Wyrok z dnia 24 marca 1999 r.
I PKN 634/98

Przez "zasady wynagradzania" z art. 24126 § 2 KP należy rozumieć pos-
tanowienia określające warunki przyznawania wynagrodzenia za pracę oraz
innych (dodatkowych) jego składników. Przepis ten nie obejmuje "zasad przyz-
nawania innych świadczeń związanych z pracą", np. nagród jubileuszowych
lub odpraw pieniężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub
rentę.


Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Janiny Elżbiety L. przeciwko [...] Zakładom Magnetyzowym S.A. w Ś. o odprawę, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia
17 czerwca 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 31 marca 1998 r. zasądził od [...] Zakładów Magnetyzowych S.A. w Ś. na
rzecz Janiny Elżbiety L. kwotę 15.027 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 1 września
1997 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1.000 zł tytułem kosztów zastępstwa adwokac-
kiego. Ustalił, że od dnia 9 czerwca 1969 r. powódka pracowała w przedsiębiorstwie
państwowym o nazwie [...] Zakłady Magnetyzowe w Ś., które na podstawie ustawy z
dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz.
198 ze zm.) zostało przekształcone w spółkę akcyjną. Z dniem 12 września 1994 r.
stosunek pracy łączący powódkę z przedsiębiorstwem państwowym ustał z mocy
prawa. W dniu 25 listopada 1994 r. strona pozwana zawarła z powódką umowę o
pracę (z mocą od 12 września 1994 r.) na czas określony, na podstawie której po-
wierzyła jej obowiązki członka Zarządu spółki. Wykonywała również obowiązki zas-
tępcy dyrektora do spraw ekonomicznych - głównego księgowego. Z funkcji członka
Zarządu powódka została odwołana uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 1 marca 1997
r., natomiast stosunek pracy ustał dnia 21 maja 1997 r. wraz z upływem kadencji Za-
rządu. Na początku 1997 r. powódka zachorowała i od dnia 27 lutego 1997 r. pobie-
rała zasiłek chorobowy. Po wyczerpaniu okresu zasiłkowego została uznana inwalid-
ką III grupy i przeszła na rentę inwalidzką.

Pismem z dnia 17 listopada 1997 r. powódka zwróciła się do pracodawcy o
wypłacenie jej odprawy rentowej przewidzianej w zakładowym układzie zbiorowym
pracy obowiązującym od 1994 r., w który przekształciła się zakładowa umowa zbio-
rowa z 1991 r. Według § 25 tego układu oraz załącznika nr 17 pracownik, z którym
pracodawca rozwiązał stosunek pracy w związku z przejściem na rentę inwalidzką
lub emeryturę, otrzymuje jednorazową odprawę pieniężną. Zdaniem Sądu Woje-
wódzkiego powódka spełnia warunki do otrzymania wymienionej odprawy, gdyż jesz-
cze w czasie zatrudnienia zaczęła chorować i pobierała zasiłek chorobowy. Okolicz-
ność, że rozwiązanie stosunku pracy wyprzedziło przyznanie renty inwalidzkiej nie
ma znaczenia, skoro przyznanie renty nastąpiło po wyczerpaniu okresu pobierania
zasiłku chorobowego i pozostawało w związku z rozwiązaniem stosunku pracy, a
ściślej - ze względu na chorobę, która rozpoczęła się w czasie zatrudnienia. Gdy
chodzi o wysokość odprawy, Sąd Wojewódzki obliczył ją na podstawie wysokości
płacy prezesa pozwanej spółki z marca 1997 r., przy zastosowaniu współczynnika
0,7% i po pomnożeniu przez 400%, co dało kwotę 15.025,20 zł brutto.

Od powyższego wyroku strona pozwana złożyła apelację, w której zarzuciła
naruszenie art. 24126 § 2 KP i § 2 zakładowego układu zbiorowego pracy. Jej zda-
niem według art. 24126 § 2 KP obowiązujący układ nie może określać zasad wyna-
gradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Co najwyżej,
można by rozważać prawo powódki do odprawy rentowej na podstawie art. 921 KP,
czemu nie sprzeciwiałby się pkt 7 umowy o pracę z dnia 25 listopada 1994 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 17 czerwca 1998 r. oddalił
apelację. Uznał, że powołane w apelacji przepisy odnoszą się do kształtowania przez
układ zbiorowy pracy zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu praco-
dawcy zakładem pracy, nie wyłączają natomiast w stosunku do tych osób stosowania
układu co do świadczeń związanych z pracą, lecz nie będących wynagrodzeniem za
pracę w rozumieniu Kodeksu pracy i postanowień układu zbiorowego pracy. Dlatego
postanowienia układu zbiorowego pracy kształtujące ,,świadczenia płacowe i dodatki
związane z pracą" obejmują wszystkich pracowników strony pozwanej i odnoszą się
do uprawnień do specjalnego wynagrodzenia rocznego, nagród jubileuszowych i od-
prawy emerytalno-rentowej. Postanowienia te dotyczą również powódki. Sąd Apela-
cyjny zaznaczył również, że Kodeks pracy czyni rozróżnienie między ,,wynagrodze-
niem" i ,,składnikami płacowymi" - z jednej strony oraz ,,innymi świadczeniami zwią-
zanymi z pracą" - z drugiej strony, ponadto, skoro przepisy dotyczące odprawy eme-
rytalnej i rentowej oraz odprawy pośmiertnej nie zostały zamieszczone w rozdziale I
działu III o wynagrodzeniach, lecz w rozdziałach III i IV tego działu, to znaczy że
ustawodawca nie utożsamia ich z wynagrodzeniem. Zatem art. 24126 § 2 KP i § 2
zakładowego układu zbiorowego pracy nie mogą wyłączyć prawa powódki do spornej
odprawy.

W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego strona pozwana zarzuciła naruszenie
§ 2 obowiązującego zakładowego układu zbiorowego pracy wskutek błędnej jego
wykładni w związku z art. 24126 § 2 KP oraz pominięcie ustaleń umowy o pracę z
dnia 25 listopada 1994 r., wskazującej enumeratywnie elementy wynagrodzenia po-
wódki, wśród których nie znalazła się odprawa emerytalno-rentowa. Wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu pierwszej instancji przez oddalenie po-
wództwa wraz z zasądzeniem kosztów procesu za wszystkie instancje według norm
przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Zdaniem strony pozwanej Sąd Apelacyjny wbrew umowie o pracę dokonał
rozróżnienia miedzy ,,wynagrodzeniem" a ,,innymi świadczeniami". Umowa ta bo-
wiem, zgodnie z praktyką powszechnie stosowaną w zakładach pracy, ,,przemiesza-
ła" wymienione pojęcia i celowo włączyła do wynagrodzenia: nagrodę jubileuszową,
ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy oraz wynagrodzenie z tytułu Karty Górnika
i Karty Hutnika. Również świadomie wyłączyła z wynagrodzenia odprawę emerytal-
no-rentową. Według umowy o pracę - w sprawach w niej nie uregulowanych należy
stosować Kodeks pracy, Kodeks handlowy, Statut pozwanej spółki oraz uchwałę
Rady Nadzorczej Nr 1/2/94 z dnia 25 listopada 1994 r. Nie stosuje się natomiast do
powódki § 2 zakładowego układu zbiorowego pracy, gdyż strony w umowie pominęły
jego zastosowanie, poza tym § 2 układu stanowi, że nie dotyczy on członków Zarzą-
du ,,w zakresie składników płacowych uregulowanych odrębnymi przepisami".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Wbrew stanowisku strony pozwanej ani w zakładowym układzie zbiorowym
pracy, ani w umowie o pracę nie nastąpiło ,,przemieszanie" pojęć, takich jak ,,wyna-
grodzenie za pracę" i ,,inne świadczenia związane z pracą". Już bowiem z postano-
wień wstępnych (§ 1) układu wynika, że określa on ,,zasady, formy, warunki wyna-
gradzania oraz przyznawania innych świadczeń". Dalsze postanowienia układu
utrzymują powyższe rozróżnienie, gdyż Rozdział II jest poświęcony ,,Warunkom i za-
sadom wynagradzania pracowników za pracę", natomiast Rozdział III reguluje
sprawę ,,Świadczeń płacowych i dodatków związanych z pracą" i obejmuje takie
świadczenia, jak: nagrodę jubileuszową, specjalne wynagrodzenie roczne z tytułu
Karty Górnika i Karty Hutnika, jednorazową odprawę pieniężną w związku z przejś-
ciem na emeryturę lub rentę. Również uchwała [...] Rady Nadzorczej pozwanej spółki
z dnia 25 listopada 1994 r., będąca częścią składową umowy o pracę, postanawia w
§ 2 ust. 1, że wynagrodzenie prezesa i członków zarządu będzie się składać z zasad-
niczego wynagrodzenia miesięcznego, uznaniowej premii kwartalnej i nagrody z zys-
ku, natomiast w § 2 ust. 2 wymienia odrębnie prawo do nagrody jubileuszowej. Na
podstawie § 2 ust. 3 uchwały [...] Rady Nadzorczej w skład zasadniczego wynagro-
dzenia miesięcznego prezesa i pozostałych członków zarządu weszły: dodatek funk-
cyjny, dodatek stażowy, ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy, a także wynagro-
dzenie z Karty Górnika i Karty Hutnika. Jak więc łatwo zauważyć, tylko powyższe
dodatki stały się składnikami miesięcznej płacy otrzymywanej przez wymienione
osoby. Zasadnicze wynagrodzenie miesięczne nie objęło zaś odprawy emerytalnej i
odprawy rentowej. Oznacza to, że powódka nie otrzymała powyższego świadczenia
w postaci ,,rozdrobnionej" wraz z każdomiesięcznym wynagrodzeniem, co sugeruje
kasacja w swojej końcowej części.

Sąd Apelacyjny trafnie zauważył, że także na gruncie Kodeksu pracy istnieje
rozróżnienie między ,,wynagrodzeniem za pracę" a ,,innymi świadczeniami związa-
nymi z pracą". Przekonuje o tym systematyka tego Kodeksu, zamykająca w oddziel-
nym rozdziale (rozdział IIIa Działu III) problematykę odprawy emerytalnej (rentowej) i
w oddzielnym - regulację wynagrodzenia za pracę (rozdział Ia Działu III). Odrębność
tych pojęć zaznaczył ustawodawca także w przepisach art. 771-773 KP dotyczących
,,ustalania wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń".

Należy ponadto podkreślić, że według Kodeksu pracy odprawa emerytalna
(rentowa) jest świadczeniem, które przysługuje pracownikowi jednorazowo i wtedy,
gdy spełnia on warunki uprawniające do renty inwalidzkiej lub emerytury, a także gdy
stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Omawiana od-
prawa nie jest więc wynagrodzeniem za pracę (płacą) zarówno w rozumieniu Kodek-
su pracy, jak i w świetle postanowień obowiązującego u strony pozwanej układu zbio-
rowego pracy. Wniosek ten znajduje dodatkowe wsparcie w argumentacji wywiedzio-
nej z przepisów dotyczących ochrony wynagrodzenia za pracę. Mianowicie art. 85 §
1 KP przewiduje, że wynagrodzenie za pracę jest wypłacane pracownikowi co najm-
niej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie, natomiast z art. 85 § 4 KP
wynika, że składniki wynagrodzenia za pracę za okresy dłuższe niż miesiąc, wypłaca
się z dołu w terminach określonych w przepisach prawa pracy.

Przedstawione rozważania nakazują więc odrzucić tezę, że § 2 zakładowego
układu zbiorowego pracy obejmuje swoim zakresem odprawę pieniężną. Postanawia
bowiem, że członkowie zarządu spółki są wyłączeni spod działania układu zbiorowe-
go pracy tylko w zakresie ,,składników płacowych" uregulowanych odrębnymi przepi-
sami. Wyłączenie to nie dotyczy zatem odprawy pieniężnej przewidzianej w § 25
układu, gdyż według tego układu nie jest ona składnikiem wynagrodzenia (składni-
kiem płacowym), lecz innym świadczeniem związanym z pracą.

Podsumowując tę część rozważań należy przeto stwierdzić, że wykładnia po-
jęcia ,,składnik płacowy" zawartego w § 2 układu, dokonana przy uwzględnieniu
wskazanych wyżej przepisów Kodeksu pracy i postanowień zakładowego układu
zbiorowego pracy, nakazuje przyjąć, że odprawa pieniężna nie jest tożsama ze
,,składnikiem płacowym". Oznacza to, że § 2 układu nie może być przeszkodą do
objęcia powódki § 25 tego układu, przewidującym prawo do odprawy emerytalnej
(rentowej).

Kwestia uprawnień powódki do odprawy rentowej wymaga jeszcze rozważenia
z punktu widzenia art. 24126 § 2 KP. Przepis ten stanowi, że układ zakładowy nie
może określać zasad wynagradzania osób zarządzających, w imieniu pracodawcy,
zakładem pracy. Przez ,,zasady wynagradzania" w znaczeniu tego przepisu należy
rozumieć postanowienia określające warunki przyznawania wynagrodzenia za pracę
oraz innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia. W pojęciu tym nie mieszczą
się zasady przyznawania innych świadczeń związanych z pracą. Do powyższego
wniosku upoważniają przepisy art. 771-773 KP wyróżniające ,,warunki wynagradzania
za pracę" oraz ,,warunki przyznawania innych świadczeń związanych z pracą", a
zwłaszcza art. 773 KP, który wręcz posługuje się wyrażeniem ,,zasady wynagradzania
za pracę", czyli takim, jakiego używa art. 24126 § 2 KP. Trzeba jednocześnie zazna-
czyć, że art. 773 KP stanowi nie tylko o zasadach wynagradzania za pracę, ale także
o zasadach przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, podczas gdy art.
24126 § 2 KP operuje tylko pojęciem ,,zasady wynagradzania" i tylko co do nich pos-
tanawia, że nie mogą być zamieszczone w układzie zakładowym jako regulacja wy-
nagrodzenia osób zarządzających, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy. Oznacza
to, że jeżeli układ określa warunki przyznawania innych niż wynagrodzenie świad-
czeń związanych z pracą, ma on w tym zakresie zastosowanie także do osób wy-
mienionych w art. 31 § 1 KP, jeżeli są pracownikami.

Innymi świadczeniami związanymi z pracą są świadczenia, które nie są ekwi-
walentem za wykonaną pracę, a więc nie są wynagrodzeniem za pracę w ścisłym
znaczeniu, określonym w art. 78 KP. Celem ograniczenia wprowadzonego w art.
24126 § 2 KP było to, by osoby, które w myśl art. 24123 KP zawierają ze strony praco-
dawcy układ zakładowy, nie określały same dla siebie zasad wynagradzania. Nie ma
jednak żadnych racji społecznych i prawnych, które uzasadniałyby pozbawienie tych
osób świadczeń o charakterze powszechnym lub wprowadzonych dla pracowników
danego zakładu pracy, lecz nie będących wynagrodzeniem za pracę w rozumieniu
art. 78 KP. Do takich świadczeń należy na przykład nagroda jubileuszowa i jednora-
zowa odprawa pieniężna w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę
inwalidzką. Na rzecz przedstawionego stanowiska przemawia także zasada zawarta
w art. 239 § 1 KP, w myśl której układ zakładowy (podobnie jak i układ ponadzakła-
dowy) zawiera się dla wszystkich pracowników. Od zasady tej przewidziane jest
wprawdzie odstępstwo polegające na możliwości nieobjęcia układem wszystkich pra-
cowników, jednak musi być ono wyraźnie sformułowane, a jako wyjątek od reguły
powinno ograniczać się do przypadków uzasadnionych rzeczową potrzebą.

W świetle przytoczonych uwag i rozważań należy tytułem podsumowania
stwierdzić, że § 2 zakładowego układu zbiorowego pracy z 1994 r. dotyczy ,,składni-
ków płacowych", natomiast stosownie do postanowień zawartych w Rozdziale III tego
układu odprawa, przysługująca w związku z rozwiązaniem stosunku pracy i przejś-
ciem pracownika na emeryturę lub rentę, jest ,,świadczeniem". Nie jest więc składni-
kiem płacowym w rozumieniu § 2 układu. Z tej przyczyny wyłączenie stosowania
układu do członków zarządu pozwanej spółki w zakresie składników płacowych" nie
dotyczy omawianej odprawy. Uprawnień powódki do odprawy nie wyłączył również
art. 24126 § 2 KP ani też umowa o pracę. Uchwała Nr 1/2/94 Rady Nadzorczej z dnia
25 listopada 1994 r., włączająca do zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego do-
datek funkcyjny, dodatek stażowy, ekwiwalent pieniężny w zamian za deputat węg-
lowy i wynagrodzenie z tytułu Karty Hutnika, nie objęła bowiem i nie mogła objąć tym
wynagrodzeniem odprawy pieniężnej - świadczenia jednorazowego, przysługujące-
go w razie zaistnienia w przyszłości określonych prawem zdarzeń. Trzeba jednak
podkreślić, że w umowie o pracę strony nie postanowiły, że powódce nie będzie
przysługiwać odprawa pieniężna. Poza tym, ze względu na powszechny charakter
tego świadczenia, umowa o pracę nie mogłaby go wyłączyć.

Nie znajdując zatem usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia kasacji
Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================