Wyrok z dnia 12 lipca 2001 r.
I PKN 538/00

Na podstawie art. 4771 § 1 KPC nie jest możliwe uwzględnienie roszcze-
nia, które nie przysługuje pracownikowi w świetle prawa materialnego.


Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Andrzej Kijowski, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Ireny M. przeciwko Fabryce Wyrobów Runowych ,,B." S.A. w B. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 27 kwietnia 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku wyrokiem z dnia 22 grudnia 1999 r.
oddalił powództwo Ireny M. przeciwko Fabryce Wyrobów Runowych ,,B." S.A. w B. o
przywrócenie do pracy i zasądził na rzecz powódki od strony pozwanej 5.582, 40 zł z
odsetkami.
Sąd ten ustalił, że powódka była zatrudniona u strony pozwanej od 1 sierpnia
1983 r. do 31 lipca 1999 r. na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy na
stanowiskach starszego laboranta, samodzielnego ekonomisty i samodzielnego
technologa. Z powódką rozwiązano umowę o pracę z zastosowaniem skróconego
okresu wypowiedzenia; jako przyczynę podano restrukturyzację zatrudnienia -
zmniejszenie ilości etatów w Dziale z powołaniem się na ,,Dz.U. Nr 4 z 1990 r. art. 1
p. 1". Wypowiedzenie nosi datę 18 stycznia 1999 r., a doręczono je powódce 7
czerwca 1999 r. Bezsporne jest, że w pozwanej Spółce nastąpiła restrukturyzacja i
zmniejszenie zatrudnienia, a w Dziale powódki zmniejszono liczbę etatów z 6 na 3.
Między Zarządem strony pozwanej a organizacjami związkowymi działającymi w za-
kładzie pracy (Komisją Zakładową NSZZ ,,Solidarność" i Związkami Zawodowymi
Pracowników FWR ,,B." S.A.) 18 listopada 1998 r. zostało zawarte porozumienie do-
tyczące dokonania w Spółce zwolnień grupowych w związku z pogarszającą się sy-
tuacją ekonomiczną, zmniejszoną produkcją i restrukturyzacją, tj. przyczynami okre-
ślonymi w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Po-
wódka zarzucała naruszenie § 2 i § 3 tego porozumienia. Powódka skończyła Poli-
technikę Ł. - Wydział Włókienniczy, Chemiczną Technologię Włókna, jest magistrem
inżynierem włókiennictwa, a więc w myśl porozumienia posiada wymagane kwalifika-
cje. W okresie 16 lat zatrudnienia powódka pracowała na różnych stanowiskach,
ostatnio od czerwca 1998 r. jako samodzielny laborant do analiz chemicznych w la-
boratorium zakładowym. Nie było zastrzeżeń do pracy powódki. Ze złożonych do akt
opinii Pawła B. i Grażyny S. wynika, że obowiązki swe wykonywała sumiennie. Po-
wódka jest rozwiedziona, samotnie wychowuje 13-letnią córkę. Poprzedni kierownik
laboratorium został zobowiązany do wytypowania 50% pracowników tej komórki do
zwolnienia. Ponieważ tego nie uczynił został przeniesiony na inne stanowisko w in-
nym dziale. Nowa kierowniczka, która podobnie jak powódka ma wyższe wykształce-
nie chemiczne, po dwóch tygodniach wspólnej pracy wytypowała powódkę. Stanowi-
ska kierowniczki i powódki ,,dublowały się". Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że
został naruszony § 2 porozumienia z 18 listopada 1998 r., gdyż powódka posiadała
kwalifikacje, dobre wyniki pracy, zachowywała się nienagannie, miała 16 letni staż
pracy (jeden z najdłuższych w zakładzie) i jest osobą samotnie wychowującą
dziecko. Ponadto zgodnie z § 3 porozumienia przy kwalifikowaniu pracowników do
zwolnienia brano pod uwagę wszystkich pracowników zatrudnionych w Spółce. Za-
trudniony pracownik mógł być zastąpiony innym pracownikiem, którego stanowisko
uległo likwidacji, jeżeli posiadał on kwalifikacje i umiejętności wyższe od pracownika
zwalnianego. Paragraf 3 został też naruszony z tego względu, że powódka mogła
być zatrudniona w laboratorium w miejsce pani R., która miała tylko średnie wy-
kształcenie. Gdyby kwalifikowano pracownika do zwolnienia rozpatrując wszystkich
pracowników zatrudnionych w Spółce, znalazłoby się - zdaniem Sądu Rejonowego -
stanowisko, na które można by przenieść powódkę, tak jak to miało miejsce w przy-
padku 25 innych przeniesionych pracowników. Powódka została wytypowana do
zwolnienia 24 listopada 1998 r. Związki zawodowe działające u pozwanego praco-
dawcy sprzeciwiły się zwolnieniu powódki. Pomimo tych sprzeciwów, pracodawca
dokonał wypowiedzenia 7 czerwca 1999 r., po wielomiesięcznej chorobie powódki.
Powódka zwróciła się o objęcie jej obroną do dwóch związków, które poprzednio wy-
powiadały się w jej sprawie i do trzeciego nowo utworzonego związku. Dwa spośród
tych trzech związków sprzeciwiły się zwolnieniu powódki. Zdaniem Sądu pierwszej
instancji upływ czasu dzielący przeprowadzenie konsultacji od wypowiedzenia uza-
sadniał ponowne zwrócenie się pracodawcy do związków zawodowych, tym bardziej,
że w marcu 1999 r. powstał nowy związek, z którym nie konsultowano zamiaru zwol-
nienia powódki. Sąd Rejonowy stwierdziwszy naruszenie przez pracodawcę art. 45 §
1 KP oraz § 2 i 3 porozumienia z 18 listopada 1998 r. i art. 38 KP, uznał przywró-
cenie powódki do pracy za niecelowe, ponieważ w laboratorium nastąpiło zmniej-
szenie etatów i etat powódki nie istnieje.
Powódka zaskarżyła ten wyrok, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2000 r. oddalił jej apelację.
Sąd drugiej instancji podzielił pogląd Sądu Rejonowego co do tego, że pracodawca
naruszył § 2 i 3 porozumienia z 18 listopada 1998 r. przez to, że z uwagi na kwalifi-
kacje, staż pracy, dobre wyniki i nienaganne zachowanie powódki, a także jej sytua-
cję rodzinną nie przeanalizował przeniesienia jej na inne stanowisko, tym bardziej, że
zwolnieniu sprzeciwiły się związki zawodowe. Pracodawca naruszył też art. 38 KP,
gdyż nie przeprowadził ponownej konsultacji zamiaru zwolnienia mimo upływu czasu
od poprzedniej konsultacji i mimo utworzenia trzeciego związku zawodowego. Sąd
Okręgowy uznał też za prawidłowe zasądzenie na rzecz powódki odszkodowania
zamiast żądanego przywrócenia do pracy. Nie ma możliwości przywrócenia powódki
do pracy, ponieważ stanowisko powódki zostało zlikwidowane, a liczba etatów labo-
ranta zmniejszyła się o połowę. Brak jest podobnych stanowisk pracy, na których
mogłaby pracować powódka. W laboratorium pozostały osoby z różnymi specjalno-
ściami, niezbędnymi z uwagi na cykl produkcyjnym zakładu pracy i o dłuższym stażu
pracy w tym dziale. Za niezasadny został uznany zarzut naruszenia art. 8 KP i pomi-
nięcia zasad współżycia społecznego.
Powódka wniosła kasację od tego wyroku, podnosząc zarzut naruszenia art.
45 § 1 i 2 KP poprzez orzeczenie o odszkodowaniu, mimo że była możliwość wyboru
sposobu zaspokojenia roszczenia, a powódka wnosiła jedynie o przywrócenie do
pracy, art.38 KP poprzez ,,nie zasięgnięcie konsultacji związkowej przy wypowiedze-
niu powódce umowy o pracę", art. 8 KP poprzez nieuwzględnienie zasad współżycia
społecznego, co przejawiało się w definitywnym zwolnieniu powódki, mimo że istniała
możliwość zatrudnienia jej na innym stanowisku zgodnym z jej kwalifikacjami, a co
wskazane było ze względu na jej nienaganne wykonywanie obowiązków, długoletni
staż pracy, sytuację osobistą i rodzinną (matka samotnie wychowująca dziecko i nie
posiadająca innych źródeł utrzymania) w związku z § 2 i § 3 porozumienia z dnia 18
listopada 1998 r. zawartego między zarządem pozwanej ,,B." a związkami zawodo-
wymi w zakładzie. Zarzuciła nadto naruszenie art. 4771 § 1 KPC, mające istotny
wpływ na wynik sprawy poprzez nieorzeczenie o przywróceniu powódki do pracy na
inne stanowisko niż zlikwidowane, a odpowiadające jej kwalifikacjom. Kasacja zawie-
ra wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i przywrócenie powódki do pracy u poz-
wanego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądo-
wi Okręgowemu do rozpoznania w innym składzie.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja nie jest uzasadniona. Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługuje
na uwzględnienie (nie powinno zostać oddalone), ponieważ pracodawca naruszył
przepis art. 38 KP, a także § 2 i 3 porozumienia z 18 listopada 1998 r. Wobec po-
wyższego zarzut naruszenia art. 38 § 1 KP nie jest zrozumiały. W zaskarżonym wy-
roku, tak samo jak w kasacji negatywnie został oceniony sposób przeprowadzenia
konsultacji zamiaru wypowiedzenia z organizacjami związkowymi. Istnienie uzasad-
nionej przyczyny wypowiedzenia nie było kwestionowane. Zastrzeżenia Sądu budził
wybór powódki jako pracownicy przewidzianej do zwolnienia z pracy, a także nieroz-
ważenie przez pracodawcę możliwości przeniesienia jej na inne stanowisko. W tym
upatrywał Sąd naruszenie przez pracodawcę § 2 i 3 porozumienia z 18 listopada
1998 r., traktując to porozumienie jako prawo, co doprowadziło do wniosku o naru-
szeniu, również w ten sposób, przepisów o wypowiadaniu umów o pracę w rozumie-
niu art. 45 § 1 KP. W kasacji dokonanie definitywnego wypowiedzenia powiązane
zostało z naruszeniem przez pracodawcę zasad współżycia społecznego. Zarzut od-
noszący się do art. 8 KP nie może odnieść skutku, skoro pogwałcenie zasad współ-
życia społecznego w ocenie skarżącej miało polegać na takim zachowaniu praco-
dawcy, które - zdaniem Sądu Okręgowego - naruszało przepisy o wypowiadaniu
umów o pracę. Różnica w ocenie nie ma zatem znaczenia, skoro efektem obu punk-
tów widzenia jest przekonanie o konieczności uwzględnienia powództwa. W kasacji
nie wskazano przy tym żadnych innych okoliczności, które mogłyby świadczyć o nie-
zgodności dokonanego wypowiedzenia z zasadami współżycia społecznego.
Sąd Okręgowy, podobnie jak wcześniej Sąd pierwszej instancji, nie uwzględnił
zgłoszonego przez powódkę żądania przywrócenia do pracy, a orzekł o odszkodowa-
niu na podstawie art. 45 § 2 KP. Przepis ten został prawidłowo zinterpretowany.
Niemożliwość uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy może być rozumiana
jako wynikająca ze znacznej redukcji etatów (o 50%) w dziale, w którym pracowała
powódka, przy pozostawieniu w zatrudnieniu osób, których kwalifikacje wzajemnie
uzupełniają się, co pozwala na zapewnienie prawidłowego toku produkcji. Kwalifika-
cje powódki ,,dublowały się", jak to określono, jedynie z kwalifikacjami kierowniczki
laboratorium. Uwzględnienie roszczenia o przywrócenie do pracy nie powinno w za-
sadzie doprowadzać do ingerencji w sposób obsadzania stanowisk kierowniczych.
Zdaniem skarżącej, mogłaby ona zostać przywrócona do pracy na innym stanowisku
niż zajmowane przed dokonaniem wypowiedzenia. Możliwość wydania takiego orze-
czenia z urzędu ma rzekomo wynikać z art. 4771 § 1 KPC. Takie rozumienie wskaza-
nego przepisu jest nieprawidłowe. Z art. 4771 § 1 KPC wynika jedynie, że w spra-
wach z zakresu prawa pracy sąd orzeka z urzędu o roszczeniach, które wynikają z
faktów przytoczonych przez pracownika, choćby nie były one objęte żądaniem. Jest
to norma o charakterze procesowym. Nie wynikają z niej żadne prawa podmiotowe,
czyli roszczenia w ujęciu procesowym. W przepisie tym jest mowa o roszczeniach,
które wynikają z norm prawa materialnego. Roszczenie o przywrócenie do pracy na
inne stanowisko nie wynika dla powódki z żadnej normy prawa materialnego. Sąd nie
mógł uwzględnić z urzędu roszczenia, które powódce nie przysługuje. Przepis art.
4771 § 1 KP nie zawiera normy prawnej kreującej roszczenia pracownicze.
Kasacja, jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw, podlegała zatem od-
daleniu (art. 39312 KPC).
========================================