Wyrok z dnia 19 września 2002 r.
I PKN 590/01

Pisemne oświadczenie złożone przez nauczyciela akademickiego po do-
konaniu mianowania nie może być potraktowane jako "fałszywy dokument", na
podstawie którego nastąpiło mianowanie w rozumieniu art. 95 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz.
385 ze zm.).

Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 września 2002 r.
sprawy z powództwa Marcina M. przeciwko P. Akademii Pedagogicznej w S. o odsz-
kodowanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 29 czerwca 2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Marcin M. w pozwie przeciwko Wyższej Szkole Pedagogicznej w S. (od 1
września 2000 r. P. Akademia Pedagogiczna w S.), po sprecyzowaniu żądania, do-
magał się przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach i zasądzenia wynagro-
dzenia za czas pozostawania bez pracy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Słupsku ustalił, że powód w 1991 r. podjął zatrud-
nienie na Uniwersytecie W. na stanowisku adiunkta, uzyskując status pracownika
mianowanego. W lutym 1996 r., za namową prof. dr hab. Adama K., powód wystąpił
z pismem do rektora Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w S. o zatrudnienie od 1
kwietnia 1996 r. w Instytucie Filozofii. Podanie zostało pozytywnie zaopiniowane
przez ówczesnego dyrektora Instytutu Filozofii, który zaproponował zatrudnienie po-
woda na drugim etacie profesora nadzwyczajnego. Dyrektor Instytutu Filozofii pi-
smem z dnia 21 marca 1996 r. zwrócił się do Rektora WSP w S. o zgodę na zatrud-
nienie powoda na drugim etacie, z przeznaczeniem do prowadzenia zajęć z logiki
oraz prowadzenia prac magisterskich, a w przyszłości doktorskich. W uzasadnieniu
wskazał, iż w WSP w S. nie ma specjalisty logika, a powód zapewnił, że pracując na
drugim etacie wykształci niezbędnych nauczycieli akademickich. Powód, wówczas
ubiegając się o zatrudnienie, posiadał stopień naukowy doktora, nie miał natomiast
tytułu naukowego, ani stopnia naukowego doktora habilitowanego. Stopień naukowy
doktora habilitowanego powoda został zatwierdzony przez Centralną Komisję do
Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych w październiku 1996 r. W dniu 26
czerwca 1997 r. powód ponowił podanie o zatrudnienie na stanowisku profesora w
Instytucie Filozofii WSP w S. od 1 października 1997 r. Złożył kwestionariusz osobo-
wy, wykaz publikacji, kserokopię dyplomu oraz odpis zatwierdzenia uchwały Rady
Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu W. o nadaniu stopnia naukowego doktora
habilitowanego. W aktach osobowych powoda znajdują się dokumenty stwierdzające,
iż przystąpił do konkursu na stanowisku adiunkta i asystenta w Instytucie Filozofii
WSP w S. oraz że komisja zakwalifikowała go do przyjęcia do Instytutu Filozofii,
mimo iż powodowi nie był znany fakt ogłoszenia konkursu i nie składał zgłoszenia
jako kandydat. Aktem z dnia 4 sierpnia 1997 r. Rektor WSP w S. prof. dr hab. Zdzi-
sław B. z dniem 1 października 1997 r. zatrudnił powoda i na mocy art. 85 ust. 2 i art.
87 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65,
poz. 385 ze zm.) mianował go na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Instytucie
Filozofii. Mianowanie nastąpiło na okres do 30 września 2002 r. Jesienią 1999 r. wła-
dze uczelni stwierdziły ,,niezgodność" w dokumentach osobowych powoda. Rektor
strony pozwanej poinformował powoda, że uczelnia ma problemy, ponieważ jest on
zatrudniony na dwóch uczelniach jako nauczyciel mianowany. Powód pismem z 5
października 1999 r. zwrócił się do rektora WSP w S. o ,,rozliczenie" jego zatrudnienia
u strony pozwanej, zarówno w sensie ekonomicznym, jak i naukowym, jako za-
trudnienia na pierwszym etacie. W dniu 5 października 1999 r. powód potwierdził
dane zawarte w kwestionariuszu osobowym. Zadeklarował, że w ciągu roku akade-
mickiego sprawę ostatecznie wyjaśni. Rozważał możliwość wzięcia urlopu bezpłat-
nego w Uniwersytecie W., ale zaniechał tego. Pozwana uczelnia zażądała od powo-
da złożenia oświadczenia co do charakteru zatrudnienia. Pismem z dnia 15 czerwca
2000 r. powód potwierdził, że jest zatrudniony w Uniwersytecie W. na stanowisku
adiunkta jako w drugim miejscu pracy. Mimo takiego oświadczenia, charakter zatrud-
nienia powoda w Uniwersytecie W. nie zmienił się. Pismem z dnia 10 lipca 2000 r.
Rektor pozwanej uczelni poinformował powoda, że z tym dniem jego stosunek pracy
wynikający z mianowania na stanowisko profesora nadzwyczajnego wygasł na pod-
stawie art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym. W uzasadnieniu strona
pozwana wskazała, że według aktualnie uzyskanych informacji powód jest mianowa-
ny na stanowisko adiunkta w Uniwersytecie W. Tym samym nieprawdziwe jest jego
oświadczenie, że zatrudnienie na WSP jest głównym miejscem pracy (pierwszym
etatem).
Sąd Rejonowy wywiódł, że zgodnie z art. 95 ust. 2 pkt 1 ustawy o szkolnictwie
wyższym stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim wygasa z mocy
prawa w razie stwierdzenia, że mianowanie nastąpiło na podstawie fałszywych lub
nieważnych dokumentów. Na taką podstawę wygaśnięcia stosunku pracy powołała
się strona pozwana, która stwierdziła, że powód był mianowany na stanowisko ad-
iunkta na Uniwersytecie W. Tym samym strona pozwana uznała, że nie jest praw-
dziwe oświadczenie powoda z dnia 15 czerwca 2000 r., iż jego zatrudnienie w Wyż-
szej Szkole Pedagogicznej w S. jest głównym miejscem pracy (pierwszym etatem) na
podstawie mianowania w uczelni państwowej (publicznej). W ocenie Sądu Rejono-
wego nie można zgodzić się ze stwierdzeniem, że mianowanie nastąpiło na podsta-
wie fałszywego oświadczenia powoda. Jego oświadczenie z 15 czerwca 2000 r. zo-
stało złożone w czasie trwania stosunku pracy. Przed mianowaniem strona pozwana
nie zadbała o ustalenie sposobu zatrudnienia powoda w Uniwersytecie W., mimo że
z dokumentów złożonych do podania o nawiązanie stosunku pracy, wynikało, iż jest
on adiunktem Uniwersytetu W. Można było z tego wywieść (art. 88 ustawy o szkol-
nictwie wyższym), że powód jest pracownikiem akademickim o statusie pracownika
mianowanego. Powód spełniał określone w art. 79 i 80 ust. 2 ustawy o szkolnictwie
wyższym warunki mianowania na stanowisko profesora nadzwyczajnego. Ubiegając
się o zatrudnienie na pozwanej uczelni, powód w żadnym ze swych podań nie okre-
ślał rodzaju zatrudnienia (mianowanie lub umowa o pracę) ani też nie składał
oświadczenia, że zatrudnienie go u strony pozwanej ma być podstawowym (głów-
nym), czy też dodatkowym (drugim) miejscem pracy. Oświadczenie, na które powo-
łuje się strona pozwana złożone zostało po upływie ponad 2 lat od mianowania, a
więc strona pozwana nie może skutecznie powoływać się na ten dokument jako fał-
szywy, gdyż na jego podstawie nie dokonała mianowania. W konsekwencji Sąd Re-
jonowy uznał, iż doszło do naruszenia art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym. Nie uwzględnił jednak żądania przywrócenia do pracy i wyrokiem z dnia 13
lutego 2001 r. [...] zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w kwocie 10.088,22 zł.
Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2001 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Koszalinie oddalił apelację strony pozwanej. Zdaniem Sądu
drugiej instancji istotne jest, czy zaistniało zdarzenie określone w art. 95 ust. 1 pkt 1
ustawy o szkolnictwie wyższym, a więc czy mianowanie powoda aktem z dnia 4
sierpnia 1997 r. nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów. Sąd
Okręgowy stwierdził, że przepis ten dotyczy ustania stosunku pracy przez jego wy-
gaśnięcie w wyniku zajścia określonych prawem zdarzeń, które pracodawca jedynie
stwierdza, informując o tym zainteresowanego pracownika. Nie ma żadnych podstaw
do uznania, że mianowanie powoda nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważ-
nych dokumentów. Władzom pozwanej uczelni znany był fakt zatrudnienia powoda w
Uniwersytecie W. na podstawie mianowania, a więc sama strona pozwana dopro-
wadziła do powstania podwójnego zatrudnienia na podstawie mianowania.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie
art. 95 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym przez jego błędną wykładnię oraz naru-
szenie art. 3 ust. 1 i ust. 3 pkt 2 tej ustawy przez ich niewłaściwe zastosowanie. Zda-
niem strony pozwanej, Sądy obu instancji zupełnie pominęły specyfikę uregulowań
dotyczących szkolnictwa wyższego. Skupiły się na gramatycznej wykładni art. 95 ust.
1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym, nie biorąc pod uwagę ogólnych dyrektyw in-
terpretacyjnych, wynikających z zasad autonomii i samorządności uczelni oraz wyni-
kającego z art. 3 ustawy faktu, iż każda szkoła wyższa stanowi system polskiej nauki
oraz edukacji narodowej. W tym kontekście również ważne jest wzięcie pod uwagę
nałożonego ustawą obowiązku wynikającego z art. 3 ust. 3 pkt 2 ustawy o szkolnic-
twie wyższym. Trzymanie się tylko gramatycznej wykładni art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy
o szkolnictwie wyższym, prowadziłoby do naruszenia nałożonego ustawą o szkol-
nictwie wyższym (art. 3 ust. 1) obowiązku prowadzenia przez uczelnię wyższą takiej
polityki kadrowej, która powinna uwzględniać prawidłowe funkcjonowanie całości
systemu polskiej nauki oraz edukacji narodowej. Według strony pozwanej, doszło do
niedopuszczalnej przez prawo sytuacji polegającej na mianowaniu powoda na dwóch
uczelniach państwowych. W momencie, gdy fakt ten został ujawniony, powód złożył
nieprawdziwe oświadczenie. W ocenie strony pozwanej nieistotna jest kwestia, czy
oświadczenie to zostało złożone przed mianowaniem, czy też po wykryciu faktu po-
dwójnego mianowania. Zatrudnienie pracowników w szkołach wyższych na podsta-
wie mianowania charakteryzuje się szczególną ochroną trwałości stosunku pracy.
Jednak z całą pewnością nie było intencją ustawodawcy, by ochrona ta powodowała
niedopuszczalność eliminacji podwójnego mianowania, zwłaszcza gdy pracownik
wykazuje złą wolę i składa nieprawdziwe oświadczenie. Dlatego władze uczelni w
oparciu o art. 95 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym, pra-
widłowo stwierdziły, że stosunek pracy z powodem wygasł.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak słusznie przyjęły Sądy obu instancji, powód spełniał określone w art. 79 i
art. 80 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym przesłanki pozwalające na zatrudnienie
go na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Co do zasady powinien to być stosu-
nek pracy z mianowania na okres pięciu lat (art. 85 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym). Zgodnie jednak z art. 92 tej ustawy nawiązanie sto-
sunku pracy z nauczycielem akademickim, który ma być zatrudniony w uczelni jako
dodatkowym miejscu pracy, w niepełnym wymiarze czasu pracy albo też dla wykona-
nia określonych zadań, następuje w drodze umowy o pracę. Z przepisu tego można
wyprowadzić wniosek, że zatrudnienie nauczyciela akademickiego w ,,dodatkowym
miejscu pracy" następuje na podstawie umowy o pracę, a nie mianowania. Przepis
ten budzi wątpliwości, zwłaszcza w zakresie dotyczącym pojęcia dodatkowego miej-
sca pracy, w tym kwestii co lub kto decyduje o tym, że zatrudnienie ma charakter
głównego (pierwszego) lub dodatkowego (drugiego) miejsca pracy. Interpretacja w
tym zakresie nie jest jednak niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy. Istotne jest bo-
wiem to, że powód uzyskał mianowanie u strony pozwanej i nabył status mianowa-
nego nauczyciela akademickiego ze wszystkimi tego konsekwencjami. Wyrażają się
one między innymi zwiększoną ochroną trwałości stosunku pracy, polegającą na re-
glamentacji przyczyn jego rozwiązania czy stwierdzenia wygaśnięcia (art. 93-95
ustawy o szkolnictwie wyższym). Wynika z tego, że przepisy pozwalające na rozwią-
zanie stosunku pracy z mianowania muszą być interpretowane ściśle, a zwłaszcza
niedopuszczalna jest ich wykładnia rozszerzająca. Strona pozwana stwierdziła wyga-
śnięcie stosunku pracy powoda na podstawie art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy. Zgodnie z
tym przepisem stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim wygasa z
mocy prawa w razie stwierdzenia, że mianowanie nastąpiło na podstawie fałszywych
lub nieważnych dokumentów. Wątpliwości może budzić użyte w tym przepisie pojęcie
,,fałszywych lub nieważnych dokumentów". Pewne jest jednak według treści przepisu,
że muszą to być dokumenty, na podstawie których nastąpiło mianowanie. Nie budzi
więc żadnych zastrzeżeń wykładnia Sądów obu instancji, że takie dokumenty muszą
istnieć w momencie dokonania aktu mianowania. Sądy ustaliły, że dokumenty stano-
wiące podstawę mianowania powód złożył w dniu 26 czerwca 1997 r. (lub wcześniej),
a mianowanie nastąpiło w dniu 4 sierpnia 1997 r. Do wydania aktu mianowania nie
istniał żaden dokument (zwłaszcza przedłożony przez powoda), który można by
określić jako fałszywy lub nieważny. Żaden taki dokument nie stanowił więc podstawy
mianowania. Pismo powoda, na które powołuje się strona pozwana jako na doku-
ment fałszywy zostało złożone dopiero w dniu 5 października 1999 r., czyli przeszło
dwa lata po mianowaniu. Nie budzi więc żadnych zastrzeżeń wniosek Sądów obu
instancji, że to pismo nie może być uznane za fałszywy dokument, na podstawie któ-
rego nastąpiło mianowanie. Dokonana przez Sądy obu instancji wykładnia art. 95 ust.
1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym i jego zastosowanie nie budzą żadnych za-
strzeżeń w świetle treści tego przepisu. Strona pozwana zresztą nie kwestionuje ta-
kiej oceny, a jedynie powołując się na art. 3 ust. 1 i ust. 3 pkt 2 ustawy o szkolnictwie
wyższym, proponuje inną interpretację art. 95 ust. 1 pkt 1 tej ustawy przez uwzględ-
nienie zasady autonomii i samorządności szkoły wyższej. Zgodnie z art. 3 ust. 1 i ust.
3 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym uczelnie są częścią systemu nauki polskiej i
systemu edukacji narodowej, a zadaniami uczelni jest również podejmowanie starań,
aby w środowisku akademickim panował kult prawdy i sumiennej pracy oraz atmosfe-
ra wzajemnej życzliwości. Przepisy te rzeczywiście określają pewne reguły interpre-
tacyjne, które należy stosować przy wykładni poszczególnych przepisów ustawy (por.
uzasadnienie wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 635/98, OSNAPiUS 2000 nr 10,
poz. 384; OSP 2001 nr 6, poz. 97 z glosą P. Kucharskiego). Należy jednak uznać, że
zasada autonomii szkół wyższych odnosi się do pozycji szkoły wyższej w państwie i
zakresu kompetencji co do samodzielnego określenia zasad ich funkcjonowania.
Autonomia szkoły wyższej dotyczy więc także ustalania określonych elementów sta-
tusu prawnego zatrudnianych pracowników. Nie można natomiast mówić, że auto-
nomia szkoły wyższej ma bezpośredni wpływ na zakres i konstrukcję roszczeń przy-
sługujących pracownikom szkoły wyższej. Autonomia wyższej uczelni nie może więc
oznaczać swobody w kształtowaniu zasad rozwiązywania stosunków pracy, określo-
nych w poszczególnych przepisach prawa. Nie może więc prowadzić do modyfikacji
jednoznacznych w swej treści przepisów, zwłaszcza dotyczących zwiększonej
ochrony trwałości stosunków pracy, przez ich rozszerzającą wykładnię. Skoro więc
art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym jednoznacznie stanowi, że prze-
słanką stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy z mianowania może być tylko usta-
lenie, że mianowanie nastąpiło na podstawie fałszywego dokumentu, to uwzględnie-
nie zasady autonomii uczelni nie może prowadzić do wniosku, iż wygaśnięcie sto-
sunku pracy z mianowania można też stwierdzić w razie ustalenia, że pracownik już
po dokonaniu mianowania złożył w formie pisemnej nieprawdziwe oświadczenie.
Z tych względów kasacja strony pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39312 k.p.c.
========================================