Wyrok z dnia 24 marca 1999 r.
I PKN 636/98

Ryczałt przewidziany w § 14 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności
przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju
(M.P. Nr 34, poz. 346 ze zm.) przysługujący kierowcom samochodów ciężaro-
wych w przewozach międzynarodowych nie mógł być ustalony jako składnik
wynagrodzenia, bez wyraźnego określenia jaką jego część stanowi.


Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Dariusza S. przeciwko Mieczysławowi L. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 października 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

W imieniu powoda Dariusza S. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 października 1998 r. [...], którym Sąd ten oddalił
jego apelację (i zażalenie w sprawie zwrotu kosztów postępowania) od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 29
kwietnia 1998 r. [...].
Powód Dariusz S. wniósł przeciwko pozwanemu Mieczysławowi L. pozew o
zasądzenie kwoty 34.284,17 zł tytułem diet, limitów noclegowych i wyrównania wy-
nagrodzenia za okres od 1 kwietnia 1995 r. do 30 listopada 1997 r. Pozwany wniósł o
oddalenie powództwa, podnosząc, iż powód otrzymywał każdorazowo dodatkowe
wynagrodzenie z tytułu wyjazdów za granicę, co dawało w sumie miesięczny zarobek
w wysokości około 1.200 zł. Powód był zatrudniony u pozwanego od 1 kwietnia 1995
r. w charakterze kierowcy. Umowa o pracę uległa rozwiązaniu w dniu 30 stycznia
1998 r. (w trybie art. 52 KP). W umowie o pracę z 1 października 1995 r. strony
określiły wynagrodzenie powoda na kwotę 295 zł brutto. Przez cały okres zatrudnie-
nia powód kwitował na listach płac odbiór wynagrodzenia w kwocie odpowiadającej
najniższemu wynagrodzeniu. Od 28 października 1996 r. powód jeździł za granicę w
charakterze kierowcy, przy czym za każdy wyjazd otrzymywał poza wynagrodzeniem
kwoty wymienione w pozwie (od 400 do 800 zł w zależności od kraju wyjazdu). Kwoty
te nie były zgłaszane przez powoda jako dochód do Urzędu Skarbowego. Miesięczny
dochód powoda wynosił około 1.200 zł. Pozwany zlecając wyjazdy kierowcom (pra-
cownikom) każdorazowo ustalał kwotę, jaką mieli otrzymać z tego tytułu. Za wyjazd
do Niemiec, Szwajcarii, Francji kierowca otrzymywał od 400 do 600 zł, a do Hiszpanii
od 800 do 1.200 zł. Ponadto kierowcy otrzymywali kwoty w walutach obcych na po-
krycie kosztów przejazdu oraz kwoty na pokrycie potrzeb socjalnych i tzw. ,,świeży
chleb". Kwoty te wynosiły przeciętnie 20-25 DM; nie przekraczały 100 DM. W oparciu
o powyższe ustalenia Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanego na rzecz po-
woda kwotę 30 zł z odsetkami ustawowymi od 31 października 1995 r. oddalając po-
wództwo w pozostałej części. Sąd ten uznał za uzasadnione roszczenie w części
dotyczącej zaległego wynagrodzenia, przyjmując, iż najniższe wynagrodzenie w
kraju, a zatem również wynagrodzenie powoda, winno wynosić 305 zł, a nie 295 zł.
W pozostałej części Sąd pierwszej instancji uznał, iż powód otrzymywał wynagro-
dzenie odpowiadające rodzajowi wykonywanej pracy oraz ilości i jakości świadczonej
pracy. Pozwany mógł stosować własne stawki diet i ustalić ich wysokość w oparciu o
§ 14 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie
zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu
podróży służbowej poza granicami kraju (MP Nr 34, poz. 346).
Rozpoznając apelację powoda Sąd drugiej instancji stwierdził w szczególno-
ści, że nie ulega wątpliwości, iż powód pracował w charakterze kierowcy samochodu
ciężarowego w przewozach międzynarodowych. Zarówno przepisy zarządzenia Mi-
nistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie diet i innych na-
leżności z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju (MP z 1995 r. Nr 1, poz.
10) jak i przepisy zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r.
dopuszczały możliwość wypłacenia pracownikom należności z tytułu podróży służ-
bowych poza granicami kraju w formie ryczałtu. Dotyczyło to osób odbywających
wielokrotnie podróże za granicą. Według § 14 zarządzenia z 29 maja 1996 r. wyso-
kość ryczałtu ustala kierownik zakładu pracy. Powód podejmując pracę zaakceptował
zaproponowane warunki płacowe i zasady wypłacania należności z tytułu pracy w
charakterze kierowcy ,,w przejazdach międzynarodowych". Według Sądu Apelacyj-
nego wykonywana przez powoda praca kierowcy samochodu ciężarowego w trans-
porcie międzynarodowym nie może być identyfikowana z odbywaniem podróży służ-
bowych w rozumieniu § 1 ust. 2 zarządzenia z 29 maja 1996 r. Powołał się przy tym
na stanowisko (w sprawie o podobnym stanie faktycznym), które zajął Sąd Najwyż-
szy w wyroku z dnia 8 kwietnia 1998 r., I PKN 24/98. Sytuacja kierowców wykonują-
cych pracę w międzynarodowym transporcie samochodowym różni się jakościowo od
odbywania typowej zagranicznej podróży służbowej, a wzrost zwykłych kosztów
utrzymania tychże kierowców jest nieporównanie mniejszy od kosztów typowej za-
granicznej podróży służbowej. Powód uzyskiwał dochody miesięczne w kwocie około
1.200 zł, przy czym znaczna część tych w istocie dochodów z pracy była zwolniona
od podatku, bowiem formalnie występowała pod postacią świadczeń z tytułu podróży
służbowych, czyli wypłat wyrównawczych. Taka praktyka, w której uczestniczyły obie
strony zasługuje na dezaprobatę z punktu widzenia społeczno-etycznego. W tej sy-
tuacji Sąd pierwszej instancji słusznie uznał, iż wynagrodzenie powoda (oscylujące w
granicach 1.200 zł w latach 1995-1996) nie budzi zastrzeżeń pod względem wysoko-
ści i nie narusza wymagań przewidzianych w art. 78 § 1 KP. Wobec powyższego Sąd
Apelacyjny zarzuty apelacji uznał za chybione.
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut, iż narusza on art.
772 § 1 i 2 KP, art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) oraz § 14 ust.
1 zarządzenia MPiPS z 29 maja 1996 r., a także przepis art. 328 § 2 KPC.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Główny zarzut kasacji, a mianowicie dotyczący naruszenia § 14 zarządzenia
MPiPS z 29 maja 1996 r. jest zasadny. W myśl tego przepisu pracownikom wcho-
dzącym w skład polskich drużyn kolejowych, pocztowych, obsługi wagonów sypial-
nych i restauracyjnych, samolotów oraz pojazdów samochodowych, konwojentom
pociągów i innym pracownikom odbywającym wielokrotne podróże służbowe za gra-
nicę przysługuje ryczałt w walucie obcej na pokrycie kosztów wyżywienia i innych
drobnych wydatków, noclegów oraz dojazdów i przejazdów środkami komunikacji
miejscowej w wysokości ustalonej przez pracodawcę. Ryczałt taki może być ustalony
za każdy dzień (dobę) lub za czas pobytu za granicą, niezbędny do wykonywania
określonego zadania, przy czym w kwocie ryczałtu nie uwzględnia się kosztów noc-
legu, jeżeli pracownik - z uwagi na charakter pracy - nie ma możliwości skorzystania
z noclegu poza miejscem pracy. W związku z tym przepisem Sąd Apelacyjny odwołał
się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1998 r., I PKN 24/98 i wyrażone-
go w nim poglądu, że sytuacja kierowców wykonujących pracę w międzynarodowym
transporcie samochodowym różni się jakościowo od odbywania typowej zagranicznej
podróży służbowej, a wzrost zwykłych kosztów utrzymania tychże kierowców jest
nieporównywalnie mniejszy od kosztów typowej zagranicznej podróży służbowej. Na
tej podstawie Sąd ten w istocie przyjął, iż do powoda nie ma zastosowania przepis §
14 zarządzenia z 29 maja 1996 r. (uznał on bowiem, że wynagrodzenie powoda, a
więc świadczenie za pracę, oscylujące w granicach 1.200 zł zostało prawidłowo
ustalone), co nie zasługuje na aprobatę. Skoro według Sądu Apelacyjnego powód
otrzymał wynagrodzenie za pracę (w wysokości około 1.200 zł), to wobec tego w
ustalonej kwocie nie mieściły się diety, gdyż jako tzw. wypłaty kompensacyjne nie
stanowią one składników wynagrodzenia. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w myśl
tezy powołanego przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Najwyższego ,,pracodawca
może - w granicach przepisów o czasie pracy - określić kierowcom zatrudnianym w
międzynarodowym transporcie samochodowym czas niezbędny na wykonanie zada-
nia przewozowego według najkrótszej trasy prowadzącej do celu podróży i z takim
normatywnym czasem wiązać dietę podróżną w ten sposób, że pełna dieta przysłu-
guje za ilość kilometrów, które kierowca powinien przejechać w dopuszczalnym cza-
sie pracy". Zakłada się więc w niej, że do kierowców zatrudnionych w międzynaro-
dowym transporcie samochodowym ma zastosowanie § 14 zarządzenia z 29 maja
1996 r., co zresztą skądinąd wyraźnie wynika z tego przepisu (§ 2), jak również z
wywodów uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 1998 r., gdy się np.
w nim pisze, że: ,,wyjazd środkiem lokomocji z miejsca jego stałego postoju nie ozna-
cza rozpoczęcia przez pracownika podróży służbowej, a jedynie rozpoczęcie godzin
normalnej pracy, chociaż zainteresowany może być równocześnie uprawniony do
pobierania w całości bądź w części, tzw. świadczeń wyrównawczych, przysługują-
cych z tytułu odbywania typowej podróży służbowej. Wykonywanie w stałym oderwa-
niu od rodzinnego gospodarstwa domowego pracy w charakterze kierowcy między-
narodowego transportu samochodowego zwiększa bowiem ,,zwykłe" koszty utrzyma-
nia pracownika, które muszą też być pokrywane w zagranicznym pieniądzu lub przy
użyciu odpowiedniej karty płatniczej". ,,Pozostaje... kwestia zwrotu zwiększonych
kosztów bytowych, który to cel realizują, tzw. diety. Ryczałt dietowy może być jednak
ustalony zarówno za każdy dzień (dobę) lub za czas pobytu za granicą".
Przepis § 14 zarządzenia z 29 maja 1996 r. wyraźnie swoim zakresem obej-
muje pracowników wchodzących w skład ,,obsługi" pojazdów samochodowych odby-
wających wielokrotne podróże służbowe za granicę (w myśl § 1 ust. 1 zarządzenia
podróżą służbową odbywaną poza granicami kraju jest wykonywanie zadania w ter-
minie i w państwie określonym przez pracodawcę). Swoistość więc pracy wykony-
wanej przez kierowców międzynarodowego transportu samochodowego nie może
stanowić przesłanki wyłączenia stosowania do nich tego przepisu, a uwzględniana
być powinna jedynie przy ocenie zasadności (wielkości) ryczałtu, który ustalony jest
dla nich przez pracodawcę. Ryczałt ten nie może być przy tym ustalony w sposób
arbitralny czy zupełnie dowolny, w zupełnym oderwaniu od kwot diet i innych wydat-
ków (drobnych wydatków, noclegów, dojazdów i przejazdów środkami komunikacji
miejskiej) wynikających z zasad ogólnych, z jednej strony, oraz z drugiej strony, bez
uwzględnienia okoliczności, częstotliwości, sposobu organizacji, ułatwień, a także
utrudnień wpływających na wysokość rzeczywistych wydatków ponoszonych przez
pracownika za granicą. Ponadto o prawie pracownika do wypłat kompensacyjnych z
tytułu podróży służbowej nie może rozstrzygać to, czy przy ustalaniu przez strony
zasad wynagradzania pracownika, doszło do uzgodnień - a w szczególności przez
przyjęcie przez nie, iż część jego wynagrodzenia formalnie będzie wypłacana jako
należności z tytułu podróży służbowej - które zasługują na dezaprobatę z punktu
widzenia społeczno-etycznego. ,,Winą" obciąża bowiem w takim wypadku obie strony
stosunku pracy - przy czym bardziej pracodawcę niż pracownika - a wobec tego
trudno uważać, iż z tego powodu miałby w jakimś stopniu być ,,faworyzowany" pra-
codawca, przez przyjęcie, iż przepis § 14 zarządzenia z 29 maja 1996 r. w określonej
sytuacji nie ma do niego zastosowania. W istocie zaś - jak już wyżej wspomniano -
takie założenie przyjmuje rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego, skoro uznał on, że wy-
płacone powodowi kwoty stanowią należne mu wynagrodzenia za pracę, a wobec
tego nie obejmują wypłat wyrównawczych z tytułu zagranicznych podróży służbo-
wych powoda. W ustalonym stanie faktycznym trudno przyjąć, iż rzeczywistą wolą
stron było określenie wynagrodzenia powoda na poziomie najniższego wynagrodze-
nia. Problemem natomiast jest to, czy i w jakim zakresie w wypłatach, jakie otrzymy-
wał on poza wynagrodzeniem minimalnym, mieścił się ryczałt z tytułu podróży zagra-
nicznych, a więc czy i w jakim stopniu stanowiły one wypłaty kompensacyjne. Jeżeli -
jak przyjmuje Sąd Apelacyjny - powodowi wypłacano tylko wynagrodzenie za pracę,
bez wypłat kompensacyjnych, to wobec tego należą się mu one na podstawie § 3 i
nast. zarządzenia z 29 maja 1996 r. (bo w istocie ryczałt nie został przez pracodawcę
ustalony), jeżeli zaś ryczałt taki w istocie został ustalony, z tym że obejmował nie
tylko to, co należało się powodowi z tytułu zagranicznych podróży służbowych, lecz
także w pewnej części stanowił składnik wynagrodzenia, to ustalenia wymagałoby,
jaką jego część stanowiło wynagrodzenie, a jaką wypłaty kompensacyjne oraz czy
ich wielkość może zostać uznana za odpowiadającą § 14 zarządzenia z 29 maja
1996 r.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 KPC
orzekł jak w sentencji.
========================================