Wyrok z dnia 21 września 2001 r.
I PKN 639/00

Obowiązek pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpa-
niu okresu zasiłku chorobowego dotyczy pracownika, który po upływie tego
okresu stawił się do pracy i zgłosił gotowość jej wykonywania.


Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Katarzyna Gonera, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 września 2001 r. sprawy z po-
wództwa Mirosława R. przeciwko Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej ,,P." Spółce z
o.o. w B. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 30 marca 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Powód Mirosław R. po sprecyzowaniu stanowiska w sprawie żądał zasądzenia
od Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej spółki z o.o. w B. kwoty 16.569,57 zł tytułem
odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę na podstawie
art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z
dnia 17 stycznia 2000 r. zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa na rzecz powoda
żądaną przez niego kwotę wraz z odsetkami ustawowymi. Ustalił, że w dniu 2 marca
1992 r. powód został powołany na stanowisko zastępcy dyrektora Przedsiębiorstwa
Energetyki Cieplnej spółki z o.o. w B., a następnie została z nim zawarta umowa o
pracę na czas kadencji zarządu, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku
członka zarządu - zastępcy dyrektora. Zgodnie z § 22 aktu notarialnego z dnia 14
lutego 1992 r., w którym została zawarta umowa spółki, kadencja zarządu miała
trwać pięć lat, z tym że pierwsza kadencja tylko trzy lata. Na mocy powyższej umowy
powód objął funkcję członka zarządu - zastępcy dyrektora do czasu odwołania go z
zajmowanego stanowiska. W dniu 31 lipca 1998 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie
Wspólników pozwanej spółki podjęło uchwałę o odwołaniu powoda ze stanowiska z
dniem 31 lipca 1998 r. Postanowiło także, iż odwołanie będzie równoznaczne z wy-
powiedzeniem umowy o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowie-
dzenia, bez obowiązku świadczenia pracy w tym okresie. Uchwała o odwołaniu po-
woda została mu doręczona w dniu 31 lipca 1998 r. Od dnia 30 lipca 1998 r. do 25
stycznia 1999 r. powód korzystał nieprzerwanie ze zwolnienia lekarskiego. Pierwsze
zwolnienie lekarskie, wydane przez lekarza Radosława O., opiewało niezdolność
powoda do pracy na ponad 180 dni, tj. do końca stycznia 1999 r. Po stwierdzeniu
przez stronę pozwaną, że zaświadczenie to jest nieprawidłowe, córka powoda lekarz
Katarzyna R. wystawiła mu drugie zwolnienie na czas do 25 stycznia 1999 r., zaś
pierwsze zwolnienie strona pozwana zwróciła powodowi. W dniu 3 lutego 1999 r.
Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej spółki podjęło uchwałę o roz-
wiązaniu z powodem umowy o pracę ze względu na jego niezdolność do pracy
wskutek choroby trwającej dłużej niż łączny okres pobierania wynagrodzenia i zasiłku
z tego tytułu. Jako podstawę prawną strona pozwana wskazała art. 72 § 1 w związku
z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP. Uchwała ta została powodowi doręczona listem poleco-
nym tego samego dnia.

Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że powód ma wrodzoną krótkowzroczność,
która od wczesnego dzieciństwa wymagała używania silnych okularów. Spowodo-
wała też powikłania w postaci odwarstwienia siatkówki, najpierw w oku prawym, a
następnie w oku lewym. Powód był kilkakrotnie operowany. Kolejną komplikacją w
narządzie wzroku było pojawienie się zaćmy, wywołującej znacznego stopnia obni-
żenie ostrości wzroku i wymagającej operacji. W dniu 6 stycznia 1999 r. usunięto
powodowi zmętniałą soczewkę i wszczepiono do wnętrza gałki ocznej soczewkę
sztuczną. W zaświadczeniu z dnia 9 lutego 1999 r. leczący powoda prof. dr hab. me-
dycyny Józef K. stwierdził, że ,,po usunięciu szwów około 5 marca 1999 r. i całkowi-
tym wyleczeniu" powód będzie mógł pracować. W dniu 2 sierpnia 1999 r. prof. Józef
K. skierował do Sądu Okręgowego pismo, w którym poinformował, że powód w dniu
26 stycznia 1999 r., ,,a więc ok. 2 tygodni od wypisu ze szpitala, był zdolny do pracy".
Zaznaczył też, że ostatnie zdanie zawarte w jego zaświadczeniu z dnia 9 lutego 1999
r. było ,,niezręczne", gdyż miał na myśli ,,pełną zdolność również do wysiłków fizycz-
nych". W B. uprawnienia do prowadzenia badań określających przydatność do pracy
mają lekarze Międzyzakładowego Ośrodka Medycyny Pracy. Ponadto Zespół Opieki
Zdrowotnej w B. zatrudnia dwóch lekarzy okulistów. Powód nie przedstawił zaświad-
czenia o terminie odzyskania zdolności do pracy z tych placówek. Również pozwana
spółka nie skierowała powoda na badania, co było jej obowiązkiem, ponieważ nie-
zdolność do pracy przekroczyła 30 dni. Niemniej Sąd Okręgowy przyjął, że jako data
odzyskania zdolności do pracy bardziej prawdopodobny jest dzień 5 marca 1999 r..
Po operacji wszczepienia soczewki standardowy okres rekonwalescencji, a tym sa-
mym powrotu do pracy, wynosi bowiem około 6 tygodni. Jednak nie można z całą
stanowczością ustalić, czy w tej dacie powód był zdolny do pracy. Biegły z dziedziny
okulistyki dr n.med. Lech B. doszedł bowiem do wniosku, iż nie można obecnie
stwierdzić, czy w dniu 26 stycznia 1999 r. powód był zdolny do pracy, chociaż ,,ta
data wydaje się daleko bardziej problematyczna" niż data około 5 marca 1999 r. W
świetle powyższej wątpliwości Sąd Okręgowy przyjął, że w dniu 26 stycznia 1999 r.
rozpoczął się trzymiesięczny okres wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, który
upłynąłby dnia 6 kwietnia 1999 r., gdyby strona pozwana nie rozwiązała wcześniej
umowy o pracę bez wypowiedzenia. Skoro zaś uczyniła to w trybie art. 53 § 1 KP w
okresie biegnącego wypowiedzenia, to tym samym naruszyła przepisy o rozwiązy-
waniu umów, wobec czego stosownie do art. 60 KP przysługiwało powodowi odszko-
dowanie w wysokości trzymiesięcznego ubruttowionego wynagrodzenia za pracę,
które Sąd Okręgowy zasądził wraz z odsetkami od następnego dnia po doręczeniu
pozwu. Pozew ten należało bowiem traktować jako wezwanie do zapłaty. Zdaniem
Sądu Okręgowego, powód nie miał obowiązku stawienia się do pracy w dniu 26
stycznia 1999 r. po odzyskaniu - jego zdaniem - zdolności do pracy.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 30 marca 2000 r. oddalił apelację
strony pozwanej opartą na zarzutach naruszenia prawa materialnego, tj. art. 72 § 1 w
związku z art. 53 § 1 ust. 1 lit. b KP przez przyjęcie, że po wyczerpaniu 180 dni po-
bierania zasiłku chorobowego, które upłynęły z dniem 25 stycznia 1999 r., powód był
zdolny do pracy, a także art. 70 § 2 i art. 71 KP wskutek przyjęcia, że po wyczerpaniu
zasiłku chorobowego powód nie miał obowiązku stawienia się do pracy oraz że miał
prawo do odszkodowania wyższego niż jego wynagrodzenie przed odwołaniem ze
stanowiska. Według strony pozwanej, powód miał obowiązek stawienia się do pracy
w celu skierowania go na badania lekarskie, gdyż tylko pracownik zdolny do pracy
może być skierowany na urlop wypoczynkowy i otrzymać kartę urlopową.

Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd pierwszej instancji ,,przeprowadził staranne po-
stępowanie dowodowe i na jego podstawie wyciągnął trafne wnioski prawne". Przede
wszystkim ocenił jako słuszny pogląd tego Sądu, według którego na stronie pozwa-
nej ciążył obowiązek wykazania, że po dniu 25 stycznia 1999 r. powód był nadal nie-
zdolny do pracy. Wprawdzie powód złożył zaświadczenie lekarskie stwierdzające
jego niezdolność do pracy do dnia 31 stycznia 1999 r., ale następnie zaświadczenie
to wycofał i przedstawił zaświadczenie określające tę niezdolność do dnia 25 stycz-
nia 1999 r. Zatem pracodawca dysponował tylko tym zaświadczeniem. Sąd Apela-
cyjny zauważył ponadto, że powód nabył prawo do zasiłku chorobowego na podsta-
wie ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 143 ze zm.), zgodnie zaś z art. 10 tej ustawy wypłata zasiłku ulega przedłużeniu
nie dłużej niż na okres dalszych trzech miesięcy, gdy pracownik jest nadal niezdolny
do pracy, lecz dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy.
Wymieniona ustawa utraciła moc dopiero z dniem 31 sierpnia 1999 r., czyli miała
jeszcze zastosowanie do powoda. Zatem mógł on wystąpić z wnioskiem o przedłu-
żenie prawa do zasiłku chorobowego o dalsze 90 dni, mimo że był osobą pobierającą
rentę inwalidzką. Ograniczenia co do tych osób (tj. pobierających rentę) wprowadziła
bowiem dopiero ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych w
razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.). Powód jednak nie wy-
stąpił z tego rodzaju wnioskiem, lecz kilka dni przed upływem okresu zasiłkowego
zwrócił się do pracodawcy w sprawie urlopu wypoczynkowego, co przemawia za
wnioskiem, że uważał się za osobę zdolną do pracy. W konsekwencji Sąd Apelacyj-
ny przyjął, że pracodawca nie wykazał, iż po dniu 25 stycznia 1999 r. powód był
nadal niezdolny do pracy. Nie było więc podstaw do rozwiązania z nim stosunku
pracy na podstawie art. 53 § 1 i § 2 w związku z art. 72 § 1 KP. Oznacza to, że po
wyczerpaniu okresu zasiłkowego rozpoczął bieg okres wypowiedzenia, w czasie
którego nie wolno było rozwiązać z powodem umowy o pracę na podstawie art. 53 §
1 KP. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie doszło też ze strony Sądu Okręgowego do
naruszenia art. 70 § 2 i art. 71 KP, gdyż powodowi należało się odszkodowanie w
wysokości wynagrodzenia obejmującego także składki na ubezpieczenie społeczne
opłacane ze środków pracownika. Takie rozumienie wynagrodzenia wprowadziła
ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.). Nie ma zaś normy prawnej, która przewidywałaby możli-
wość obniżenia wynagrodzenia za pracę o kwotę składek na ubezpieczenie spo-
łeczne.

Od wyroku Sądu Apelacyjnego strona pozwana złożyła kasację, w której
przede wszystkim zarzuciła naruszenie art. 53 § 3 i art. 72 § 1 KP przez przyjęcie, że
powód jako członek zarządu pozwanej Spółki nie miał obowiązku stawienia się do
pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności w pracy, tj. choroby trwającej
dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku chorobowe-
go. Ponadto strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 12 w związku z art. 59 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (Dz.U. Nr 138, poz. 934 ze zm.) wskutek nierozważenia okoliczności, że powód
jest osobą trwale niezdolną do pracy i otrzymuje rentę stałą, co oznacza, że utracił
całkowicie zdolność do pracy zarobkowej ze względu na naruszenie sprawności or-
ganizmu, a stan jego zdrowia nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwali-
fikowaniu. Zatem stosownie do art. 6 KC, na powodzie, który utracił całkowicie zdol-
ność do pracy, ciążył obowiązek wykazania, że po upływie okresu zasiłkowego był
zdolny do pracy, a co najmniej obciążała go powinność stawienia się do pracy w celu
umożliwienia pracodawcy skierowania na badania lekarskie i wyjaśnienia sprawy
zdolności do pracy. Jednak powód uniemożliwił pracodawcy zastosowanie się do art.
229 § 2 KP.

Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty strona pozwana wniosła o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku w całości.

Powód wniósł o oddalenie kasacji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja okazała się zasadna. Sąd Apelacyjny przypisał rozwiązaniu z powo-
dem stosunku pracy bez wypowiedzenia i bez winy pracownika naruszenie art. 72 §
1 w związku z art. 53 § 1 i § 2 KP. W myśl art. 53 § 1 KP prawo pracodawcy do nie-
zwłocznego rozwiązania umowy o pracę powstaje między innymi wtedy (pkt 1 lit. b),
gdy niezdolność do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż łączny okres pobierania z
tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku w warunkach określonych w tym przepisie. Na-
tomiast art. 53 § 2 KP stanowi, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia
nie może nastąpić w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania
opieki nad dzieckiem - w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a w przypadku od-
osobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną - w okresie pobierania z
tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku. Z kolei art. 72 § 1 KP, regulujący sytuację
prawną pracownika odwołanego ze stanowiska w okresie usprawiedliwionej nieobec-
ności w pracy, stanowi, że gdy usprawiedliwiona nieobecność trwa dłużej niż okres
przewidziany w art. 53 § 1 i § 2 KP, stosunek pracy może być rozwiązany bez wypo-
wiedzenia. Odnosząc się do stanowiska Sądu Apelacyjnego można zatem - bez
wgłębiania się w tekst art. 53 § 2 KP - stwierdzić, że przepis ten w ogóle nie miał za-
stosowania w sprawie. Nieobecność powoda w pracy nie była bowiem wywołana
sprawowaniem opieki nad dzieckiem ani odosobnieniem powoda ze względu na jego
chorobę zakaźną. Oznacza to, że na podstawie art. 72 § 1 w związku z art. 53 § 2
KP Sąd Apelacyjny nie mógł sformułować oceny o wadliwym rozwiązaniu z powo-
dem stosunku pracy. Gdy zaś chodzi o przepis art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP, to pogląd
Sądu drugiej instancji o jego naruszeniu wywołuje następujące zastrzeżenia.

Jest w sprawie niesporne, że powód w okresie zatrudnienia u strony pozwanej
był inwalidą zaliczonym do drugiej grupy z trzech przyczyn: z ogólnego stanu zdro-
wia, w związku z wypadkiem przy pracy oraz z powodu stanu narządu wzroku. Jego
zatrudnienie mogło się odbywać tylko w warunkach specjalnych. Sąd Apelacyjny
stwierdził ponadto, że powód otrzymywał rentę z tytułu niezdolności do pracy. Z art.
53 § 1 pkt 1 lit. b KP wynika, że pracownik jest objęty zakazem rozwiązania stosunku
pracy w czasie trwania okresu ochronnego przewidzianego w tym przepisie. Jednak
po jego upływie i w razie nieodzyskania zdolności do pracy, a jednocześnie po za-
przestaniu pobierania zasiłku chorobowego i wynagrodzenia z tego tytułu, pracodaw-
ca jest uprawniony do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedze-
nia. Z brzmienia wskazanego przepisu wypływa więc wniosek, że warunkiem doko-
nania rozwiązania stosunku pracy w trybie natychmiastowym bez winy pracownika
jest upływ okresu ochronnego i utrzymująca się nadal niezdolność pracownika do
pracy. Okres pobierania przez powoda zasiłku chorobowego upłynął z dniem 25
stycznia 1999 r. Co do charakteru dalszego okresu powód przedstawił najpierw za-
świadczenie lekarskie wystawione przez lek. Radosława O., stwierdzające niezdol-
ność do pracy do dnia 31 stycznia 1999 r., a następnie zaświadczenie lekarskie spo-
rządzone przez swoją córkę lek. Katarzynę R., która anulowała wcześniejsze za-
świadczenie wymienionego lekarza i stwierdziła, że niezdolność powoda do pracy
trwała do dnia 25 stycznia 1999 r.

Pomijając okoliczności i sposób, w jakich doszło do zmiany okresu niezdolno-
ści powoda do pracy, trzeba zaznaczyć, że jeżeli powód odzyskał zdolność do pracy
od dnia 26 stycznia 1999 r., to jego obowiązkiem, zwłaszcza jako dotychczasowego
członka zarządu pozwanej spółki, było stawienie się w zakładzie pracy - mimo zwol-
nienia go z obowiązku świadczenia pracy. Zwolnienie z tego obowiązku nie jest bo-
wiem równoznaczne z zerwaniem więzów łączących pracownika z pracodawcą i
ustaniem wszelkich jego obowiązków wynikających ze stosunku pracy (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 1/99, OSNAPiUS z 2000 r. nr
12, poz. 458). Z ogólnych obowiązków każdego pracownika wynika powinność infor-
mowania pracodawcy o zdarzeniach i okolicznościach, które mają wpływ na określo-
ne jego prawa i obowiązki, a tym samym na prawa i obowiązki pracodawcy. Powód,
mimo upływu 180 dni pobierania zasiłku chorobowego i stwierdzenia przez lek. Kata-
rzynę R., że niezdolność jego do pracy z przyczyn okulistycznych trwała do dnia 25
stycznia 1999 r., pozostał nadal całkowicie niezdolny do pracy. Zatem stosownie do
zasady ustanowionej w art. 6 KC, do niego należało wykazanie (ciężar dowodu), że
w dniu 26 stycznia 1999 r. był już zdolny do pracy. Powinność ta obciążała go
zwłaszcza dlatego, że jego nieobecność w pracy była spowodowana długotrwałą
chorobą, która nałożyła się na powstałą wcześniej i nadal trwającą całkowitą niezdol-
ność do pracy. Nie wzbudza również wątpliwości to, że czym innym jest zaświadcze-
nie lekarskie określające końcową datę niezdolności do pracy sporządzone w celu
uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a czym innym - zaświadczenie
lekarskie stwierdzające zdolność pracownika do pracy po wyczerpaniu okresu zasił-
kowego.

Strona pozwana słusznie zwróciła w kasacji uwagę na pominięcie przez Sąd
Apelacyjny art. 53 § 3 KP. Przepis ten stanowi, że rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z
ustaniem przyczyny nieobecności. Z powyższego uregulowania pośrednio wynika, że
po ustaniu przyczyny nieobecności pracownik powinien stawić się do pracy, nato-
miast wprost wynika to, że pracodawca może rozwiązać umowę o pracę dopóty, do-
póki pracownik nie stawi się do pracy. Tak więc rozwiązanie z powodem stosunku
pracy nie mogłoby nastąpić, gdyby po dniu 25 stycznia 1999 r. stawił się do pracy w
związku z ustaniem przyczyny nieobecności. Tak się jednak nie stało, wobec czego
strona pozwana mogła złożyć oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy na pod-
stawie art. 72 § 1 w związku z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP. Uczyniła to dnia 3 lutego
1999 r., po odczekaniu - jak sama podała - pewnego czasu na zajęcie przez powoda
stanowiska w sprawie jego zdolności do pracy.

Nie bez racji strona pozwana podniosła też w kasacji, że powód, nie stawiw-
szy się do pracy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego, uniemożliwił skierowanie go na
kontrolne badanie lekarskie. Badaniom tym podlegają zaś pracownicy, którzy zgła-
szają gotowość do pracy po okresie niezdolności do pracy wskutek choroby trwającej
dłużej niż 30 dni. Wprawdzie w myśl § 4 ust. 1 w związku z § 1 ust. 1 pkt 1 rozporzą-
dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie prze-
prowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowot-
nej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzia-
nych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332) badania kontrolne przeprowadza się
na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, lecz obowiązkiem pracow-
nika, co do którego ustała przyczyna jego nieobecności, jest stawienie się w zakła-
dzie pracy, a także stosownie do art. 229 § 4 KP przedstawienie ,,aktualnego orze-
czenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym
stanowisku". W rozpoznawanej sprawie nie ma przy tym znaczenia okoliczność, że
po ustaniu przyczyny nieobecności powoda w pracy (niezdolności do pracy) przypa-
dał okres wypowiedzenia, w czasie którego powód nie miał obowiązku świadczenia
pracy. Od wykazania zdolności do pracy w sposób określony w art. 229 § 4 KP zale-
żało bowiem dalsze postępowanie pracodawcy, to znaczy ocena, że jest to okres
zdolności do pracy, który pozwalałby przyjąć, że rozpoczął się trzymiesięczny okres
wypowiedzenia, wymagający od strony pozwanej ustalenia czasu trwania urlopu wy-
poczynkowego powoda i wypłacanie mu wynagrodzenia, bądź że jest to dalszy ciąg
niezdolności do pracy, który uprawniałby pracodawcę do rozwiązania stosunku pracy
bez wypowiedzenia i zobowiązywał do zapłaty ekwiwalentu za nie wykorzystany
urlop wypoczynkowy.
Z przedstawionych względów, skoro zarzuty kasacji okazały się usprawiedli-
wione, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 KPC uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
========================================