Wyrok z dnia 7 sierpnia 2001 r.
I PKN 576/00

Sąd pracy nie jest uprawniony do rozszerzenia zakresu stosowania
przepisów wprowadzających płatne urlopy dodatkowe.


Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 sierpnia 2001 r. sprawy z powództwa
Wandy T. i innych przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowemu ,,B." w W. -
Mariuszowi Z. o ustalenie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 28 marca 2000
r. [...]

z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienił wyrok Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 30 września 1999 r. [...] i oddalił
powództwa, nie obciążając powódek kosztami postępowania.

U z a s a d n i e n i e

Powódki: Wanda T., Helena T., Marianna W., Danuta S., Halina D., Renata R. i
Krystyna R. wniosły pozew przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowemu
,,B." Mariusza Z. w W. o ustalenie uprawnień do urlopu dodatkowego z tytułu zatrud-
nienia w warunkach zagrożenia gruźlicą.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Wrocławia Śródmieścia we Wrocławiu wyrokiem
z dnia 30 września 1999 r. [...] ustalił, że powódkom przysługuje płatny urlop dodat-
kowy w wymiarze 12 dni roboczych w każdym roku kalendarzowym. Rozstrzygnięcie
Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych. Powódki do dnia 1
sierpnia 1998 r. były zatrudnione w [...] Centrum Gruźlicy i Chorób Płuc w W. i przy-
sługiwał im płatny urlop dodatkowy w wymiarze 12 dni roboczych w każdym roku ka-
lendarzowym. Z dniem 1 sierpnia 1998 r. rozwiązano z powódkami umowy o pracę
za porozumieniem stron i strona pozwana pozbawiła je prawa do urlopu dodatkowe-
go. Powódki zawarły ze stroną pozwaną nowe umowy o pracę na czas nie określony.
W ramach tych umów nadal wykonują pracę w tych samych warunkach zagrożenia
gruźlicą oraz na tych samych stanowiskach. Pracownicy innych firm wykonujących
prace w [...] Centrum Gruźlicy i Chorób Płuc w W. otrzymują płatny urlop dodatkowy
w wymiarze 12 dni roboczych w każdym roku kalendarzowym. Sąd Rejonowy do-
szedł do wniosku, że powództwo jest uzasadnione. Zgodnie z § 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 16 maja 1989 r. w sprawie dodatkowych urlopów dla pracow-
ników zatrudnionych w warunkach zagrożenia gruźlicą (Dz.U. Nr 33, poz. 177) pra-
cownikom zatrudnionym na czas nie określony w zakładach pracy lub jednostkach
organizacyjnych wymienionych w załączniku do rozporządzenia przysługuje po prze-
pracowaniu jednego roku urlop dodatkowy w wymiarze 12 dni roboczych w każdym
roku kalendarzowym. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, o przysługiwaniu prawa do
dodatkowego urlopu decyduje wykonywanie pracy w tych samych warunkach, to jest
w tym samym szpitalu, w którym występuje zagrożenie gruźlicą. Zmiana podmiotu
zatrudniającego z państwowego na prywatny nie może być podstawą pozbawienia
prawa do urlopu dodatkowego.
Wyrokiem z dnia 28 marca 2000 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten spo-
sób, że ustalił, iż powódkom dodatkowy urlop przysługuje za lata 1998-1999 oraz
oddalił powództwo w pozostałej części. Sąd Okręgowy uzupełnił postępowanie do-
wodowe o dowód z regulaminu wynagradzania pracowników strony pozwanej, obo-
wiązującego od dnia 1 września 1996 r. oraz z regulaminu pracy. Na ich podstawie
Sąd ustalił, iż w tych regulaminach nie wprowadzono dodatkowych urlopów dla pra-
cowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia gruźlicą. Sąd Okręgowy zważył,
że zarzut naruszenia prawa materialnego polegający na błędnej wykładni rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 16 maja 1989 r. w sprawie dodatkowych urlopów dla
pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia gruźlicą nie jest trafny. Sąd
Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia i w zakresie zastosowania do strony pozwa-
nej przepisów tego rozporządzenia jego stanowisko nie nasuwa zastrzeżeń. Sąd
Okręgowy nie podzielił jednak poglądu, iż powódki mają prawo do korzystania z do-
datkowego urlopu w każdym roku kalendarzowym bezterminowo, dopóki będą za-
trudnione w warunkach zagrożenia gruźlicą. Uszło bowiem uwadze Sądu Rejonowe-
go, iż rozporządzenie w sprawie dodatkowych urlopów zostało wydane na podstawie
art. 160 KP, który został skreślony na mocy ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze
zm.). Na mocy art. 22 ustawy o zmianie Kodeksu pracy, przepisy wykonawcze wyda-
ne na podstawie art. 160 KP przed dniem wejścia w życie przepisów działu siódmego
Kodeksu pracy (to jest przed dniem 1 stycznia 1997 r.), w brzmieniu ustalonym
ustawą, zachowują moc po wejściu w życie przepisów tego działu, jednak nie dłużej
niż do upływu 3 lat od dnia ich wejścia w życie, chyba że wcześniej ustaną warunki
uzasadniające korzystanie z płatnych urlopów dodatkowych przez pracowników do-
tychczas nimi objętych. Skreślenie art. 160 KP było spowodowane innym uregulowa-
niem trybu i zasad wprowadzania płatnych urlopów dodatkowych z tytułu pracy
szczególnie uciążliwej lub wykonywanej w warunkach szczególnie szkodliwych dla
zdrowia oraz przeniesieniem zasad udzielania tych urlopów i ich wymiaru do ustale-
nia w drodze układowej. Jednocześnie w celu przejścia na nowy tryb wprowadzania
urlopów dodatkowych dla pracowników korzystających obecnie z takich urlopów na
podstawie przepisów wydanych na mocy dotychczasowego upoważnienia zawartego
w art. 160 KP przewidziano utrzymanie w mocy tych przepisów do czasu nowego
uregulowania w układach zbiorowych pracy, jednak nie dłużej niż do upływu 3 lat od
dnia wejścia w życie zmiany Kodeksu. Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, iż skoro u
strony pozwanej na drodze układowej nie ustalono zasad wprowadzenia urlopu do-
datkowego, to do sytuacji prawnej powódek należy stosować zasady określone w art.
22 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 16 maja 1989 r. Jednakże przepisy działu siódmego Kodeksu pracy weszły w
życie od dnia 1 stycznia 1997 r. Powódki miały więc prawo do dodatkowego urlopu w
okresie 3 lat od dnia wejścia w życie tych przepisów, a więc za lata 1997-1999.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 16 maja 1989 r. w sprawie dodatkowych urlopów dla pracowników zatrudnio-
nych w warunkach zagrożenia gruźlicą i przyjęcie, że o prawie do urlopu dodatkowe-
go decydują warunki i rodzaj wykonywanej pracy, niezależnie od tego, czy praco-
dawca jest wymieniony w tym przepisie. W uzasadnieniu kasacji strona pozwana
wywiodła w szczególności, że dla uzyskania prawa do dodatkowego urlopu niezbęd-
ne jest zatrudnienie u pracodawcy wymienionego w załączniku do rozporządzenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 160 KP (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z
dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw, Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) Rada Ministrów po porozumieniu z ogólnokra-
jową organizacją międzyzwiązkową mogła w drodze rozporządzenia wprowadzić dla
poszczególnych grup pracowników płatne urlopy dodatkowe, gdy było to uzasadnio-
ne ze względu na pracę szczególnie uciążliwą albo wykonywaną w warunkach szko-
dliwych dla zdrowia. Na podstawie tego upoważnienia zostało wydane rozporządze-
nie Rady Ministrów z dnia 16 maja 1989 r. w sprawie dodatkowych urlopów dla pra-
cowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia gruźlicą (Dz.U. Nr 33, poz. 177),
które w § 1 stanowiło, że pracownikom zatrudnionym na czas nie określony w za-
kładach pracy lub jednostkach organizacyjnych zakładów pracy, wymienionych w
załączniku do rozporządzenia, przysługiwał, po przepracowaniu jednego roku, płatny
urlop dodatkowy w wymiarze 12 dni roboczych w każdym roku kalendarzowym, ze
względu na pracę wykonywaną w warunkach szkodliwych dla zdrowia. Treść tego
przepisu jednoznacznie ograniczała zakres jego stosowania tylko do pracodawców
wymienionych w załączniku do rozporządzenia. Inaczej mówiąc, prawo do tego
urlopu nie powstawało z tytułu zatrudnienia u pracodawców nie wymienionych w za-
łączniku do rozporządzenia. O nabyciu prawa do dodatkowego urlopu nie decydo-
wało więc tylko zatrudnienie w określonych warunkach, ale także u konkretnie wska-
zanych pracodawców. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że przepisy przyznają-
ce prawo do dodatkowych urlopów muszą być interpretowane ściśle i niedopuszczal-
na jest ich wykładnia rozszerzająca. Wskazać tu można wyrok z dnia 7 czerwca 1977
r., I PR 33/77 (nie publikowany) dotyczący właśnie dodatkowego urlopu z tytułu pracy
w warunkach zagrożenia gruźlicą, według którego przepisy rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 11 sierpnia 1970 r. i zarządzenia Ministerstwa Zdrowia i Opieki
Społecznej oraz Komunikacji z dnia 31 grudnia 1970 r. w sprawie ustalenia wykazu
komórek organizacyjnych, których pracownicy są uprawnieni do dodatkowego urlopu
ze względu na zagrożenie gruźlicą (M.P. z 1971 r. Nr 3, poz. 21) wyczerpująco wy-
mieniają grupy pracowników, którym dodatkowo urlopy należą się. Przepisy te prze-
sądzają o zasięgu ich stosowania oraz o tym, kiedy stopień zagrożenia gruźlicą z
uwagi na warunki pracy w jakich pracownicy są stale zatrudnieni, jest tak znaczny, że
wymaga uzupełniającego zabezpieczenia zdrowia pracownika przez przyznanie mu
prawa do dodatkowego płatnego urlopu wypoczynkowego. Nie mieści się w upraw-
nieniach sądu rozciągnięcie uprawnienia do dodatkowego urlopu na grupę pracowni-
ków nie wymienionych w odnośnych przepisach. Podobną wykładnię przedstawił Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 28 listopada 1966 r., III PO 52/65 (OSNCP 1967 r. z. 3,
poz. 48), zgodnie z którą dodatkowe płatne urlopy, ze względu na rodzaj wykonywa-
nej pracy albo na warunki szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia, przysłu-
gują jedynie pracownikom należącym do poszczególnych grup pracowniczych okre-
ślonych przez przepisy wykonawcze do art. 10 ustawy o urlopach dla pracowników
zatrudnionych w przemyśle i handlu. W jej uzasadnieniu stwierdzono między innymi,
że przepisy o urlopach dodatkowych mają charakter nie zezwalający na interpretację
rozszerzającą. Wyliczenie zakładów pracy i stanowisk roboczych jest wyliczeniem
wyczerpującym. Sądy nie mają podstaw do rozciągania tych przepisów na stanowi-
ska nie wymienione w aktach prawnych będących aktami wykonawczymi do przepi-
sów ustawowych. Ścisłe i wyczerpujące normatywne ustalenie stanowisk roboczych
uprawniających do krótszego czasu pracy i urlopów dodatkowych powoduje bez-
przedmiotowość ustaleń co do tego, czy pracownik zajmujący stanowisko nie wymie-
nione w wykazie pracował w tych samych warunkach, w których pracowali inni człon-
kowie załogi pracowniczej.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela taką wy-
kładnię. Oznacza ona, że powódkom nie przysługuje prawo do dodatkowego urlopu,
gdyż pracodawca, u którego są zatrudnione, nie był wymieniony w załączniku do
rozporządzenia. Bez znaczenia są warunki, w których powódki świadczyły pracę.
Podkreślić należy, że powódki nie przeszły do nowego pracodawcy na podstawie art.
231 KP, nie można więc mówić o zachowaniu uprawnień pracowniczych wynikają-
cych z zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy.
Z tych względów należało zmienić zaskarżony wyrok na podstawie art. 39315 §
1 KPC i zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji powództwo oddalić. O kosztach
postępowania za wszystkie instancje orzeczono na podstawie art. 102 KPC.
========================================