Wyrok z dnia 24 stycznia 2002 r.
I PKN 803/00

Konieczność uzupełnienia wyroku ma miejsce wówczas, gdy pracownik
nie zgłosił roszczeń wynikających z przytoczonych faktów, a sąd w sprawie z
zakresu prawa pracy, wbrew wynikom postępowania, nie orzekł o roszczeniu
niezgłoszonym w żądaniu (art. 351 § 1 w związku z art. 4771 § 1 k.p.c.). "Wynik
postępowania" w rozumieniu tych przepisów nie odnosi się natomiast do
własnych ustaleń sądu.


Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Jerzy Kwaśniewski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2002 r. sprawy z po-
wództwa Pawła M. przeciwko Zakładowi Karnemu w W. o dodatek służbowy i inne
roszczenia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 31 maja 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Chełmie wyrokiem z dnia 14 grudnia 1999 r. za-
sądził od Zakładu Karnego w W. na rzecz Pawła M. 620 zł z odsetkami tytułem do-
datku stażowego, a w pozostałej części oddalił powództwo.
Sąd rozpoznawał kilkakrotnie modyfikowane roszczenia, ostatecznie sprecy-
zowane jako żądanie ustalenia, że między stronami z dniem 1 maja 1999 r. została
zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony i o przywrócenie do pracy na ostatnio
zajmowanym stanowisku oraz o zasądzenie kwoty 2.867,50 zł tytułem wynagrodze-
nia i 1.022,80 zł tytułem dodatku stażowego. Na wypadek oddalenia powództwa o
ustalenie istnienia umowy zawartej na czas nieokreślony powód domagał się alter-
natywnie ustalenia, że wypowiedzenie dokonane 24 czerwca 1999 r. jest nieważne
,,od samego początku jako sprzeczne z art. 8 k.p. i 58 § 2 k.c.". Strona pozwana wno-
siła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej jako kie-
rownik ambulatorium na 1/2 etatu na podstawie umowy o pracę na okres próbny od 10
lutego do 30 kwietnia 1999 r. W tym samym okresie był zatrudniony w SP ZOZ w W.
jako kierownik działu pomocy doraźnej w wymiarze 0,9 etatu. Od stycznia 1999 r.
strony prowadziły rozmowy na temat zatrudnienia powoda i ostatecznie uzgodniły, że
początkowo powód zostanie zatrudniony na okres próbny od 10 lutego do 30 kwiet-
nia 1999 r. w rozmiarze 1/2 etatu, na stanowisku kierownika ambulatorium, z wyna-
grodzeniem zasadniczym 1.550 zł miesięcznie plus dodatki, a po upływie okresu
próbnego strony zawrą umowę o pracę na czas nieokreślony, na mocy której powód
będzie pełnił te same obowiązki, za tym samym wynagrodzeniem, lecz w pełnym
wymiarze czasu pracy. Wyłączną przyczyną zawarcia umowy o pracę na okres
próbny było to, że powód chciał uregulować sprawy u dotychczasowego pracodawcy.
W tym celu jeszcze w styczniu wystąpił do dyrekcji SP ZOZ w W. z prośbą o rozwią-
zanie stosunku pracy za porozumieniem stron. Dyrekcja wyraziła zgodę 2 lutego
1999 r. na rozwiązanie - z dniem 30 kwietnia 1999 r. - umowy z powodem za poro-
zumieniem stron. W czasie trwania umowy o pracę na okres próbny doszło do
zmiany na stanowisku dyrektora strony pozwanej; dotychczasowy dyrektor Jerzy J.
przeszedł na rentę, a od 1 maja stanowisko to zostało powierzone Jerzemu N. W
okresie choroby dyrektora Jerzego J. do chwili powołania nowego dyrektora jego
obowiązki pełnił Józef A. On to 29 kwietnia 1999 r. zawarł z powodem umowę o
pracę na czas określony od 1 maja do 31 grudnia 1999 r. Zgodnie z tą umową powo-
dowi powierzono stanowisko kierownika ambulatorium w pełnym wymiarze czasu
pracy za wynagrodzeniem zasadniczym 1.550 zł plus dodatki. W umowie strona po-
zwana zagwarantowała sobie możliwość wcześniejszego jej rozwiązania za dwuty-
godniowym wypowiedzeniem. Przy zawieraniu umowy pracodawca ponownie za-
pewnił powoda, że po upływie okresu, na który została zawarta umowa, będzie on
nadal pracował na podstawie umowy na czas nieokreślony, a jej zawarcie jest tylko
formalnością. Powód podpisał tę umowę, mimo że odbiegała ona od wcześniejszych
ustaleń poczynionych z dyrektorem Jerzym J., gdyż w dalszym ciągu był zapewniany
o pracy na stałe w Zakładzie Karnym, a ponadto z końcem kwietnia 1999 r. miała
ulec rozwiązaniu jego umowa o pracę w SP ZOZ. Poza pracą w SP ZOZ powód pra-
cował jako lekarz orzecznik w PZU i pełnił dyżury na podstawie dodatkowej umowy z
SP ZOZ, która łączyła strony do daty wyrokowania. Do końca grudnia 1998 r. powód
pobierał 3/4 emerytury wojskowej, od stycznia 1999 r. prawo to zostało zawieszone.
Powód nie otrzymywał początkowo u strony pozwanej dodatku za staż pracy. Doda-
tek ten otrzymał w lipcu 1999 r., po przedłożeniu świadectwa pracy potwierdzającego
jego staż. Pozwany wypowiedział powodowi umowę o pracę 24 czerwca 1999 r., ze
skutkiem na 31 lipca 1999 r., jako przyczynę podającokoliczność, że umowa o pracę
przewidywała możliwość wcześniejszego jej rozwiązania.
Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że nie może być uwzględnione żąda-
nie powoda ustalenia, iż 1 maja 1999 r. doszło do zawarcia przez strony umowy o
pracę na czas nieokreślony, gdyż strony nie złożyły takich oświadczeń. Natomiast 29
kwietnia 1999 r. strony złożyły zgodne oświadczenia o zawarciu umowy na czas
określony. Nawet gdyby przyjąć, że powód skutecznie uchylił się od swego oświad-
czenia woli, jako złożonego pod wpływem błędu polegającego na zapewnieniach ze
strony Józefa A. o tym, że następna umowa będzie zawarta na czas nieokreślony, to
powód wykonywał pracę od 1 maja nie na podstawie umowy o pracę (która wówczas
byłaby nieważna). Na skutek podjęcia pracy nie doszło jednak do zawarcia umowy
na czas nieokreślony. Sąd uznał też za niezasadne alternatywne żądanie ustalenia
nieważności wypowiedzenia umowy przez stronę pozwaną. Przyczyny nieważności
upatrywał powód w sprzeczności wypowiedzenia z zasadami współżycia społeczne-
go. Naruszenie zasad współżycia społecznego przez pracodawcę dokonującego wy-
powiedzenia - w ocenie Sądu Rejonowego - może stanowić jedynie podstawę
żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania. Takie żądanie (zasądzenia
odszkodowania) powód pierwotnie zgłosił i mógłby je - zdaniem Sądu - uzyskać,
gdyby z tego żądania nie zrezygnował. Wypowiedzenia pozwany dokonał (w ocenie
Sądu) z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów, nie wskazał przyczyny
wypowiedzenia i było ono nieuzasadnione. ,,Kwestią wtórną pozostaje też fakt, że
stan faktyczny sprawy uzasadnia przekonanie, że między stronami doszło do
zawarcia umowy przedwstępnej, w której strony zobowiązały się do zawarcia umowy
o pracę na czas nieokreślony. Umowa ta miała być zawarta od 1 maja 1999 r., ale do
jej zawarcia nie doszło. W tej sytuacji powodowi służyło roszczenie o zawarcie
umowy przyrzeczonej albo o odszkodowanie, lecz powód takiego żądania nie zgłosił
(art. 390 k.c.). Nie zrobił tego również reprezentujący powoda pełnomocnik."
Natomiast Sąd Rejonowy częściowo uwzględnił roszczenie o dodatek za staż pracy.
W dniu 28 grudnia 1999 r. powód złożył wniosek o uzupełnienie tego wyroku o
orzeczenie następującej treści: ,,Pozwany Zakład Karny w W. zatrudnia z dniem 1
maja 1999 r. na czas nieoznaczony w pełnym wymiarze czasu pracy Pawła M. na
stanowisku kierownika ambulatorium Z.Z.O.Z. przy Zakładzie Karnym w W. z wyna-
grodzeniem zasadniczym 1.550 zł, dodatkiem preferencyjnym 50% uposażenia za-
sadniczego, tj. 775 zł i dodatkiem funkcyjnym 35% uposażenia zasadniczego, tj.
542,50 zł, a Paweł M. wyraża na to zgodę".
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Chełmie wyrokiem uzupełniającym z dnia 7
lutego 2000 r. zobowiązał Zakład Karny w W. do zawarcia z Pawłem M. umowy o
pracę następującej treści: ,,Zakład Karny w W. zatrudnia z dniem 1 maja 1999 r. na
czas nie określony w pełnym wymiarze czasu pracy Pawła M. na stanowisku
kierownika ambulatorium Z.Z.O.Z. przy Zakładzie Karnym w W. za wynagrodzeniem
zasadniczym 1.550 zł, dodatkiem preferencyjnym 50% wynagrodzenia zasadniczego
tj. 775 zł i dodatkiem funkcyjnym 35% wynagrodzenia zasadniczego tj. 542,50 zł". W
uzasadnieniu tego wyroku Sąd uznał, że nie budzi wątpliwości, iż między powodem a
pozwanym reprezentowanym przez dyrektora Jerzego J. doszło do zawarcia umowy
przedwstępnej w styczniu 1999 r., kiedy to ustalono termin zawarcia umowy o pracę
na czas nieokreślony (1 maja 1999 r., po upływie umowy na czas określony),
stanowisko, wymiar czasu pracy i wynagrodzenie. Ustne uzgodnienia zawierały
wszystkie istotne postanowienia przyrzeczonej umowy o pracę. W ocenie Sądu
strony takie uzgodnienia poczyniły, gdyż w innym wypadku powód nie zrezygnowałby
ze stałej pracy w SP ZOZ w W. na rzecz terminowej umowy proponowanej przez
pozwanego. Zmiana na stanowisku dyrektora Zakładu Karnego w żaden sposób nie
tłumaczy odstąpienia pozwanego od ustaleń poczynionych przez Jerzego J. z
Pawłem M.
Strona pozwana wniosła apelację od tego wyroku uzupełniającego. Sąd Okrę-
gowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z 31 maja 2000 r.
uchylił wyrok uzupełniający z 7 lutego 2000 r. i oddalił wniosek powoda o uzupełnie-
nie wyroku z 14 grudnia 1999 r. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy rozwa-
żał, czy Sąd pierwszej instancji w wyroku z dnia 14 grudnia 1999 r. orzekł, czy też nie
- stosownie do wyników postępowania - o roszczeniu niezgłoszonym w żądaniu lub
przyznał je w rozmiarze mniejszym niż należało. Sąd przypomniał żądania zgłoszone
przez powoda: ustalenia, że pomiędzy stronami z dniem 1 maja została nawiązana
umowa o pracę na czas nieokreślony i kontynuowania stosunku pracy oraz ustalenia,
że wypowiedzenie złożone powodowi 12 czerwca 1999 r. jest nieważne od samego
początku jako sprzeczne z art. 58 § 2 k.c. i art. 8 k.p. Sąd uznał, że żądanie zgłoszo-
ne we wniosku o uzupełnienie wyroku: zobowiązania stron do zawarcia umowy o tre-
ści identycznej jak wypowiedziana umowa okresowa, z tym że na czas nieokreślony
jest ,,w skutkach prawnych zupełnie tożsame z wcześniejszymi żądaniami, które Sąd
w punkcie II wyroku z dnia 14 grudnia 1999 r. oddalił i rozstrzygnięcie to uzasadnił."
,,W przytoczonej sytuacji wniosek o uzupełnienie wyroku był bezzasadny - wręcz
bezprzedmiotowy i winien być oddalony z braku podstaw przewidzianych w art. 351 §
1 k.p.c. Powodowi i jego pełnomocnikowi w terminie 2 tygodni od dnia 29 grudnia
1999 r. przysługiwało wniesienie apelacji z czego strona powodowa nie skorzystała."
Powód wniósł kasację (omyłkowo nazwaną apelacją) od tego wyroku, podno-
sząc zarzut naruszenia art. 64 i 390 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. i 25 § 1 k.p.
przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że umowa przedwstępna doty-
cząca zawarcia umowy o pracę na czas nieokreślony jest równoważna umowie o
pracę na czas nieokreślony (art. 25 § 1 k.p.), a także naruszenie art. 351 § 1 i 321 §
2 k.p.c. w związku z art. 4771 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że roszczenie o ustalenie
istnienia umowy o pracę jest tożsame z roszczeniem o zobowiązanie strony
pozwanej do złożenia oświadczenia woli o nawiązaniu z powodem umowy o pracę
na czas nieoznaczony oraz art. 366 k.p.c., przez błędną jego wykładnię polegającą
na przyjęciu, że powagą rzeczy osądzonej pomiędzy stronami zostało objęte żądanie
zobowiązania strony pozwanej do złożenia oświadczenia woli o nawiązaniu z
powodem umowy o pracę na czas nieoznaczony.
Kasacja zawiera wniosek o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie
apelacji strony pozwanej albo o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Są-
dowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podnosi się,
że ,,żądanie ustalenia tego, że pomiędzy stronami została zawarta umowa o pracę na
czas nieokreślony oraz żądanie o ustalenie, że złożone powodowi w dniu 24 czerwca
1999 r. wypowiedzenie (brakuje słowa: umowy) o pracę z 29 kwietnia 1999 r. jest
nieważne od samego początku, jako sprzeczne z art. 58 § 2 k.c. i art. 8 k.p. mają
inną podstawę prawną i faktyczną niż roszczenie o zobowiązanie strony pozwanej do
złożenia oświadczenia woli o nawiązaniu z powodem z dniem 1 maja 1999 r. umowy
o pracę na czas nie oznaczony." ,,Inny jest przedmiot żądania powoda sprecyzowany
we wniosku o uzupełnienie wyroku i inne okoliczności faktyczne mające to
roszczenie uzasadniać, inna też jest jego podstawa prawna." Nie zachodzi zatem,
zdaniem powoda, a wbrew poglądowi Sądu Okręgowego, tożsamość roszczeń
powoda i tego, które zostało uwzględnione w wyroku uzupełniającym.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja nie mogła zostać uwzględniona, mimo że istotnie poglądy i oceny
przedstawione w zaskarżonym wyroku nie zasługują na aprobatę. Roszczenie o
ustalenie, że strony zawarły umowę o pracę na czas nieokreślony i roszczenie o
ustalenie nieważności wypowiedzenia umowy o pracę nie są tożsame z roszczeniem
o zawarcie przyrzeczonej umowy, w wykonaniu umowy przedwstępnej. To
stwierdzenie nie prowadzi jednakże do wniosku o prawidłowości orzeczenia Sądu
pierwszej instancji w przedmiocie uzupełnienia wyroku. Jako zasadę trzeba przyjąć,
że wyrok uwzględniający częściowo powództwo i zawierający orzeczenie o oddaleniu
powództwa ,,w pozostałej części" jest rozstrzygnięciem kompletnym w tym sensie, że
stanowi wyraz werdyktu sądu (negatywnego) co do wszystkich roszczeń, które
powinny być objęte wyrokowaniem. Skoro bowiem nie wymieniono roszczeń, których
dotyczy oddalenie, to użyty zwrot ,,w pozostałej części" odnosi się nie tylko do
roszczeń zgłoszonych, ale i tych niezgłoszonych, które w sprawie z zakresu prawa
pracy powinny być przedmiotem wyrokowania. Przedmiot wyrokowania w sprawach
z zakresu prawa pracy został określony w art. 4771 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem sąd, wydając wyrok, orzeka o roszczeniach, które wynikają z faktów
przytoczonych przez pracownika także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte
żądaniem pracownika lub gdy było zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż
usprawiedliwiony wynikiem postępowania. Dla wykładni tego przepisu istotne
znaczenie ma rozumienie zwrotu ,,wynikają z faktów przytoczonych przez
pracownika". Zwrotu tego nie można rozumieć zbyt szeroko. Chodzi w nim o fakty, z
których mogą wypływać roszczenia, a nie o wszystkie zdarzenia, o których pracownik
wspomina. Nie chodzi też o ,,fakt" pozostawania stron w stosunku pracy lub
prowadzenia rozmów na temat jego nawiązania. Tak szerokie rozumienie podstawy
faktycznej pozwu nakładałoby na sąd niemożliwy do wykonania obowiązek orzekania
o wszystkich możliwych do pomyślenia żądaniach, nawet wówczas, gdy żadne z
twierdzeń pracownika na nie nie naprowadzały. Dla samych pracowników mogłoby
mieć to niepożądane skutki, skoro w konsekwencji takiego podejścia trzeba by
uznać, że powagą rzeczy osądzonej w każdej sprawie pracowniczej, w której doszło
do oddalenia powództwa, są wszystkie roszczenia ze stosunku pracy stron.
Prawidłowe rozumienie podstawy faktycznej powództwa przedstawione zostało w
kasacji, chociaż w intencji całkowicie przeciwnej. Sam powód twierdzi, że zgłoszone
przez niego roszczenia i roszczenie objęte wyrokiem uzupełniającym mają odmienne
podstawy faktyczne i prawne. Tak jest w istocie. Postawą faktyczną (faktami
przytoczonymi przez pracownika w rozumieniu art. 4771 § 1 k.p.c.) roszczenia o
ustalenie nawiązania umowy o pracę na czas nieokreślony było zgodne działanie
stron dla osiągnięcia takiego efektu, zaś faktami przytoczonymi w związku z
roszczeniem o ustalenie nieważności wypowiedzenia były twierdzenia o zachowaniu
pracodawcy ocenionym jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Żadne
fakty przytoczone przez pracownika nie mogły być podstawą roszczenia o nakazanie
zawarcia umowy przyrzeczonej. Powód nie twierdził - wprost lub pośrednio, czy też
nieudolnie - że strony zawarły umowę zobowiązującą je do zawarcia umowy o pracę
na czas nieokreślony. Przytaczał fakty wskazujące na zamiar zawarcia umowy na
czas nieokreślony, a są to okoliczności odmienne niż zawarcie umowy
przedwstępnej. Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd mogą być oczywiście od-
mienne od faktów przytoczonych przez powoda, również na jego korzyść, ustalenia
te nie są jednakże faktami przytoczonymi przez pracownika w rozumieniu art. 4771 §
1 k.p.c., a więc takimi, których zakres wyznacza przedmiot wyrokowania. Zdanie dru-
gie art. 4771 § 1 k.p.c. zawiera odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o
uzupełnieniu wyroku. W granicach wyznaczonych obowiązkiem wyrokowania ponad
żądanie w sprawie z zakresu prawa pracy sąd na wniosek strony obowiązany jest
uzupełnić wyrok (art. 351 § 1 k.p.c.), jeżeli nie orzekł o roszczeniach niezgłoszonych.
Zwrot ,,wbrew wynikom postępowania" zamieszczony w art. 351 § 1 k.p.c. należy ro-
zumieć w ten sposób, że chodzi o takie wyniki postępowania, które z faktów przyto-
czonych przez pracownika pozwalają wyprowadzić roszczenia, których on nie zgła-
sza lub zgłasza w zbyt małym rozmiarze, a co do których sąd ma obowiązek wypo-
wiedzieć się w wyroku pozytywnie lub negatywnie. Nie chodzi natomiast o roszczenia
niewypływające z tych faktów, lecz takie, które sąd wyprowadza z własnych ustaleń
(niezależnie od tego, czy są one prawidłowe). Takie roszczenia nie są objęte obo-
wiązkiem orzekania ponad żądanie w sprawach z zakresu prawa pracy. Nie doszło
więc do zarzucanego w kasacji naruszenia w zaskarżonym wyroku art. 351 § 1 i art.
4771 § 1 k.p.c. Słusznie Sąd Okręgowy uznał, że nie było podstaw do uzupełnienia
wyroku Sądu pierwszej instancji i dlatego kasacja podlegała oddaleniu, gdyż zaskar-
żony wyrok mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu (art. 39312 k.p.c.).
========================================