Wyrok z dnia 6 grudnia 2001 r.
I PKN 717/00

Członkowie zarządu międzyzakładowej organizacji związkowej należą do
kręgu pracowników, którym ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem
stosunku pracy przysługuje z mocy przepisów szczególnych w rozumieniu art.
10 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.).


Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2001 r. sprawy z powództwa
Ryszarda R. przeciwko ,,S." Odlewni Żeliwa Spółce z o.o. w O.W. o uznanie za bez-
skuteczne wypowiedzenia warunków umowy o pracę, na skutek kasacji strony poz-
wanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kali-
szu z dnia 8 czerwca 2000 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Sądo-
wi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ostrowie Wlkp. wyrokiem z dnia 22 lutego 2000 r.
[...] uwzględnił żądanie Ryszarda R. i za bezskuteczne uznał wypowiedzenie warun-
ków pracy dokonane mu w dniu 9 grudnia 1999 r. przez pozwaną Spółkę z o.o. ,,S." -
Odlewnia Żeliwa w O.W. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał
się na dokonanie poniższych ustaleń faktycznych.
Powód Ryszard R. pracuje w pozwanej firmie od dnia 20 marca 1986 r. na
stanowisku mistrza odlewni. Uchwałą zarządu pozwanej Spółki z dnia 14 września
1999 r. wprowadzono w jej przedsiębiorstwie nowy podział organizacyjny, który
przewiduje między innymi likwidację stanowiska mistrza produkcji i utworzenie w to
miejsce stanowiska operatywnego planowania warsztatowego. Dlatego w dniu 9
grudnia 1999 r. wypowiedziano powodowi umowę o pracę w części dotyczącej sta-
nowiska pracy, proponując stanowisko planisty - rozdzielcy robót, na co zaintereso-
wany nie wyraził zgody. Na to wypowiedzenie zmieniające nie zgodziła się też Komi-
sja Międzyzakładowa NSZZ ,,Solidarność", a w toku dalszej procedury - również Za-
rząd Regionu NSZZ ,,Solidarność" W.P.
W tych okolicznościach Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie warunków
pracy spowodowało ich pogorszenie, albowiem nastąpiła ,,utrata prestiżu i statutu
pracy". Wobec powoda nie ma też zastosowania art. 6 ust. 1 ustawy o tak zwanych
grupowych zwolnieniach. W czasie wprowadzania zmian schematu organizacyjnego i
w późniejszym okresie strona pozwana nie dokonała bowiem żadnych zwolnień. Je-
żeli zaś nie zaistniały przesłanki z art. 1 ust. 1 powołanej ustawy, to bezskuteczne
jest też powoływanie się na jej art. 6 ust. 1. Przepis ten ma zresztą zastosowanie
tylko do członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, choć powód podlega
szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy jako członek komisji międzyzakłado-
wej.
Apelację pozwanego pracodawcy oddalił Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r. [...]. W uzasadnieniu
tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy podkreślił, że przedmiotowe wypowiedzenie
zmieniające nastąpiło na niekorzyść powoda, gdyż na nowym stanowisku doszło mu
operatywne planowanie codziennej produkcji odlewów. Pracodawca działał więc nie-
zgodnie z treścią art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych. Pozwany naruszył
też przepisy ustawy o grupowych zwolnieniach. Wypowiedzenie zmieniające wobec
szczególnie chronionych działaczy związkowych jest w świetle art. 10 ust. 4 tej
ustawy dopuszczalne tylko w razie niemożliwości dalszego zatrudniania na dotych-
czasowym stanowisku. Taką ,,niemożliwość" zawsze powoduje likwidacja danego
stanowiska pracy, co zachodzi wtedy, gdy przypisane mu czynności zostają wyłą-
czone z zakresu statutowych zadań zakładu. Jeżeli natomiast likwidacja taka nastę-
puje w efekcie skumulowania czynności wykonywanych na różnych stanowiskach i
dotyczy osób prawem chronionych, to ma cechy obejścia przepisów o takiej ochronie
(tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 1995 r., I PRN 62/95,
OSNAPiUS 1996 nr 7, poz.101 ). Niewystarczająca jest argumentacja pozwanego
pracodawcy, że zmiany w strukturze organizacyjnej jego przedsiębiorstwa zmierzają
do zwiększenia jej racjonalności i że są prawdopodobnie korzystniejsze. Zmiany
prowadzące do zwolnienia działacza związkowego muszą być ,,nieuchronne czy
oczywiste z powodów natury organizacyjnej", gdyż inaczej dochodziłoby do podwa-
żenia ochronnego (gwarancyjnego) sensu art. 6 ustawy o grupowych zwolnieniach
(tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 września 1997 r., I PKN 224/97, OSNAPiUS
1998 nr 12, poz.361).
Kasację od powyższego wyroku wniósł pozwany pracodawca, zarzucając nie-
właściwe zastosowanie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, jak też art.
10 ust. 1 i 4 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach oraz doma-
gając się na tej podstawie zmiany kwestionowanego orzeczenia i oddalenia po-
wództwa, względnie uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego roz-
poznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania za wszystkie instancje. W uza-
sadnieniu kasacji podniesiono, że międzyzakładowa organizacja związkowa najpierw
zaakceptowała nową strukturę organizacyjną, nie przewidującą stanowiska mistrzów,
a następnie odmówiła zgody na dokonanie takiej zmiany wobec powoda, więc do-
maganie się uznania bezskuteczności takiego wypowiedzenia zmieniającego jest ja-
skrawym przejawem nadużycia prawa (art. 8 KP). Strona pozwana uważa zresztą, że
dodaniu nowych obowiązków planisty - rozdzielcy robót, towarzyszyło odjęcie szere-
gu czynności ciążących wcześniej na stanowisku mistrza, więc w sumie nie była to
zmiana niekorzystna dla powoda. Nie sposób poza tym twierdzić, że wypowiedzenie
zmieniające wobec działacza związkowego mógłby pracodawca zastosować w razie
likwidacji stanowiska pracy, a nie może tego uczynić w sytuacji obejmującej tylko
zmianę zakresu wykonywanych czynności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługuje na uwzględnienie, gdyż jej podstawa jest przynajmniej czę-
ściowo usprawiedliwiona. Co prawda strona skarżąca nie potrafiła tego przedstawić
całkowicie czytelnie, ale stało się to poniekąd za sprawą Sądu Okręgowego, który nie
zajął jednoznacznego stanowiska wobec błędnych poglądów prawnych sformułowa-
nych przez Sąd pierwszej instancji, to znaczy ani się od nich wyraźnie nie odciął, ani
też ich wprost nie zaakceptował w pełni, aczkolwiek w pośredni sposób można tę
przynajmniej częściową akceptację domniemywać z faktu oddalenia apelacji oraz
wyprowadzać z treści motywów kwestionowanego rozstrzygnięcia. Otóż, Sąd Rejo-
nowy uznał, że przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.)
ma zastosowanie tylko do członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, a
nie do członków komisji międzyzakładowej, do grona których należał powód. Poza
tym powoływanie się na przepis art. 6 ust. 1 wspomnianej ustawy byłoby bezprzed-
miotowe, gdyż w pozwanym zakładzie w związku ze zmianą struktury organizacyjnej
nie wystąpiły zwolnienia z art. 1 ust. 1 powołanej ustawy. Powód korzysta z ochrony
przewidzianej w art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854). Sąd Rejonowy przeoczył, że
zgodnie z art. 34 ustawy o związkach zawodowych jej przepisy art. 26 - 331 stosuje
się do międzyzakładowej organizacji związkowej, obejmującej swym działaniem da-
nego pracodawcę. Zakres zastosowania art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodo-
wych dotyczący ochrony przed jednostronną zmianą na niekorzyść pracownika wa-
runków pracy lub płacy obejmuje więc również członka zarządu międzyzakładowej
organizacji związkowej. Inna sprawa, że ochrona ta nie przysługuje, gdy wypowie-
dzenie zmieniające na niekorzyść działacza związkowego dopuszczają odrębne
przepisy. Taki charakter mają w szczególności przepisy ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. Jeśli chodzi o funkcyjnych działaczy związkowych, to postanowienie art. 6
ust. 1 odnosi się tylko do członków zarządu zakładowej organizacji związkowej.
Członkowie zarządu międzyzakładowych organizacji związkowych należą więc we-
dług art. 10 ust. 3 ustawy do kategorii pracowników, którym ochrona przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy przysługuje z mocy przepisów szczegól-
nych. Pracownikom tym można definitywnie wypowiedzieć stosunek pracy jedynie
pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez właściwą organizację związkową w
terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o takim zamiarze. Zgodnie zaś z prze-
pisem art. 10 ust. 4 ustawy pracownikom tym kierownik zakładu pracy może też wy-
powiedzieć warunki pracy i płacy, jeżeli z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 nie jest
możliwe dalsze ich zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach pracy.
Z dotychczasowej analizy wynika, że w świetle art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r., będącego przepisem szczególnym wobec art. 32 ust. 2 w związku z
art. 34 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, doniosłe jest nie tyle pytanie, czy
wypowiedzenie zmieniające było dokonane na niekorzyść powoda, ile kwestia, czy z
przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy nastąpiło to w związku z niemożliwością
jego dalszego zatrudniania na dotychczasowym stanowisku pracy. Zmiana organiza-
cyjnego schematu czy struktury zatrudnienia, polegająca na likwidacji dotychczaso-
wych stanowisk mistrza produkcji mieści się prima facie w zakresie przyczyn okre-
ślonych w art. 1 ust. 1 ustawy. Pozostaje zatem tylko drugie ze wspomnianych pytań,
przy czym odpowiedź jest uwarunkowana poczynieniem ustaleń, czy dotychczasowe
czynności robocze na stanowisku mistrza produkcji zostały w ogóle wyłączone z za-
kresu statutowych zadań przedsiębiorstwa pozwanej Spółki, czy też i w jakim ewen-
tualnie stopniu włączono je do innych stanowisk, w tym do zaoferowanego powodowi
stanowiska planisty - rozdzielcy robót. Co prawda Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3
października 1995 r., I PRN 62/95 (OSNAPiUS 1996 r. nr 7, poz. 101) stwierdził, że
ocenę ,,niemożliwości" dalszego zatrudnienia na stanowisku pracy zlikwidowanym w
następstwie skumulowania czynności wykonywanych wcześniej na różnych stanowi-
skach należy dokonywać ze szczególną ostrożnością i po zbadaniu, czy swoboda
pracodawcy w zakresie kształtowania organizacyjnej struktury zatrudnienia nie zo-
staje nadużyta w celu obejścia prawa o szczególnej ochronie trwałości stosunku
pracy, ale to oczywiście nie oznacza, iż zarzut obejścia prawa można by generalizo-
wać. Jest on ,,z istoty rzeczy" dopuszczalny tylko w okolicznościach konkretnego
przypadku i stosunkowo łatwy do wyobrażenia w sytuacji, gdy stanowisko powstałe
wskutek kumulacji czynności przypisanych poprzednio do różnych funkcji powierza
się innej osobie niż pracownik szczególnie chroniony, otrzymujący z kolei ofertę, co
do której z góry wiadomo, że nie zostanie zaakceptowana. Powodowi zaproponowa-
no jednak pracę, która według dotychczasowych ustaleń w niniejszej sprawie obej-
mowała gros czynności ze wcześniejszej funkcji mistrza produkcji, a w takich oko-
licznościach racjonalne uzasadnienie odmowy przyjęcia oferty pracodawcy nie jest
proste, jeżeli w ogóle możliwe.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 oraz art.
108 § 2 w związku z art. 39319 KPC orzekł jak w sentencji.
========================================