Wyrok z dnia 24 lipca 2001 r.
I PKN 544/00

Wyłączenie partu (prowizji za złowione ryby) jako składnika wynagro-
dzenia pracownika, będącego członkiem załogi kutra rybackiego, przy ustala-
niu dopłaty za dni wolne od pracy w zamian za niedziele, święta i dodatkowe
dni wolne od pracy może nastąpić na podstawie przepisów o wynagrodzeniu
obowiązujących u danego pracodawcy.


Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Katarzyna Gonera.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Krzysztofa T. przeciwko ,,B.-F." Spółce Akcyjnej w G. o zapłatę, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Koszalinie z dnia 7 marca 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Kołobrzegu z dnia 26 listopada 1999 r. [...] w części oddalającej powództwo o wy-
równanie wynagrodzenia za dodatkowe dni wolne od pracy i w tym zakresie przeka-
zał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego;
o d d a l i ł kasację w pozostałej części.

U z a s a d n i e n i e


Powód Krzysztof T. żądał zasądzenia od ,,B.-F." SA w G. kwoty 8.400 zł tytu-
łem wynagrodzenia za wyładunek ryb w okresie od 1 października 1998 r. do dnia
wniesienia pozwu oraz kwoty 2.250 zł tytułem dopłaty wynagrodzenia za dni wolne w
liczbie 31, zaniżonego na skutek przyjęcia przez stronę pozwaną stawki godzinowej
jako podstawy wynagrodzenia, zamiast wynagrodzenia przysługującego od zajmo-
wanego stanowiska.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kołobrzegu wyrokiem z dnia 26 listopada 1999 r.
oddalił powództwo. Ustalił, że powód jest zatrudniony u strony pozwanej od dnia 1
października 1998 r. na stanowisku II szypra na kutrze rybackim K. (dawny Ś.). Do
jego obowiązków należy między innymi rozładunek ryb z kutra oraz praca przy na-
prawianiu sieci i usterek występujących na kutrze. Wyładowanie ryb z kutra nastę-
puje według podziału czynności ustalonego przez załogę. Nie ma dwóch faz rozła-
dunku, tj. wyładunku i załadunku. Zgodnie z podziałem, powód przesuwał palety na
samochodzie. Ponadto jako zastępca kierownika jednostki (kutra) był on także odpo-
wiedzialny za wyładunek i załadunek statku, utrzymanie porządku na pokładzie, w
pomieszczeniach załogi, magazynach, a także za właściwą organizację pracy na ku-
trze. Wynagrodzenie powoda składa się z części uzależnionej od zajmowanego sta-
nowiska (650 zł miesięcznie) oraz z prowizji od złowionych ryb, wynoszącej 3,2% od
ich wartości. Sąd Rejonowy ustalił także, iż pracodawca udziela rybakom dni wolne
od pracy za pracę w każdą niedzielę, święto oraz dodatkowy dzień wolny od pracy
przypadający w czasie przebywania kutra na morzu. Płaci za nie wynagrodzenie w
stałej stawce miesięcznej (650 zł) bez prowizji za złowione ryby. Strona pozwana nie
uregulowała ani w umowie o pracę, ani w regulaminie wynagradzania wysokości wy-
nagrodzenia za dni wolne. Nie przystąpiła także do morskiego układu pracy. Za urlop
wypoczynkowy strona pozwana wypłacała powodowi wynagrodzenie uzależnione od
zajmowanego stanowiska wraz z prowizją.

Na podstawie tych ustaleń Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo. Uznał,
że żądanie zapłaty wynagrodzenia za załadunek ryb jest niezasadne, gdyż w myśl §
3 regulaminu wynagradzania, do powoda należy rozładunek ryb z kutra. Czynność
ta, jako wchodząca w skład obowiązków pracowniczych, nie podlega osobnemu (do-
datkowemu) wynagrodzeniu. Z przeprowadzonych dowodów wynikało, że nie ma
dwóch faz przy rozładunku ryb, tj. wyładunku i załadunku. Praca powoda przy rozła-
dunku polegała na przesuwaniu na samochodzie palet, na których były ustawione
skrzynie z rybami. Tak ustalili to pracownicy między sobą, a powód przyznał tę oko-
liczność. W ocenie Sądu Rejonowego, również niezasadne było żądanie wyrównania
wynagrodzenia za dni wolne przez doliczenie do niego prowizji od złowionych ryb,
tzw. partu. Przepis art. 77 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich
statkach handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258 ze zm.) stanowi, że do pracowników
zatrudnionych na kutrze rybackim według wymiaru i rozkładu czasu pracy określo-
nych w art. 76 ust. 1 tej ustawy, nie stosuje się jej art. 64 ust. 1. Ten ostatni przepis
przewiduje, że za okres pracy na statku odbywającym podróż morską pracownik na-
bywa prawo do wolnego od pracy płatnego pobytu na lądzie, zwanego podstawowym
urlopem wyrównawczym. Urlop ten stanowi ekwiwalent za przedłużenie czasu pracy
wykonywanej w uciążliwych warunkach morskich oraz za konieczność spędzenia w
podróży dziennego i tygodniowego czasu wolnego od pracy. W myśl art. 78 ustawy,
umowa o pracę na kutrze rybackim nawiązana z armatorem, który nie zawarł mors-
kiego układu zbiorowego, powinna między innymi określać urlop wyrównawczy, jeżeli
pracownikowi przysługuje do niego prawo, wysokość wynagrodzenia za dni wolne
oraz wysokość ekwiwalentu, jeżeli pracownikowi przysługuje prawo do dni wolnych.
Jest niesporne, że pracodawca nie określił w umowie o pracę tych kwestii, jak rów-
nież to, że powód wykorzystał w naturze dni wolne za każdą niedzielę, święto oraz
dodatkowy dzień wolny od pracy przypadający podczas przebywania kutra na morzu.
Wykorzystał także urlop wyrównawczy. Zdaniem Sądu Rejonowego, bez względu na
to, czy owe 31 dni, za które powód domaga się wyrównania wynagrodzenia, potrak-
tować jako dni wolne, czy jako urlop wyrównawczy, żądanie wliczenia do podstawy
wynagrodzenia prowizji od złowionych ryb (partu) nie zasługuje na uwzględnienie. W
szczególności nie jest zasadne żądanie powoda, by za te dni ustalić wynagrodzenie
według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynko-
wy. Zasada z art. 172 KP nie ma bowiem zastosowania do urlopów wyrównawczych
uregulowanych w art. 64 ustawy o pracy na morskich statkach handlowych. Ponadto
wynagrodzenie w formie prowizji od wartości złowionych w danym miesiącu ryb było
powodowi wypłacane. Gdy natomiast w czasie urlopu wyrównawczego lub podczas
dni wolnych powód nie brał udziału w połowach, nie mogło mu przysługiwać prawo
do prowizji.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyrokiem
z dnia 7 marca 2000 r. oddalił apelację powoda, według której Sąd pierwszej instancji
błędnie ocenił, że do obowiązków powoda - oprócz prac rozładunkowych - należały
także prace załadunkowe, za które nie przysługiwało mu wynagrodzenie, oraz że
wynagrodzenie za dni wolne obejmowało tylko płacę zasadniczą, przypisaną do sta-
nowiska, bez prowizji (tzw. partu) za złowione ryby.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na to, że powód, zawierając umowę o pracę ze
stroną pozwaną, został poinformowany o dodatkowych zadaniach, które mieściły się
w rodzaju umówionej pracy, tj. pracy II szypra na kutrze rybackim K. Były to czynno-
ści związane z wyładunkiem ryb i obejmowały również ich załadunek na środki trans-
portu. Wprawdzie umowa o pracę określiła w sposób ogólny sytuację powoda,
stwierdzając, że został on zatrudniony na stanowisku II szypra, w pełnym wymiarze
czasu pracy, za wynagrodzeniem według stawki osobistego zaszeregowania i z pra-
wem do prowizji od wartości złowionych ryb w wysokości 3,2%, jednak należało
uznać, że obowiązki powoda określił załącznik nr 2 do regulaminu pracy, precyzujący
"zakresy czynności i obowiązki załóg pływających". Zgodnie z tym regulaminem, na
powodzie jako na zastępcy kierownika statku (II szyper) spoczywała odpowiedzial-
ność za ,,załadunek i wyładunek statku", za właściwą organizację pracy w jednostce
pływającej oraz obowiązek ,,pieczy nad rybą i jej dobrym stanem" od momentu zło-
wienia do momentu ,,dostarczenia jej do portu". Ponadto do powoda odnosił się § 3
regulaminu przewidujący dodatkowe obowiązki rybaków. Nie można bowiem przyjąć,
że ustalenie w § 3 obowiązków rybaków na kutrze - poza tymi, które wynikają z re-
gulaminów pracy - nie dotyczyło całej załogi kutra, a więc pomijało II szypra, czyli
powoda. Gdyby nawet podzielić tezę powoda, że pojęcie ,,wyładunek statku" obej-
muje dwie fazy, tj. wyładunek z kutra i załadunek na środki transportu, to brak jest
podstaw prawnych do przyznania powodowi dodatkowego wynagrodzenia za te
ostatnie czynności, które zresztą odbywały się mechanicznie. Obciążający powoda
obowiązek ,,wyładunku statku" obejmował rozładunek ryb z kutra w sposób wskazany
przez pracodawcę i dopiero wówczas powód mógł być zwolniony z pieczy nad po-
wierzonym mu mieniem. W taki właśnie sposób powód realizował swoje obowiązki
od chwili rozpoczęcia pracy u strony pozwanej i nie próbował renegocjować warun-
ków swego zatrudnienia. Gdy chodzi o wyrównanie wynagrodzenia za dni wolne, to
Sąd Okręgowy uznał, że powyższe żądanie nie znajduje oparcia w przepisach art. 77
i art. 78 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych.
Poza tym zasadą przyjętą w regulaminie wynagradzania jest, że wynagrodzenie
przysługuje - poza sytuacjami określonymi w przepisach - tylko za pracę wykonaną.
Zatem part jako składnik wynagrodzenia przysługuje tylko wtedy, gdy pracownik
uczestniczy w połowie ryb. W przeciwnym razie przysługuje mu tylko wynagrodzenie
zasadnicze. Ponadto rekompensatą dla pracownika za niedziele i święta przypadają-
ce podczas pobytu na kutrze na morzu jest wolny płatny dzień roboczy. Skoro zatem
w czasie dni wolnych powód nie wypracował partu, to za owe 31 dni wskazane w
pozwie należało mu się wynagrodzenie zasadnicze według stawki osobistego zasze-
regowania, które strona pozwana wypłaciła.

W kasacji od powyższego wyroku opartej na podstawie naruszenia prawa
materialnego powód zarzucił błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepi-
sów art. 78 KP w związku z art. 13 KP wskutek przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że nie
należy mu się wynagrodzenie za załadunek ryb, oraz przepisów art. 77 i art. 78
ustawy o pracy na morskich statkach handlowych przez nieuwzględnienie w podsta-
wie wynagrodzenia za dni wolne prowizji od złowionych ryb oraz niezastosowanie
zasady ustalania wynagrodzenia jak za urlop wypoczynkowy. Skarżący wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od strony pozwanej kwoty 10.650 zł
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, z zasądzeniem od strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego.

Zdaniem skarżącego, w myśl § 28 załącznika nr 2 do regulaminu pracy dla
załóg kutrów rybackich, do zakresu jego obowiązków jako II szypra należy odpowie-
dzialność za załadunek i wyładunek statku. Nie należą natomiast czynności związa-
ne z wyładunkiem ryb; należą one bowiem do rybaka, starszego rybaka i młodszego
rybaka. Ponadto w zakresie obowiązków powoda nie mieści się przesuwanie palet
na samochodzie. Również z § 3 regulaminu wynagradzania wynika, że rozładunek
ryb z kutra należy do obowiązków rybaków. Wprawdzie § 28 załącznika nr 2 do re-
gulaminu pracy przewiduje, że zastępca kierownika jednostki - II szyper jest odpo-
wiedzialny za załadunek i wyładunek statku, utrzymanie porządku na pokładzie i w
różnych pomieszczeniach statku, za właściwą organizację pracy, to jednak nic nie
wspomina o obowiązku załadunku ryb na inne środki transportowe. Załadunek pole-
ga bowiem na przemieszczeniu towaru znajdującego się na burcie lub nabrzeżu na
środki transportowe (np. samochody), a rozładunek - na umieszczeniu skrzynek z
rybami wzdłuż burty statku i na nabrzeżu. Skoro zatem ani z umowy o pracę, ani z
regulaminu pracy i regulaminu wynagradzania nie wynika obowiązek powoda doty-
czący wykonywania czynności załadunkowych, to za te czynności - skoro je wyko-
nywał - przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie. Odmienne rozstrzygnięcie Sądu
Okręgowego narusza zasadę, według której wynagrodzenie za pracę powinno być
tak ustalone, by odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy, uwzględniało jej ilość i
jakość (art. 78 KP), a ponadto by było godziwe (art. 13 KP).

W kwestii wyrównania wynagrodzenia za dni wolne skarżący podniósł, że sto-
sownie do art. 78 pkt 7 ustawy o pracy na morskich statkach handlowych, która ma
zastosowanie do statków handlowych, umowa o pracę na kutrze rybackim zawarta z
armatorem, który nie zawarł układu zbiorowego pracy, powinna określać wysokość
wynagrodzenia za dni wolne. Jednak ani umowa o pracę zawarta z powodem, ani
regulamin wynagradzania tego nie czynią. Wobec tego powinny znaleźć zastosowa-
nie przepisy powszechnie obowiązujące, tj. przepisy Kodeksu pracy dotyczące urlo-
pów pracowniczych oraz przepisy wykonawcze do tego Kodeksu. Do powyższego
wniosku uprawnia zwłaszcza art. 1 ust. 2 wymienionej ustawy, który stanowi, że w
zakresie nie uregulowanym w tej ustawie, stosuje się przepisy powszechnego usta-
wodawstwa pracy. Zatem ustalenie wynagrodzenia powoda powinno nastąpić na
podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wy-
płacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop
(Dz.U. Nr 2, poz. 14), czyli pracodawca powinien zapłacić dodatkowe wynagrodzenie
w wysokości 100% z uwzględnieniem partu.

Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Przede wszystkim należy podkreślić, że skarżący wskazał jako podstawę ka-
sacji jedynie naruszenie prawa materialnego. Przyjęcie takiej konstrukcji kasacji ma
istotne znaczenie z punktu widzenia zakresu kontroli kasacyjnej dokonywanej przez
Sąd Najwyższy. Ogranicza bowiem tę kontrolę do kwestii związanych z wykładnią i
zastosowaniem prawa materialnego w ustalonym w sprawie stanie faktycznym i nie
pozwala Sądowi Najwyższemu na zajmowanie się oceną trafności ustaleń faktycz-
nych bądź ich zgodności z materiałem sprawy. Stwierdzenie to wyjaśnia zarazem,
dlaczego kasacja powoda w części kwestionującej rozstrzygnięcie Sądu Okręgowe-
go o wynagrodzeniu za czynności załadunkowe nie mogła być uwzględniona.

Powód jest zatrudniony u strony pozwanej na stanowisku II szypra na kutrze
rybackim K. Zgodnie więc z § 1 części II regulaminu pracy wchodzi w skład załogi
kutra. Zatem postanowienia tego regulaminu dotyczą zarówno jego, jak i pozostałych
pracowników (§ 2 części I regulaminu). Z § 1 i § 2 części VIII regulaminu wynika, że
pracownikowi przysługuje wynagrodzenie odpowiednie do wykonywanej pracy, kwa-
lifikacji wymaganych przy jej wykonywaniu, a także do ilości i jakości pracy (§ 1) oraz
że pracownicy zatrudnieni na kutrze rybackim otrzymują wynagrodzenie i dodatki
stosownie do obowiązującego na kutrze K. regulaminu wynagrodzeń (§ 2). Regula-
min pracy nie określa jednak szczegółowo obowiązków II szypra. Wymienia jedynie
ogólne, podstawowe obowiązki pracowników, takie jak: rzetelne i efektywne wykony-
wanie pracy, stosowanie się do poleceń kapitana, przestrzeganie regulaminu pracy
itp. Tak więc na podstawie powyższego regulaminu nie można określić obowiązków
powoda jako II szypra.
Sąd Okręgowy trafnie stwierdził, że sprecyzowanie obowiązków II szypra na-
stąpiło w załączniku nr 2 do regulaminu pracy, zwłaszcza w § 28 postanawiającym,
że zastępca kierownika jednostki (czyli II szyper) jest odpowiedzialny za załadunek i
wyładunek statku, utrzymanie porządku na pokładzie, w pomieszczeniach magazy-
nowych, przetwórni, ładowni itp. oraz jest odpowiedzialny za właściwą pracę w jed-
nostce. Z § 30 tego regulaminu wynika, że zastępuje on kierownika jednostki i wyko-
nuje inne polecenia przełożonego, zaś § 36 regulaminu przewiduje, że zastępca kie-
rownika jednostki ,,dogląda załadunku ryby" do ładowni, a w szczególności jest od-
powiedzialny za jej segregację, zabezpieczenie oraz składowanie i dostarczenie do
portu w dobrym stanie. Nie można jednak podzielić zapatrywania tego Sądu, że od-
powiedzialność za ,,załadunek i wyładunek statku" bądź też odpowiedzialność za
,,segregację" ryb i ,,dostarczenie ich do portu w dobrym stanie" oznacza obowiązek
wykonywania przez II szypra czynności polegających na załadunku i wyładunku ryb,
ich segregacji, składowaniu itp., chociaż, oczywiście, nie wyklucza to możliwości i
dopuszczalności ich wykonywania w razie objęcia tych czynności umową stron i włą-
czenia ich do obowiązków II szypra.
Nie jest również słuszny pogląd Sądu drugiej instancji, jakoby na podstawie §
3 zdanie drugie regulaminu wynagradzania, do powoda jako II szypra należały obo-
wiązki przypisane rybakom, tj. rozładunek ryb z kutra, praca przy naprawianiu sieci
oraz prace przy usuwaniu usterek występujących na kutrze w granicach posiadanych
umiejętności rybaków i ich możliwości. Załącznik nr 2 do regulaminu pracy we
wstępnej części przewidział bowiem osiem różnych stanowisk ,,na swoich jednost-
kach łowczych", w tym oprócz kapitana (I szyper), I oficera (zastępca kierownika jed-
nostki - II szyper), I mechanika i innych, także stanowiska starszego rybaka, kucha-
rza - rybaka, rybaka (i ewentualnie rybaka-praktykanta), a w części szczegółowej
przypisał do tych stanowisk (tj. rybaków) między innymi uczestniczenie w pracach
wyładunkowych. Wobec tak precyzyjnego określenia stanowisk na kutrze, nieuza-
sadniony jest pogląd Sądu Okręgowego, jakoby pojęcie ,,rybacy" obejmowało
wszystkich członków załogi kutra. Zresztą treść § 3 zdanie drugie regulaminu wyna-
gradzania nie może prowadzić do innego wniosku niż ten, że wymienione w nim
obowiązki stanowią poszerzenie zakresu obowiązków wyłącznie rybaków, skoro
przepis ten odwołuje się jedynie do ustalonych w regulaminie pracy obowiązków ,,ry-
baków", a nie np. obowiązków członków ,,załogi" kutra, i skoro w regulaminie tym
(załącznik nr 2) zostały wyszczególnione także inne stanowiska i związane z nimi
obowiązki.

Przedstawiona ocena stanu prawnego nie mogła jednak spowodować zmiany
rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, przyjmującego, że roszczenie powoda o zapłatę
wynagrodzenia za załadunek ryb nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten bowiem,
chociaż dokonał odmiennej interpretacji postanowień regulaminu pracy i regulaminu
wynagradzania, to jednak ustalił określony stan faktyczny, nie podlegający weryfikacji
w postępowaniu kasacyjnym. Jego główne elementy są następujące.

Strona pozwana nie określiła szczegółowo obowiązków i czynności powoda w
umowie o pracę. Nie uczyniła tego także w formie załącznika do umowy. Jednak przy
zawieraniu umowy o pracę powód był poinformowany o tym, że należą do niego - tak
jak i do pozostałych członków załogi - również czynności związane z wyładunkiem
ryb z kutra, które polegały na ich rozładunku z kutra i załadunku z kutra na środki
transportu. W procesie pracy dotyczącym wyładunku ryb z kutra nie zostały bowiem
wyodrębnione dwie fazy, w których czynności byłyby wykonywane przez różne
osoby, to znaczy faza rozładunku ryb z kutra do burty lub nabrzeża i faza załadunku
z burty lub nabrzeża na samochody. Ustalone przy zawieraniu umowy o pracę obo-
wiązki powoda obejmowały jego udział w obydwu tych fazach i tak też były realizo-
wane w praktyce. Zgodnie natomiast z ustalonym przez członków załogi podziałem
czynności przy wyładunku, do powoda należało przesuwanie na samochodach palet,
na których były ustawione skrzynie z rybami; sam załadunek odbywał się mecha-
nicznie. W podsumowaniu swoich ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że według
umowy ,,wyładunek statku" w odniesieniu do powoda ,,obejmował rozładunek ryby z
kutra w sposób wskazany przez pracodawcę i dopiero z tą chwilą powód mógł się
czuć rozliczony z powierzonego jego pieczy mienia". Sąd drugiej instancji podkreślił
ponadto, że ,,powód od momentu podjęcia pracy taki sposób realizacji swych obo-
wiązków akceptował i tak je realizował".

Jak Sąd Najwyższy podniósł na wstępie rozważań, niewskazanie w kasacji
jako jej podstawy naruszenia przepisów postępowania, uniemożliwia Sądowi Naj-
wyższemu kontrolę oraz ocenę prawidłowości ustaleń dokonanych przez Sąd drugiej
instancji, a rozważenie zarzutu naruszenia prawa materialnego ogranicza tylko do
ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Z tego zaś punktu widzenia brak jest pod-
staw do podzielenia zarzutu powoda, że Sąd Okręgowy uznał za niezasadne jego
roszczenie o zapłatę dodatkowego wynagrodzenia z naruszeniem zasady prawa pra-
cownika do godziwego wynagrodzenia (art. 13 KP) oraz z pominięciem ilości świad-
czonej przez niego pracy (art. 78 § 1 KP). Przepis art. 13 KP ma charakter normy,
której warunki realizacji - jak świadczy o tym dosłowne brzmienie tego artykułu -
,,określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, w szcze-
gólności poprzez ustalenie najniższego wynagrodzenia za pracę". W doktrynie prawa
przyjmuje się, że zasada godziwego wynagrodzenia ma w pewnym sensie charakter
względny, gdyż przy jego ustalaniu należy brać pod uwagę z jednej strony - zmienne
w czasie i przestrzeni potrzeby pracowników i ich rodzin oraz świadomość
społeczną, z drugiej zaś - sytuację ekonomiczną i społeczną kraju, a także możliwo-
ści pracodawców. Warunki realizacji prawa do godziwego wynagrodzenia powinny
być określone w przepisach prawa pracy stanowionych w pierwszej kolejności przez
kompetentne organy państwowe, następnie w postanowieniach układów zbiorowych
pracy oraz w postanowieniach innych porozumień zbiorowych przewidzianych w
prawie pracy, a w drugiej kolejności - przez pracodawców. Instrumentem realizacji
prawa do godziwego wynagrodzenia jest ze strony państwa ustawowe ustalenie naj-
niższego wynagrodzenia za pracę (por. Kodeks pracy. Komentarz pod redakcją
Z.Salwy, Warszawa 1999, s. 40, J.Skoczyński: Prawo do godziwego wynagrodzenia,
PiZS 1997 r., z. 4, s. 13). W doktrynie przyjmuje się również, że art. 13 KP nie sta-
nowi podstawy do zgłoszenia przez pracownika roszczenia o ustalenie wyższego -
jego zdaniem: godziwego - wynagrodzenia za pracę (por. Kodeks pracy. Komentarz
pod redakcją T.Zielińskiego, Warszawa 2001, s. 183-185). Rozważając natomiast
zarzut naruszenia art. 78 KP, trzeba zauważyć, że przepis ten w § 1 zawiera tylko
dyrektywę (postulaty) kształtowania i różnicowania wynagrodzenia, która ze względu
na swój ogólny charakter i na niewskazanie skutków prawnych ustalenia wynagro-
dzenia niezgodnie z zawartymi w niej kryteriami, powoduje, że na podstawie art. 78 §
1 KP pracownik nie może wywieść roszczenia o wyższe wynagrodzenie w stosunku
do pracodawcy. Z kolei art. 78 § 2 KP, adresowany do pracodawców, zobowiązuje
ich do ustalenia stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub za pracę
wykonywaną na określonym stanowisku, a także do ustalenia innych (dodatkowych)
składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewidziane z tytułu wykonywanej
pracy. Na tej więc podstawie można rozstrzygnąć, jakie wynagrodzenie przysługuje
pracownikowi zajmującemu określone stanowisko oraz czy pracodawca wypłacał je
zgodnie z postanowieniami regulaminu. Gdy chodzi o stronę pozwaną, to w § 4 i § 4a
regulaminu wynagradzania oraz w załączniku nr 1 do tego regulaminu ustaliła wykaz
stanowisk oraz tabelę stawek miesięcznych wynagrodzenia zasadniczego uzależ-
nionego od stanowiska, a ponadto prowizję w określonym procencie od wartości
złowionych ryb. Tak więc należy przyjąć, że strona pozwana wywiązała się z obo-
wiązku wynikającego dla niej z art. 78 § 2 KP.

W podsumowaniu tej części rozważań usprawiedliwiona jest więc teza, że Sąd
Okręgowy, oddalając apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego w części odda-
lającej powództwo o zasądzenie dodatkowego wynagrodzenia za załadunek ryb za
okres od dnia 1 października 1998 r. do dnia wytoczenia powództwa, nie naruszył
przepisów art. 13 i art. 78 KP zarówno z uwagi na ich treść normatywną, jak i ze
względu na ustalony w sprawie stan faktyczny.

Inaczej natomiast należy oceniać zaskarżony wyrok w części rozstrzygającej o
dopłacie za dni wolne od pracy w zamian za niedziele, święta i dodatkowe dni wolne
od pracy, przypadające w czasie przebywania kutra w morzu. Ustawa z dnia 23 maja
1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258 ze zm.) w
art. 73 ust. 1 stanowi, że jej przepisy stosuje się ze zmianami wynikającymi z działu
IX do stosunków pracy na kutrach rybackich. Z art. 1 ust. 2 ustawy wynika zaś, że w
zakresie nie uregulowanym w ustawie, do stosunków pracy na statkach stosuje się
przepisy powszechnego ustawodawstwa pracy. Przepis art. 76 ust. 1 ustawy przewi-
duje, że w okresie przebywania kutra rybackiego na morzu dopuszcza się wprowa-
dzenie na nim wymiaru i rozkładu czasu pracy uzależnionych tylko od warunków
połowowych, z zapewnieniem jednak pracownikowi co najmniej sześciogodzinnego
nieprzerwanego wypoczynku w ciągu doby. W myśl natomiast art. 77 ust. 1 zdanie
drugie tej ustawy, pracownikom zatrudnionym w warunkach określonych w art. 76
ust. 1 ustawy przysługuje prawo do nie mniej niż jednego roboczego dnia wolnego za
każdą niedzielę, święto i dodatkowy dzień wolny od pracy, przypadające w czasie
przebywania kutra w morzu. Udzielenie dni wolnych może nastąpić w każdym czasie,
lecz stosownie do art. 76 ust. 3 ustawy, armator wypłaca pracownikowi ekwiwalent
pieniężny za przysługujące mu dni wolne. Wreszcie przepis art. 78 pkt 7 ustawy
postanawia, że umowa o pracę na kutrze rybackim, nawiązana z armatorem, który
nie zawarł zakładowego układu zbiorowego pracy, powinna między innymi określać
wysokość wynagrodzenia za dni wolne oraz wysokość ekwiwalentu, jeżeli pracowni-
kowi przysługuje prawo do dni wolnych.

Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że strona pozwana nie zawarła za-
kładowego układu zbiorowego pracy, lecz mimo to - i wbrew powołanemu art. 78 pkt
7 ustawy - nie określiła w umowie o pracę z powodem wynagrodzenia za dni wolne.
Wypłaciła mu jednak za 31 dni wolnych (spornych) wynagrodzenie obliczone według
stawki wynagrodzenia zasadniczego, bez prowizji, czyli tzw. partu. Zdaniem strony
pozwanej, przyjęte przez nią ,,zasady wyliczenia wynagrodzenia są prawidłowe i
zgodne z obowiązującymi przepisami prawa". Nie wyjaśniła jednak, z jakich przepi-
sów one wynikają. Sąd Okręgowy uznał natomiast, że w skład wynagrodzenia za dni
wolne nie mogła wchodzić prowizja, ponieważ przysługuje ona tylko ,,w sytuacji poło-
wów ryb", co nie miało miejsca w czasie korzystania powoda z dni wolnych, gdyż
wtedy powód ,,nie wypracowywał partu". Jako podstawę uzasadniającą powyższy
pogląd Sąd Okręgowy wskazał art. 77 ustawy o pracy na morskich statkach handlo-
wych oraz zasadę ustaloną w regulaminie wynagradzania, według której part przy-
sługuje tylko za pracę wykonaną, czyli wtedy, gdy pracownik uczestniczy w połowach
ryb. Powołał się też na odczytaną z art. 77 intencję ustawodawcy, w myśl której
,,główną gratyfikacją dla pracownika za niedziele i święta przypadające w czasie
przebywania kutra na morzu ma być wolny płatny dzień roboczy".

W ocenie Sądu Najwyższego, pogląd Sądu Okręgowego przyjmujący, że wy-
nagrodzenie za dni wolne nie mogło obejmować partu, ponieważ w te dni powód go
nie wypracowywał, wzbudza zastrzeżenia z dwóch względów. Po pierwsze dlatego,
że dni wolne przysługiwały powodowi za to, że we wcześniejszym okresie w niedzie-
le, święta i dni dodatkowe wolne od pracy przebywał na kutrze w morzu, pracował i
wraz z załogą przyczyniał się do wypracowania partu, czyli prowizji od wartości zło-
wionych ryb. Prowizja jako składnik wynagrodzenia wpływała przy tym w sposób za-
sadniczy na wysokość zarobków powoda, o czym świadczy pisemna informacja
strony pozwanej złożona do akt sprawy. Nie można więc z góry wyłączać z wynagro-
dzenia za pracę określonego jego składnika, jeżeli nie czynią tego - albo wprost albo
w drodze odesłania do regulacji zawartej w innych aktach prawnych - przepisy o wy-
nagrodzeniu obowiązujące u danego pracodawcy. Po wtóre - w umowie o pracę wy-
nagrodzenie powoda zostało określone jako wynagrodzenie miesięczne w wysokości
,,510.- zł/m-cznie brutto r 3,2% part wg regulaminu zakładu". Z wyjaśnienia pojęć
użytych w regulaminie wynagradzania, zamieszczonych w jego § 2 wynika, że ilekroć
w regulaminie jest mowa o wynagrodzeniu miesięcznym, należy przez to rozumieć
przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownika obliczone jak za urlop wypoczyn-
kowy (§ 2 pkt 8), natomiast ilekroć jest mowa o wynagrodzeniu zasadniczym - rozu-
mie się przez to stawkę miesięczną wynagrodzenia określoną w umowie o pracę, na
podstawie obowiązującej u strony pozwanej tabeli stawek (§ 2 pkt 9). W umowie o
pracę zawartej z powodem strona pozwana, określając jego wynagrodzenie, nie
użyła wyrażenia ,,wynagrodzenie zasadnicze", co prowadziłoby do rozumienia tego
pojęcia w sposób przyjęty w § 4 regulaminu wynagradzania, to znaczy jako wyna-
grodzenia ustalonego na podstawie wykazu stanowisk oraz na podstawie tabeli sta-
wek miesięcznych wynagrodzenia zasadniczego, w której została także przyjęta
prowizja ,,według załącznika nr 1".
Skarżący trafnie zwrócił w kasacji uwagę na to, że w załączniku tym stawka
wynagrodzenia miesięcznego nie jest nazywana ,,wynagrodzeniem zasadniczym", a
przede wszystkim na to, że w § 4b regulaminu tabela stawek miesięcznych wynagro-
dzenia zasadniczego obejmuje stawkę miesięczną zależną w swej wysokości od sta-
nowiska ,,według załącznika nr 1", oraz ,,tonażowo - prowizję według załącznika nr 1".
W konsekwencji należało uznać, że naruszenie przepisów art. 77 ust. 1 oraz art. 78
pkt 7 polegało na ich wykładni nie uwzględniającej postanowień zawartych w regula-
minie wynagradzania i w załączniku nr 1, które również wymagały interpretacji ze
względu na swoją niejednoznaczność. Z drugiej strony nie można pomijać tego, że
przepis art. 78 ustawy o pracy na morskich statkach handlowych wymienia jedynie
niezbędne postanowienia, które powinny się znaleźć w umowie o pracę, lecz nie za-
wiera żadnych wskazówek co do tego, w jakiej wysokości powinno być wynagrodze-
nie za dni wolne bądź według jakich zasad należałoby je ustalać. Wymagał przy tym
rozważenia sens zastrzeżeń, które znalazły się w art. 78 w odniesieniu do niektórych
świadczeń ze strony pracodawcy - armatora. Ze wskazanego przepisu wynika mia-
nowicie, że w umowie o pracę pracodawca powinien określić między innymi wyso-
kość dodatku dewizowego, jeżeli kuter ma zawijać do portów zagranicznych, wyso-
kość wynagrodzenia za pozostawanie w pogotowiu do pracy, wysokość dodatkowe-
go wynagrodzenia za pracę ponad 40 godzin tygodniowo w strefie umiarkowanej lub
30 godzin tygodniowo w strefie tropikalnej i polarnej, wysokość dodatku za dni wolne.
Jednak tylko co do niektórych z tych świadczeń - przez odesłanie do innych przepi-
sów - ustawodawca zastrzegł, że ich wysokość ,,określają przepisy o wynagrodzeniu"
lub że świadczenie przysługuje ,,w wysokości ustalonej przepisami o wynagrodzeniu".
Tak stało się w odniesieniu do dodatkowego wynagrodzenia przysługującego na
podstawie art. 57 ust. 5 ustawy, to znaczy za pracę w niekorzystnych warunkach kli-
matycznych przekraczającą przyjęte tygodniowe normy czasu pracy, lecz nie uzna-
nej ustawowo za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 78 pkt 4), oraz do wynagro-
dzenia na podstawie art. 61 ust. 2 ustawy za pozostawanie w pogotowiu do pracy
(art. 78 pkt 5). Tego rodzaju zastrzeżeń nie ma gdy chodzi o wynagrodzenie za dni
wolne. Przedstawione uregulowanie skłania więc do wniosku, że skoro zasadą wyni-
kającą z Kodeksu pracy jest, że za dzień wolny, udzielony pracownikowi w zamian za
pracę w niedzielę lub święto (art. 140 § 1 KP) oraz za czas wolny udzielony w za-
mian za czas przepracowany ponad ustaloną normę (art. 143 KP), nie przysługuje
wynagrodzenie, zaś strona pozwana przyznała je powodowi, gdyż pośrednio prawo
do niego wynika z art. 78 pkt 7 ustawy o pracy na morskich statkach handlowych, to
dla oceny, w jakiej wysokości przysługiwało ono powodowi, niezbędne było wyja-
śnienie podstawy faktycznej i prawnej jego przyznania oraz związanych z tym prze-
słanek jego wysokości: z partem, czy bez partu, na podstawie miesięcznego wyna-
grodzenia w rozumieniu § 2 pkt 8 regulaminu wynagradzania, czy też na podstawie
wynagrodzenia zasadniczego w rozumieniu § 2 pkt 9 tego regulaminu. Wymagał
także interpretacji z punktu widzenia woli stron i celu przepis § 4b regulaminu, z któ-
rego sformułowania można by wnosić, że miesięczna stawka wynagrodzenia zasad-
niczego obejmuje ,,tonażowo-prowizję" oraz stawkę miesięczną ,,od 510 zł do 1000 zł
w zależności od stanowiska".

Przedstawione uwagi i rozważania usprawiedliwiają zatem pogląd, że słuszny
okazał się zarzut naruszenia przepisów art. 77 ust. 1 oraz art. 78 pkt 7 ustawy o
pracy na morskich statkach handlowych z uwagi na ich wykładnię nie uwzględniającą
w pełni postanowień regulaminu wynagradzania, treści umowy o pracę i woli stron.

Z tego względu Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu
pierwszej instancji w części oddalającej powództwo o wyrównanie wynagrodzenia za
dodatkowe dni wolne od pracy i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Rejono-
wemu w Kołobrzegu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępo-
wania kasacyjnego (art. 39313 § 1 KPC). W pozostałej części Sąd Najwyższy oddalił
kasację (art. 39312 KPC).
========================================