Wyrok z dnia 10 sierpnia 2000 r.
I PKN 753/99

Pracodawca nie może równocześnie odmówić ponownego zatrudnienia
pracownika z tego powodu, że nie zgłosił on gotowości niezwłocznego podję-
cia pracy w określonym terminie od przywrócenia do pracy (art. 48 § 1 KP) oraz
z tego samego powodu rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 KP).


Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 sierpnia 2000 r. sprawy z po-
wództwa Kingi S. przeciwko Małgorzacie L. o przywrócenie do pracy, na skutek ka-
sacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Białymstoku z dnia 15 września 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Zasadnicze ustalenia zaskarżonego kasacją powódki wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 15 września
1999 r. - stosownie do uzasadnienia tego wyroku - przedstawiają się jak następuje.

Powódka Kinga S. była zatrudniona w sklepie pozwanej ,,D.N." w B. od dnia 9
marca 1998 r. na stanowisku sprzedawcy na podstawie umowy o pracę na czas
określony do dnia 30 czerwca 1999 r. W dniu 11 maja 1998 r. pozwana rozwiązała
stosunek pracy z powódką za wypowiedzeniem. Na skutek odwołania powódki Sąd
Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku wyrokiem z dnia 8 grudnia 1998 r. [...] przywrócił
powódkę do pracy. Wyrok ten uprawomocnił się 30 grudnia 1998 r.

Pismem z dnia 6 stycznia 1999 r. (które powódka otrzymała 19 stycznia 1999
r.) pozwana rozwiązała (z dniem 6 stycznia 1999 r.) z powódką umowę o pracę bez
wypowiedzenia - ,,w trybie art. 52 § 1 KP w związku z art. 48 § 1 KP z powodu nie
zgłoszenia przez pracownicę gotowości podjęcia pracy w ciągu 7 dni od przywróce-
nia do pracy przez Sąd Pracy".

Przedmiotowa sprawa dotyczy zgłoszonego w pozwie z dnia 1 lutego 1999 r.
żądania przywrócenia do pracy oraz zasądzenia wynagrodzenia za czas pozosta-
wania bez pracy. Pozwana Małgorzata L. wnosiła o oddalenie tego powództwa.

Rozpatrujący sprawę w pierwszej instancji Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bia-
łymstoku wyrokiem z dnia 27 maja 1999 r. przywrócił powódkę do pracy u pozwanej
na dotychczasowych warunkach pracy i płacy i zasądził od pozwanej na rzecz po-
wódki 2.925 zł pod warunkiem podjęcia pracy. Podstawę tego wyroku stanowiło
ustalenie, że wbrew wskazanej przez pracodawcę przyczynie rozwiązania umowy o
pracę powódka zgłosiła we właściwym terminie (7 dni od uprawomocnienia się wyro-
ku przywracającego do pracy) gotowość niezwłocznego podjęcia pracy u pozwanej.
W terminie tym bowiem przyjeżdżała do sklepu pozwanej trzykrotnie (30 i 31 grudnia
1998 r. oraz 4 stycznia 1999 r.) starając się o nawiązanie z pozwaną odpowiedniego
kontaktu. Spotkanie stron wówczas nie nastąpiło, gdyż pozwana tego unikała. W
dniu 4 stycznia 1999 r. pośpiesznie odjechała taksówką, mimo, że ojczym powódki
próbował ją zatrzymać. Również próby rozmów telefonicznych nie przyniosły rezul-
tatu. Sąd Pracy miał przy tym na uwadze to, że powódka jeszcze przed 5 stycznia
1999 r. powinna była przebywać na urlopie macierzyńskim wobec przewidywanego
porodu przed 9 stycznia 1999 r. W tej sytuacji - zdaniem Sądu Pracy - prawo po-
wódki do urlopu macierzyńskiego stwarzało przeszkodę do skutecznego rozwiązania
z nią stosunku pracy nawet gdyby nie zgłosiła się w spornym okresie do pracy.

Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 15 września 1999 r. zmienił zaskarżony
wyrok Sądu Pracy w ten sposób, że oddalił powództwo (odstępując od obciążenia
powódki kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej za drugą instancję).
Podstawa faktyczna tego wyroku jest taka sama jak ta, którą przyjął Sąd pierwszej
instancji. Sąd Okręgowy przesłuchał ponownie powódkę w charakterze strony, jed-
nakże uznając, że zeznania te nie odbiegają od zeznań złożonych w pierwszej in-
stancji, zaakcentował przyznanie, że powódka w dniach 30 i 31 grudnia 1998 r. nie
weszła do sklepu pozwanej, a uczynili tak wówczas matka i ojczym powódki, ona zaś
natomiast pozostała w samochodzie przed sklepem. Jeżeli chodzi o telefonowanie
do pozwanej, to także nie zrobiła tego ,,osobiście" (bo telefonował ojczym). Stwier-
dzając, że gotowość do pracy może być skutecznie zgłoszona tylko osobiście przez
pracownika niezwłocznie, nie później niż przed upływem 7 dniowego terminu, Sąd
Okręgowy - inaczej niż Sąd Pracy - ocenił stan faktyczny sprawy. Z faktów dotyczą-
cych przyjeżdżania przez powódkę na krótko pod sklep, w którym była wcześniej
zatrudniona - zdaniem Sądu Okręgowego - może wynikać jedynie: ,,chęć skontakto-
wania się i to zasadniczo rodziców powódki z pozwaną", a nie można mówić: ,,o usi-
łowaniu podjęcia przez powódkę pracy czy też o skutecznym zgłoszeniu gotowości
podjęcia pracy. Powódka bowiem winna była zgłosić się do pracy i to nawet już w
dniu 30 grudnia 1998 r. i nie później jak w godzinie otwarcia sklepu, zaś swoją chęć
kontynuowania zatrudnienia winna była potwierdzić bądź to podpisem złożonym na
liście obecności bądź też złożeniem nawet za pośrednictwem poczty, oświadczenia
na okoliczność zgłoszenia gotowości do pracy w sytuacji, gdyby pozwana uniemożli-
wiała podjęcie pracy." Nadto, powódka miała możliwość zgłoszenia skargi do Pań-
stwowej Inspekcji Pracy na działania pozwanej uniemożliwiające podjęcie pracy, tym
bardziej, że powódka już w dniu 29 grudnia 1998 r., tj. przed uprawomocnieniem się
wyroku, kontaktowała się osobiście z inspektorem pracy, który poinformował ją, aby
natychmiast po uprawomocnieniu się wyroku stawiła się do pracy (zeznania po-
wódki). Faktu ewentualnego niedopuszczenia jej do pracy przez pozwaną w okresie
7 dni od daty po uprawomocnieniu się wyroku, powódka nie zgłaszała do Państwo-
wej Inspekcji Pracy. Skargę na pozwanego pracodawcę powódka zgłosiła dopiero 12
stycznia 1999 r. Również pismo skierowane przez powódkę do pozwanej o gotowo-
ści podjęcia pracy zostało złożone dopiero 12 stycznia 1999 r.
W ocenie Sądu Okręgowego, słuszny również jest zarzut strony pozwanej o
bezpodstawności przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji, że powódka nie musiała
zgłaszać gotowości do pracy w sytuacji, gdy był to okres przed przewidywanym po-
rodem i w tym okresie powinna była przebywać (co najmniej 2 tygodnie przed datą
porodu) na urlopie macierzyńskim. Urlop macierzyński, przed przewidywaną datą
porodu, może być bowiem udzielony jedynie w sytuacji, gdy pracownica zgłosi takie
żądanie i przedstawi świadectwo lekarskie określające stan zaawansowania ciąży.
Pracodawca nie może jednakże udzielić pracownicy urlopu macierzyńskiego z wła-
snej inicjatywy, bez wniosku pracownicy, wbrew jej życzeniom. Skoro powódka nie
składała prośby o udzielenie jej urlopu macierzyńskiego przed datą przewidywanego
porodu, jak też nie złożyła zwolnienia lekarskiego o jej niezdolności do pracy w tym
okresie, to brak jest podstaw do przyjęcia, że niezgłoszenie się powódki w spornym
terminie do pracy czy też gotowości do podjęcia pracy uzasadnione jest prawem do
urlopu macierzyńskiego. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że powódka w ciągu
7 dni od prawomocnego przywrócenia jej do pracy, nie tylko, że nie zgłosiła się do
pracy celem kontynuowania zatrudnienia, lecz również nie zgłosiła skutecznie goto-
wości do podjęcia pracy, który to fakt nie pozwala na restytucję poprzedniego sto-
sunku pracy.
W tych okolicznościach - zdaniem Sądu Okręgowego - pozwana zasadnie
rozwiązała z powódką umowę o pracę w trybie natychmiastowym z jej winy wobec
nieusprawiedliwionego niepodjęcia pracy do dnia 5 stycznia 1999 r. Jako podstawę
prawną rozstrzygnięcia sprawy Sąd Okręgowy podał przepisy Kodeksu pracy: art. 48
§ 1, art. 52 § 1 i art. 180 oraz art. 386 § 1 KPC.
Kasacja powódki od powyższego wyroku oparta została na obu podstawach z
art. 3931 KPC. W zakresie prawa materialnego (art. 3931 pkt 1 KPC) zarzucono
błędną wykładnię art. 48 § 1 Kodeksu pracy oraz art. 60 Kodeksu cywilnego. W za-
kresie przepisów postępowania (art. 3931 pkt 2 KPC) zarzucono naruszenie art. 233
§ 1 KPC przez nieuwzględnienie wykazów rozmów telefonicznych i nierozważenie
zeznań świadków Ryszarda K. i Zofii K. na okoliczność zgłoszenia przez powódkę
gotowości przystąpienia do pracy.
Powołując wskazane podstawy kasacja powódki wnosiła o zmianę zaskarżo-
nego wyroku i oddalenie apelacji pozwanej, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania z
zasądzeniem na rzecz powódki kosztów procesu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustalenia zaskarżonego wyroku wynikają - jak to wyżej przedstawiono - z
łącznego zastosowania art. 48 § 1 KP i art. 52 § 1 KP. Taka konstrukcja podstawy
prawnej budzi poważne zastrzeżenia. Każdy z powołanych przepisów odnosi się do
odrębnych instytucji prawa pracy i już tylko z tego powodu trudno uznać, że wyja-
śnienie i rozstrzygnięcie sprawy może być oparte równocześnie na przesłance art. 48
§ 1 KP jak i art. 52 § 1 KP. Pierwszy z tych przepisów określa warunki, które muszą
zachodzić, ażeby pracodawca mógł odmówić ponownego zatrudnienia pracownika,
kiedy w związku z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę pracownik zostaje
przywrócony do pracy orzeczeniem Sądu. Orzeczenie to zobowiązuje pracodawcę
do ,,ponownego zatrudnienia pracownika", ale pracodawca może uchylić się od tego
obowiązku na warunkach określonych w art. 48 § 1 KP. Nie wchodząc szerzej w
problematykę przywrócenia do pracy (por. w tym zakresie, będącą zasadą prawną,
uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1976 r., V PZP 12/75 - OSNC
1976 Nr 9, poz. 187) należy zaakcentować to, co nie budzi wątpliwości, a jest istotne
z punktu widzenia zagadnienia relacji między powołanymi wyżej przepisami Kodeksu
pracy. Mianowicie, że art. 48 § 1 KP odnosi się do sytuacji, kiedy jest już prawo-
mocnie ustalone ,,przywrócenie do pracy", ale ,,ponowne zatrudnienie" jeszcze nie
nastąpiło, gdyż zachodzi spór co do obowiązku pracodawcy tego ,,ponownego za-
trudnienia pracownika". Pracodawca, który uważa, iż zachodzą warunki art. 48 § 1
KP - to jest, że pracownik w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił goto-
wości niezwłocznego podjęcia pracy (a nie zachodzi przypadek przekroczenia termi-
nu z przyczyn niezależnych od pracownika) - ,,może odmówić ponownego zatrud-
nienia pracownika".
Przechodząc do zakresu art. 52 § 1 pkt 1 KP wystarczy wskazanie na to, że
przepis ten, określający jedną z podstaw rozwiązania umowy o pracę bez wypowie-
dzenia, ma odniesienie do stosunku pracy istniejącego i jest to niekwestionowane
przez strony tego stosunku. Chodzi przecież o sytuację, w której pracodawca rozwią-
zuje obowiązującą umowę o pracę zarzucając dopuszczenie się: ,,ciężkiego narusze-
nia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych". Dla rozważanego
tu zagadnienia należy też zwrócić uwagę na zasadniczo różne przesłanki - z jednej
strony - odmowy ponownego zatrudnienia pracownika na podstawie art. 48 § 1 KP, a
- z drugiej - rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1
pkt 1 KP. W szczególności istotne jest, że w regulacji dotyczącej przywrócenia do
pracy określona została specyficzna dla tej instytucji sytuacja zgłoszenia przez pra-
cownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy. Sytuacji tej nie można wyjaśnić
przez obowiązki pracownika ze stosunku pracy (art. 100 KP), gdyż nie chodzi tu o
treść stosunku pracy, ale o wyrażenie zamiaru (woli) co do reaktywowania stosunku
pracy wcześniej rozwiązanego. Treścią skutecznego w tym zakresie działania pra-
cownika jest zgłoszenie w określonym terminie gotowości niezwłocznego podjęcia
pracy. Z tego powodu prawomocne orzeczenie o przywróceniu do pracy uzyskuje
materialną skuteczność - stosunek pracy zostaje reaktywowany. Jeżeli nie chodzi o
wykonywanie pracy, ale wyrażenie (zgłoszenie) gotowości niezwłocznego jej podję-
cia i w ten sposób reaktywowanie stosunku pracy, to istotą jest tu skierowana na ten
cel wola pracownika, która - stosownie do art. 60 Kodeksu cywilnego (w związku z
art. 300 KP) może być wyrażona przez każde zachowanie się pracownika, które
ujawnia jego wolę w sposób dostateczny. Kwestię tę wyjaśnił Sąd Najwyższy w wy-
roku z dnia 3 czerwca 1998 r. I PKN 161/98 (OSNAPiUS 1999 nr 11, poz. 365)
stwierdzając, że zgłoszenie w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy gotowości nie-
zwłocznego jej podjęcia (art. 49 § 1 KP) może być wobec pracodawcy dokonane
przez każde zachowanie pracownika objawiające w dostateczny sposób jego zamiar
kontynuacji reaktywowanego stosunku pracy. Pracownik może w tym celu działać
zarówno osobiście jak i przez inne osoby.
W zaskarżonym wyroku nie został rozgraniczony zakres regulacji z art. 48 § 1
KP oraz z art. 52 § 1 pkt 1 KP, a zastosowanie obu tych przepisów do oceny docho-
dzonego w sprawie roszczenia wynika z przyjęcia błędnej interpretacji tych przepi-
sów. Ustalenie przez Sąd Okręgowy, że nie nastąpiła restytucja poprzedniego sto-
sunku pracy dlatego, że powódka nie zgłosiła się do pracy celem kontynuowania za-
trudnienia (jak również nie zgłosiła skutecznie gotowości do podjęcia pracy, bo mogła
to zrobić wyłącznie osobiście z koniecznym pisemnym potwierdzeniem) pozostaje w
sprzeczności z przedstawionymi warunkami art. 48 § 1 KP.
Niezależnie od wadliwych przesłanek zastosowania art. 48 § 1 KP, wynikają-
cych z błędnej interpretacji tego przepisu, należy stwierdzić, że ustalenie przez Sąd
Okręgowy, iż po przywróceniu powódki do pracy nie nastąpiła restytucja stosunku
pracy, jest sprzeczne z tymi faktami, które Sąd Okręgowy przyjął w ślad za Sądem
pierwszej instancji, a które wprost określają zakres sprawy. Mianowicie chodzi o to,
że już po przywróceniu powódki do pracy jej pracodawca (strona pozwana) rozwiązał
z nią umowę o pracę bez wypowiedzenia. Nieodzownym logicznie warunkiem takie-
go rozwiązania umowy o pracę jest wcześniejsze jej obowiązywanie, co w okoliczno-
ściach przywrócenia do pracy oznaczałoby właśnie to, że przed przedmiotowym roz-
wiązaniem umowy o pracę nastąpiła - wbrew założeniu wyroku - restytucja stosunku
pracy. Ponadto dochodzone w sprawie roszczenie o przywrócenie do pracy - jak to
wynika z pozwu - powódka wywodzi z zakwestionowania rozwiązania umowy o
pracę, które uznała za bezprawne, gdyż - jej zdaniem - nie zaistniała żadna z prze-
słanek określonych w art. 52 § 1 KP, zaś do wykonywania przez powódkę pracy nie
doszło na skutek celowego działania pozwanej uchylającej się od przyjęcia zgłosze-
nia przez powódkę gotowości do pracy.
Jeżeli chodzi o zastosowanie art. 52 § 1 pkt 1 KP, to z oczywistym narusze-
niem tego przepisu Sąd Okręgowy stwierdził, że pozwana zasadnie rozwiązała z po-
wódką umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy powódki ze względu na okoliczno-
ści dotyczące nieskutecznego - zdaniem Sądu Okręgowego - zgłoszenia gotowości
do podjęcia pracy. Tymczasem podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowie-
dzenia z winy pracownika może stanowić stosownie do art. 52 § 1 pkt 1 KP ciężkie
naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych.
Sąd Najwyższy uznał, że kasacja ma usprawiedliwione podstawy, z tym, że
jeżeli chodzi o zarzucone naruszenie art. 233 § 1 KPC, to nierozważenie wskaza-
nych dowodów pod kątem ustalenia sposobów zgłoszenia przez powódkę gotowości
przystąpienia do pracy miało swoją przyczynę w błędnym założeniu wyroku, iż po-
wódka mogła w tym zakresie działać wyłącznie osobiście.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39313 § 1
KPC.
========================================