą dyspozycję do przelewu wynagrodzenia za pracę na to konto,
uniemożliwiając do dnia 13 kwietnia 1999 r. spłatę zadłużenia. Spowodowało to
utratę zaufania pracodawcy do pracownika i uzasadniało rozwiązanie umowy o pracę
za wypowiedzeniem.
Kasację od tego wyroku wniosła powódka, która zarzuciła naruszenie art. 45
k.p. przez błędną wykładnię, sprowadzającą się do przyjęcia, iż wypowiedzenie było
uzasadnione, podczas gdy postępowanie banku do kwietnia 1999 r. dowodziło, iż
obdarza on powódkę zaufaniem. Zarzuciła też naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez
błędne przyjęcie przez Sąd Okręgowy, iż Sąd pierwszej instancji wnikliwie i prawi-
dłowo ocenił materiał dowodowy, mimo że nie wskazał na jakich dowodach oparł
orzeczenie, jakim dowodom odmówił wiary i dlaczego oraz nie rozważył zeznań
świadków, a także stwierdził naruszenie zasad etyki bankowej, podczas gdy na pod-
stawie uchwalonego przez Zgromadzenie Banków Polskich Kodeksu Dobrej Praktyki
Bankowej do oceny naruszenia przez bank lub jego pracowników zasad określonych
w tym Kodeksie powołana jest Komisja Etyki Bankowej. Zarzuciła także naruszenie
art. 328 § 2 k.p.c. przez niedokonanie oceny istotnych zarzutów prawnych podniesio-
nych w apelacji, a tym samym niewyjaśnienie w uzasadnieniu podstawy prawnej wy-
roku. W uzasadnieniu kasacji powódka wywiodła w szczególności, że była zatrud-
niona na czas nie określony, na stanowisku informatyka. Swoje obowiązki pracowni-
cze wykonywała w sposób należyty i bez zastrzeżeń. Posiadała u pozwanego rachu-
nek oszczędnościowo-rozliczeniowy. W dniu 5 czerwca 1998 r. zawarła umowę o
kredyt na koncie osobistym. W wyniku powstania na koncie niedozwolonego debetu,
pozwany nie przedłużył umowy kredytowej, co w dniu wygaśnięcia umowy kredyto-
wej (4 grudnia 1998 r.) doprowadziło do zwiększenia niedozwolonego debetu. Pra-
cując u pozwanego, za jego wiedzą spłacała niedozwolony debet do dnia 31 marca
1999 r. Wypowiedzenie umowy o pracę otrzymała już po spłacie zadłużenia. Bank za
podstawę wypowiedzenia podał dokonanie i utrzymywanie niedozwolonego debetu
na koncie osobistym, zachowanie niezgodne z etyką bankowca, utratę zaufania i
brak możliwości zatrudnienia na dotychczasowym stanowisku. Zdaniem powódki,
Sąd Okręgowy naruszył art. 45 k.p., gdyż trudno uznać za uzasadnione wypowie-
dzenie dokonane po czterech miesiącach od dowiedzenia się o jego przyczynach,
szczególnie wtedy, gdy w dacie wypowiedzenia już nie istniały. Jeśli w grudniu 1998
r. bank wiedział o debecie i jego wysokości, to gdyby faktycznie stracił zaufanie do
powódki, to od razu wypowiedziałby jej umowę o pracę. Jeśli godził się na debet
(wcześniej nie wypowiedział umowy kredytowej) i spłatę zgodnie z jej deklaracją, to
znaczy, że jej ufał. Trudno traktować jako uzasadnione wypowiedzenie dokonane po
spłacie debetu, kiedy już nic powódce nie można było zarzucić ani w zakresie umowy
o pracę, ani umowy cywilnoprawnej. Powódka nie wykorzystywała wiadomości uzy-
skanych ze stosunku pracy w celu dysponowania środkami pieniężnymi banku bez
jego wiedzy, zaś w okresie zatrudnienia za zgodą pozwanego spłaciła debet. Sąd
Rejonowy w ogóle w uzasadnieniu wyroku nie oceniał dowodów z przesłuchania
świadków. Wszyscy świadkowie zgodnie twierdzą, iż powódka wykonywała swoje
obowiązki w sposób należyty i bez zastrzeżeń. Z racji pełnionych funkcji wiedzieli o
debecie i polegali na deklaracji powódki, iż spłaci go. Nadto podali, iż w banku byli
inni pracownicy utrzymujący debet, którzy nadal pracują. Sąd Okręgowy uznając, iż
wypowiedzenie umowy o pracę było uzasadnione z uwagi na naruszenie zasad etyki
bankowej, błędnie polegał na jednostronnym stwierdzeniu pozwanego w tym zakre-
sie. Ocena naruszenia tych zasad należy do Komisji Etyki Bankowej, do której po-
zwany nie zwracał się.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest zasadny, zwłaszcza że jako pod-
stawa kasacji musi być jeszcze powiązany z wykazaniem istotnego wpływu tego
uchybienia na wynik sprawy (art. 3931 pkt 2 k.p.c.). Stan faktyczny sprawy jest w
istotnych elementach niesporny, a w każdym razie został ustalony na podstawie nie-
wątpliwych dowodów. Powódka, podnosząc ten zarzut w kasacji w istocie pragnie
wykazać, że niektóre ustalone przez Sądy fakty nie zostały dostatecznie uwzględnio-
ne. Jest to jednak problem wykładni i zastosowania prawa materialnego, a nie spo-
sobu poczynienia ustaleń faktycznych. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w odnie-
sieniu do stwierdzenia przez Sądy naruszenia zasad etyki jest nieadekwatny. Stwier-
dzenie naruszenia zasad etyki nie jest bowiem ustaleniem faktu, a w każdym razie
nie miało takiego charakteru w sprawie. Sądy nie ustaliły bowiem, że odpowiedni
podmiot stwierdził naruszenie przez powódkę zasad etyki, lecz same dokonały takiej
oceny. Wbrew twierdzeniom kasacji Sądy mogły takiej oceny dokonać, gdyż w istocie
chodziło o ocenę naruszenia obowiązków pracowniczych określonych w art. 100 § 2
pkt 2 k.p. (przestrzeganie regulaminu pracy), pkt 4 (dbanie o dobro zakładu pracy, a
w konkretnym przypadku zachowanie wobec pracodawcy lojalności) oraz pkt 6 (prze-
strzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego). Nie jest też zasadny
zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391
k.p.c., w każdym razie w sposób wpływający w istotny sposób na rozstrzygnięcie
sprawy. Sąd drugiej instancji wprawdzie wyraźnie nie wskazał podstawy prawnej
swego rozstrzygnięcia, ale nie budzi wątpliwości, że rozpoznawał sprawę w płasz-
czyźnie zastosowania przez pracodawcę art. 45 § 1 k.p., a więc oceniał czy wypo-
wiedzenie było uzasadnione. Również co do tego zarzutu należy odnieść uwagę, że
powódce w istocie chodzi o zakwestionowanie zastosowania prawa materialnego.
Zarzut naruszenia art. 45 k.p. (powinno być art. 45 § 1 k.p.) Sąd Najwyższy
uznał za zasadny. Pozwany bank jako podstawę wypowiedzenia wskazał dokonanie i
utrzymywanie niedozwolonego debetu na koncie osobistym, zachowanie niezgodne
z etyką bankowca, utratę zaufania i brak możliwości zatrudnienia na dotychczaso-
wym stanowisku. Można zauważyć, że przyczyny wypowiedzenie zostały wskazane
przy pomocy ogólnych sformułowań, poza "utrzymywaniem niedozwolonego debetu".
Ponieważ powódka przed wypowiedzeniem znała fakty leżące u jego podstaw, to
należy uznać, że ogólność tych sformułowań nie naruszała art. 30 § 4 k.p. Oznacza
to jednak, że należało się odwołać do tych zdarzeń faktycznych stanowiących przy-
czynę wypowiedzenia, a nie do ich ocen. Sformułowania o utracie zaufania, zacho-
waniu niezgodnym z etyką, czy niemożności zatrudnienia, są bowiem uogólnionymi
ocenami, a nie wskazaniem przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie w sferze fak-
tycznej. Wszystkie te oceny wynikają ze stwierdzenia przez pracodawcę przekrocze-
nia i utrzymywania przez powódkę debetu na koncie bankowym oraz z założenia
konta bankowego w innym banku, z poleceniem przekazywania tam wynagrodzenia
za pracę, co uniemożliwiło ściągnięcie zaległości. Zachowania te zostały przez Sądy
zakwalifikowane jako naruszenie lojalności pracownika wobec pracodawcy, a więc
naruszenie obowiązku dbania o dobro zakładu pracy. Przy ocenie zasadności wypo-
wiedzenia powódce umowy o pracę należało się więc skoncentrować bardziej na
ocenie tych zdarzeń faktycznych, niż na ich kwalifikacji w płaszczyźnie zasad etyki i
utraty zaufania pracodawcy do pracownika.
Analizę zachowania powódki należy rozpocząć od podkreślenia, że strony łą-
czyły dwa stosunki prawne - które trzeba rozdzielić - umowa o pracę oraz umowa ra-
chunku bankowego. Między tymi stosunkami prawnymi nie było żadnych bezpośred-
nich zależności. Umowę rachunku bankowego z określeniem dopuszczalnego de-
betu powódka zawarła wprawdzie ze swoim pracodawcą, ale na takich samych wa-
runkach, jak każdy inny podmiot. Strona pozwana nawet nie twierdzi, aby w ramach
tej umowy powódka korzystała z jakichkolwiek preferencji z tego tytułu, że była pra-
cownikiem banku. Należyte wykonywanie obowiązków w ramach umowy prowadze-
nia rachunku bankowego nie miało więc żadnego związku z wykonywaniem obo-
wiązków pracowniczych lub inaczej mówiąc nienależyte wykonywanie obowiązków z
tej umowy w żadnym zakresie nie oznaczało niewykonania, czy niewłaściwego wy-
konania obowiązków pracowniczych. Podkreślenia wymaga też, że niewykonanie
przez powódkę obowiązków w ramach umowy rachunku bankowego w żaden spo-
sób nie było związane z wiedzą powódki nabytą przy wykonywaniu obowiązków pra-
cowniczych. Jest to istotna różnica względem stanu faktycznego, w którym zapadł
powołany przez Sąd Rejonowy wyrok z dnia 10 września 1998 r., I PKN 306/98
(OSNAPiUS 1999 nr 19, poz. 610). Sąd Najwyższy w wyroku tym stwierdził bowiem,
że postępowanie pracownika banku, który zawarł z tym bankiem umowę o prowa-
dzenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, polegające na wielokrotnym
wykorzystywaniu wiadomości nabytych podczas stosunku pracy dotyczących obrotu
czekowego, w celu dysponowania we własnym zakresie środkami pieniężnymi banku
bez jego wiedzy i zgody, może powodować utratę zaufania pracodawcy i stanowić
uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia przez niego umowy o pracę, a w razie roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia - uzasadniać nieuwzględnienie rosz-
czenia o przywrócenie do pracy lecz zasądzenie odszkodowania (art. 56 § 2 k.p. w
związku z art. 45 § 2 k.p.). W rozpatrywanej sprawie sytuacja była więc pod tym
względem całkowicie odmienna. Podsumowując ten fragment oceny należy stwier-
dzić, że powódka doprowadzając na swoim rachunku bankowym do niedozwolonego
debetu i utrzymując go nie naruszyła żadnych obowiązków pracowniczych i nie wy-
korzystała wiedzy nabytej w ramach wykonywania tych obowiązków. Powódka naru-
szyła swoje obowiązki wynikające z umowy kredytu bankowego i poniosła zresztą
wszelkie konsekwencje wynikające z tej umowy (wygaśnięcie umowy, obowiązek
spłaty z podwyższonymi odsetkami). To zachowanie powódki nie mogło być zdaniem
Sądu Najwyższego ocenione jako uzasadniona przyczyna wypowiedzenia umowy o
pracę.
Powódka założyła konto bankowe w innym banku i zleciła przekazywanie na
nie swojego wynagrodzenia za pracę. Sądy zakwalifikowały to zachowanie jako na-
ruszenie lojalności wobec pracodawcy. Ocena ta nie jest jednak pogłębiona, zwłasz-
cza w płaszczyźnie analizy motywów jakimi powódka kierowała się w tym postępo-
waniu. Przede wszystkim należy stwierdzić, że zachowanie powódki było zgodne z
prawem. Według art. 86 § 2 k.p. zasadą jest bowiem dokonanie wypłaty wynagro-
dzenia za pracę w formie pieniężnej do rąk pracownika i tylko za jego uprzednią
zgodą wyrażoną na piśmie obowiązek ten może być spełniony w inny sposób, np.
przez przelew wynagrodzenia na konto bankowe (art. 86 § 3 k.p.). Przepisy te wyni-
kają ze szczególnej ochrony wynagrodzenia pracowniczego jako przeznaczonego z
reguły na bieżące utrzymanie pracownika i jego rodziny. Wynika z nich, że pracownik
może zgodzić się na inny sposób wypłaty wynagrodzenia, ale też w każdej chwili
może tę zgodę cofnąć lub zmienić dyspozycję w tym zakresie. Nie można też twier-
dzić, że obowiązek lojalności pracownika wobec pracodawcy prowadzącego rachunki
bankowe polega na założeniu takiego konta u niego i zgodzie na przekazywanie wy-
nagrodzenia za pracę na to konto. Zmiana w zakresie zgody pracownika na wypłą-
cenie w inny sposób wynagrodzenia za pracę nie jest więc naruszeniem lojalności
wobec pracodawcy i nie może powodować utraty zaufania do pracownika, w każdym
razie bez względu na motywy postępowania pracownika. Jeszcze szerzej rzecz uj-
mując można twierdzić, że zgodne z prawem postępowanie pracownika wobec pra-
codawcy tylko w szczególnych przypadkach może być kwalifikowane jako przyczyna
wypowiedzenia. Przykładem tego może być rozstrzygnięcie, które zapadło w wyroku
z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN 118/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 7, poz. 206; por.
zwłaszcza sposób podejścia do zagadnienia przedstawiony w jego uzasadnieniu i
zdaniu odrębnym). W wyroku tym Sąd Najwyższy uznał, że popieranie przez pra-
cownika szkodzących pracodawcy działań zmierzających do ogłoszenia jego upadło-
ści, a zwłaszcza przejęcia maszyn i urządzeń przez spółkę, w której pracownik jest
udziałowcem, stanowi naruszenie obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (art. 100
§ 2 pkt 5 k.p.) i uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę na czas nie określony (art.
45 § 1 k.p.). Podkreślenia jednak wymaga, że naruszenia lojalności wobec praco-
dawcy w legalnym zachowaniu pracownika, Sąd Najwyższy w tej sprawie dopatrzył
się w sferze motywacji postępowania pracownika, a zwłaszcza jego skutków prowa-
dzących do faktycznej likwidacji zakładu pracy. Postępowanie powódki tak daleko
idących skutków nie wywołało. Powódka spłaciła bowiem całe zadłużenie i to jeszcze
przed wypowiedzeniem. Powódka twierdzi też, że jej zachowanie nie było nakiero-
wane na utrudnienie pracodawcy zaspokojenia należności, lecz na ochronę jej inte-
resów życiowych. Twierdzi, że bez dokonania czynności byłaby przez pewien czas
całkowicie pozbawiona wynagrodzenia za pracę, a tym samym środków utrzymania.
Bez uwzględnienia tych okoliczności ocena zasadności wypowiedzenia nie jest moż-
liwa, a tym samym zastosowanie przez Sąd drugiej instancji art. 45 § 1 k.p. nie może
być uznane za prawidłowe.
Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok podlegał
uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).
========================================