Wyrok z dnia 26 stycznia 1999 r.
I PKN 534/97

Określenie stopnia świadomości pracownika w chwili składania przez
niego oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem
stron (art. 82 KC w związku z art. 300 KP) może nastąpić na podstawie innych
dowodów niż opinia biegłych (art. 278 § 1 KPC). Takim innym, stosownym do-
wodem mogą być akta sądowe zawierające orzeczenia oraz opinie lekarskie
dotyczące stanu zdrowia psychicznego i fizycznego pracownika wydane w pos-
tępowaniu rentowym.


Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Barbara Wagner (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy w dniu 26 stycznia 1999 r. sprawy z
powództwa Mieczysława K. przeciwko Spółdzielni Inwalidów ,,W." w D. o ustalenie
istnienia stosunku pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 29 kwietnia 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bielsku Podlaskim wyrokiem z dnia 30 grudnia
1990 r., sygn. akt IVP 132/96, oddalił powództwo Mieczysława K. o uznanie umowy o
pracę zawartej w dniu 6 listopada 1989 r. za umowę bezterminową. Sąd ustalił, że
powód był zatrudniony w Spółdzielni Inwalidów ,,W." w D. od 6 listopada 1989 r. do
30 czerwca 1990 r. na czas określony, a od 1 lipca 1990 r. na stanowisku tapicera na
podstawie umowy o pracę na czas nie określony. W dniu 31 października 1994 r.
Mieczysław K. złożył wniosek o rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia
stron w związku z przejściem na rentę. Wniosek zbiegał się w czasie z zaliczeniem
powoda do III grupy inwalidzkiej (orzeczenie Obwodowej Komisji do Spraw Inwa-
lidztwa i Zatrudnienia z dnia 19 września 1994 r.) i przyznaniem renty z tego tytułu. W
dniu 1 listopada 1994 r. powód wniósł o zatrudnienie go w Spółdzielni w wymiarze
3/4 czasu pracy obowiązującego na zajmowanym stanowisku tapicera. Od 1 listopa-
da 1994 r. był zatrudniany na podstawie terminowych umów o pracę odnawianych na
kolejne okresy: do 31 grudnia 1994 r., od 1 stycznia do 31 marca, od 1 kwietnia do
31 maja, od 1 do 30 czerwca, od 1 lipca do 31 lipca, 1 sierpnia do 31 sierpnia, od 1
do 30 września, od 1 do 31 października, od 1 do 30 listopada i od 1 do 31 grudnia
1995 r., od 1 do 31 stycznia, od 1 do 29 lutego, od 1 do 31 marca, od 1 do 30 kwiet-
nia, od 1 do 31 maja, od 1 do 30 czerwca, od 1 do 14 lipca 1996 r. Po 2 czerwca
1996 r. strony zawarły tylko dwie bezpośrednio po sobie następujące umowy na czas
określony. Umowa o pracę z dnia 1 lipca 1996 r. została rozwiązana przez upływ
czasu. Powód miał zdolność rozpoznawania swoich czynów. Ukończył szkołę pods-
tawową w S. W 1994 r. został zaliczony do III grupy inwalidów z ogólnego stanu
zdrowia, z przeciwwskazaniem do ciężkiej pracy fizycznej w zapyleniu i wilgoci.
Upośledzenie umysłowe zostało u niego stwierdzone w lutym 1996 r. W ocenie Sądu
powyższe nie daje podstaw do przyjęcia, że w październiku 1994 r. Mieczysław K.
nie rozpoznawał znaczenia swojego postępowania. W lutym 1991 r. zdał egzamin na
prawo jazdy kategorii B i T. Regres osobowości nastąpił u niego w 1996 r. Nie był i
nie jest ubezwłasnowolniony. Żądanie ekwiwalentu za urlop jest bezzasadne, gdyż
powód do końca marca 1996 r. wykorzystał 23 dni urlopu w naturze.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku,
uznając dokonane po wyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności spornych usta-
lenia stanowiące podstawę faktyczną rozstrzygnięcia zawartego w powyższym wyro-
ku za zgodne z materiałem dowodowym zebranym w sprawie i podzielając ich kwali-
fikację oraz ocenę prawną, wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1997 r. [...] oddalił apelację
Mieczysława K.

Powód zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy naruszenie
prawa materialnego, a to art. 58 § 2 KC i art. 82 KC przez ich niezastosowanie, oraz
przepisów postępowania, a to art. art. 232, 278 § 1, 382 i 4771 § 1 i 2 KPC, wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej ins-
tancji oraz przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Skarżący nie zakwestionował zasadności niezastosowania w sprawie art. 251 KP
uznając motywy stanowiska zajętego przez Sądy za ,,przekonujące". Błędne jest na-
tomiast, jego zdaniem, ustalenie, że wypowiadając umowę o pracę oraz przyjmując
rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron powód nie znajdował się w
stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji. Sądy nie przepro-
wadziły dowodu z opinii psychiatrycznej chociaż przyjęły za udowodnioną okolicz-
ność, że powód jest dotknięty umiarkowanym niedorozwojem umysłowym. Opinia
biegłych wydana w sprawie rentowej oznaczająca początek inwalidztwa II grupy nie
może być mechanicznie przenoszona na grunt postępowania w sprawie o przywró-
cenie do pracy. Powód był upośledzony umysłowo od urodzenia, a nie od 1996 r. -
stwierdzenia inwalidztwa z tej przyczyny. Sąd pominął także twierdzenia powoda co
do działania pod przymusem, podpisywania dokumentów in blanco, podrobienia
podpisów na niektórych dokumentach. Zarząd Spółdzielni wykorzystywał reakcje
lękowe Mieczysława K. i jego niezdolność do samodzielnej egzystencji. Oświadcze-
nia woli składane przez powoda były przeto nieważne w rozumieniu art. 82 KC. Były
także sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bo ,,powód działał w stanie
zastraszenia, zakompleksienia i niemożności samodzielnego oceniania, jakie zna-
czenie mają podejmowane przez niego działania w zakresie rozwiązywania stosunku
pracy, normowanego umową na czas nie określony".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja zmierza do podważenia prawidłowości ustalenia stanowiącego fak-
tyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku oraz w poprze-
dzającym go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bielsku Podlaskim z dnia 30
grudnia 1996 r. w przedmiocie skuteczności prawnej oświadczenia woli złożonego
przez Mieczysława K. w dniu 31 października 1994 r., zawierającego ofertę rozwią-
zania umowy o pracę w związku z zaliczeniem go do III grupy inwalidów i przejściem
na rentę z tego tytułu. Skarżący wywodził, że składając to oświadczenie działał w
stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji. Twierdził, że materiał
dowodowy zebrany w sprawie nie wystarczał do czynienia ostatecznych ustaleń w tej
kwestii. O tym czy powód, u którego stwierdzono w roku 1996 niedorozwój umysło-
wy, miał świadomość skutków składanego oświadczenia woli, można było orzec
prawidłowo jedynie po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłych psychiatrów. Za-
niechawszy dopuszczenia takiego dowodu Sąd drugiej instancji naruszył wymienione
w petitum skargi przepisy proceduralne.

Art. 232 KPC nakłada na strony obowiązek wskazywania dowodów dla stwier-
dzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, przyznając sądowi możliwość do-
puszczenia dowodu z urzędu. Nie sposób z tego przepisu wywieść bezpośredniego
obowiązku sądu. Skoro sąd nie miał obowiązku dopuszczenia z urzędu dowodu to
nie mógł uchybić temu przepisowi nie korzystając z przyznanej mu kompetencji. O
potrzebie dopuszczenia dowodu, niezależnie od tego czy został on wskazany przez
strony czy nie, decyduje sąd w ramach ogólnej zasady, wyrażonej w art. 217 § 2
KPC, że granice prowadzenia postępowania dowodowego wyznacza dostateczne
wyjaśnienie okoliczności spornych. Sąd zaś okoliczności sporne uznał za dostatecz-
nie wyjaśnione.

Niedopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłych psychiatrów na okolicz-
ność stanu zdrowia psychicznego powoda w 1994 r. nie uchybia art. 278 § 1 KPC. I
ten przepis stwarza sądowi możliwość zasięgnięcia opinii biegłych w przypadkach
wymagających specjalnych wiadomości. Sąd w rozpoznawanej sprawie uznał, że
opinia taka jest zbędna. Dysponował bowiem orzeczeniami lekarskimi o stanie zdro-
wia powoda, także psychicznego, wydanymi w postępowaniu rentowym.

Z faktu, że zgodnie z art. 382 KPC, sąd drugiej instancji orzeka na podstawie
materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu
apelacyjnym, nie wynika obowiązek prowadzenia przez ten sąd uzupełniającego pos-
tępowania dowodowego.

Kasacja Mieczysława K. jest w istocie polemiką z ustaleniami Sądu wynikającą
z odmiennej oceny dowodów. W ocenie Sądu skoro powód nie był ubezwłasno-
wolniony i miał zdolność do czynności prawnych prawa pracy, ukończył szkołę pods-
tawową, uzyskał w 1991 r. prawo jazdy kat. B i T, w roku 1994 r. został uznany za
inwalidę III grupy z ogólnego stanu zdrowia z przeciwwskazaniem do ciężkiej pracy
fizycznej w wilgoci i zapyleniu, w 1996 r. zaś zaliczony do II grupy inwalidów z roz-
poznaniem umiarkowanego niedorozwoju umysłowego, to wniosek o rozwiązanie
umowy o pracę, uzasadniony prawdziwą i realną przyczyną (przejście na rentę), zło-
żył świadomie. Po dokonaniu porównawczej analizy podpisów powoda na doku-
mentach pochodzących z różnego czasu i przesłuchaniu świadków Sąd ustalił, że
powód działał także swobodnie. Według skarżącego, powyższe ustalenia musiałyby
być odmienne gdyby Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych. Otóż opinia biegłych sta-
nowi tylko jeden z dowodów i podlega takiej samej ocenie jak wszystkie inne.

Gdyby podzielić stanowisko skarżącego, że niedorozwój umysłowy datuje się
od urodzenia z takimi samymi konsekwencjami dla jego osobowości, to należałoby w
aspekcie świadomości co do podejmowania decyzji ocenić nie tylko umowę rozwią-
zującą stosunek pracy, ale wszystkie poprzedzające ją czynności, w tym także za-
warcie umów o pracę - wcześniejszych i późniejszych.

Skoro Sąd prawidłowo ustalił, że Mieczysław K. był świadomy znaczenia skła-
danego oświadczenia woli i złożył je bez przymusu, brak było podstaw do zastoso-
wania art. 82 KC. Trudno też podzielić pogląd jakoby zgoda pracodawcy na rozwią-
zanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron z pracownikiem chcącym przejść
na przyznaną rentę pozostawała w sprzeczności z zasadami współżycia społeczne-
go. To raczej odmowa wyrażenia zgody i konieczność wypowiedzenia umowy o
pracę mogłaby budzić wątpliwości w aspekcie zgodności z nimi. Wywód o narusza-
jących zasady współżycia społecznego działaniach prawnych powoda jest na tyle
sofistyczny, że nie sposób się do niego odnieść.

Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================