Wyrok z dnia 17 grudnia 2001 r.
I PKN 747/00


Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Jana K. przeciwko Zakładowi Energetyki Cieplnej Spółce z ograniczoną odpo-
wiedzialnością w S. i Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej w S. w upadłości o usta-
lenie istnienia stosunku pracy i wynagrodzenie, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu
z dnia 5 kwietnia 2000 r. [...]

1) o d d a l i ł kasację;
2) zasądziuł na rzecz powoda od strony pozwanej kwotę 750 zł (słownie zł:
siedemset pięćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Staszowie, wyrokiem z dnia 30 września 1999 r.
[...] wydanym po trzykrotnym rozpoznaniu sprawy, oddalił powództwo Jana K. prze-
ciwko Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej w S. - w upadłości oraz Zakładowi Ener-
getyki Cieplnej - Spółce z o.o. w S. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia
umowy o pracę dokonanego przez pozwane Przedsiębiorstwo oraz o ustalenie, że
stosunek pracy łączy go z pozwaną Spółką, w którą zostało przekształcone to Przed-
siębiorstwo. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał się na poniż-
sze ustalenia faktyczne.
Powód Jan K. został od dnia 3 marca 1981 r. zatrudniony w Wojewódzkim
Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w T. - Oddział Energetyki
Cieplnej w S.W. na stanowisku kierowcy, przy czym pracę świadczył w Zakładzie nr 3
w S., będącym jednostką organizacyjną wymienionego Przedsiębiorstwa. Zarządze-
niem Wojewody T. z dnia 28 października 1991 r. zostało z dniem 1 stycznia 1992 r.
na bazie wspomnianego Zakładu nr 3 utworzone państwowe przedsiębiorstwo uży-
teczności publicznej pod nazwą Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w S. Wojewo-
da T., jako jego organ założycielski, przekazał nieodpłatnie to Przedsiębiorstwo z
dniem 2 stycznia 1992 r. na własność Gminy S.
Rada Miejska w S. w dniu 12 czerwca 1997 r., działając między innymi na
podstawie art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komu-
nalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43) powzięła uchwałę w sprawie sposobu i formy
prowadzenia gospodarki komunalnej dotyczącej bieżącego i nieprzerwanego zaspo-
kajania potrzeb ludności w zakresie ciepłownictwa. Zgodnie z uchwałą miała to być
spółka prawa handlowego, więc w tym celu Rada Miejska zadecydowała o utworze-
niu przez Gminę jednoosobowej Spółki z o.o. pod firmą ZEC w S. Swoje udziały w
Spółce Gmina miała pokryć wkładem niepieniężnym w postaci mienia komunalnego
umożliwiającego świadczenie usług ciepłowniczych. Powołaną uchwałą Rada Miejs-
ka uchyliła równocześnie swoją uchwałę z dnia 29 grudnia 1992 r. w sprawie wyboru
organizacyjno-prawnej formy PEC w S., w której zdecydowała o przekształceniu PEC
w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz uchwałę z dnia 19 maja 1994 r. w
sprawie przekształcenia PEC w S., zobowiązującej Zarząd Miasta do niezwłocznego
przystąpienia do działań przekształcających PEC w Spółkę. W uchwale z dnia 19
czerwca 1997 r. Rada Miejska ustaliła wysokość kapitału planowanej Spółki na kwotę
4.316.700 zł., który miał być przez Gminę pokryty majątkiem komunalnym obejmują-
cym grunty, budynki, budowle i maszyny według wykazów stanowiących załącznik nr
1 i 2. Aktem założycielskim z dnia 24 czerwca 1997 r. Gmina S., jako jedyny wspól-
nik, utworzyła Spółkę pod firmą Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w S. Przed-
miotem działalności Spółki miały być produkcja, sprzedaż i dostarczanie energii
cieplnej. W dniu 1 lipca 1997 r. Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu zarządził wpisanie
Spółki do rejestru handlowego, przy czym na stanowisku prezesa jej zarządu wpisa-
no Ryszarda S.
W dniu 30 czerwca 1997 r. Ryszard S. - zarządca komisaryczny Przedsiębior-
stwa Energetyki Cieplnej w S. skierował do 50 jego pracowników pisma informujące,
że w związku z powstaniem na bazie majątku Gminy S. nowej Spółki zostają przez
nią przejęci do pracy, przy czym umowy o pracę będą sporządzone przez nowy za-
kład. Z powołaniem się na treść art. 231 § 4 KP pouczył równocześnie zainteresowa-
nych, że w okresie miesiąca od zawiadomienia o przejęciu mogą stosunek pracy
rozwiązać za siedmiodniowym uprzedzeniem. Ze wszystkimi wspomnianymi osobami
zostały przez zarząd Spółki od dnia 1 lipca 1997 r. zawarte umowy o pracę. Przy wy-
borze 50 spośród ogółem 65 osób zatrudnionych wcześniej w Przedsiębiorstwie
Energetyki Cieplnej kierowano się ich kwalifikacjami zawodowymi, sytuacją rodzinną
i majątkową, a także zapotrzebowaniem na pracę danego rodzaju. Z dwóch kierow-
ców zatrudnionych w Przedsiębiorstwie, do Spółki przejęto Zdzisława T., rezygnując
z powoda, obok którego w Przedsiębiorstwie pozostało 14 osób.
W dniu 20 czerwca 1997 r. do Sądu Rejonowego w Tarnobrzegu wpłynął
wniosek zarządcy komisarycznego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w S. o
ogłoszenie jego upadłości z powodu trwałego zaprzestania płacenia długów. Do tego
żądania dołączono uchwałę Rady Miejskiej w S. z dnia 12 czerwca 1997 r. w przed-
miocie zgłoszenia wniosku o upadłość Przedsiębiorstwa. W uchwale zobowiązano
też Zarząd Miasta do wydzielenia z zasobów Przedsiębiorstwa majątku będącego
jego własnością oraz majątku należącego do Gminy. Do wniosku o upadłość dołą-
czono wykaz środków trwałych pozostających własnością Przedsiębiorstwa. Sąd
Rejonowy-Sąd Gospodarczy w Tarnobrzegu postanowieniem z dnia 10 lipca 1997 r.
ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w S., wyznaczając Zbigniewa
Z. na syndyka masy upadłości.
Syndyk pismem z dnia 30 lipca 1997 r., powołując się na przepis art. 7a w
związku z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (...) (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), zawiadomił powoda o zamiarze
rozwiązania z nim z dniem 1 sierpnia 1997 r. umowy o pracę bez wypowiedzenia pod
warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu w terminie 5 dni. Powód zgłosił sprzeciw, pod-
nosząc w nim, że Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej nie uległo faktycznie likwida-
cji, tylko na bazie majątku Gminy przekształciło się w Spółkę, więc powinien być do
niej przekazany w trybie art. 231 KP.
Sąd Rejonowy uznał, że w okolicznościach sprawy nie doszło do przejścia
Przedsiębiorstwa na Spółkę, więc powód nie stał się ex lege jej pracownikiem. Tezy
tej nie podważa fakt, że z chwilą powstania Spółki , co stało się 1 lipca 1997 r., prze-
jęła ona dotychczasowe zadania Przedsiębiorstwa w zakresie produkcji, sprzedaży i
dostarczania energii cieplnej. To samo odnosi się do faktu zatrudnienia przez Spółkę
z dniem 1 lipca 1997 r. większości pracowników Przedsiębiorstwa, jak też wykorzy-
stania w statutowej działalności Spółki wszystkich budynków, budowli, urządzeń i
narzędzi, służących uprzednio tym samym celom w Przedsiębiorstwie. Przepis art.
231 KP ma zastosowanie do przejścia zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym, a
więc nie tylko ogółu zadań gospodarczych, ale przede wszystkim wszystkich składni-
ków majątkowych. Tymczasem własny majątek Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej
w S., obejmujący wyłącznie rzeczy ruchome, wszedł po ogłoszeniu upadłości tego
podmiotu gospodarczego w skład jego. masy upadłościowej. Składniki te w trakcie
trwającego postępowania upadłościowego ulegną sprzedaży w celu uzyskania środ-
ków na zaspokojenie wierzycieli upadłego Przedsiębiorstwa. Z załączników do aktu
założycielskiego Spółki wynika natomiast, że wymienione w nich nieruchomości i bu-
dynki oraz rzeczy ruchome, z których to składników żaden nie został zawarty w wy-
kazie dołączonym do wniosku o ogłoszenie upadłości Przedsiębiorstwa, zostały
wniesione jako aport przez Gminę jako ich właściciela. To prawo własności wypływa
z decyzji Wojewody Tarnobrzeskiego z dnia 30 grudnia 1991 r. o nieodpłatnym prze-
kazaniu Gminie z dniem 2 stycznia 1992 r. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
pod nazwą Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w S. Na rzecz tego Przedsiębior-
stwa Gmina nie ustanowiła prawa wieczystego użytkowania gruntów, ani nie przeka-
zała mu własności budynków i budowli posadowionych na tych gruntach. Uchwała
Rady Miejskiej w S. z dnia12 czerwca 1997 r. powołuje się na art. 4 ust. 1 pkt 1
ustawy o gospodarce komunalnej, zgodnie z którym to przepisem organy stanowiące
jednostek samorządu terytorialnego decydują o wyborze sposobu prowadzenia i form
gospodarki komunalnej. W niniejszej sprawie nie znajdują zastosowania postanowie-
nia art. 14 i 19 tej ustawy, na które powoływał się powód. Pierwszy z tych przepisów
stanowi, że przedsiębiorstwa komunalne, w stosunku do których rada gminy do dnia
30 czerwca 1997 r. nie postanowiła o wyborze organizacyjno-prawnej formy lub o ich
prywatyzacji ulegają z mocy prawa z dniem 1 lipca 1997 r. przekształceniu w jedno-
osobową spółkę gminy, a spółka wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których
przedmiotem było przedsiębiorstwo komunalne, bez względu na charakter prawny
tych stosunków. Natomiast przepis art. 19 ustawy stanowi, że pracownicy przedsię-
biorstwa komunalnego przekształconego w spółkę stają się z mocy prawa jej pra-
cownikami.
Spółka jako zakład pracy nowo utworzony z dniem 1 lipca 1997 r. mogła za-
tem według swego wyboru zatrudnić pracowników, nie wyłączając tych, którzy wcze-
śniej pracowali w Przedsiębiorstwie. Ci zaś, którzy nie znaleźli zatrudnienia w Spółce
pozostali nadal pracownikami Przedsiębiorstwa. Jednakże syndyk zasadnie rozwią-
zał z nimi umowy o pracę na podstawie art. 7a ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. W
takiej sytuacji powód, który był członkiem komisji zakładowej NSZZ ,,Solidarność" nie
korzystał z ochrony trwałości stosunku pracy ustanowionej w art. 32 ustawy o związ-
kach zawodowych, co jasno wynika z art. 411 KP.
W uwzględnieniu apelacji wniesionej przez powoda, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2000 r. [...]
zmienił zaskarżony wyrok w stosunku do pozwanej Spółki, ustalając, że od dnia 1
lipca 1997 r. jest pracodawcą powoda oraz zasądzając od niej kwotę 11.036 zł. tytu-
łem wynagrodzenia za okres pozostawania w gotowości do świadczenia pracy. Sąd
Okręgowy oddalił natomiast apelację wobec pozwanego Przedsiębiorstwa Energetyki
Cieplnej - w upadłości. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy uznał, że oko-
liczności faktyczne przedmiotowej sprawy mieszczą się w zakresie zastosowania art.
231 § 1 KP. W myśl utrwalonych poglądów doktryny i judykatury do przejścia zakładu
pracy lub jego części na innego pracodawcę może dojść na skutek różnych zdarzeń
faktycznych i prawnych, nie wyłączając umowy dzierżawy lub innej podobnej umowy,
gdyż wystarczy aby pracodawca był użytkownikiem składników danego zakładu i nie
musi być ich właścicielem. Tymczasem pozwana Spółka faktycznie przejęła i wyko-
rzystuje do prowadzenia swej działalności gros składników majątkowych użytkowa-
nych uprzednio przez Przedsiębiorstwo. Na rozprawie apelacyjnej prezes zarządu
pozwanej Spółki przyznał zresztą, że niemal wszystkie składniki sieciowe (instalacje
ciepłownicze, węzły cieplne) objęte masą upadłości są od 1 lipca 1997 r. w użytko-
waniu Spółki na podstawie umowy dzierżawy zawartej z syndykiem masy upadłości.
Aktualnie Spółka złożyła też syndykowi ofertę zakupu przedmiotowych instalacji cie-
płowniczych. Wobec tego Spółka z dniem 1 lipca 1997 r. stała się z mocy prawa pra-
codawcą pracowników przedsiębiorstwa , w tym powoda. Wypowiedzenie mu przez
syndyka umowy o pracę z zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia w dniu
27 sierpnia 1997 r. było zatem bezprzedmiotowe i nie mogło wywołać żadnych skut-
ków prawnych. Za usprawiedliwione trzeba więc uznać równoczesne żądanie powo-
da co do wynagrodzenia za czas pozostawania w gotowości do świadczenia pracy w
okresie od dnia 1 listopada 1998 r. (art. 81 § 1 KP). Z tego tytułu Sąd Okręgowy za-
sądził powodowi kwotę 11.036 zł.
Kasację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zarzucając naru-
szenie ,,art. 231 KP przez błąd w subsumcji, a więc błąd w podciągnięciu stanu fak-
tycznego sprawy, związanego z utworzeniem na bazie majątku gminy S. przedsię-
biorstwa pod nazwą ,,Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o. o. w S." pod stan faktyczny
zawarty we wskazanej normie prawnej", jak też pogwałcenie - mające istotny wpływ
na wynik sprawy - ,,art. 233 § 1 KPC poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny
dowodów przez przyjęcie, że przeprowadzone postępowanie dowodowe wskazuje, iż
nastąpiło przejście zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym na nowego praco-
dawcę, to jest Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o. o. w S.". Na tej podstawie skarżą-
ca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponowne-
go rozpoznania, względnie zmiany tego wyroku i oddalenia powództwa, przy zasą-
dzeniu w obu wypadkach kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepi-
sanych. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że Gmina S. powołała do życia nowy
podmiot gospodarczy (spółkę z o.o.) na bazie własnego majątku, który pozostawał
wcześniej w posiadaniu Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w S., ale który został
wyłączony z tego przedsiębiorstwa przed jego upadłością, ogłoszoną po utworzeniu
pozwanej Spółki i jej wpisaniu do rejestru handlowego. Instalacja ciepłownicza i wę-
zły cieplne zostały rzeczywiście wydzierżawione przez Spółkę, ale nie nastąpiło to od
dnia 1 lipca 1997 r. jak - z naruszeniem art. 233 § 1 KPC - ustalił Sąd Okręgowy, ale
od dnia 1 sierpnia 1997 r. na podstawie umowy dzierżawy zawartej w dniu 26 wrześ-
nia 1997 r., a poza tym dotyczyło majątku, który nie był niezbędny zarówno Przed-
siębiorstwu, jak też Spółce do prowadzenia jej statutowej działalności. Innymi słowy,
Spółka nie powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego w Spółkę
prawa handlowego, jak to faktycznie przyjął Sąd drugiej instancji, lecz była nowym
podmiotem, powołanym do życia zanim Przedsiębiorstwo postawiono w stan upadło-
ści.
W odpowiedzi na kasację strona powodowa domagała się jej oddalenia i za-
sądzenia kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu odpowiedzi
twierdzi się w szczególności, że Zakład Energetyki Cieplnej - Spółka z o.o. w S. zo-
stała powołana na bazie majątkowych składników Przedsiębiorstwa Energetyki
Cieplnej zanim doszło do ogłoszenia jego upadłości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja podlega oddaleniu, gdyż jej podstawy nie są usprawiedliwione. W
pierwszej kolejności chybiony jest procesowy zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC, co
zdaniem skarżącej miało się wyrazić w ustaleniu niezgodnie z zebranym materiałem
dowodowym, że na podstawie umowy dzierżawy z syndykiem masy upadłości
Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w S. użytkowała od dnia 1 lipca 1997 r. instala-
cję ciepłowniczą i węzły cieplne , gdy tymczasem wspomniana umowa dzierżawy
została zawarta w dniu 26 września i wiązała strony od dnia 1 sierpnia 1997 r. Z tre-
ści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika jednak expressis verbis tylko ustale-
nie, że wspomniane składniki majątkowe pozostawały w faktycznej dyspozycji skar-
żącej Spółki od dnia 1 lipca 1997 r., a więc od daty jej wpisania do rejestru handlo-
wego, niezależnie od tego, kiedy ten stan faktyczny (porozumienie ustne) został
usankcjonowany pisemną umową dzierżawy z syndykiem masy upadłości.
Data zawarcia wspomnianej umowy nie miała zresztą znaczenia dla treści
kwestionowanego rozstrzygnięcia. Możliwość dysponowania przez Spółkę instala-
cjami ciepłowniczymi i węzłami cieplnymi była bowiem dla kwalifikacji prawnej stanu
faktycznego niniejszej sprawy okolicznością o drugoplanowym znaczeniu. Sąd Okrę-
gowy bardzo wyraźnie podkreślił, że ,,gros" (większość kluczowych) składników ma-
jątkowych, w oparciu o które swą statutową działalność prowadziło Przedsiębiorstwo
Energetyki Cieplnej, zostało przez Gminę wyodrębnione (,,wyjęte") z jego zasobów i
przekazane (wniesione) jako aport do nowo powstałej Spółki, a jedynie część mienia
ruchomego, mająca dla tej działalności drugorzędną doniosłość, weszła formalnie w
skład masy upadłościowej, choć od początku była również faktycznie używana przez
Spółkę, co następnie zostało też potwierdzone pisemną umową dzierżawy. Innymi
słowy, Sąd Okręgowy uznał, że przejście zakładu pracy, a przynajmniej jego przewa-
żającej część, nadającej się do dalszego samodzielnego funkcjonowania, to znaczy
realizowania swych statutowych zadań produkcji, sprzedaży i przekazywania energii
cieplnej, doszło wskutek uchwał Rady Miejskiej w S. o wyodrębnieniu z PEC, a na-
stępnie wniesieniu jako aportu do nowo utworzonej Spółki mienia komunalnego
obejmującego grunty, budynki, budowle i maszyny o wartości 4.316.700 zł oraz ma-
jące służyć realizacji tych samych celów społeczno-gospodarczych. W tym kontek-
ście nie jest kwestią przypadku, iż Spółka ,,przejmując" do pracy 50 spośród ogółem
65 osób zatrudnionych w PEC zawiadomiła ich, że zgodnie z art. 231 § 4 KP mogą w
terminie miesiąca od przejęcia rozwiązać stosunek pracy za siedmiodniowym uprze-
dzeniem. Od tego momentu dawne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej z garstką
pozostałych pracowników było jedynie namiastką dawnego zakładu pracy, czy ściślej
rzecz ujmując - częścią tego zakładu, niezdolną do samodzielnego funkcjonowania i
przeznaczoną do likwidacji w postępowaniu upadłościowym.
Subsumcja powyższych ustaleń pod normę prawną wyinterpretowaną z art.
231 § 1 KP nie budzi zatem zastrzeżeń. Oceny tej nie zmienia również chronologia
powołania nowej Spółki i ogłoszenie upadłości dotychczasowego Przedsiębiorstwa
Energetyki Cieplnej, choć z takiej kolejności tych zdarzeń każda ze stron zdaje się -
bez bliższego uzasadnienia swego stanowiska - wyprowadzać przeciwstawne kon-
sekwencje. Wspomniana kolejność jest prima facie argumentem korzystnym dla
strony powodowej, gdyż o przechodzeniu zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę można mówić przede wszystkim wtedy, gdy zakład istnieje jako pewna
całość techniczno-organizacyjna. Inna sprawa, że nawet po ogłoszeniu upadłości
przedsiębiorstwa komunalnego, w tym przedsiębiorstwa energetyki cieplnej, najła-
twiej wyobrazić sobie zbycie go w całości lub w przeważającej części jakiemuś stra-
tegicznemu inwestorowi, przy zastosowaniu w odpowiedniej części art. 231 § 1 KP,
skoro nie jest możliwe zaprzestanie zaspokajania potrzeb mieszkańców na energię
cieplną. Bliższa analiza tej kwestii nie jest jednak konieczna dla rozstrzygnięcia
przedmiotowej kasacji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji, przy czym o kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 98
KPC.
========================================