Wyrok z dnia 7 stycznia 1997 r.
I PKN 51/96

Pisemne oświadczenie woli pracodawcy określające nowe zasady
wynagradzania pracownika nie jest wypowiedzeniem zmieniającym, jeżeli nie
zawiera oświadczenia o wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o
pracę (art. 42 § 1 KP).

Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Walerian Sanetra.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 1997 r. sprawy z powództwa
Jana N. przeciwko Przedsiębiorstwu Rolniczemu Tadeusza M. w Ł. o wynagrodzenie,
na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12
września 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania.


U z a s a d n i e n i e

Powód Jan N. w sprawie przeciwko pozwanemu Przedsiębiorstwu Rolniczemu
Tadeusza M. (a początkowo także przeciwko Akademii Rolniczo-Technicznej w O.)
wniósł kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 września 1996 r.
[...] domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania. Wyrokowi temu (oraz wyrokowi Sądu I instancji) zarzucił naruszenie
prawa materialnego. Dotyczy to art. 231 § 2 i art. 24112 KP, art. 27 ust. 3 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) oraz art. 32
ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów
wynagradzania (jednolity tekst: Dz. U. z 1988 r., Nr 28, poz. 196 ze zm.). W
uzasadnieniu kasacji zarzucono także naruszenie art. 42 KP.
Przedmiotem sporu jest prawo powoda do wynagrodzenia zasadniczego za
pracę i pochodnych składników na podstawie zakładowej umowy zbiorowej Rolniczego
Zakładu Doświadczalnego w Ł. z dnia 1 marca 1990 r. Zakład ten został przejęty w
dzierżawę dnia 27 kwietnia 1992 r. przez pozwanego Tadeusza M., który wprowadził
jednostronnie regulamin określający wynagrodzenia pracowników od dnia 1 maja 1992
roku. Sądy obu instancji uznały, że zakładowa umowa zbiorowa z 1990 r. nie miała
mocy obowiązującej, albowiem nie została zarejestrowana, czego wymagał art. 24114
KP w jego ówczesnym brzmieniu. Zdaniem Sądów do czasu przejęcia zakładu pracy
przez Tadeusza M. prawo powoda do wynagrodzenia określał zakładowy system
wynagradzania wprowadzony porozumieniem z dnia 25 marca 1986 r., wraz z
późniejszymi protokołami dodatkowymi. Z tych względów zasądzono na rzecz powoda
kwotę 2.293,13 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za okres od dnia 1 stycznia 1991
r. do końca kwietnia 1992 r. Kwota ta została zasądzona od Przedsiębiorstwa
Rolniczego Tadeusza M. w związku z przejęciem zakładu pracy w całości (art. 231 § 4
KP w ówczesnym brzmieniu). Natomiast oddalono roszczenia wywodzone z zakładowej
umowy zbiorowej z 1990 r. oraz żądania powoda dotyczące okresu od dnia 1 maja
1992 r. Sąd Apelacyjny oddalając rewizję powoda stwierdził w odniesieniu do tego
okresu, że pozwany Tadeusz M., po ustaleniu z pracownikami na zebraniach w dniach
27 kwietnia i 7 maja 1992 r. zasad wynagradzania, wręczył im angaże z dniem 1 maja
1992 r. Powód nie kwestionował otrzymanego angażu i określonych w nim zasad
wynagrodzenia, co jest równoznaczne z ich akceptacją. Sąd Apelacyjny podniósł także,
iż wszystkim pracownikom zaproponowano na piśmie nowe, uzgodnione warunki pracy
od dnia 1 maja 1992 r., a zatem należy uważać, że dokonano wypowiedzenia
dotychczasowych warunków płacy w rozumieniu art. 42 KP. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego powód zaakceptował te warunki, gdyż nie składał odwołania w terminie
przewidzianym w art. 42 § 3 KP.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona. W sprawie występują dwa okresy, rozgraniczone
dniem 1 maja 1992 r., w których prawo powoda do wynagrodzenia zasadniczego i
innych świadczeń podlega różnym przepisom prawa pracy. Tą datą graniczną jest
przejęcie zakładu pracy przez nowego pracodawcę.
W odniesieniu do pierwszego okresu sprawą sporną między stronami jest
kwestia obowiązywania zakładowej umowy zbiorowej z 1990 r. z uwagi na jej nieza-
rejestrowanie. Sądy powołały się na przepis art. 24114 KP (w jego ówczesnym brzmie-
niu) przewidujący, że zakładowa umowa zbiorowa wchodzi w życie z dniem rejestracji,
chyba że strony zawierające umowę określą późniejszy termin jej wejścia w życie. Z
tego przepisu Sądy wnioskowały, że umowa, która nie została zarejestrowana, nie ma
mocy obowiązującej. Podnosi się jednakże w kasacji, iż zakładowe umowy zbiorowe
można było zawierać w 1990 r. także na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o
zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (wówczas jednolity tekst:
Dz. U. z 1988 r., Nr 28, poz. 196 ze zm.). Powołano w tym zakresie argument, iż
zakładowa umowa zbiorowa z 1990 r. została zawarta na podstawie układu zbiorowego
dla pracowników państwowych gospodarstw rolnych z 1969 r. oraz ustawy z dnia 26
stycznia 1984 r. Przepis art. 32 ostatnio powołanej ustawy stanowi, że po dniu wejścia
w życie układu zbiorowego pracy zmian zakładowego systemu wynagradzania
wprowadzonego przed tą datą dokonuje się, z zastrzeżeniem art. 33, w drodze
zakładowej umowy zbiorowej. W odniesieniu do takiej umowy ustawa z dnia 26 stycznia
1984 r. nie wprowadzała w 1990 r. wymogu rejestracji.
Rozstrzygnięcie zasadności tych zarzutów zależy od okoliczności, która nie jest
ustalona w sprawie, to jest od tego, czy w spornym okresie zakład pracy, będący
poprzednikiem pozwanego, był objęty układem zbiorowym pracy. Sąd Najwyższy takich
ustaleń w postępowaniu kasacyjnym nie może czynić. Nie jest wprawdzie w pełni
słuszny argument kasacji wywodzony z art. 32 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r., gdyż
przepis ten dotyczy zmian zakładowego systemu wynagradzania, a w sprawie chodzi o
obowiązywanie nowej zakładowej umowy zbiorowej z 1990 r. Jednakże nie można tylko
z tego względu odstąpić od oceny, czy umowa z 1990 r. powinna mieć zastosowanie w
sprawie.
Obowiązujące w 1990 r. przepisy uzależniały istnienie obowiązku rejestracji
zakładowego źródła prawa pracy od tego, czy ten zakład był objęty układem zbiorowym
pracy. Jeżeli przedmiotowego zakładu pracy nie dotyczył układ zbiorowy pracy dla
państwowych gospodarstw rolnych, to należy przyjąć, że (niezależnie od jej nazwy)
zakładowa umowa zbiorowa z 1990 r. jest porozumieniem wprowadzającym zakładowy
system wynagradzania, który nie wymaga rejestracji (art. 2 pkt 4 i art. 25 ust. 1 ustawy z
dnia 26 stycznia 1984 r.). Natomiast jeżeli ten zakład pracy był objęty układem
zbiorowym pracy, to ten wewnątrzzakładowy akt z 1990 r. należy traktować jako
zakładową umowę zbiorową, która nie ma mocy obowiązującej bez rejestracji (art. 2 pkt
5 i art. 27 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. oraz art. 24114 KP). Kwestia ta wymaga
ustaleń przy ponownym rozpoznawaniu sprawy.
W odniesieniu do okresu rozpoczynającego się dnia 1 maja 1992 r. należy
zauważyć, że nie jest trafny pogląd Sądu Apelacyjnego, iż powodowi złożono wypowie-
dzenie warunków płacy. Oświadczenie woli pracodawcy, określające nowe zasady
wynagradzania pracownika nie jest wypowiedzeniem zmieniającym, jeżeli nie zawiera
oświadczenia o wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę i
propozycji ich zmiany (art. 42 KP). Jeżeli bowiem nie ma tych dwóch elementów, to
czynność pracodawcy, który oświadcza pracownikom, że będą inaczej wynagradzani,
może być jedynie traktowana jako propozycja zmiany umów o pracę w drodze
porozumienia stron. Nie można w tym przypadku jednoznacznie twierdzić, że jeżeli
pracownicy nie protestują przeciwko tej propozycji, to znaczy, że ją przyjmują. Przyjęcie
tej propozycji może nastąpić w sposób konkludentny, jeżeli z zachowania pracownika
wynika taki zamiar. Należy przy tym wyraźnie podkreślić, iż decydujące znaczenie ma
zachowanie tego pracownika w niezbyt odległym czasie po otrzymaniu informacji o
nowych zasadach wynagradzania.
Nowy pracodawca przejmujący zakład pracy nie jest związany postanowieniami
układowego prawa dotyczącego wynagrodzeń pracowników, obowiązującego przed
przejęciem (patrz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 marca
1993 r., I PZP 65/92, OSNCP 1993 z. 10 poz. 168 oraz uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 2 czerwca 1995 r., I PZP 16/95, OSNAPiUS 1995 nr 21 poz. 261). Wiążą
natomiast tego pracodawcę warunki indywidualnych umów o pracę wynikające z
postanowień zakładowego (układowego) prawa pracy obowiązującego w przej-
mowanym zakładzie pracy. Z tego względu (w stanie prawnym obowiązującym przed
wejściem w życie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 113, poz. 547 ze zm.) nowy pracodawca
mógł, bezpośrednio po przejęciu zakładu pracy, podjąć działania zmierzające do
zmiany umów o pracę odbiegające od postanowień układu zbiorowego pracy lub prawa
wewnątrzzakładowego.
Nowy pracodawca wydał regulamin pracy, w którym określił zasady wynagra-
dzania pracowników. Nie jest to materia, która mogła być przedmiotem takiego
regulaminu (art. 104 KP w brzmieniu wówczas obowiązującym). W 1990 r. pracodawca
mógł wydać regulamin dotyczący wynagradzania pracowników tylko wtedy, gdy w
zakładzie pracy nie działała organizacja związkowa (art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1984 r. według jednolitego tekstu Dz. U. z 1990 r., Nr 69, poz. 407). Tenże
regulamin - w zakresie, w jakim pogarszał sytuację pracowników - nie mógł więc mieć
mocy wiążącej (jeżeli w zakładzie pracy działał związek zawodowy, co nie jest w
sprawie ustalone). Zarzut naruszenia art. 27 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych
może zatem również okazać się uzasadniony.
Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 KPC orzeczono jak w sentencji.

========================================