Wyrok SN - I PKN 511/97
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 511/97
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1999/1/19
Data wydania:1998-02-05

Wyrok z dnia 5 lutego 1998 r.
I PKN 511/97

Gospodarstwem rolnym w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o
wliczaniu okresów pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych do pra-
cowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) są grunty rolne wraz z gruntami
leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli sta-
nowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i
obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 553 KC).


Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
Kulesza, Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 1998 r. sprawy z powództwa
Danuty B. przeciwko Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w R. o ustalenie, na skutek kasacji
strony pozwanej, od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Krakowie z dnia 31 lipca 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Gminna Spółdzielnia "S.Ch." w R. wniosła kasację od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 31 lipca 1997 r. [...],
którym Sąd ten oddalił jej apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Tarnowie z dnia 14 kwietnia 1997 r. [...] Sąd pierwszej instancji zaliczył powódce
Danucie B. okres pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 15 listopada 1974 r. do 5
maja 1980 r. do pracowniczego stażu pracy. Sąd ten ustalił, iż powódka była
zatrudniona jako sprzedawczyni u strony pozwanej od dnia 6 maja 1980 r., począt-
kowo na podstawie umowy agencyjnej, a następnie od 10 października 1989 r. na
podstawie umowy o pracę. W okresie od 15 listopada 1974 r. do 5 maja 1980 r. pra-
cowała w gospodarstwie rolnym swoich rodziców. Dla udowodnienia okresów pracy
w gospodarstwie rolnym powódka przedłożyła zeznania dwóch świadków (złożone w
Urzędzie Gminy) Józefy B. i Emilii O. Przedłożyła ona również kserokopię aktu
notarialnego z dnia 14 maja 1992 r. [...], z którego wynikało, iż umową darowizny
powódka objęła działki o łącznej powierzchni 1,12 ha. Kwestią sporną w sprawie było
ustalenie, czy wskazany przez powódkę okres odpowiada wymaganiom zawartym w
przepisach o wliczaniu okresów w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracow-
niczego stażu pracy. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że z dniem 1 stycznia 1991 r.
weszła w życie ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywi-
dualnych gospodarstwach rolnych do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.
310). Ustawa ta stanowi, że okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym
podlegają wliczeniu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze w
przypadkach, gdy przepisy prawa, postanowienia układu zbiorowego pracy,
przewidują że do stażu pracy uprawniającego do nabycia prawa do danego świad-
czenia wlicza się okresy zatrudnienia w innych zakładach pracy. U pracodawcy po-
wódki zakładowy system wynagradzania przewiduje, że do stażu pracy uprawniają-
cego do nabycia prawa do danego świadczenia lub uprawnienia wlicza się okresy
zatrudnienia w innych zakładach pracy. Przepis art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 lipca
1990 r. stanowi, że mogą zostać zaliczone przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po
ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców,
poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie prowadzenia gospodarstwa
osobiście lub ze współmałżonkiem. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym pracownik
musi udokumentować zaświadczeniem wydanym przez Urząd Gminy (bądź innymi
dokumentami) lub zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym
czasie na terenie, na którym było położone gospodarstwo. W niniejszej sprawie po-
wódka udowodniła ten okres zeznaniami dwóch świadków, którym to zeznaniom nie
można odmówić wiarygodności, bowiem poświadczone zostały przez Urząd Gminy.
Według Sądu Pracy chybiony jest zarzut pozwanej, że powódka objęła jedynie część
gospodarstwa rodziców o powierzchni 1,12 ha, gdyż ustawa nie obliguje do objęcia
całego gospodarstwa, a otrzymana przez powódkę drogą darowizny część gospo-
darstwa odpowiadała przepisom obowiązującym od 1990 r. w zakresie normy obsza-
rowej.

Rozpoznając apelację strony pozwanej Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
stwierdził, że powódka w trybie art. 189 KPC była uprawniona do wystąpienia z poz-
wem o zaliczenie jej do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym. Miała w
tym oczywisty interes prawny, skoro od tego ustalenia zależą jej uprawnienia wyni-
kające z wewnętrznych przepisów płacowych strony pozwanej. Za chybiony uznał on
zarzut strony pozwanej, że Sąd pierwszej instancji nie przeprowadził dowodu, czy
otrzymany przez powódkę areał gruntu w drodze darowizny od rodziców był gospo-
darstwem rolnym. Strona pozwana nie złożyła bowiem żadnych wniosków dowodo-
wych w tym przedmiocie, do czego obligowała ją treść art. 232 KPC, nie wnosiła ani
o przesłuchanie powódki ani też świadków, gdyż złożyli je na nieprawidłowych - zda-
niem strony pozwanej - drukach oraz nie spisywali ich sami. Zdaniem Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych powódka udowodniła dokumentami, iż otrzymana ziemia
stanowiła gospodarstwo rolne. Dowody te stanowią: kserokopia aktu notarialnego
wskazująca, iż otrzymała 1,12 ha (co razem z posiadaną już działką o powierzchni
0.09 ha stanowi obszar 1,21 ha) oraz zaświadczenie Urzędu Gminy z dnia 2 listopa-
da 1996 r. (akta osobowe), w których potwierdzono fakt posiadania przez powódkę
właśnie gospodarstwa rolnego, a nie ,,kawałka ziemi". Nie można również przyjąć,
aby zaświadczenie Urzędu Gminy, czy pisemne zeznania świadków były jedynie do-
kumentem prywatnym (i to sporządzonym przez samą powódkę), a nie dowodem. Z
ustawy z 20 lipca 1990 r. przy tym wprost wynika, że dowodami na pracę w gospo-
darstwie rolnym mogą być zaświadczenie gminy oraz pisemne zeznania świadków.
Jak wynika z tych zeznań, pracownik Urzędu Gminy nie uwierzytelnił jedynie podpi-
sów świadków na dokumencie prywatnym, a podpisał się jako osoba spisująca i od-
bierająca te zeznania. Za nietrafny Sąd drugiej instancji uznał także zarzut apelacji,
iż powódka objęła jedynie część gospodarstwa rolnego i to ,,po około 20 latach od
pracy na tym gospodarstwie". W wyroku z dnia 16 grudnia 1994 r., I PRN 115/94
(OSNAPIUS 1995 nr 16 poz. 205) Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż z art. 1 ust. 1pkt 2
ustawy z 20 lipca 1990 r. nie wynika, by warunkiem wliczenia pracy wykonywanej po
ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym było objęcie tego gospodarstwa w
całości, wystarczy by objęta część miała przymiot gospodarstwa rolnego, a tak jest w
niniejszej sprawie. Nie ma także wymogu aby objęcie gospodarstwa i rozpoczęcie
jego prowadzenia następowało bezpośrednio po okresie pracy w tym gospodarstwie.
Sąd Najwyższy odwołał się w tym przedmiocie również do swojej poprzedniej
uchwały z dnia 8 czerwca 1993 r., I PZP 20/93 (OSNCP 1994 z. 1 poz. 9) i wyroku z
dnia 14 października 1994 r., I PRN 82/94 (OSNAPiUS 1995 nr 2 poz. 23).

W kasacji strona pozwana zaskarżonemu wyrokowi postawiła zarzut, iż naru-
sza on art. 1 ust. 1 pkt 2 oraz art. 3 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów
pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy oraz art. 189 KPC. W
ocenie strony pozwanej powódka nie jest posiadaczką (właścicielką) gospodarstwa
rolnego, a jedynie nieruchomości rolnej, o powierzchni 1,21 ha fizycznego oraz 0,34
ha przeliczeniowego. Przy ustalaniu treści pojęcia gospodarstwa rolnego należy od-
nieść się do przepisów art. 163 i nast. KC, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25
marca 1989 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie przenoszenia własności nie-
ruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedzi-
czenia gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 23, poz. 122) oraz art. 553 KC. Nieprawidło-
wości w zastosowaniu art. 3 ustawy z 20 lipca 1990 r. kasacja upatruje w tym, iż or-
gany administracji gminnej wydają tylko ,,zaświadczenia" lub ,,zawiadomienia", a wo-
bec tego przedłożone w sprawie zeznania świadków mogą być uznane tylko za do-
kument prywatny. Zarzut naruszenia art. 189 KPC kasacja wiąże natomiast z tym, iż
ustalenia sentencji wyroku Sądu pierwszej instancji są ustaleniami dotyczącymi faktu
a nie prawa.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie. Przepisy ustawy z 20 lipca 1990 r.
nie definiują tego, jak należy pojmować kategorię ,,gospodarstwa rolnego". Powołany
w kasacji przepis art. 163 KC (a także większość następnych przepisów działu III
rozdziału I KC) uchylony został przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) i stąd nie może - niezależnie od
wniosków jakie z niego wynikają - stanowić bezpośredniej podstawy dla rozstrzyga-
nia kwestii aktualnego pojmowania ,,gospodarstwa rolnego".

Z powołanego w kasacji przepisu art. 553 KC, który w rozważanym zakresie
ma szczególnie istotne znaczenie - wynika, że za gospodarstwo rolne uważa się
grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i
inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą,
oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. W
kasacji nie ma twierdzenia, że gospodarstwo powódki nie stanowiło zorganizowanej
całości gospodarczej oraz że w jego skład nie wchodziła nieruchomość (grunty)
rolna. Sugeruje się w niej natomiast, iż nie może być za takie uznane, gdyż ma zbyt
mały obszar, jest to jednakże sugestia bezpodstawna, gdyż powołany w kasacji
przepis art. 553 KC wśród kryteriów ,,gospodarstwa rolnego" nie wymienia jego
obszaru. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w sposób pośredni na gruncie Kodeksu
cywilnego ustawodawca zakłada, iż gospodarstwem rolnym w konkretnym przypadku
może być gospodarstwo, które ma obszar nawet mniejszy niż 1 ha. W myśl bowiem
art. 1058 KC do dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty
rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha (a więc mogą być także gospodarstwa po-
niżej 1 ha) stosuje się przepisy tytułów poprzedzających księgi czwartej (spadki) ze
zmianami wynikającymi z przepisów tytułu ,,przepisy szczególne o dziedziczeniu gos-
podarstw rolnych". Za nietrafne - a przy tym prowadzące do przeciwnego wniosku niż
przyjmowany w kasacji - należy uznać także odwoływanie się w niej do rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z 25 marca 1989 r. Nie wskazuje się bowiem w niej z jakich
konkretnych jego przepisów wynika, że gospodarstwo prowadzone przez powódkę
nie może być uznane za gospodarstwo rolne w ogóle, a w szczególności zaś za gos-
podarstwo rolne w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 lipca 1990 r. Rozporzą-
dzenie to utraciło przy tym moc z chwilą uchylenia w 1990 r. art. 160 i 165 KC, a po-
nadto z samej jego treści (pomijając już tekst znowelizowanego przezeń rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności
nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności tych nieruchomości oraz dzie-
dziczenia gospodarstw rolnych, jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 19, poz. 86 ze
zm.) wynika, iż za nieruchomość rolną można było uważać nieruchomość przekra-
czającą 1 ha użytków rolnych, a to z kolei oznaczało, iż za gospodarstwo rolne mogło
być uznane gospodarstwo o takim właśnie obszarze.

Na uwzględnienie nie zasługuje także zarzut naruszenia art. 3 ustawy z 20
lipca 1990 r. W myśl tego przepisu na wniosek zainteresowanej osoby właściwy
urząd gminy jest obowiązany stwierdzić, zgodnie z art. 1 tej ustawy, okresy jej pracy
w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu
przedłożenia w zakładzie pracy (ust. 1). Jeżeli urząd ten nie dysponuje dokumentami
uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywi-
dualnym gospodarstwie rolnym, zawiadamia ją o tej okoliczności na piśmie (ust. 2).
W tym ostatnim wypadku okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą
być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym
czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne (ust. 3). Przepis
art. 3 ust. 3 ustawy z 20 lipca 1990 r. nie wskazuje przed kim i w jakim trybie powinny
być złożone zeznania świadków, stąd oba Sądy słusznie przyjęły, iż może to nastąpić
przed urzędnikiem gminy, a nie np. przed zainteresowanym pracodawcą. Za
słusznością takiej praktyki przemawia przy tym cel i systematyka całego art. 3 ustawy
z 20 lipca 1990 r. Skoro więc zastosowany w niniejszej sprawie tryb postępowania w
zakresie uzyskiwania zeznań świadków odpowiada wymaganiom art. 3 ust. 3, wobec
tego za nietrafny należy uznać zarzut, że ,,przepis art. 3 tej ustawy" został naruszony.

Bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 189 KPC, zwłaszcza że w kasa-
cji nie wskazuje się bezpośrednio na czym miałoby ono polegać, natomiast w jego
kontekście powołane zostało jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego, które jednakże
dotyczy innego stanu faktycznego. W rozpoznawanej sprawie Sądy słusznie przyjęły,
iż powódka miała interes prawny w ustaleniu, iż określony okres jej pracy w gos-
podarstwie rolnym powinien zostać zaliczony do jej pracowniczego stażu pracy. Od
ustalenia tego zależą bowiem jej konkretne uprawnienia pracownicze. W istocie idzie
o ustalenie tzw. faktu prawotwórczego, a konkretniej pewnego elementu prawnego
stosunku prawnego, jaki łączył ją ze stroną pozwaną jako pracodawcą, co zgodnie z
dotychczasowym orzecznictwem mieści się w odpowiednio szeroko rozumianej
formule art. 189 KPC ,,ustalania istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa". W świetle tego orzecznictwa pojęcie ustalenia istnienia stosunku prawnego
należy rozciągnąć także na pewne przypadki ustalania treści (ważniejszych
elementów prawnych) stosunku pracy.

Z przytoczonych powyżej powodów i na podstawie art. 39312 KPC Sąd Naj-
wyższy orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: