Wyrok SN - I PKN 722/00
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 722/00
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2003/23/560
Prawo Pracy i Prawo Socjalne 2003/11/11-15
Data wydania:2001-12-06

Wyrok z dnia 6 grudnia 2001 r.
I PKN 722/00

Rozwiązanie stosunku pracy w związku ze zmianą organizacyjno-praw-
nego modelu funkcjonowania księgowości przedsiębiorstwa, przynoszącą pra-
codawcy istotne zmniejszenie kosztów pracy, może być uznane za zwolnienie z
przyczyn dotyczących zakładu pracy, choćby nie pociągało za sobą zmniejsze-
nia liczby zatrudnionych.


Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2001 r. sprawy z powództwa
Grażyny K. przeciwko Biuru Obsługi Sprzedaży Ratalnej ,,T.-D." w K. Spółce Cywilnej
Piotra S. i Walentego R. o zapłatę, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 26 maja 2000 r.
[...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e ni e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koninie wyrokiem z dnia 17 marca 2000 r. [...]
oddalił powództwo Grażyny K. wniesione przeciwko Piotrowi S. i Walentemu R. -
współwłaścicielom B. O. S. R. ,,T.-D." w K. o zasądzenie kwoty 6.360 zł. z ustawo-
wymi odsetkami od dnia 1 września 1999 r. tytułem odszkodowania za likwidację
stanowiska głównego księgowego. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy
powołał się na poniższe ustalenia faktyczne.
Powódka Grażyna K. była u strony pozwanej zatrudniona w okresie od dnia 1
sierpnia 1998 r. do dnia 31 sierpnia 1999 r. na podstawie bezterminowej umowy o
pracę w wymiarze połowy etatu na stanowisku głównej księgowej za wynagrodze-
niem miesięcznym w kwocie 2.120 zł. Pozwani zwrócili się do powódki z propozycją
rozwiązania stosunku pracy z dniem 31 lipca 1999 r. za porozumieniem stron, lecz
powódka oferty nie przyjęła. Pozwani polecili jej więc przygotowanie dokumentów o
wypowiedzeniu umowy przez pracodawcę. Powódka polecenia tego nie wykonała,
lecz z dniem 31 sierpnia 1999 r. przestała pracować, otrzymując świadectwo pracy.
Przyczyną wypowiedzenia umowy było niewywiązywanie się z obowiązków polega-
jące na nieksięgowaniu od maja do lipca 1999 r. dowodów wpłat i wypłat, wskutek
czego pozwani stracili kontrolę nad firmą. Na stanowisko powódki przyjęto więc Gra-
żynę M., a poza tym pozwani zatrudnili też biegłego rewidenta. Na podstawie ugody
zawartej przed Sądem Rejonowym w Koninie [...] powódka otrzymała odszkodowa-
nie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę ze skróconym okresem wy-
powiedzenia oraz ekwiwalent za urlop wypoczynkowy. W tych okolicznościach Sąd
Rejonowy uznał, że powódka została zwolniona z przyczyn, które nie uzasadniają
zasądzenia jej odprawy przewidzianej w przepisach ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu prac oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Powódka nie została bowiem zwolniona na podstawie art. 10 ust.
1 tej ustawy, a ponadto nie wystąpiły u pozwanych żadne zmiany ekonomiczne lub
organizacyjne powodujące zmniejszenie zatrudnienia i jedyną przyczyną zwolnienia
było nienależyte wykonywanie obowiązków głównej księgowej.
Apelację wniesioną od tego orzeczenia przez powódkę oddalił Sąd Okręgowy-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 26 maja 2000 r.
[...]. Akceptując za orzeczeniem Sądu pierwszej instancji ustalenia faktyczne i ich
prawną kwalifikację, Sąd Okręgowy wskazał ponadto, że w firmie prężnie rozwijają-
cej się trudno sobie wyobrazić likwidację stanowiska głównego księgowego, które
jest niezbędne. Nie uczynili tego również pozwani, którzy obowiązki głównej księgo-
wej powierzyli nowej pracownicy, co świadczy o dążeniu nie tyle do zmian organiza-
cyjnych w księgowości, ile zmian personalnych.
Kasację od powyższego wyroku wniosła powódka, zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez: 1) niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1 w związku z art.
10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oraz przyjęcie poglądu, że ,,zmianą orga-
nizacyjną nie jest zatrudnienie innego pracownika bez kwalifikacji wymaganych na
danym stanowisku lub zawarcie umowy o świadczenie usług na warunkach zlecenia
z podmiotem gospodarczym, który będzie wykonywał całość lub część czynności
zwalnianego pracownika", a ponadto 2) " błędną wykładnię art. 1 ust. 1 ustawy przez
uznanie, iż zmiany organizacyjne muszą pozostawać w związku z sytuacją ekono-
miczną i nie wystarczy zmiana organizacyjna w sytuacji, gdy pracodawca nie zmierza
do zlikwidowania działu księgowości (...), lecz obniżając koszty o 68 % zatrudnił Gra-
żynę M. za niższe wynagrodzenie na cały etat pomimo niższych kwalifikacji, a nadzór
powierzył firmie J.S. na podstawie umowy sprzedaży usług księgowych, gdyż biegły
rewident prowadzący biuro może być tylko usługodawcą, a nie pracownikiem", jak
również 3) błędną wykładnię art. 1 ustawy w związku z art. 30 § 4 KP, gdyż to poz-
wanego pracodawcę obciążał obowiązek uzasadnienia podstawy ustania stosunku
pracy. Skarżąca zarzuciła też naruszenie art. 232 w związku z art. 236 i art. 4771 § 11
KPC przez przerzucenie na powódkę ciężaru dowodu przesłanek ustania jej stosun-
ku pracy, jak też art. 328 § 2 KPC przez sporządzenie uzasadnienia, które wymyka
się spod kasacyjnej kontroli. Wnoszący kasację zarzucił ponadto ,,obrazę art. 227
KPC i zaniechanie dokonania szeregu ustaleń faktycznych" istotnych dla rozstrzy-
gnięcia przedmiotowej sprawy. Wnoszący kasację wyodrębnił wreszcie kategorię za-
rzutów zaadresowanych do wyroku Sądu pierwszej instancji. Na tych podstawach
skarżąca wiosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie kwoty 6.360 zł.,
ewentualnie o uchylenie kwestionowanego rozstrzygnięcia oraz poprzedzającego go
orzeczenia Sądu Rejonowego w Koninie i przekazanie mu sprawy do ponownego
rozpoznania, przy uwzględnieniu w obu wypadkach kosztów zastępstwa procesowe-
go w wysokości 550 zł.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono dodatkowo, że zwolnienie powódki na-
stąpiło bez pisemnego uzasadnienia, więc strona pozwana mogła ukrywać jego
prawdziwe przyczyny. Twierdzi się też, że zatrudnienie Grażyny M. i zaangażowanie
biegłego rewidenta miało w zakładzie pracy pozwanych charakter zmian organizacyj-
nych. Były to równocześnie zmiany ekonomiczne, ,,bo zarobek Grażyny M. w przeli-
czeniu na pełny etat to zaledwie 32 % wynagrodzenia powódki, a licząc ZUS i
składkę zdrowotną, to miesięcznie około 3.000 zł. oszczędności, a nie jest znane
uposażenie lub cena brutto z VAT- usługi biura rachunkowego".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługuje na uwzględnienie, gdyż jej podstawy - pomimo ewident-
nych uchybień w zakresie szeroko pojętego prawniczego warsztatu zawodowego (ja-
skrawym tego przykładem może być grupa zarzutów skierowanych bezpośrednio do
orzeczenia zapadłego w pierwszej instancji) - mają usprawiedliwienie, aczkolwiek nie
znaczy to, iż zasadne i dobrze pogłębione są wszystkie zarzuty zgłoszone w ramach
tych podstaw. Trafny jest w każdym razie zarzut pogwałcenia w zaskarżonym wyroku
przepisów art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, zgłoszony w korelacji z
procesowym zarzutem naruszenia art. 227 w związku z art. 382 KPC przez niedoko-
nanie ustaleń faktycznych przedmiotowo istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy. Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że na stanowisku księgowej została
przez pozwanych zatrudniona Grażyna M., co pośrednio wskazuje na fakt, iż zwol-
nienie skarżącej nie nastąpiło z przyczyn organizacyjnych lub ekonomicznych wska-
zanych w art. 1 ust. 1 ustawy, ale miało podłoże personalne w postaci niezadowole-
nia pracodawcy z efektów jej pracy. Sąd Okręgowy nie przejawił więc zainteresowa-
nia charakterem prawnym i warunkami zatrudnienia zaoferowanymi Grażynie M., a o
tym, że pozwani zatrudnili ponadto biegłego rewidenta, wspomniał jedynie w części
relacjonującej ustalenia z postępowania w pierwszej instancji, co w najlepszym razie
pozwala wnioskować o przejęciu ich w dorozumiany sposób i włączeniu również do
podstawy faktycznej wyroku oddalającego apelację. Innymi słowy, Sąd Okręgowy nie
poczynił ustaleń, a tym bardziej porównań co do zasad funkcjonowania i kosztów
księgowej obsługi przedsiębiorstwa pozwanych przed i w okresie następującym po
zwolnieniu skarżącej. Tymczasem dla zakresu zastosowania art. 10 ust. 1 ustawy
jest to kwestia o istotnym znaczeniu.
Aktualna sytuacja na rynku pracy powoduje bowiem, że pracodawca jest w
stanie bez większych trudności znaleźć do określonej pracy pracownika lepiej wy-
kształconego, wydajniejszego, aktywniejszego i bardziej dyspozycyjnego, a mimo to
gotowego do wykonywania jej za zdecydowanie niższe wynagrodzenie. Oszczędno-
ści dla pracodawcy mogą też wynikać ze zmiany formuły danego zatrudnienia, na
przykład zatrudnienia pracowniczego w zatrudnienie cywilnoprawne, które może
mieć racjonalne uzasadnienie i samo przez się nie powinno być kwalifikowane jako
służące obejściu ustawy czy nawiązane dla pozoru (art. 58 § 1 i 83 KC w związku z
art. 300 KP). W grę wchodzi też sytuacja, w której określone czynności, wykonywane
początkowo na podstawie zatrudnienia pracowniczego bądź cywilnoprawnego, zo-
staną zlecone w całości albo w części na zewnątrz zakładu pracy jakiejś osobie
prawnej, jednostce organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, czy osobie
fizycznej wpisanej do rejestru działalności gospodarczej, nie wyłączając osób powią-
zanych wcześniej z danym pracodawcą więzami zatrudnieniowymi. Jeżeli podobne
zmiany, mogące też występować kumulatywnie, powodują zwolnienie pracownika,
które w nowym modelu realizacji jego dotychczasowych zadań przynoszą pracodaw-
cy istotną redukcję kosztów pracy, będącą skądinąd wyłącznym motywem danego
zwolnienia, a więc powodem bez którego zwolnienia by w ogóle nie było, to taka sy-
tuacja mieści się w pojęciu odpowiedniego stosowania art. 1 ust. 1 ustawy, a tym
samym należy do zakresu odniesienia jej art. 10 ust. 1. Jest to bowiem zmiana o
charakterze organizacyjno - ekonomicznym, która stanowi wyłączny powód decyzji o
zwolnieniu, w następstwie czego dochodzi do zmniejszenia zatrudnienia, aczkolwiek
mierzonego nie tyle liczbą zatrudnionych czy tak zwanych etatów, ile kosztów pracy.
Takie podejście do kategorii zmniejszenia zatrudnienia jest szczególnie uzasadnione
w sferze przedsiębiorstw, dla których redukcja etatów nie jest celem, a jedynie środ-
kiem prowadzącym do obniżania kosztów działalności. Ten sposób rozumowania za-
pewnia też lepszą ochronę pracownikom zwalnianym z oszczędnościowych wzglę-
dów, gdyż nie wyklucza nabycia roszczenia o odprawę przewidzianą w art. 8 ustawy.
Sąd Okręgowy nie zajął wyraźnego stanowiska w kwestii zakresu zastosowa-
nia art. 10 ust. 1 ustawy, choć pośrednio opowiedział się za interpretacją zwężającą
ten zakres. W konsekwencji Sąd ten (podobnie jak Sąd pierwszej instancji) nie po-
czynił ustaleń określających, czy i jakiej skali korzyści (oszczędności) w sferze kosz-
tów pracy osiągnęli pozwani w związku ze zwolnieniem powódki i przeorganizowa-
niem zasad obsługi księgowej ich przedsiębiorstwa. Tymczasem ustalenia te są nie-
zbędne dla ostatecznej oceny zasadności roszczenia skarżącej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 i art. 108
§ 2 w związku z art. 39319 KPC orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: