Wyrok z dnia 24 lutego 1998 r.
I PKN 540/97

1. Spółdzielcza umowa o pracę nie może stanowić podstawy zatrudnie-
nia członków spółdzielni nie będącej spółdzielnią pracy.
2. Prezes zarządu spółdzielni był do czasu nowelizacji Kodeksu pracy
ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. kierownikiem zakładu pracy w rozumieniu art. 68
§ 1 KP.


Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Barbara Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 1998 r. sprawy z powództwa
Marka K. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Mleczarskiej w R., następcy prawnemu
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej ,,E." w G. o przywrócenie do pracy, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie z dnia 7 lipca 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Grójcu wyrokiem z dnia 28 czerwca 1995 r. [...],
oddalił powództwo Marka K. o przywrócenie do pracy w Okręgowej Spółdzielni Mle-
czarskiej ,,E." w G. Sąd ustalił, że powód powołany na stanowisko Prezesa Zarządu
w dniu 28 grudnia 1980 r. został odwołany z tego stanowiska uchwałą Rady Nadzor-
czej z dnia 20 stycznia 1994 r. W dniu 15 czerwca 1994 r., po upływie okresu nieo-
becności w pracy usprawiedliwionej chorobą, powód otrzymał wypowiedzenie umowy
o pracę z terminem jej rozwiązania w dniu 30 września 1994 r. W dniu 9 maja 1995 r.
Marek K. wniósł odwołanie od wypowiedzenia. Czynność ta była spóźniona. Ponie-
waż siedmiodniowy termin do wniesienia odwołania od wypowiedzenia przewidziany
w art. 264 § 1 KP jest terminem prawa materialnego - powództwo oddalono.

W rewizji od tego wyroku Marek K. podniósł, że uchybienie terminowi do zło-
żenia odwołania od wypowiedzenia było następstwem braku pouczenia o prawie od-
wołania się do Sądu oraz o sposobie i terminie jego wniesienia. Twierdził nadto, że
przedłużająca się choroba oraz skomplikowana sytuacja osobista i rodzinna spowo-
dowały, że sprawa zwolnienia go z pracy nie była dla niego najważniejsza.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 17 listopada 1995 r. [...], uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Grójcu do ponownego rozpoznania. W uza-
sadnieniu orzeczenia Sąd II instancji wskazał na brak ustaleń co do okoliczności od-
wołania się powoda od wypowiedzenia. Dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy
konieczne jest uzupełnienie postępowania w tym zakresie. Wyjaśnienia wymaga
poza tym kwestia czy odwołanie złożone zostało w terminie, o jakim stanowi art. 265
§ 2 KP. W przypadku przywrócenia terminu do wniesienia odwołania Sąd będzie mu-
siał wyjaśnić czy powód zatrudniony był w pozwanej Spółdzielni na podstawie umowy
o pracę, czy też powołania.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Grójcu wyrokiem z dnia 23 lutego 1996r. [...],
przywrócił Marka K. do pracy w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej ,,E." w G. ,,na wa-
runkach wynikających z umowy o pracę", zasądził od strony pozwanej na jego rzecz
jednomiesięczne wynagrodzenie ,,pod warunkiem przystąpienia do pracy" oraz 100 zł
tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu, w pozostałym zakresie znosząc je
wzajemnie. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony w Zakładzie Mleczarskim w G. Od-
dział w B. od 1 grudnia 1973 r. na stanowisku kierownika Oddziału na podstawie
umowy o pracę. W tym samym dniu został przyjęty w poczet członków Spółdzielni. W
dniu 15 sierpnia 1979 r. strona pozwana rozwiązała z Markiem K. umowę o pracę w
związku z ,,przeniesieniem służbowym" na stanowisko zastępcy dyrektora d/s pro-
dukcyjnych w Zakładzie [...] w G. Na nowym stanowisku pracy zawarto z powodem
umowę o pracę. W dniu 1 stycznia 1981 r. strona pozwana zawarła z powodem ko-
lejną umowę o pracę, którą ,,powierzono" mu stanowisko Prezesa Zarządu Spół-
dzielni. Z dniem 20 stycznia 1994 r. Marek K. uchwałą Rady Nadzorczej został od-
wołany z zajmowanego stanowiska ze względu na niegospodarność i jednoosobowe
podejmowanie decyzji. Pozwana Spółdzielnia pismem z dnia 1 stycznia 1994 r. za-
wiadomiła powoda przebywającego na zwolnieniu lekarskim o odwołaniu z funkcji,
informując, że odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem stosunku pracy. Pis-
mo zawierało zapowiedź powiadomienia o rozpoczęciu biegu okresu wypowiedzenia.
Ponieważ powód korzystał ze zwolnienia lekarskiego do 14 czerwca 1994 r., w dniu
następnym został powiadomiony o rozpoczęciu biegu okresu wypowiedzenia z dniem
15 czerwca. Marek K. w dniu 7 lipca 1994 r. wniósł odwołanie od uchwały Rady Nad-
zorczej do Walnego Zgromadzenia Przedstawicieli Spółdzielni. Uchwała nie została
ani uchylona ani zmieniona. Uchwałą Rady Nadzorczej z dniem 1 grudnia 1994 r.
powód został skreślony z listy członków Spółdzielni. Marek K. nie był pouczony o
przysługujących mu środkach prawnych. Strona pozwana nie konsultowała też za-
miaru wypowiedzenia powodowi umowy o pracę ze związkami zawodowymi.

Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska ,,E." zaskarżyła ów wyrok rewizją i podno-
sząc zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią materiału sprawy wniosła o
jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Spółdzielnia twierdziła, że powód od 1 stycznia 1981 r. był zatrudniony nie na pods-
tawie umowy o pracę jak to ustalił Sąd, lecz na podstawie powołania. Art. 52 § 1
ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze
zm.) dawał możliwość wyboru podstawy zatrudnienia na stanowisku Prezesa Spół-
dzielni. Strony z możliwości tej skorzystały, tym bardziej, że zgodnie z obowiązują-
cymi wówczas przepisami Kodeksu pracy stanowisko zastępcy dyrektora należało do
obsadzanych w drodze powołania.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 16 maja 1996 r. [...], uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do po-
nownego rozpoznania Sądowi I instancji, podzielając stanowisko strony pozwanej, że
Sąd ten nie wyjaśnił dostatecznie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzyg-
nięcia sprawy. W zaleceniach wskazał na konieczność wyjaśnienia kwestii czy po-
wierzenie powodowi stanowiska na druku ,,umowa o pracę" nastąpiło przez organ
statutowo właściwy do powołania i czy treść tego dokumentu odpowiada warunkom
powołania. W zaskarżonym wyroku brak jest określenia, na które powód został przy-
wrócony. Zdaniem Sądu, jest to istotne uchybienie, albowiem Marek K. został odwo-
łany z funkcji Prezesa Zarządu Spółdzielni prawidłowo. Przywrócenie go na
stanowisko zajmowane przed odwołaniem nie jest wobec tego możliwe. Nadto, Sąd I
instancji zasądził na rzecz powoda wynagrodzenie bez podania jego kwoty. Wyrok w
tej części nie mógłby być wykonany.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Grójcu wyrokiem z dnia 11 marca 1997 r. [...] od-
dalił powództwo. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony na stanowisku zastępcy dy-
rektora d/s produkcyjno-technicznych w Zakładzie [...] w G. na podstawie powołania.
W dniu 1 stycznia 1981 r. Marek K. został powołany przez Radę Zakładu na stano-
wisko Prezesa Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w G., utworzonej w dniu 9 listo-
pada 1980 r. na Nadzwyczajnym Terenowym Zebraniu Przedstawicieli Wojewódzkiej
Spółdzielni Mleczarskiej w R. Rada Zakładowa do kwietnia 1981 r. pełniła obowiązki
Rady Nadzorczej. Powołanie powoda na stanowisko, zgodne z § 36 podpunkt g sta-
tutu, poprzedził jego wybór na Prezesa Zarządu dokonany w dniu 29 grudnia 1980 r.
na posiedzeniu plenarnym Rady. Stanowisko Prezesa Zarządu powód zajmował do
dnia 20 stycznia 1994 r., kiedy to został z niego odwołany przez Radę Nadzorczą.
Merytoryczne przyczyny odwołania ze stanowiska nie podlegają kontroli Sądu. Po-
nieważ w chwili odwołania Marek K. był nieobecny w pracy z powodu choroby - okres
wypowiedzenia rozpoczął bieg, zgodnie z art. 72 § 1 KP, po ustaniu niezdolności do
pracy, tj. od 15 czerwca 1994 r.

Wyrok ten Marek K. zaskarżył apelacją (nazwaną rewizją) i podnosząc zarzut
,,mylnej interpretacji materiału dowodowego" wniósł o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Twierdził, że na stanowisko
Prezesa Zarządu został powołany dopiero z dniem 1 marca 1990 r. przez Walne
Zgromadzenie, zgodnie z art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. Rada Nad-
zorcza nie miała zatem kompetencji do jego odwołania z pełnionej funkcji. Uprzednio
łączyła go z pozwaną Spółdzielnią spółdzielcza umowa o pracę. Według art. 186 § 2
Prawa spółdzielczego rozwiązanie umowy o pracę w czasie trwania członkostwa jest
niedopuszczalne.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie. Pozwana
twierdziła, że Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w G. nigdy nie była spółdzielnią
pracy i wobec tego stron nie mogła łączyć spółdzielcza umowa o pracę.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 7 lipca 1997 r. [...] oddalił apelację. Zdaniem Sądu, Sąd I instancji przy
ponownym rozpoznaniu sprawy w sposób prawidłowy zebrał i ocenił materiał dowo-
dowy. Sąd II instancji bez zastrzeżeń podzielił też kwalifikację prawną ustalonego
stanu faktycznego.

Marek K. zaskarżył ten wyrok kasacją zarzucając, ,,sprzeczność istotnych
ustaleń Sądu Rejonowego i Wojewódzkiego z zebranym w sprawie materiałem do-
wodowym". Zdaniem skarżącego, Sądy błędnie przyjęły, że nie był on pracownikiem
pozwanej Spółdzielni. Był zatrudniony w ramach spółdzielczego stosunku pracy, al-
bowiem wniósł stosowne udziały i aporty rzeczowe o wartości 250 mln. zł. Poza tym
miał najwyższe kwalifikacje zawodowe spośród wszystkich pracowników Spółdzielni i
przepracował w niej nienagannie 21 lat. Powtarzając argumenty podniesione
uprzednio w apelacji, twierdził, że na stanowisko Prezesa Zarządu nie był powołany,
gdyż stanowisko to nie było objęte przepisami rozporządzenia Rady Ministrów ,,z dnia
20 czerwca 1974 r. opublikowanego w Dz. U. Nr 45". Ustalając status pracowniczy
Sądy, w ocenie skarżącego, pominęły fakt, że w dniu 1 marca 1990 r został wybrany
na Prezesa Zarządu przez Walne Zgromadzenie. Odwołanie go z zajmowanego
stanowiska przez Radę Nadzorczą nie może być w związku z tym prawnie sku-
teczne. Nie rozważyły więc także Sądy ,,sytuacji prawnej powoda w oparciu o ustawę
sejmową z dnia 20.01.1990 (Dz. U. Nr 6 z dnia 7.02.1990 r.) szczególnie art. 19 tej
ustawy..."

Strona pozwana w odpowiedzi na kasację wniosła o jej oddalenie.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja, pomimo jej wniesienia przez będącego adwokatem pełnomocnika
powoda, jest chaotyczna, niejasna, jej podstawy nie zostały wskazane precyzyjnie i
wyjaśnione dostatecznie, przepisy i akty prawne powoływane są niepoprawnie, a
zarzuty wynikające z niezrozumienia instytucji prawnych - umowy o pracę, spółdziel-
czej umowy o pracę i powołania.

Wywód kasacji podporządkowany jest tezie o błędnym ustaleniu przez Sąd, iż
powód nie był pracownikiem pozwanej Spółdzielni. Ustalenia takiego Sądy nie po-
czyniły. Przeciwnie, od początku co do pracowniczego statusu powoda nie było wątp-
liwości. Zasadniczą kwestią było natomiast określenie podstawy zatrudnienia Marka
K. w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej ,,E." w G. Podstawy takiej nie mogła stano-
wić, jak twierdził powód, spółdzielcza umowa o pracę. Spółdzielcza umowa o pracę
jest podstawą niesamoistnego stosunku pracy łączącego członków spółdzielni pracy
z tą spółdzielnią (art. 181 i nast. Prawa spółdzielczego). Okręgowa Spółdzielnia
Mleczarska w G. nie była spółdzielnią pracy. Jest spółdzielnią przede wszystkim rol-
ników dostawców mleka. Między członkostwem w spółdzielni i zatrudnieniem w niej
nie zachodzi żaden bezpośredni związek. Zatrudnienie pracowników w Okręgowej
Spółdzielni Mleczarskiej w G. następuje na ogólnych zasadach, niezależnie od tego
czy są oni, czy nie są jej członkami. Zakres w jakim status członkowski rzutuje na
status pracowniczy określa statut. Wyjaśnienia wymagała w tej sytuacji okoliczność
czy strony procesowe łączyła umowa o pracę, czy też powód został zatrudniony na
stanowisku Prezesa Zarządu w drodze powołania. Sądy obu instancji ustaliły, że
Marek K. był zatrudniony na stanowisku Prezesa Zarządu na podstawie powołania
dokonanego w dniu 1 stycznia 1981 r. przez Radę Zakładu, która do kwietnia 1981 r.
była Radą Nadzorczą Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w G., utworzonej w dniu 9
listopada 1980 r. na Nadzwyczajnym Terenowym Zebraniu Przedstawicieli Woje-
wódzkiej Spółdzielni Mleczarskiej w R. Nie jest trafny wywód skarżącego, że prze-
ciwko prawidłowości takiego ustalenia przemawiają przepisy rozporządzenia Rady
Ministrów z 1974 r. oraz ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. których Sądy nie uwzględ-
niły przy wyrokowaniu. Art. 68 KP, w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 czerwca
1996 r., był stosowany do kierowników zakładów pracy i ich zastępców. W tej kate-
gorii pracowników mieścił się powód jako Prezes Zarządu Spółdzielni. Rozporzą-
dzenie Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie określenia stanowisk
kierowniczych, na których zatrudnia się pracowników na podstawie powołania (Dz. U.
Nr 45, poz. 268 ze zm.), bo o tym rozporządzeniu prawdopodobnie traktuje kasacja,
zawiera dodatkową listę stanowisk, na które powołuje się pracowników. Z kolei art.
19 ust. 4 ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności
spółdzielczości (Dz. U. Nr 6, poz. 36), bo prawdopodobnie o tym przepisie i tego aktu
myślał skarżący formułując w kasacji zarzut jego naruszenia, zobowiązał spółdziel-
nie, pod rygorem przejścia w stan likwidacji, do przeprowadzenia do dnia 31 marca
1990 r. wyborów do organów Spółdzielni. Wybór taki nie był źródłem zatrudnienia.
Jego celem była weryfikacja tzw. ,,nomenklaturowych" władz spółdzielni. Powołana
ustawa, przy likwidacji centralnych związków spółdzielni, miała służyć ,,demokraty-
zacji" spółdzielczości i wzmocnieniu jej samorządności.

Stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym
wyroku ustalenie, że Marek K. był zatrudniony w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej
,,E." w G. na podstawie powołania zostało dokonane po wszechstronnym, wnikliwym
wyjaśnieniu wszystkich okoliczności sprawy w granicach swobodnej oceny dowodów.

Kasacja Marka K. nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego Sąd Najwyż-
szy, stosownie do art. 39312 KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================