Wyrok SN - I PKN 617/98
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 617/98
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2000/9/351
Data wydania:1999-03-05

Wyrok z dnia 5 marca 1999 r.
I PKN 617/98

Zawarcie umowy, w wyniku której nie powstaje stosunek pracy ze
względu na brak jednej z podstawowych jego cech, jaką jest wykonywanie
pracy pod kierownictwem pracodawcy (art. 22 § 1 KP) oznacza, iż nie istnieje
odpowiedzialność Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.


Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Piotra M. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - Wo-
jewódzkiemu Urzędowi Pracy w B. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia
20 sierpnia 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Powód Piotr M. wniósł o zasądzenie od pozwanego Funduszu Gwarantowa-
nych Świadczeń Pracowniczych - Wojewódzkiego Urzędu Pracy w B. kwoty 11
991,83 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem niewypłaconego wynagrodzenia za
pracę, ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, odprawy pieniężnej i odszkodowania.
Twierdził, iż był pracownikiem Przedsiębiorstwa Budowlanego "M.-B." Spółki z o.o. w
B. na stanowisku jej prezesa i w dniu 5 sierpnia 1993 r. otrzymał świadectwo pracy.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa zarzucając, iż powód był je-
dynym udziałowcem Spółki, w której reprezentował 100% kapitału założycielskiego.
Występował więc jako pracodawca, a nie pracownik.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku, wyrokiem z dnia 29 stycznia 1997 r.
[...] powództwo oddalił. Sąd ustalił, iż powód przez cały okres działalności Spółki był
jej jedynym udziałowcem, pełniąc jednocześnie funkcję prezesa jednoosobowego
zarządu. Gdy ogłoszona została upadłość Spółki, syndyk masy upadłości w dniu 5
sierpnia 1993 r. wydał powodowi świadectwo pracy, a Sąd Rejonowy w Białymstoku,
Wydział Gospodarczy, postanowieniem z dnia 12 lipca 1994 r. [...] uznał zgłoszoną
przez powoda wierzytelność i zaliczył ją do pierwszej kategorii. Zdaniem Sądu pierw-
szej instancji powód jako pracodawca nie jest uprawniony do świadczeń z Funduszu,
gdyż umowa o pracę była nieważna.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 17 kwietnia 1997 r. [...] oddalił apelację powoda od tego wyroku. Sąd
Wojewódzki uznał, że skoro powód był jedynym udziałowcem Spółki z o.o., to
uchwała wspólników z dnia 2 kwietnia 1991 r., ustanawiająca pełnomocnika do za-
wierania umów z członkami zarządu, była faktycznie jednoosobową czynnością po-
woda. Skoro później pełnomocnik Spółki zawarł z powodem umowę o pracę, to dosz-
ło do umowy "z samym sobą". Sąd Wojewódzki odwołał się do uchwały Sądu Naj-
wyższego z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, i podkreślił, że ze szczególnym rygory-
zmem należy podchodzić do przestrzegania wymagań przewidzianych w art. 203 KH,
a zawieranie umów "z samym sobą" może często wykazywać znamiona czynności
mających na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 KC), a także oświadczenia woli skła-
danego dla pozoru (art. 83 § 1 KC). Dlatego Sąd Wojewódzki uznał, że umowa o
pracę zawarta między pełnomocnikiem ustanowionym przez powoda i powodem,
jako umowa zawarta "z samym sobą", jest nieważna na mocy art. 58 § 1 KC w
związku z art. 300 KP.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 23 września 1997 r., I PKN 276/97
(OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 397), w uwzględnieniu kasacji powoda, uchylił wyrok
Sądu drugiej instancji i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Naj-
wyższy wyraził pogląd, iż przyjęcie, że umowa o pracę pomiędzy spółką z ograni-
czoną odpowiedzialnością a jej wyłącznym udziałowcem i członkiem jednoosobowe-
go zarządu, zawarta z zachowaniem wymagań określonych w art. 203 KH, jest nie-
ważna jako sprzeczna z prawem, zmierzająca do obejścia prawa lub pozorna, wy-
maga oparcia takiej oceny na ustaleniach faktycznych dotyczących okoliczności za-
warcia umowy, celów do jakich strony zmierzały oraz rodzaju wykonywanej pracy i
zachowania koniecznego elementu stosunku pracy jakim jest wykonywanie pracy
podporządkowanej.
Ponownie rozpoznając apelację Sąd Wojewódzki zważył, że przez cały czas
działalności Spółki powód był jedynym jej udziałowcem, pełniąc jednocześnie jedno-
osobowo funkcję prezesa zarządu. Gdy została ogłoszona upadłość spółki syndyk
masy upadłości wydał powodowi świadectwo pracy. Jednakże powód nie przedstawił
umowy o pracę na piśmie ani też uchwały wspólników w przedmiocie udzielenia
Wiktorowi W. pełnomocnictwa do zawierania umów o pracę pomiędzy Spółką i człon-
kami zarządu. Przy sporządzaniu projektu listy wierzytelności i wystawianiu powodo-
wi świadectwa pracy nie była sporna kwestia jego statusu jako pracownika. W celu
uzupełnienia postępowania dowodowego Sąd dopuścił dowód z zeznań świadków.
Sąd ustalił, że do obowiązków powoda należało wykonywanie czynności przewidzia-
nych w Kodeksie handlowym dla prezesa zarządu, ale zakres tych obowiązków nie
został sporządzony na piśmie. Umowa została zawarta w celu uzyskania przez po-
woda statusu pracownika. Powód z powierzonych obowiązków rozliczał się przed
samym sobą i podlegał Walnemu Zgromadzeniu, które sam jednoosobowo repre-
zentował. W Spółce wykonywał funkcje zarządzania i kierowania. Od jego wynagro-
dzenia za pracę był płacony podatek dochodowy i składki ubezpieczeniowe do ZUS.
W procesie świadczenia pracy powód podlegał "sam sobie" i z wykonywanej pracy
rozliczał się przed "samym sobą"
Sąd Wojewódzki rozważył, czy taka umowa o pracę jest ważna w świetle
obowiązujących przepisów prawa, a w szczególności w świetle art. 22 KP. Przyjął, że
najważniejszymi cechami stosunku pracy są podporządkowanie pracownika kierow-
nictwu w procesie świadczenia pracy, obowiązek osobistego świadczenia pracy,
wzajemność zobowiązań stron oraz zobowiązanie pracownika do sumiennego i sta-
rannego działania. Analizując te cechy Sąd Wojewódzki uznał, iż w umowie zawartej
pomiędzy powodem i Spółką brak było podporządkowania pracownika w procesie
świadczenia pracy. Powód bowiem "sam sobie" podlegał w pracy i przed "samym
sobą" się rozliczał. Wykonywał więc uprawnienia przysługujące pracodawcy. W tym
stanie wykluczone jest istnienie podporządkowania w procesie świadczenia pracy i
na podstawie takiej umowy nie może dojść do nawiązania stosunku pracy. Zatem
umowa zawarta pomiędzy powodem a Spółką reprezentowaną przez pełnomocnika,
któremu udzielił on pełnomocnictwa jako zebranie wspólników, była nieważna (art. 58
KC w związku z art. 300 KP).
Kasację od tego wyroku wniósł powód. Zarzucił naruszenie przepisów postę-
powania, a "w szczególności" art. 233 KPC przez błędną ocenę przeprowadzonych
dowodów i uznanie, iż powód działał w celu obejścia prawa (art. 58 KC) mimo braku
ku temu podstaw, jak i naruszenie art. 22 KP, "w sytuacji, gdy to nie miało miejsca
(art. 3931 pkt 2 KPC)". W liczącym niepełną stronę uzasadnieniu kasacji powód wy-
wiódł, iż "nieprawidłowość ustaleń Sądu sprowadza się do konkluzji, że powód za-
warł umowę z samym sobą, brakiem podporządkowania i to czyni jej nieważność
zgodnie z art. 58 KC w związku z art. 300 KP". Zdaniem powoda "wyżej przedsta-
wiony punkt widzenia jest sprzeczny z ustaleniami dowodowymi". Umowa o pracę
została podpisana przez pełnomocnika wyznaczonego odrębną uchwałą zgroma-
dzenia wspólników, a w jego skład poza powodem wchodził także pełnomocnik.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W kasacji występuje całkowity brak rozróżnienia pomiędzy naruszeniem
prawa materialnego a naruszeniem prawa procesowego. Stawiany jest formalnie
tylko zarzut naruszenia prawa procesowego (art. 3931 pkt 2 KPC), a równocześnie
wymienia się jako błędnie zastosowane art. 58 KC i art. 22 KP (bez wymienienia
poszczególnych jednostek redakcyjnych tych przepisów), które są niewątpliwie prze-
pisami prawa materialnego. Naruszenie tych przepisów jest przy tym odnoszone do
"sprzeczności z ustaleniami dowodowymi". Zarzut naruszenia art. 233 KPC jest
oczywiście bezzasadny. W kasacji nie wymienia się zresztą żadnych elementów
świadczących o przekroczeniu przez Sąd drugiej instancji granic swobodnej oceny
dowodów. W szczególności w kasacji nie podaje się z jakimi dowodami ustalenia są
sprzeczne i jakie dowody zostały przez Sąd pominięte przy dokonaniu ustaleń. Już z
tej przyczyny zarzut ten jest bezzasadny. Zresztą stan faktyczny sprawy w istotnych
elementach był niesporny, a w każdym razie jego ustalenie nastąpiło w całkowitej
zgodności z zasadami wyznaczonymi w art. 233 § 1 w związku z art. 382 KPC. W
szczególności nie budzi żadnych wątpliwości ustalenie przez Sąd zakresu obowiąz-
ków powoda i sposobu ich wykonywania.
Podstawową przesłanką rozstrzygnięcia Sądu było ustalenie, że w zakresie
wykonywanych przez powoda obowiązków nie podlegał on żadnemu podporządko-
waniu (kierownictwu). Całkowicie prawidłowa jest wobec tego ocena Sądu, że brak
było jednej z podstawowych cech stosunku pracy, jaką jest jej wykonywanie pod kie-
rownictwem pracodawcy (art. 22 § 1 KP). Słusznie więc Sąd uznał, że stosunek
prawny, który mógł powstać między powodem a Spółką nie może być zakwalifiko-
wany jako stosunek pracy. Nawet gdyby przyjąć, że wnioski Sądu o nieważności ja-
kiejkolwiek umowy między stronami są zbyt daleko idące co do działania w celu
obejścia prawa (art. 58 § 1 KC), to i tak nie ma to znaczenia. To, że określony sto-
sunek prawny nie może być zakwalifikowany jako stosunek pracy nie oznacza jesz-
cze, iż w ogóle nieważna jest umowa, np. na warunkach zlecenia (np. art. 83 § 1
KC). Do rozstrzygnięcia sprawy nie było jednak potrzebne stwierdzenie nieważności
umowy w ogóle. Z uwagi na zakres odpowiedzialności Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych wystarczające było zakwestionowanie stosunku prawnego
jako umowy o pracę, co też słusznie Sąd uczynił.
Z tych względów kasacja powoda podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: