Wyrok SN - I PKN 675/00
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 675/00
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2003/19/461
Data wydania:2001-11-06

Wyrok z dnia 6 listopada 2001 r.
I PKN 675/00

W razie podjęcia przez pracodawcę indywidualnej decyzji o rozwiązaniu
stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych, wybór pracownika do zwolnienia
powinien być dokonany w oparciu o porównanie sytuacji pracowników w ra-
mach tej samej grupy pracowniczej (osób wykonujących pracę podobną, zaj-
mujących podobne stanowiska), nie zaś z uwzględnieniem sytuacji wszystkich
pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy albo w jego określonej komórce
organizacyjnej.


Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Katarzyna Gonera (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2001 r. sprawy z powódz-
twa Stanisława M. przeciwko Starostwu Powiatowemu w K. o przywrócenie do pracy,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 8 czerwca 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koszalinie wyrokiem z 8 marca 2000 r. zasądził
od pozwanego Starostwa Powiatowego w K. na rzecz powoda Stanisława M. kwotę
11.501,10 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania za nieuzasadnione
wypowiedzenie umowy o pracę.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanym Starostwie na
stanowisku dyrektora Wydziału Geodezji, Gospodarki Nieruchomościami, Kartografii i
Katastru na podstawie umowy o pracę na czas nie określony. Uchwałą Rady Powiatu
z dnia 29 marca 1999 r. utworzono Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i
Kartograficznej w K., który przejął z dniem 1 maja 1999 r. pięciu pracowników Wy-
działu kierowanego przez powoda wraz z częścią zadań tej komórki organizacyjnej.
Zarząd Powiatu podjął 28 kwietnia 1999 r. decyzję o zwolnieniu powoda z zajmowa-
nego stanowiska. Zarazem podjęto decyzję o zwolnieniu zastępcy powoda Marii U. i
powierzeniu jej pełnienia obowiązków dyrektora Powiatowego Ośrodka Dokumenta-
cji. Pozostałych czterech pracowników Wydziału Geodezji kierowanego przez powo-
da postanowiono przekazać do Wydziału Architektury, ostatecznie jednak przekaza-
no ich do Wydziału Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska, który od 1 lipca
1999 r. - w związku ze zmianami organizacyjnymi wprowadzonymi w pozwanym Sta-
rostwie uchwałą Rady Powiatu - przekształcony został w Wydział Ochrony Środowi-
ska, Rolnictwa i Gospodarki Nieruchomościami. Spośród pracowników dotychczaso-
wego Wydziału Geodezji, którzy przeszli do pracy w nowym Wydziale Ochrony Śro-
dowiska, troje było młodszych stażem od powoda, dwoje zaś nie posiadało wyższego
wykształcenia, które posiada powód. Jedynie powód miał uprawnienia rzeczoznawcy
majątkowego w zakresie szacowania nieruchomości. Tymczasem to jemu wypowie-
dziano w dniu 28 kwietnia 1999 r. umowę o pracę z powodu zmniejszenia zatrudnie-
nia w związku z reorganizacją zakładu pracy. Na początku maja 1999 r. do powoda,
korzystającego w tym czasie z urlopu wypoczynkowego, zatelefonował z upoważnie-
nia starosty dyrektor Wydziału Rolnictwa informując, że istnieje możliwość jego dal-
szej pracy w Starostwie, bez wskazania jednak ewentualnych nowych warunków za-
trudnienia i z wykluczeniem stanowiska kierowniczego. Powód nie wyraził zaintere-
sowania tak sformułowaną propozycją. Uwzględniając powództwo, Sąd Rejonowy
stwierdził, że dokonane wobec powoda wypowiedzenie - oparte na niekwestionowa-
nym uprawnieniu pracodawcy do przeprowadzenia zmian organizacyjnych oraz
zmniejszenia stanu zatrudnienia - naruszyło podlegający kontroli sądowej sposób
doboru pracowników zwalnianych z tych przyczyn. Naruszenie to było oczywiste i
polegało na wypowiedzeniu umowy o pracę pracownikowi o najdłuższym stażu pracy
i najwyższych kwalifikacjach zawodowych przy pozostawieniu w zatrudnieniu innych
osób będących dotychczas podwładnymi powoda. W tych okolicznościach, wobec
naruszenia wymogu zasadności wypowiedzenia, powód mógł skutecznie domagać
się odszkodowania na podstawie art. 45 § 1 KP oraz art. 471 KP w wysokości trzy-
miesięcznego wynagrodzenia. Na ocenę tę nie ma wpływu złożona mu telefonicznie
propozycja dalszego zatrudnienia na bliżej nieokreślonym stanowisku bez podania
istotnych warunków zatrudnienia. W pozwanym Starostwie niewątpliwie doszło do
likwidacji stanowiska pracy zajmowanego przez powoda, a ponadto do zmian organi-
zacyjnych w szerszym zakresie, które doprowadziły do zmniejszenia zatrudnienia u
pozwanego.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyrokiem
z 8 czerwca 2000 r. oddalił apelację strony pozwanej. W apelacji pozwane Starostwo
Powiatowe zarzuciło naruszenie art. 45 KP przez zbyt daleko idącą ingerencję Sądu
w kwestię doboru pracowników do zwolnienia.

Sąd Okręgowy stwierdził, że sądy pracy nie są uprawnione do badania zasad-
ności i celowości zmniejszenia stanu zatrudnienia. Konkretne okoliczności sprawy
przemawiające za ochroną pracownika mogą powodować, że wypowiedzenie mu
umowy jest nieuzasadnione lub sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W
aspekcie art. 8 KP sądy są upoważnione do badania, czy w sytuacji konieczności
zmniejszenia stanu zatrudnienia pracodawca prawidłowo, zgodnie z zasadami
współżycia społecznego, dokonał wyboru pracowników do zwolnienia. Ocena ta po-
winna być dokonana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, w szczegól-
ności sytuacji osobistej i rodzinnej pracownika, jego stażu pracy, kwalifikacji itp. w
porównaniu z sytuacją innych pracowników. Pozwany pracodawca nie wykazał, aby
przed zwolnieniem powoda dokonywał takiego porównania. Przy indywidualizacji
decyzji o zwolnieniu zwykle typuje się do zwolnienia pracowników, którzy np. nie
mają odpowiednich kwalifikacji albo wadliwie wykonują swoje obowiązki. Do pracy
powoda nie było zastrzeżeń. Legitymował się znacznie wyższymi kwalifikacjami
zawodowymi niż większość pozostawionych w zatrudnieniu pracowników. Pominięcie
ustalenia jasnych kryteriów doboru pracowników do zwolnienia i zaniechanie prze-
prowadzenia badań porównawczych sprawia, że wypowiedzenie powodowi umowy o
pracę nastąpiło z naruszeniem art. 45 KP mającym w sprawie zastosowanie na pod-
stawie art. 13 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw. Czyni też prawdopodobnym twierdzenie powoda, że
dobór jego osoby do zwolnienia mógł być wyrazem nieuzasadnionej niechęci kierow-
nictwa do jego osoby.

Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła strona pozwana, zaskarżając
orzeczenie w całości. Jako podstawę kasacji wskazała naruszenie prawa materialne-
go przez błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie art. 45 KP i art. 8 KP w
wyniku przyjęcia, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę było nieuzasadnione i
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Skarżąca wniosła o uchylenie wyro-
ku Sądu Okręgowego oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i oddale-
nie powództwa. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę pozostawało w ścisłym związku z celem dokonywanych przez po-
zwane Starostwo Powiatowe zmian organizacyjnych, którym było zmniejszenie ilości
stanowisk kierowniczych, co objęło również likwidację stanowiska powoda. Wskaza-
ny cel przesądzał o osobie, której dotyczyło wypowiedzenie umowy o pracę. Prze-
prowadzone zmiany organizacyjne ograniczyły liczebność kadry kierowniczej. Indy-
widualizacja decyzji pracodawcy co do wyboru konkretnych osób do zwolnienia po-
winna być dokonana w kręgu osób zajmujących podobne stanowiska, a nie może
dotyczyć wyboru między pracownikiem zajmującym dotychczas stanowisko kierowni-
cze a pracownikami szeregowymi. Zaproponowanie powodowi nisko płatnego szere-
gowego stanowiska pracy, a tylko takimi pozwany dysponował po reorganizacji, w
dodatku kosztem jednego z pracowników będących do tej pory jego podwładnymi,
stanowiłoby rzeczywistą degradację powoda w środowisku pracowniczym i dopiero
wtedy naruszałoby zasady współżycia społecznego zarówno z punktu widzenia po-
woda, jak i osoby zwalnianej w celu przygotowania dla niego miejsca pracy. Zasą-
dzenie na rzecz powoda odszkodowania jest przysporzeniem mu nieuzasadnionej
korzyści, ponieważ wystarczającą rekompensatę i zadośćuczynienie za utratę sta-
nowiska i miejsca pracy stanowi wypłacona powodowi odprawa przysługująca w ta-
kiej sytuacji na podstawie art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest usprawiedliwiona, ponieważ zaskarżony wyrok narusza art. 45 §
1 KP w związku z przyjęciem przez Sąd Okręgowy, że wybór osoby powoda do
zwolnienia nastąpił z naruszeniem prawidłowo i obiektywnie ustalonych kryteriów
doboru, a przez to wypowiedzenie było nieuzasadnione.

Zgodnie z ustaleniami Sądu Okręgowego, wiążącymi w postępowaniu kasa-
cyjnym, powód był dyrektorem Wydziału Geodezji, Gospodarki Nieruchomościami,
Kartografii i Katastru, który uległ likwidacji w związku z przekazaniem części jego
zadań i kompetencji do Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartogra-
ficznej a pozostałej części do nowo utworzonego Wydziału Ochrony Środowiska,
Rolnictwa i Gospodarki Nieruchomościami. Ten ostatni Wydział przejął dotychczaso-
we zadania Wydziału Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska i tę część zadań
Wydziału Geodezji, której nie przejął Powiatowy Ośrodek Dokumentacji. W związku z
tymi zmianami organizacyjnymi likwidacji uległo stanowisko pracy powoda. Tylko
jedna osoba z dotychczasowych dyrektorów Wydziału Geodezji oraz Wydziału Rol-
nictwa mogła pozostać na stanowisku dyrektora nowego Wydziału Ochrony Środowi-
ska. Powód został wytypowany do zwolnienia. Stanowisko dyrektora Powiatowego
Ośrodka Dokumentacji powierzono innej osobie, nie powodowi.

Rozwiązanie z powodem stosunku pracy (wypowiedzenie mu umowy o pracę)
nastąpiło na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
z 1990 r. Nr 4, poz. 19, ze zm.), w wyniku indywidualnej decyzji o zwolnieniu z przy-
czyn organizacyjnych.

Rację ma Sąd Okręgowy, że także w razie takiego indywidualnego zwolnienia
pracownika, związanego z likwidacją jego stanowiska pracy, zasadność zwolnienia -
odniesiona do kryteriów doboru pracownika do zwolnienia - podlega ocenie sądu
pracy, a odpowiednie zastosowanie mają kryteria oceny wypracowane w wyniku wy-
kładni i stosowania art. 45 § 1 KP (w związku z art. 13 ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r.). W związku z tym należy stwierdzić przede wszystkim, że porównanie sytuacji
zwalnianego pracownika do sytuacji innych pracowników - obejmujące takie obiek-
tywne kryteria, jak staż pracy, formalne wykształcenie, faktyczne kwalifikacje, do-
świadczenie zawodowe, dotychczasowy przebieg kariery, szczególne umiejętności i
predyspozycje do wykonywania pracy określonego rodzaju - powinno być dokonane
w ramach tej samej grupy pracowników (pracowników wykonujących podobną pracę,
zajmujących podobne stanowiska), nie zaś z uwzględnieniem wszystkich pracowni-
ków zatrudnionych w danym zakładzie pracy albo choćby tylko w jego określonej
komórce organizacyjnej. Oczywiste jest bowiem, że na ogół pracownik zajmujący
samodzielne kierownicze stanowisko, lepiej wynagradzane, ale jednocześnie zwią-
zane z większą odpowiedzialnością za jakość świadczonej pracy, posiada wyższe
kwalifikacje, lepsze wykształcenie i dłuższy staż pracy od szeregowego pracownika
obsługi, wykonującego typowe czynności biurowe lub techniczne, a nawet od szere-
gowego pracownika merytorycznego. W odniesieniu do sytuacji powoda oznacza to,
że porównanie powinno być dokonane w ramach grupy osób, które w pozwanym
Starostwie Powiatowym zajmowały stanowiska dyrektorów lub zastępców dyrektorów
poszczególnych wydziałów, ewentualnie również z uwzględnieniem osób, które ob-
jęły stanowiska dyrektorów w Powiatowym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i
Kartograficznej, po przejęciu przezeń części zadań Wydziału Geodezji, którego dy-
rektorem był powód.

Sąd Okręgowy poczynił pewne kroki we wskazanym kierunku. Dopuścił mia-
nowicie dowód z akt osobowych Haliny M., zastępcy dyrektora Wydziału Ochrony
Środowiska, Rolnictwa i Gospodarki Nieruchomościami, jednak dowód ten nie został
ani zrelacjonowany, ani poddany stosownej ocenie w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku. Wnosić z tego można, że Sąd Okręgowy albo nie wziął tego dowodu w ogóle
pod rozwagę przy dokonywaniu ustaleń faktycznych i materialnoprawnej oceny za-
sadności apelacji, albo nie dokonał porównania kwalifikacji, stażu pracy, wykształce-
nia itd. powoda oraz Haliny M., chociaż tego rodzaju porównanie bardziej odpowia-
dało istocie rzeczy niż porównanie sytuacji powoda do sytuacji innych pracowników
tego Wydziału.

Wadliwe rozumienie zasad doboru pracowników do zwolnienia oznacza w
konsekwencji, że zaskarżony wyrok narusza art. 45 § 1 KP, co przesądziło o
uwzględnieniu kasacji.

Z kolei prawidłowe zastosowanie art. 8 KP wymaga uwzględnienia także oso-
bistej sytuacji powoda przy dokonywaniu oceny prawidłowości (zasadności) jego wy-
boru do zwolnienia spośród innych osób zajmujących stanowiska dyrektorskie. W
tym kontekście znaczenie powinny mieć twierdzenia pozwanego pracodawcy, że do-
konując wyboru powoda do zwolnienia brał pod uwagę wyższe kwalifikacje powoda
w stosunku do innych zatrudnionych, jego uprawnienia rzeczoznawcy majątkowego,
możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej (z której powód wcześniej
korzystał), a przez to mniejszą dla niego dolegliwość wypowiedzenia w porównaniu z
innymi pracownikami ze względu na realną możliwość podjęcia innego atrakcyjnego
zatrudnienia. Ponadto uwzględnione powinno być również to, że powód otrzymał od-
prawę na podstawie art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., stanowiąca swoistą re-
kompensatę za utratę zatrudnienia. Odszkodowanie, o jakim stanowi art. 45 § 1 KP,
ma z kolei zrekompensować nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę i jest sub-
stytutem przywrócenia do pracy (z takim właśnie roszczeniem powód pierwotnie wy-
stępował). Rozważenia więc wymagałoby, czy nie stanowi nadużycia prawa pod-
miotowego dochodzenie przez powoda odszkodowania za nieuzasadnione rozwią-
zanie umowy o pracę (jako substytutu przywrócenia do pracy) przy jednoczesnym
przyjęciu odprawy, którą wypłaca się pracownikowi w związku z definitywnym sku-
tecznym rozwiązaniem stosunku pracy.

Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39313 § 1 KPC.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: