Wyrok z dnia 7 sierpnia 2001 r.
I PKN 575/00

Warunkiem uznania "nowości" znaku użytkowego nie jest nowość mate-
riałów lub technologii wytwarzania poszczególnych elementów składowych
przedmiotu (art. 74 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości, jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 33 poz. 187 ze zm.).


Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 sierpnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Bernarda F. przeciwko S. Spółdzielni Pracy ,,A." w S.G. o zapłatę, na skutek ka-
sacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 paź-
dziernika 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Bernard F. po sprecyzowaniu swoich żądań domagał się zasądzenia
od S. Spółdzielni Pracy ,,A." w S.G. kwoty 7.776,93 zł tytułem wynagrodzenia za
pierwszy rok stosowania projektu wynalazczego (1.919,30 zł), wynagrodzenia za
drugi rok stosowania projektu (1.386,93 zł), skapitalizowanych odsetek za opóźnienie
zapłaty wynagrodzenia za pierwszy i drugi rok stosowania projektu (3.217,69 zł +
1.253,01 zł), odsetek ustawowych od kwoty 7.776,93 zł liczonych od dnia wniesienia
pozwu do dnia zapłaty, a ponadto zasądzenia kosztów procesu w kwocie 16.327,37
zł.

Sąd Okręgowy w Świdnicy wyrokiem z dnia 27 maja 1999 r. oddalił powódz-
two i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 16.327,37 zł tytułem
kosztów procesu. Ustalił, że w 1990 r. powód rozpoczął pracę jako ślusarz w zespole
innowacyjno-wdrożeniowym, a od dnia 23 listopada 1992 r. zaczął pełnić obowiązki
brygadzisty wdrożenia wyrobów drucianych i usług. Do maja 1990 r. strona pozwana
produkowała różne przedmioty z drutu i innych elementów metalowych, np. kosze,
szafki turystyczne, ociekacze do naczyń, stragany, regały, krzesła, szafy odzieżowe,
zlewozmywaki itp. W 1989 r. został wyprodukowany między innymi regał segmento-
wy, a także regał magazynowy typ RS-10 o symbolu SWW 1742-29 i wymiarach:
długość 1867 mm, wysokość 1800 mm, szerokość 820 mm. Regały magazynowe
były sprzedawane Spółdzielni Handlowo-Usługowej ,,S." w S. i Wojewódzkiemu
Związkowi Gminnych Spółdzielni ,,S.Ch." w T. W tym czasie pozwana Spółdzielnia
produkowała również regały gospodarcze, które sprzedawała Zakładowi Handlu PSS
,,S." w W. W dniu 25 lutego 1975 r. został zgłoszony projekt ,,uniewersalnego regału
magazynowego wielofunkcyjnego". Składał się on ze stężeń pionowych wykonanych
z kątownika stalowego zimnogiętego L 30x30x1,5 oraz z półek wykonanych z blachy
stalowej, służących zarazem jako stężenia poprzeczne i wzdłużne, oraz uchwytów
usztywniających i stopek regulacyjnych. Półki tego regału wykonywane były z blachy
stalowej, z odpadów o wymiarach 200 mm x 1000 mm. Każda półka była wykonana z
dwóch odpadów zaginanych na obwodzie i posiadała otwory podłużne do umocowa-
nia stężeń pionowych. Stężenia posiadały otwory podłużne o przekroju 6 x 6 co 50
mm. Pozwalało to umieszczać półki na dowolnych wysokościach. Także półki posia-
dały otwory podłużne o przekroju 6 x 6, służące do łączenia regałów z sobą na dłu-
gości i szerokości, co pozwalało także tworzyć ciąg regałów. Regał był przeznaczony
do wyposażenia magazynów i pomieszczeń na zapleczu sklepów. W dniu 18 listo-
pada 1978 r. dwóch pracowników zgłosiło projekt pod nazwą: ,,regał zaplecza gastro-
nomicznego z drutu". Poprzednik pracodawcy powoda przyjął ten projekt do stoso-
wania. Regał był wykonany z drutu stalowego i płaskowników stalowych, zaś kon-
strukcja częściowo spawana, a częściowo zgrzewana, natomiast całość regału była
ocynkowana. Regał miał wymiary: długość 1300 mm, szerokość 600 mm, wysokość
1850 mm. Regały można było łączyć z sobą za pomocą zaczepów przy półkach, two-
rząc dowolny ciąg. Całość konstrukcji była szybko składalna i rozbieralna. Do 1990 r.
strona pozwana produkowała ponadto regał warzywny i regał ,,zapleczowy" ażurowy
o symbolu SSW 9841 oraz regał dekoracyjny RD-2, którego ścianki wykonane były z
drutu stalowego pokrywanego farbami epoksydowymi w kolorach pastelowych, a
ścianki były łączone przy pomocy kostek, tworząc regał o wymiarach 360 mm x 360
mm x 360 mm w dowolnej kombinacji sześcianu. Regał RD-2 mógł być stosowany w
sklepach i na wystawach.

W 1990 r. do strony pozwanej zgłosił się przedstawiciel niemieckiej firmy C.R.
GmbH z B. w celu nawiązania kontaktów gospodarczych i zlecenia produkcji wyro-
bów z drutu z przeznaczeniem do wyposażenia sklepów, w tym także regałów. Zo-
stawił też w pozwanej Spółdzielni rysunki w celu wykonania i oceny próbnej partii
regałów. Na rysunkach tych ówczesny zastępca dyrektora do spraw technicznych
Józef K. wydał dnia 20 kwietnia 1990 r. odręczne polecenie szefowi produkcji, by
przygotował kalkulację na wyroby z drutu kryte cynkiem z połyskiem, polietylenem i
farbą epoksydową. W dniu 23 kwietnia 1990 r. Józef K. odtworzył z pamięci rysunki
elementów regału, po czym szkice dołączył do pisemnego polecenia wydanego sze-
fowi produkcji, którego treścią było wykonanie trzech kompletów prototypów, w tym
jednego ocynkowanego i dwóch lakierowanych na biało i na czerwono. Po tych
czynnościach miała nastąpić ocena i weryfikacja prototypu, następnie oprzyrządowa-
nie i rozpoczęcie serii informacyjnej około 200-300 kompletów, potem zaś dokonanie
ostatecznej weryfikacji i oceny wyrobu, a także zgłoszenie wzoru do urzędu patento-
wego. Józef K. zawarł w piśmie opis techniczny wyrobu. Zgodnie z nim regał miał
być wykonany z drutu o przekroju 7,5 i 3 mm i polakierowany na różne kolory. Regał
ten mógł być dowolnie modelowany z dowolnej ilości elementów o różnej kolorysty-
ce, a jedynym wyznacznikiem miały być następujące moduły: ścianka nośna o sze-
rokości 400 mm w dwóch wysokościach 1000 mm i 2000 mm, wykonana z dwóch
par drutów o przekroju 7 mm, pomiędzy które miała być wgrzewana siatka z drutów o
przekroju 7 lub 5 mm, o oczkach około 150 x 80 mm; półka prosta o szerokości 400
mm i czterech rodzajach długości: 400 mm, 660 mm, 900 mm i 1200 mm, wykonana
o oczkach podwójnie zagęszczonych. Zakończenie półki należało wyprofilować tak,
by można ją było swobodnie nakładać na ścianki nośne, bez możliwości przesuwania
ich po złożeniu, oraz wygięć pod kątem 90 stopni; półki do połączeń narożnikowych
pod kątem 45 i 90 stopni, będące odpowiednio wycinkiem koła i wielobokiem forem-
nym, wykonane z drutów i nakładane jak pozostałe półki; półka uchylna o wymiarach
jak półki proste; ścianki czołowe stanowiące stężenia konstrukcji o szerokości 400
mm i o długościach jak półki proste, lecz szerokość ścianki mogła być inna - w za-
leżności od funkcji, do jakiej wyrób miał być przeznaczony; elementy zwieńczające
konstrukcję szerokości 400 mm i pokrywające swoją długością rozpiętość między
ściankami nośnymi - płaskie, trapezowe, półkoliste -w zależności od funkcji wyrobu i
gustu odbiorcy; pozostałe elementy wyposażenia: koszyki zawieszane, wieszaki,
drążki, kostki łączące inne elementy.
Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że opis i szkice wykonane przez Józefa K. zo-
stały przekazane komórce innowacyjno-wdrożeniowej. W dniu 9 sierpnia 1990 r. po-
wód Bernard F. oraz pracownicy Czesław K. i Henryk P. zgłosili pracowniczy projekt
wynalazczy, noszący cechy wzoru użytkowego, pod nazwą: ,,uniwersalny regał z
drutu". W zgłoszeniu określili procentowy podział wynagrodzenia, wskazując, że
udział powoda wynosi 50%. Pracownicy w zgłoszeniu podali, że regał ma być wyko-
nany z drutu o przekroju 7, 5 i 3 mm, zaś jego wymiary są następujące: wysokość
2000 mm, szerokość 4000 mm, długość 1200 mm, 900 mm, 600 mm oraz dostawka
o wysokości 1000 mm i o długości 400 mm. Segmenty miały być łączone półkami,
daszkami oraz plecami zgrzewanymi z drutu o przekroju 5 oraz 3 mm, przykręcane
plastikowymi nakrętkami do kolejnych ścian segmentu. Końcówki ścian segmentu
były zakończone plastikowymi nasadkami służącymi także do regulacji poziomu sto-
pek ze śruby o przekroju 8 x 30 mm, do której miał być przygrzany talerzyk wykona-
ny z blachy o grubości 1,5 - 2 mm. Góra segmentu była łączona za pomocą daszków
lub półek, daszki zaś wykonane z drutu o przekroju 7 mm, środek słupków wypełnio-
ny drutem o przekroju 3 mm. Półki segmentu były wykonane z drutu o przekroju 7
mm oraz 3 mm. Końce półki były zakończone odpowiednio profilowanymi hakami.
Półki mogły być wykonywane na różnych głębokościach, w zależności od potrzeb
klienta. Wszystkie elementy regału miały być zgrzewane, a regał malowany w róż-
nych kolorach lub pokrywany galwanicznie. Mógł być montowany w segmenty o do-
wolnej długości. Projekt zgłoszony w dniu 9 sierpnia 1990 r. w wyniku polecenia
jednostkowego wydanego przez Józefa K. Zakładowa komisja do spraw wynalazczo-
ści zaproponowała w dniu 25 października 1990 r. przyjąć go do stosowania i zobo-
wiązała twórców projektu do przedstawienia ich wkładu w zgłoszone rozwiązanie.
Decyzją z dnia 9 sierpnia 1990 r. projekt ten, oznaczony nr 7/90, został przyjęty do
stosowania w pozwanej Spółdzielni, zaś rzecznik patentowy w piśmie z dnia 18
września 1990 r. stwierdził, że rozwiązanie przedstawione w zgłoszeniu nosi cechy
wzoru użytkowego i należy je zgłosić do Urzędu Patentowego. Był również zdania,
że ponieważ twórcy regału otrzymali rysunek regału należałoby rozszerzyć skład
osobowy twórców projektu, wymieniając w nim autora rysunku bądź też uznać no-
wość głoszenia nr 7/90 jedynie w zakresie elementów połączeń regału, co ozna-
czałoby, że efektem projektu byłby tylko procent z zysku, obliczony na podstawie §
10 ust. 3 zasad obliczania efektów. Zakładowa komisja do spraw wynalazczości w
dniu 21 grudnia 1990 r. zaproponowała zgłoszenie projektu nr 7/90 do ochrony w
Urzędzie Patentowym. W związku z tym, że twórcy projektu nie przedstawili opisu
rozwiązań, które każdy z nich wniósł samodzielnie, komisja zaproponowała uznać
zakład pracy za twórcę projektu, natomiast pracownikom przyznać nagrodę na pod-
stawie § 44 ust. 1-7 za pierwszy rok stosowania projektu.

Sąd pierwszej instancji ustalił również, że opisany regał był produkowany
przez pozwaną Spółdzielnię od 1 maja 1990 r. Efekt netto z tytułu uruchomienia pro-
dukcji wyrobu za pierwszy rok jego stosowania, tj., za okres od 2 maja 1990 r. do 30
kwietnia 1991 r., wyniósł 76.661,82 zł, a za drugi rok realizacji projektu -55.477,14 zł.
Strona pozwana stwierdziła, że zysk z tytułu stosowania projektu przez pierwszy rok
wyniósł 875 mln złotych przed denominacją, a wynagrodzenie stanowiące 25%
efektów wyniosło 218,750,000 zł przed denominacją i ustaliła nagrodę w wysokości
60% dla osób, które współdziałały w pracach związanych z wdrożeniem projektu.
Nagrodę tę wypłaciła następnie wszystkim członkom w kwocie łącznej 131 mln zło-
tych przed denominacją. Zgłaszający projekt otrzymali 20% tej kwoty, a pozostali
członkowie pozwanej Spółdzielni - 80%. W 1991 r. powód oraz Józef H. i Henryk P.
zwracali się do prezesa zarządu strony pozwanej o wypłacenie wynagrodzenia z ty-
tułu stosowania projektu nr 7/90. Uzyskali odpowiedź, że zarówno projekt nr 7/90, jak
i projekty ,,lad 1100 i 1400" są projektami zakładowymi, natomiast dla bardziej
wyróżniających się pracowników zostały przyznane nagrody. Rzecznik patentowy
zwrócił uwagę stronie pozwanej, że projekt nr 7/90 nosi cechy projektu wynalazcze-
go. W dniu 3 lipca 1991 r. strona pozwana zgłosiła ,,uniwersalny regał z drutu" jako
wzór użytkowy w Urzędzie Patentowym. Urząd ten postanowieniem z dnia 26 lipca
1994 r. wezwał stronę pozwaną do przeredagowania zgłoszenia i wskazał jego spo-
sób. Ponieważ strona pozwana postanowienia tego nie wykonała, Urząd Patentowy
umorzył postępowanie.

W ocenie Sądu Okręgowego, ,,uniwersalny regał z drutu" był podobny do re-
gałów produkowanych wcześniej w pozwanej Spółdzielni. Ich cechą wspólną było to,
że wyrabiano je z drutu o przekroju 7,5 i 3 mm. Cechy użytkowe regału uniwersalne-
go i regałów produkowanych wcześniej są identyczne, a różnice w porównaniu z re-
gałem warzywnym, regałem magazynowym i regałem ażurowym oraz paletą sklepo-
wą i paletą na pieczywo sprowadzają się do tego, że stopki w regale według projektu
nr 7/90 są o kilka milimetrów dłuższe i grubsze, a przestrzeń regału uniwersalnego
jest od góry zamknięta daszkiem drucianym ażurowym. Regał uniwersalny - tak jak
regały wcześniejsze - można dowolnie wydłużać, dobudowując za pomocą złączek
kolejne segmenty - w zależności od potrzeb, jednak z uwagi na zróżnicowany kształt
daszków, regał uniwersalny stwarza nową, ciekawszą, bardziej urozmaiconą formę
przestrzenną, a jego inne elementy, ich kształt, wielkość i proporcje uczyniły z niego
wyrób nowoczesny i estetyczny, a zarazem istotnie różniący się od pięciu wcześniej
wyprodukowanych regałów. Ponieważ ponadto nie był wcześniej stosowany i zgło-
szony pracodawcy, posiada cechę nowości w rozumieniu art. 85 ustawy o wynalaz-
czości. Mimo więc tego, że składa się ze znanych wcześniej w pozwanej Spółdzielni
elementów takich jak półka, ścianki, tworzy nowy kształt funkcjonalny. Przy efekcie
netto za pierwszy rok stosowania projektu nr 7/90 wynagrodzenie powoda wynio-
słoby 1.919,30 zł, a za drugi rok stosowania - 1.386,93 zł. Kwoty odsetek od powyż-
szych należności liczone od dnia 1 lipca 1991 r. wyniosłyby za pierwszy rok stoso-
wania projektu 3.217,69 zł, a za drugi rok jego stosowania - 1.253,01 zł. Jednak roz-
wiązania przyjęte w projekcie nr 7/90 odpowiadają rozwiązaniom przedstawionym na
rysunkach firmy C.R. oraz w opisie Józefa K. z dnia 23 kwietnia 1990 r. Również
wcześniejszy projekt wynalazczy [...] z dnia 18 listopada 1978 r. przedstawia regał
odpowiadający wymaganiom zgłoszonym do projektu nr 7/90.

W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest nieza-
sadne. Zgodnie z ustawową definicją pojęcia ,,projekt racjonalizatorski" zawartą w art.
83 w związku z art. 85 oraz art. 87 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalaz-
czości - w brzmieniu tej ustawy sprzed nowelizacji z dnia 31 października 1992 r. -
nie każde nowe rozwiązanie może być uznane za projekt racjonalizatorski, a tylko
takie, które oprócz cechy nowości ma charakter twórczy. Warunek ten nie może być
uznany za spełniony wtedy, gdy zgłoszony projekt jest powszechnie znany bądź gdy
nastąpiło proste przeniesienie rozwiązań znanych tylko zgłaszającemu i ograniczonej
liczbie osób. Gdy chodzi o projekt nr 7/90, to przed jego zgłoszeniem pozwana Spół-
dzielnia produkowała wiele wyrobów podobnych do ,,uniwersalnego regału z drutu",
choć nie były one identyczne z regałem zgłoszonym przez powoda. Rozwiązanie
przyjęte w projekcie nr 7/90 ma cechę nowości, lecz nie posiada charakteru
twórczego. Bazuje bowiem na rozwiązaniach stosowanych wcześniej w pozwanej
Spółdzielni, a przede wszystkim na rozwiązaniach przedstawionych zespołowi inno-
wacyjno-wdrożeniowemu przez Józefa K., który z kolei odwzorował je z materiałów
dostarczonych przez przedstawiciela niemieckiej firmy C.R. GbmH. Powód dokonał
tylko prostego przeniesienia tych rozwiązań. Wprawdzie strona pozwana przyjęła
projekt nr 7/90 do stosowania jako projekt wynalazczy, jednak mogła w tej kwestii
zmienić swoje stanowisko.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 7 października 1999 r. zmienił
wyrok Sądu Okręgowego w całości w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 7.776,93 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 19 stycznia 1991
r. do dnia zapłaty oraz kwotę 7.100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa proceso-
wego za wszystkie instancje.

Sąd drugiej instancji dokonał w postępowaniu apelacyjnym dodatkowych na-
stępujących ustaleń faktycznych. Wiosną 1990 r. pozwana Spółdzielnia znalazła się
w trudnej sytuacji gospodarczej ze względu na brak nabywców na wytwarzane przez
nią dotychczas produkty. W maju 1990 r. jej pracownicy - poza kilkoma pracownikami
komórki innowacyjno-wdrożeniowej - korzystali z przymusowych urlopów bez-
płatnych z powodu braku zamówień i pracy. W sytuacji zagrożenia egzystencji Spół-
dzielni Józef K. - pełniący obowiązki dyrektora odtworzył z pamięci wymagający dal-
szego dopracowania zarys założeń regału z drutu, przywołując posiadane uprzednio
i zagubione gdzieś rysunki oraz szkice dostarczone przez potencjalnego kontrahenta
strony pozwanej. Wynik tego odtworzenia był podstawą polecenia, by pracownicy
Spółdzielni, w tym także powód, podjęli prace umożliwiające seryjną produkcję re-
gału. W latach 1992/93 rozpoczęła się produkcja wyrobów dla kontrahentów za-
chodnich.

Sąd Apelacyjny przede wszystkim podkreślił, że projekt wynalazczy nr 7/90
został zgłoszony jako wzór użytkowy, o którym stanowi art. 77 ustawy o wynalazczo-
ści. Wzór użytkowy nie może być uznany za projekt racjonalizatorski, gdyż nie po-
zwala na to przepis art. 83 tej ustawy. Istota projektu wynalazczego zgłoszonego
przez powoda sprowadza się do stworzenia przedmiotu użytkowego o trwałej po-
staci, tj. regału odmiennego w swym kształcie, funkcjonalności i zestawieniu jego
elementów składowych, chociaż przy wykorzystaniu znanych materiałów i technologii
wykonania. Chodzi zatem o formę przedmiotu jako całości, a nie o materiał, elementy
składowe lub sposób wytwarzania. Uniwersalny regał z drutu został zgłoszony w
Urzędzie Patentowym w celu uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy i gdyby
nie zaniedbania strony pozwanej polegające na tym, że nie dokonała modyfikacji
opisu wzoru użytkowego, która miała polegać na usunięciu z niego niektórych ele-
mentów składowych (kratownicy dzielącej ściankę pionową połączoną ze stopką re-
gału oraz półek prostych i pochyłych), to na regał jako wzór użytkowy Urząd Paten-
towy udzieliłby ochrony. Wniosek taki wynika wprost z pisma tego Urzędu z dnia 3
kwietnia 1997 r. Zatem nie odpowiada prawdzie twierdzenie strony pozwanej, jakoby
Urząd Patentowy odmówił udzielenia na ten regał prawa ochronnego ze względu na
brak jego zdolności ochronnej. Projekt wynalazczy nr 7/90 spełniał bowiem ustawo-
we warunki pozwalające go uznać za wzór użytkowy w myśl art. 77 ustawy o wyna-
lazczości.

W ocenie Sądu Apelacyjnego projekt nr 7/90 jako wzór użytkowy posiada też
cechę nowości, która to cecha jest elementem normatywnej definicji wzoru użytko-
wego. Nowy jest bowiem taki wzór użytkowy, który przed datą rozstrzygającą o
pierwszeństwie do uzyskania prawa ochronnego nie został udostępniony do wiado-
mości powszechnej. Cechy powszechności nie spełnia ani inspiracja ze strony
przedstawicieli kontrahenta zagranicznego, ani przekazanie tej inspiracji w formie
założeń konstrukcyjnych i szkiców wykonanych z pamięci przez Józefa K. Inspiracja
ta nie pozwala zarazem przypisać wymienionym osobom autorstwa projektu wyna-
lazczego. Nowość projektu wynalazczego nr 7/90 sprowadza się do jego formy jako
całości. Forma poprzednio wytwarzanych przez stronę pozwaną regałów nie pozwa-
lała jej znaleźć nabywców na rynku. Natomiast możliwość sprzedaży regału uniwer-
salnego z drutu powstała dzięki nadaniu mu określonej formy, która odpowiadała po-
trzebom nabywców. Dochody uzyskane ze sprzedaży kompletnych egzemplarzy re-
gału uniwersalnego z drutu stanowią efekt, od którego należy liczyć wynagrodzenie
twórców, zgodnie z § 27 ust. 1 i 2 w związku z § 24 zarządzenia Ministra - Kierow-
nika Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. w
sprawie zasad obliczania efektów stanowiących podstawę ustalania wysokości wy-
nagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze. Brak natomiast podstawy do ustale-
nia wynagrodzenia twórców w oparciu o niepełne wielkości tych dochodów, przy za-
stosowaniu zasad wynikających z § 6 ust. 3 i § 10 tego zarządzenia. Efekt stosowa-
nia projektu nr 7/90 ustalił Sąd Apelacyjny na podstawie opinii biegłego Romana W.
Strony nie kwestionowały opartego na tej podstawie wyliczenia wynagrodzenia po-
woda, a jedynie prawo powoda do wynagrodzenia. Sąd Apelacyjny nie zaliczył na
poczet wynagrodzenia nagrody przyznanej powodowi stosownie do art. 111 ust. 2
ustawy o wynalazczości, uznając, że są to świadczenia odrębne, wynikające z dwóch
rożnych podstaw.

Od powyższego wyroku strona pozwana złożyła kasację opartą na zarzucie
naruszenia prawa materialnego wskutek błędnej wykładni art. 83 i art. 85 ust. 1
ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity tekst: Dz.U. z 1984
r. Nr 33, poz. 177 ze zm.) oraz przepisów § 10 i § 11 zarządzenia Ministra-Kierowni-
ka Urzędu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. w sprawie
zasad obliczania efektów stanowiących podstawę do ustalenia wysokości wynagro-
dzeń za pracownicze projekty wynalazcze (M.P. Nr 12, poz. 87). Naruszenie to pole-
ga na uznaniu przez Sąd Apelacyjny, że projekt racjonalizatorski pod nazwą: ,,uni-
wersalny regał z drutu", zgłoszony przez powoda i zapisany w pozwanej Spółdzielni
pod nr 7/90, stanowi nowe rozwiązanie techniczne, nie stosowane w zakładzie pracy
oraz nie zgłoszone przez inną osobę, a ponadto że powodowi jako twórcy projektu
należy się wynagrodzenie nie pomniejszone o wypłaconą mu nagrodę. Jako drugą
podstawę kasacji strona pozwana wskazała naruszenie przepisów postępowania w
sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1, art. 328 § 2 oraz art.
382 KPC, wyrażające się w wadliwej ocenie dowodów, zwłaszcza zaś w przyjęciu, że
powód jest autorem projektu racjonalizatorskiego pod nazwą: ,,uniwersalny regał z
drutu", ponadto w przyjęciu, że produkcję wyrobów dla kontrahentów zagranicznych
rozpoczęła strona pozwana dopiero w latach 1992-1993 i pominięciu dowodów
wskazujących na rozpoczęcie tej produkcji od dnia 20 kwietnia 1990 r., a także na
ustaleniu, że brak nabywców na wyroby strony pozwanej wiosną 1990 r. wynikał z
ówczesnego poziomu technicznego i rodzaju produktów, a nie z układu polityczno-
gospodarczego oraz z ,,załamania" się rynku dawnego Związku Radzieckiego.

Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez od-
dalenie powództwa. Wniosła również o zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu
przez zasądzenie na jej rzecz kwoty 19.327,37 zł, zgodnie z przedstawionym zesta-
wieniem, a ponadto o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. Jako ewentu-
alny zgłosiła wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądo-
wi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.

Zdaniem strony skarżącej, powód dokonał ,,tylko prostego przeniesienia roz-
wiązań technicznych z dokumentacji Józefa K., firmy niemieckiej oraz innej doku-
mentacji zakładowej". Tymczasem zgodnie z art. 83, art. 85 ust. 1 i art. 87 ustawy o
wynalazczości, projektem racjonalizatorskim jest nowe rozwiązanie, które nie było
uprzednio stosowane lub nie było zgłoszone w zakładzie pracy. Z tego względu nie
mogło przysługiwać powodowi wynagrodzenie przewidziane za pracownicze projekty
wynalazcze. Powyższe okoliczności wykluczają również możliwość zakwalifikowania
projektu nr 7/90 do kategorii wzoru użytkowego, o którym stanowi art. 77 ustawy.
,,Gabaryty przedmiotowego regału" nie należą do istoty projektu i nie stanowią nowo-
ści technicznej, technologicznej i konstrukcyjnej.

Gdy chodzi o przepisy postępowania, to ich naruszenie wynika z tego, że
ustalenia Sądu Apelacyjnego pozostają w rażącej sprzeczności z ustaleniami Sądu
Okręgowego, tych zaś sprzeczności Sąd Apelacyjny nie uzasadnił. Poza tym ocena
dowodów jest wadliwa i dowolna. Błędna jest także ocena odnosząca się do dowo-
dów przeprowadzonych w postępowaniu drugoinstancyjnym. Poza tym Sąd Apela-
cyjny pominął fakt, że brak zbytu na produkty pozwanej Spółdzielni na początku 1990
r. wynikał ze zmian polityczno-gospodarczych w kraju, a nie z przestarzałej formy
regału. Pominął również rolę polecenia z dnia 20 kwietnia 1990 r., które wydał Józef
K. szefowi produkcji, by ten wykonał trzy komplety prototypów regału, oraz rolę ry-
sunku technicznego i jego opisu sporządzonych przez Józefa K.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie mogła być uwzględniona, gdyż jej głównym mankamentem jest
błędne założenie, że Sąd Apelacyjny uznał powoda za twórcę projektu racjonaliza-
torskiego pod nazwą: ,,uniwersalny regał z drutu". Tymczasem Sąd ten przyjął, że
powód jest twórcą wzoru użytkowego zawartego w projekcie wynalazczym nr 7/90,
zgłoszonym dnia 9 sierpnia 1990 r. pod nazwą: ,,uniwersalny regał z drutu". Konse-
kwencją powyższego - sprzecznego z zaskarżonym wyrokiem - założenia było to, że
strona pozwana, która kwestionowała możliwość potraktowania projektu nr 7/90 jako
projektu racjonalizatorskiego, zwalczała w kasacji wykładnię przepisów art. 83, art.
85 ust. 1 i art. 87 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości, które w
ogóle nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia i z których Sąd Apelacyjny wymienił w
uzasadnieniu tylko art. 83 w celu wykazania różnicy między projektem racjonalizator-
skim a wzorem użytkowym. Ostrze kasacji zostało zatem skierowane przeciwko
przepisom nie zastosowanym w sprawie, a pominęło przepisy, które Sąd Apelacyjny
przyjął za podstawę prawną wyroku. Przedstawiona wada kasacji uniemożliwia więc
Sądowi Najwyższemu kontrolę zaskarżonego wyroku z punktu widzenia zarzutu na-
ruszenia prawa materialnego. Wobec tego jednak, że w uzasadnieniu kasacji znala-
zło się stwierdzenie, iż brak podstaw do zakwalifikowania projektu powoda jako pro-
jektu racjonalizatorskiego wyklucza zarazem możliwość uznania go za wzór użytko-
wy w myśl art. 77 ustawy o wynalazczości, zdaniem Sądu Najwyższego celowe stało
się odniesienie się do tej kwestii.

Sąd Apelacyjny słusznie zwrócił uwagę na to, że treść normatywna pojęć ,,wy-
nalazek", ,,projekt racjonalizatorski" i ,,wzór użytkowy" jest różna oraz że projekt wy-
nalazczy będący wzorem użytkowym nie może być uznany za projekt racjonalizator-
ski. Przepis art. 77 ustawy o wynalazczości stanowi, że wzorem użytkowym podle-
gającym ochronie jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym do-
tyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Stosownie
zaś do art. 83 ustawy o wynalazczości (w brzmieniu obowiązującym w dacie zgło-
szenia projektu przez powoda, tj. ustalonym w Dz.U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177), pro-
jektem racjonalizatorskim jest nowe i mogące nadawać się do stosowania w jednost-
ce gospodarki uspołecznionej rozwiązanie o charakterze technicznym lub technicz-
no-organizacyjnym, nie będące wynalazkiem lub wzorem użytkowym, w szczególno-
ści dotyczące maszyn, urządzeń i wyrobów, sposobów wytwarzania, sposobów po-
miaru i kontroli, ulepszeń lub uzupełnień. Projektem racjonalizatorskim może być na
przykład zastąpienie dotychczas używanego materiału innym, jeżeli ma to wpływ na
zmianę procesu technologicznego, bądź też poprawienie błędu w dokumentacji pro-
jektowo-kosztorysowej, przystosowanie znanego rozwiązania technicznego dla po-
trzeb zakładu pracy, a także rozwiązania organizacyjne wpływające na potanienie
kosztów związanych z pewnymi usługami, np. obsługą pasażerów w przedsiębior-
stwie komunikacyjnym.

Przepis art. 77 ustawy o wynalazczości jest rozumiany w ten sposób, że gdy
wzór użytkowy jest jednoelementowy, rozwiązanie techniczne powinno dotyczyć
przede wszystkim określenia takiego kształtu przedmiotu, który zapewnia najlepsze
spełnianie założonej funkcji użytkowej. Gdy natomiast wzór użytkowy przedmiotu
składa się z dwu lub większej liczby elementów, to poza określeniem kształtu części
składowych, musi ujawniać jego konstrukcję oraz powiązania funkcjonalne i fizyczne
tych części. Sąd Apelacyjny trafnie podniósł, że wzór użytkowy powinien spełniać
warunek nowości i użyteczności. Cecha nowości wymagana od wzoru użytkowego
sprowadza się do ukształtowania formy, budowy i zestawienia elementów przedmiotu
o trwałej postaci. Nie musi natomiast dotyczyć technicznej nowości materiałów lub
technologii wytwarzania poszczególnych elementów składowych całości przedmiotu
o charakterze trwałym. W orzecznictwie i piśmiennictwie przyjmuje się, że przy bada-
niu nowości wzoru użytkowego zgłoszonego w Urzędzie Patentowym i przeciwsta-
wionych mu rozwiązań technicznych przedmiotem porównania są tylko te elementy,
które decydują o istocie wzoru podlegającego ochronie w myśl art. 77 ustawy o wy-
nalazczości, to znaczy kształt, budowa lub sposób zestawienia przedmiotu, który
składa się z dwu lub większej liczby elementów. Natomiast inne cechy porównywa-
nych projektów wynalazczych, jak np. sposób ich wytwarzania, są bez znaczenia
przy ocenie, czy wzór jest nowy. O istocie wzoru użytkowego nie decydują bowiem
ujawnione w nim środki techniczne, lecz takie ich wykorzystanie, które prowadzi do
nowego ukształtowania określonego przedmiotu, co nie oznacza, że przy badaniu
nowości - obok kształtu, budowy i zestawienia elementów składowych wzoru użytko-
wego - można pominąć jego użyteczność (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29
stycznia 1976 r., IV PRN 21/75, WiR z 1976 r. nr 7, wyrok tego Sądu z dnia 28 maja
1982 r., IV PR 37/82, OSNCP z 1982 r. z. 11-12, poz. 184, S. Sołtysiński, A. Szaj-
kowski, T. Szymanek. Komentarz do Prawa wynalazczego, Warszawa 1990, s. 330 -
331).

Przedstawione stanowisko nawiązuje zatem do wyraźnego brzmienia art. 77
ustawy o wynalazczości, który nowość rozwiązania o charakterze technicznym od-
nosi w pierwszej kolejności do kształtu. Sąd Apelacyjny trafnie więc stwierdził, że
nowość projektu wynalazczego nr 7/90 posiadającego elementy wzoru użytkowego
sprowadza się do jego formy jako całości, a jego użyteczność, jako konsekwencja
nadania wzorowi użytkowemu określonej formy, sprawiła, że wzór użytkowy pod na-
zwą: ,,regał uniwersalny z drutu" trafił w upodobania i potrzeby nabywców. Zresztą
Sąd Okręgowy, który oddalił powództwo z uwagi na brak twórczego charakteru roz-
wiązań przyjętych w projekcie powoda, stwierdził, że mimo podobieństwa uniwersal-
nego regału z drutu do regałów wcześniej produkowanych w pozwanej Spółdzielni,
regał według projektu powoda ma cechę nowości. Oprócz budowy i wymiarów nie-
których elementów różni się od pozostałych (wcześniejszych) regałów także tym, że
,,przestrzeń tego regału jest od góry zamknięta daszkiem drucianym ażurowym w
trzech różnych kształtach łączonych ze ściankami bocznymi nasadkami łącznikowy-
mi". Ze względu na ,,zróżnicowany kształt daszków regał uniwersalny stwarza nową,
ciekawszą, bardziej urozmaiconą formę przestrzenną", a ,,kształt i proporcje wielkości
elementów składowych regału uczyniły go wyrobem nowoczesnym i estetycznym, a
zarazem istotnie różniącym się od pięciu wcześniej produkowanych". Posiada on
zatem cechę nowości, gdyż ,,tworzy nowy kształt funkcjonalny". Sąd Apelacyjny nie
popełnił też błędu uznając, że nie pozbawia rozwiązania przyjętego w projekcie nr
7/90 cechy nowości inspiracja ze strony przedstawicieli kontrahenta zagranicznego
ani też przekazanie tej inspiracji w formie założeń konstrukcyjnych i szkiców wykona-
nych z pamięci przez Józefa K., przedstawionych w poleceniu podjęcia prac projek-
towo-wdrożeniowych, zmierzających do uruchomienia produkcji określonego rodzaju
regałów, dotychczas nie wytwarzanych i odpowiadających potrzebom przyszłego
nabywcy. Inspiracja tego rodzaju nie uprawnia bowiem do przypisywania osobom, od
których pochodziła, autorstwa projektu wynalazczego. Gdy chodzi o cechę ,,użytecz-
nego rozwiązania" przedmiotowego wzoru użytkowego, to Sąd Apelacyjny wyjaśnił,
że dowodem spełnienia powyższego warunku przez uniwersalny regał z drutu była
udana sprzedaż kompletnych jego egzemplarzy oraz uzyskiwanie przez stronę poz-
waną dochodów z tego tytułu, stanowiących przyrost zysku, a więc efekt będący
podstawą do obliczenia wynagrodzenia twórców. Zresztą, gdyby asortyment produ-
kowanych dotychczas wyrobów zaspokajał oczekiwania kontrahentów, to strona po-
zwana nie podjęłaby prac wdrożeniowo-projektowych nad uniwersalnym regałem z
drutu i nadal wytwarzałaby dotychczas produkowane wyroby. W ocenie Sądu Apela-
cyjnego zeznania świadków - pracowników pozwanej Spółdzielni oraz przesłuchane-
go w charakterze strony Czesława K. - jednoznacznie wskazują na to, że wiosną
1990 r. strona pozwana nie znajdowała nabywców na dotychczas wytwarzane pro-
dukty, w tym i regały, a brak zamówień spowodował przymusowe urlopy załogi.

Jak z przedstawionych uwag i rozważań wynika, zarzut naruszenia prawa
materialnego zawarty w kasacji nie mógł być uznany za skuteczny.

Niezasadna okazała się również podstawa kasacji w postaci naruszenia prze-
pisów postępowania. Przede wszystkim zarzut ten strona skarżąca odniosła do przy-
pisywanego Sądowi Apelacyjnemu ustalenia, że powód był jakoby autorem projektu
racjonalizatorskiego pod nazwą ,,uniwersalny regał z drutu", podczas gdy Sąd ten nie
dokonał takiego ustalenia. Nie można przy tym przyjąć, że zarzut naruszenia przepi-
sów art. 233 § 1, art. 328 § 2 i art. 382 KPC dotyczący wadliwej oceny dowodów, w
której wyniku Sąd Apelacyjny uznał, że powód był autorem projektu racjonalizator-
skiego oraz że brak wiosną 1990 r. nabywców na wyroby strony pozwanej był skut-
kiem ówczesnego niedostatecznego poziomu technicznego tych wyrobów, może być
odniesiony do ustalenia, że powód był twórcą wzoru użytkowego. Inna jest bowiem
treść normatywna art. 77 ustawy o wynalazczości definiująca pojęcie wzoru użytko-
wego, a inna - przepisu art. 83 tej ustawy, zawierającego wyjaśnienie pojęcia ,,projekt
racjonalizatorski", w związku z czym inne są także fakty mające istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 KPC) i wymagające dowodu. Ponadto strona poz-
wana nie wykazała, na czym polegało naruszenie przepisu art. 328 § 2 KPC, skoro
Sąd Apelacyjny przeprowadził uzupełniające postępowanie dowodowe i na jego pod-
stawie ustalił przyczynę rozpoczęcia produkcji uniwersalnego regału z drutu według
projektu nr 7/92, jak również ocenił argumenty strony pozwanej w tej kwestii. Z uza-
sadnienia kasacji nie wynika również, w czym wyrażało się naruszenie art. 382 KPC
w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny nie tylko orzekał na podstawie dowodów przeprowa-
dzonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, ale również podzielił ustalenia Sądu
Okręgowego przyjmujące, że wzór użytkowy pod nazwą ,,uniwersalny regał z drutu"
ma cechę nowości.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest bezza-
sadna, wobec czego na podstawie art. 39312 KPC orzekł o jej oddaleniu.
========================================