Wyrok z dnia 22 listopada 2001 r.
I PKN 704/00

W uchwale rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego można
ustalić prawo dyrektora do corocznej nagrody z zysku na zasadach przyjętych
dla pozostałych członków załogi.


Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2001 r. sprawy z po-
wództwa Wiesława O. przeciwko Polskiemu Przedsiębiorstwu Maklerskiemu ,,P." w
G. o zapłatę, i powództwa wzajemnego Polskiego Przedsiębiorstwa Maklerskiego
,,P." w G. przeciwko Wiesławowi O. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanego (powoda
wzajemnego) od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 czerwca 2000 r. [...]

1) o d d a l i ł kasację;
2) zasądził od pozwanego (powoda wzajemnego) na rzecz powoda (pozwa-
nego wzajemnego) kwotę 1.125 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy w Gdańsku-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą
w Gdyni wyrokiem z dnia 14 lutego 2000 r. [...] zasądził od powoda (pozwanego
wzajemnego) Wiesława O. na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) Polskiego
Przedsiębiorstwa Maklerskiego ,,P." w G. kwotę 32.589,31 zł z ustawowymi odset-
kami od dnia 1 grudnia 1998 r., umorzył postępowanie co do 7.093,10 zł z powódz-
twa wzajemnego, oddalił powództwo wzajemne w pozostałej części oraz zasądził od
Wiesława O. na rzecz PPM ,,P." kwotę 2.877,80 zł tytułem zwrotu części wpisu oraz
zasądził od PPM ,,P." kwotę 7.250 zł jako zwrot kosztów zastępstwa procesowego. W
motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy powołał się na poniższe ustalenia
faktyczne i ich prawną ocenę.
Pozwany wzajemny Wiesław O. był w PPM ,,P." w G. zatrudniony w okresie od
dnia 1 lipca 1978 r. do dnia 30 listopada 1998 r., ostatnio na stanowisku dyrektora
naczelnego. W związku z powołaniem na to stanowisko rada pracownicza uchwałą z
dnia 18 kwietnia 1994 r. określiła zasady wynagradzania pozwanego wzajemnego,
stanowiąc, że przysługują mu następujące składniki :1) wynagrodzenie zasadnicze w
kwocie określonej przez organ powołujący, 2) inne składniki wynagrodzenia i świad-
czenia przewidziane w zakładowym systemie wynagradzania, jak : a) nagroda (pre-
mia) z zysku na warunkach oznaczonych przez organy samorządowe właściwe do
ustalania zasad podziału funduszu załogi, b) premia uznaniowa przyznawana przez
radę pracowniczą po ocenie pracy za dany rok, c) nagroda jubileuszowa, d) jednora-
zowa odprawa z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę, 3) prowizja z zysku w wyso-
kości i według zasad przewidzianych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 15
października 1991 r. w sprawie zasad przyznawania prowizji od zysku przedsiębior-
stwa państwowego. Ustalenie powyższych zasad nastąpiło z inicjatywy pozwanego
wzajemnego, gdyż do tego momentu dyrektor naczelny miał zagwarantowane wy-
łącznie wynagrodzenie zasadnicze, zaś pozostałe składniki płacy pozostawały w sfe-
rze swobodnego uznania rady pracowniczej. W oparciu o wspomniane zasady Wie-
sław O. w okresie pełnienia funkcji dyrektora pobrał - bez podejmowania dodatko-
wych uchwał ze strony rady pracowniczej - comiesięczne wynagrodzenie zasadni-
cze, nagrodę jubileuszową za 20 lat pracy oraz prowizje z każdorocznego zysku na
zasadach powołanego rozporządzenia Rady Ministrów. Na podstawie stosownych
uchwał rady pracowniczej korzystał również z uznaniowych premii.
Pierwotny podział zysku przedsiębiorstwa był zgodnie z przepisami ustawy o
samorządzie załogi dokonywany w drodze uchwały rady pracowniczej, która wydzie-
lała fundusz przedsiębiorstwa i fundusz przeznaczony dla załogi. Natomiast wtórny
podział zysku dokonywał się na podstawie uchwały ogólnego zebrania pracowników,
które z funduszu załogi wyodrębniało fundusz świadczeń socjalnych, fundusz nagród
z zysku i ewentualnie inne jeszcze fundusze. Ogólne zebranie podejmowało też de-
cyzję co do krotności średniego wynagrodzenia jako podstawy wymiaru indywidual-
nej nagrody z zysku, wypłacanej na podstawie postanowień właściwego regulaminu,
obowiązującego od dnia 1 stycznia 1991 r. Tytułem nagród z zysku pozwanemu
wzajemnemu wypłacono : 23.438,09 zł za 1995 rok, 63.315,62 zł za 1996 rok i
18.000 zł za 1997 rok.
Na podstawie umów z dnia 12 sierpnia 1991 r., 26 kwietnia 1994 r. i 1 paź-
dziernika 1997 r. oraz czterech aneksów do tej ostatniej umowy pozwany wzajemny
otrzymał pożyczki z zakładowego funduszu socjalnego i mieszkaniowego na łączną
kwotę 57.000 zł. Pierwsza z powołanych umów przewidywała, że w razie zwolnienia
pracownika z pracy z przyczyn od niego niezależnych strony uzgodnią zadowalający
je tryb i termin spłaty pożyczki. Natomiast w innych przypadkach rozwiązania stosun-
ku pracy zwrot pożyczki miał być - w braku odrębnej umowy stron - natychmiast wy-
magalny. W świetle dwóch pozostałych umów pożyczka stawała się natychmiast
wymagalna w razie: porzucenia pracy, rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 52
KP, wypowiedzenia stosunku pracy z powodu nienależytego wywiązywania się pra-
cownika z jego obowiązków, wypowiedzenia stosunku pracy przez pracownika.
Rada pracownicza uchwałą nr 24 z dnia 3 sierpnia 1998 r., z powołaniem się
na art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), zawiesiła pozwanego
wzajemnego w czynnościach dyrektora naczelnego z przyczyn szczegółowo wska-
zanych w uzasadnieniu. Powyższą uchwałę pozwany zaskarżył, domagając się jej
uchylenia. Uchwałą nr 25 z tego samego dnia rada pracownicza odwołała pozwa-
nego z jego stanowiska. W dniu 13 sierpnia1998 r., po uzyskaniu zgody organu zało-
życielskiego, doręczono pozwanemu odpis powyższej uchwały ze wskazaniem, że
jest równoznaczna wypowiedzeniu stosunku pracy ze skutkiem na 30 listopada 1998
r. Sąd Wojewódzki w Gdańsku - Wydział IX Gospodarczy postanowieniem z dnia 23
października 1998 r. umorzył postępowanie w sprawie o uchylenie uchwały o zawie-
szeniu pozwanego w czynnościach wobec utraty przez niego zdolności sądowej w
następstwie skutecznego odwołania ze stanowiska dyrektora.
Uchwałę w przedmiocie odwołania powód zaskarżył do Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Gdyni, domagając się na podstawie art.189 KPC ustalenia, że nie do-
szło do rozwiązania umowy o pracę albo że nastąpiło ono z naruszeniem przepisów
prawa pracy. Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 13 listopada 1998 r. powództwo oddalił
z braku interesu prawnego Wiesława O. w takim ustaleniu, zwłaszcza że art. 69 KP
wyklucza w podobnej sytuacji możliwość uznania odwołania za bezskuteczne lub za-
sądzenia odszkodowania.
Spośród pożyczek pobranych przez powoda do spłaty na koniec listopada
1998 r. pozostała kwota 39.682,41 zł. O wysokości tego zadłużenia pozwany wza-
jemny został poinformowany w dniu 16 października 1998 r. ze wskazaniem, że na-
leżność będzie natychmiast wymagalna z ustaniem stosunku pracy na dzień 30 listo-
pada 1998 r. Pismem z dnia 10 listopada 1998 r. pozwany wzajemny został też we-
zwany do zapłaty do dnia 17 listopada 1998 r. kwoty 104.773,71 zł tytułem niepraw-
nie pobranych nagród z zysku za lata 1995 - 1997. W kolejnym piśmie z dnia 25 listo-
pada 1998 r. poinformowano go, że na poczet wskazanych należności zaliczona zo-
stanie odprawa w kwocie 63.000 zł, a poza tym wezwano do zapłacenia do dnia 5
grudnia 1998 r. pozostałej należności w kwocie 81.455,71 zł. Po dacie ustania sto-
sunku pracy pozwany wzajemny uiszczał miesięczne raty pożyczek mieszkaniowych
w kwocie po 506,65 zł. Do zapłaty pozostała jeszcze kwota 32.589, 31 zł. W dniu 14
maja 1998 r. pozwany wzajemny, z powołaniem się na § 4 umowy pożyczki z dnia 12
sierpnia 1991 r. zaproponował, aby z uwagi na ustanie stosunku pracy z przyczyn od
niego niezależnych pozostawić bez zmiany dotychczasowy tryb i termin spłat, lecz
nie otrzymał żadnej odpowiedzi drugiej strony.
Jedną z przyczyn zawieszenia, a następnie odwołania pozwanego wzajemne-
go ze stanowiska naczelnego dyrektora, stanowiło naruszenie kompetencji rady pra-
cowniczej, polegające na wstrzymaniu wykonania jej uchwały nr 18 z dnia 18 marca
1998 r. w sprawie podziału zysku wygospodarowanego za rok 1997. W uwzględnie-
niu odwołania rady pracowniczej Sąd Okręgowy w Gdańsku - Wydział IX Gospodar-
czy postanowieniem z dnia 18 maja 1999 r. uchylił decyzję dyrektora ,,P." w G. z dnia
18 marca 1998 r. wstrzymującą wykonanie wspomnianej uchwały rady pracowniczej,
oceniając, iż narusza ona ustawę z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi
przedsiębiorstwa państwowego (Dz.U. Nr 24, poz.123 ze zm.). Powyższe postano-
wienie uprawomocniło się wskutek cofnięcia apelacji przez uczestnika postępowania.
W tych okolicznościach Sąd Okręgowy jako uzasadnione uznał roszczenie
powoda wzajemnego o zwrot niespłaconych pożyczek z zakładowego funduszu so-
cjalnego i mieszkaniowego. Zgodnie z § 4 umowy z dnia 12 sierpnia 1991 r. zasadą
jest bowiem, że niespłacona część pożyczki staje się w razie ustania stosunku pracy
natychmiast wymagalna. Co prawda, do powołanej klauzuli wprowadzono deklarację
o przystąpieniu stron do negocjacji w celu zawarcia porozumienia uwzględniającego
ich wzajemne interesy, lecz nie została ona obwarowana żadnymi sankcjami i nie
jest możliwa do wyegzekwowania. Dwie pozostałe umowy i liczne aneksy do ostat-
niej z nich, które pozwany wzajemny podpisywał w trakcie pełnienia funkcji dyrektora
naczelnego, zawierają katalog przesłanek natychmiastowej wymagalności niespła-
conej części pożyczki. Przesłanki te są jednak nieadekwatne do przesłanek ustania
stosunku pracy z powołania, co można by - zdaniem Sądu Okręgowego - uznać na-
wet za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 KP). Jeżeli bowiem po-
zwany wzajemny na równi z innymi pracownikami korzystał z pożyczek, to na takich
samych zasadach powinien ponosić konsekwencje rozwiązania stosunku pracy.
Dlatego rację ma powód wzajemny, że za podstawę jego żądania zwrotu pożyczki
trzeba przyjąć postanowienie umów pożyczki odnoszące się do wypowiedzenia sto-
sunku pracy ze względu na nienależyte wywiązywanie się pracownika z jego obo-
wiązków. Takim zachowaniem ze strony pozwanego wzajemnego było wstrzymanie
wykonania uchwały rady pracowniczej w sprawie podziału zysku za 1997 r., ocenio-
ne przez Sąd Okręgowy - Wydział Gospodarczy w Gdańsku jako naruszenie przepi-
sów ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego.
Całkowicie bezzasadne jest natomiast żądanie zwrotu kwot pobranych przez
pozwanego wzajemnego w ramach nagród z zysku za lata 1995 -1997. Prawo do
wspomnianej nagrody na zasadach określonych dla całej załogi zostało mu bowiem
przyznane ogólną uchwałą rady pracowniczej z dnia 18 kwietnia 1994 r. Odrębnych
decyzji tego organu wymagało tylko udzielanie kolejnych premii uznaniowych przewi-
dzianych w pkt 2 b powołanej uchwały. Sąd nie uznał więc argumentu powoda wza-
jemnego, że zamiast jednorazowej nagrody z zysku po upływie danego roku kalen-
darzowego, rada pracownicza przyznawała pozwanemu wzajemnemu nagrody i
premie kilka razy do roku.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez obie strony, Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r. [...]
zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że oddalił powództwo ponad kwotę
1.838,20 zł oraz oddalił apelację powoda (pozwanego wzajemnego) w pozostałej
części, oddalając też apelację pozwanego (powoda wzajemnego). W uzasadnieniu
tego wyroku Sąd Apelacyjny wskazał w szczególności, że w świetle art. 24 ust.1 pkt
3 ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego jego rada pracowni-
cza może dochód wypracowany przez przedsiębiorstwo dzielić samodzielnie na po-
szczególne fundusze, więc nawet gdy podział dokonany w przedmiotowej sprawie
nie respektował zaleceń organu założycielskiego, to decyzja pozwanego wzajemne-
go nie miała ustawowego oparcia. Nie znaczy to jednak, że taka decyzja może być
równocześnie kwalifikowana automatycznie jako nienależyte wykonywanie przez dy-
rektora jego pracowniczych obowiązków. Zarzutu takiego nie można bowiem zda-
niem Sądu Apelacyjnego stawiać dyrektorowi, który podejmując decyzję w prawem
przewidzianej formie miał - w opozycji do konsumpcyjnego nastawienia rady pracow-
niczej - wzgląd na rozwój przedsiębiorstwa. Inne zarzuty, stawiane pozwanemu
wzajemnemu w uchwale o jego odwołaniu ze stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa
nie zostały natomiast zdaniem Sądu udowodnione. Z tego względu Sąd Apelacyjny
za bezzasadne uznał żądanie natychmiastowego zwrotu pożyczek mieszkaniowych
udzielonych umowami z dnia 26 kwietnia 1994 r. i 1 października 1997 r. Podzielił
natomiast w całej rozciągłości stanowisko Sądu pierwszej instancji co do obowiązku
niezwłocznego zwrotu pożyczki objętej umową z dnia 12 sierpnia 1991 r.
Co się natomiast tyczy oddalenia apelacji pozwanego i powoda wzajemnego,
to Sąd Apelacyjny podkreślił, że uchwała rady pracowniczej z dnia 18 kwietnia 1994
r. o ustaleniu zasad wynagrodzania dyrektora PPM ,,P." została podjęta zgodnie z
kompetencją wynikającą dla rady z postanowień art.40 ust.1 ustawy o przedsiębior-
stwach państwowych. Przyznanie dyrektorowi prawa do nagrody z zysku było posta-
nowieniem o charakterze globalnym i przyszłościowym oraz nie zawierało dodatko-
wych warunków. Uchwała w tej sprawie nie wymagała więc ponawiania, dopóki rada
nie podjęłaby odmiennej decyzji. Jedynie premia uznaniowa z pkt 2 lit. b uchwały
była świadczeniem przyznawanym przez radę każdorazowo za dany okres. Nagrody
z zysku pobrane przez powoda i pozwanego wzajemnego za lata 1995 - 1997 były
więc świadczeniem należnym, a zatem żądanie ich zwrotu nie znajduje oparcia w
art.122 KP ani też w art. 405 KC w związku z art. 300 KP.
Kasację od tego orzeczenia wniósł pozwany (powód wzajemny), zarzucając
naruszenie prawa materialnego, to jest : 1) art. 40 ust.1 ustawy o przedsiębiorstwach
państwowych, stanowiącego, iż czynności prawnych w zakresie stosunku pracy dy-
rektora dokonuje organ uprawniony do jego powołania i § 2 pkt 4 regulaminu po-
działu nagród z zysku w PPM ,,P.", stanowiącego, że nagrodę dla dyrektora naczel-
nego ustala rada pracownicza; 2) § 5 pkt 1. 3 umowy pożyczki z dnia 26 kwietnia
1994 r. i § 5 pkt 2 umowy pożyczki z dnia 1 października 1997 r. stanowiących, że
pożyczka staje się natychmiast wymagalna w przypadku wypowiedzenia stosunku
pracy z powodu nienależytego wywiązywania się pracownika z jego obowiązków; 3)
§ 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w spra-
wie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.
Nr 154, poz.1013 ze zm.) stanowiącego, że przy ustalaniu w umowie opłaty bierze
się pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz wymagany nakład pracy adwo-
kata lub radcy prawnego. Na tej podstawie skarżący domagał się uchylenia zaskar-
żonego rozstrzygnięcia w punkcie I,IV,V i VI oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego w Gdańsku w punkcie III i przekazania sprawy temu Sądowi do ponow-
nego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów procesu za wszystkie instancje.
W odpowiedzi na kasację powód i pozwany wzajemny domagał się jej oddale-
nia oraz zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu
odpowiedzi podniesiono, że nie istnieją żadne podstawy do uwzględnienia skargi.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie może być uwzględniona, gdyż nie ma usprawiedliwionych pod-
staw. Dotyczy to w pierwszym rzędzie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Zgodnie z art. 392 § 1 KPC w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2000 r.,
kasacja przysługuje od wyroków lub postanowień wydanych przez sąd drugiej in-
stancji i kończących postępowanie w sprawie, a więc z wyłączeniem między innymi
orzeczeń dotyczących kosztów procesu lub kosztów zastępstwa procesowego (por.
np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1996 r., I CZ 30/96, OSNC
1997, nr 3 poz.34 ). W tej zatem części kasacja podlegała w istocie odrzuceniu jako
niedopuszczalna.
W pozostałym zakresie kasacja jest wprawdzie dopuszczalna, lecz podlega
oddaleniu z powodu oczywistej bezzasadności. Sąd Najwyższy rozpoznaje bowiem
sprawę w granicach kasacji, wyznaczonych głównie przez przytoczone podstawy ka-
sacyjne oraz ich uzasadnienie, a z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność
postępowania (art.39311 w związku z art.3933 KPC w brzmieniu obowiązującym do
dnia 30 czerwca 2000 r.). W przedmiotowej kasacji nie zgłoszono jednak zarzutów
naruszenia przepisów prawa procesowego, a to oznacza, że ustalenia faktyczne
przyjęte za podstawę kwestionowanego orzeczenia nie mogą być podważane nawet
w ten pośredni sposób i są wiążące również dla Sądu Najwyższego (art.39315 KPC).
W ramach procesowej podstawy kasacyjnej z art.3931 pkt 2 KPC należało też zgła-
szać ewentualne zarzuty dotyczące umów pożyczki łączących skarżącą i powoda
oraz pozwanego wzajemnego. Umowy te są ,,z natury rzeczy" jedynie źródłem zobo-
wiązania, a nie źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Podjęta w niniejszej
sprawie próba zakwalifikowania zarzutów o naruszeniu postanowień umowy pożycz-
ki, jako zarzutów naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie (art.3931 pkt.1 KPC), stanowi dlatego nieporozumienie,
które uchyla się spod kasacyjnej kontroli.
Wynika stąd, że tej kontroli podlega tylko zarzut naruszenia art. 40 ust.1
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Przepis ten stanowi, że czynności praw-
nych w zakresie stosunku pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego dokonuje
organ uprawniony do jego powołania na wspomniane stanowisko. Organem tym u
strony skarżącej była rada pracownicza, która w swej uchwale z dnia 18 kwietnia
1994 r. określiła zasady wynagradzania dyrektora naczelnego, przyznając mu mię-
dzy innymi prawo do corocznej nagrody z zysku według reguł dotyczących pozosta-
łych członków załogi. Taka uchwała nie narusza powołanego przepisu ustawy, po-
dobnie zresztą jak kompetencji rady do ustalania nagród dla dyrektora naczelnego,
przewidzianej w § 2 ust. 4 regulaminu podziału nagród z zysku w PPM ,,P." G.,
wprowadzonego w życie w dniu 23 grudnia 1991 r. przez dyrektora przedsiębiorstwa
zarządzeniem nr 13/91. Wątpliwość może co najwyżej budzić kwestia charakteru
prawnego tego regulaminu, a zwłaszcza dopuszczalność przypisywania mu kwalifi-
kacji źródła prawa pracy, nad którym to zresztą zagadnieniem skarżąca w ogóle
przechodzi do porządku dziennego. Jest natomiast oczywiste, że uchwała z dnia 18
kwietnia 1994 r. nie odebrała, ani nawet nie ograniczyła radzie jej uprawnienia do
kontrolowania i oceniania sposobu wykonywania przez dyrektora jego pracowniczych
obowiązków. Uchwała odnosiła się wprawdzie do dyrektorskiej płacy i jej składników
(poza premią uznaniową z pkt 2b w sposób abstrakcyjny, a więc oderwany od oko-
liczności konkretnego przypadku, ale taki charakter uchwały był dla rady pracowni-
czej wiążący dopóty, dopóki nie podjęła innej decyzji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art.39312 KPC orzekł
jak w sentencji, przy czym o kosztach postępowania zgodnie z art.98 KPC.
========================================