Wyrok SN - I PKN 502/98
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 502/98
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2000/3/107
Data wydania:1998-12-09

Wyrok z dnia 9 grudnia 1998 r.
I PKN 502/98

Sprzeczna ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa przywró-
cenia do pracy na poprzednich warunkach jest próba uczynienia z tego prawa
użytku, gdy pracownik nie chce i ze względów zdrowotnych nie może na tym
stanowisku wykonywać części normalnych zadań.


Przewodniczący: SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Roman Kuczyński.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 1998 r. sprawy z powództwa
Bogumiły M. przeciwko Powszechnej Kasie Oszczędności Bankowi Państwowemu
[...] Oddziałowi w G.W. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy i
płacy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 29 czerwca 1998 r. [...]


1) o d d a l i ł kasację,
2) zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 100 zł (słownie zł sto) tytu-
łem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powódka Bogumiła M. w dniu 5 stycznia 1998 r. wystąpiła przeciwko Pow-
szechnej Kasie Oszczędności BP [...] Oddziałowi w G.W. z żądaniem uznania za
nieważne wypowiedzenia warunków pracy i płacy, podnosząc jednocześnie, iż jest
członkiem Komitetu Założycielskiego NSZZ ,,Solidarność", który na wspomniane wy-
powiedzenie zmieniające nie wyraził zgody.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa,
uznając żądanie powódki za bezzasadne, bowiem wypowiedzenie zmieniające zos-
tało podyktowane zmianami restrukturyzacyjnymi. Ponadto proponowana powódce
zmiana rodzaju pracy nie jest dla niej niekorzystna zarówno pod względem hierarchii
stanowisk, jak i należnego wynagrodzenia.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 15
kwietnia 1998 r. [...] oddalił powództwo. Sąd ustalił, iż od dnia 1 czerwca 1987 r.
strony łączyła umowa o pracę na czas nie określony. Pozwana była ostatnio zatrud-
niona na stanowisku kontrolera, a od momentu wyboru Komitetu Założycielskiego
NSZZ ,,Solidarność" została również jego członkiem. Sąd pierwszej instancji ustalił
ponadto, że od dnia 27 stycznia 1997 r. Zarząd PKO BP rozpoczął drugi etap wdra-
żania restrukturyzacji terenowych jednostek organizacyjnych. Celem reorganizacji, w
tym reorganizacji pozwanego [...] Oddziału PKO BP w G.W., miało być przybliżenie
jego placówek do klientów. Przy realizacji tego zamierzenia strona pozwana rozwią-
zała z kilkoma pracownikami umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy,
a części pracowników dokonała zmiany dotychczasowych warunków pracy i płacy.

W związku z uzasadnionymi potrzebami pozwanego powierzono powódce na
podstawie art. 42 § 4 KP wykonywanie od dnia 1 grudnia 1997 r. pracy kasjera, a w
dniu 4 grudnia 1997 r. pracodawca zawiadomił Komitet Założycielski NSZZ ,,Solidar-
ność" o zamiarze wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy przez powierze-
nie jej wyłącznie obowiązków kasjera, przy równoczesnym podwyższeniu wynagro-
dzenia. Na powyższą zmianę Komitet Założycielski nie wyraził zgody, twierdząc, iż
jest ona krzywdząca i stanowi dla powódki degradację. Natomiast Międzyzakładowa
Komisja Koordynacyjna Pracowników PKO BP w W., do której następnie zwrócił się
pozwany, nie zajęła stanowiska w powyższej kwestii.

W dniu 31 grudnia 1997 r. powódce wręczono wypowiedzenie zmieniające z
trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia do dnia 31 marca 1998 r. Wypowiedzenie
zawierało odpowiednie pouczenie, a podczas jego wręczania pozwany zaprezento-
wał powódce szczegółowe uzasadnienie swojej decyzji. W reakcji na pozew oraz
zaświadczenie lekarskie o przeciwwskazaniach do pracy na stanowisku kasjera, poz-
wany przeniósł powódkę na czas określony do dnia 31 marca 1998 r. na stanowisko
inspektora w wydziale rachunkowości.

Sąd Rejonowy stwierdził, iż pozwany dokonał wypowiedzenia zmieniającego
w zgodzie z treścią przepisów Kodeksu pracy. Wprawdzie powódka jako członek
Komitetu Założycielskiego związku zawodowego podlegała szczególnej ochronie na
podstawie art. 32 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), lecz pozwany ze względu na przeprowadzane
zmiany organizacyjne był - zdaniem Sądu - uprawniony do zastosowania przepisów
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustawy (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).

Po rozpatrzeniu apelacji strony powodowej Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 29 czerwca 1998 r. [...]
zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz
powódki kwotę 2.745 zł (dwa tysiące siedemset czterdzieści pięć złotych) z ustawo-
wymi odsetkami od dnia 1 kwietnia 1998 r. tytułem odszkodowania za niezgodne z
prawem wypowiedzenie warunków pracy i płacy, a w pozostałym zakresie apelację i
powództwo oddalił. Przeprowadziwszy uzupełniające postępowanie dowodowe co do
zakresów czynności kontrolera i kasjera, porównania wysokości wynagrodzenia tych
obu grup pracowniczych oraz struktury organizacyjnej strony pozwanej, Sąd drugiej
instancji uznał, że wypowiedzenie zmieniające zostało dokonane na niekorzyść po-
wódki. Świadczy o tym nie tyle zaproponowana zmiana warunków płacy, gdyż nie
były one krzywdzące, ile nowe warunki pracy, tj. zakres czynności i charakter pracy.
Na dokonanie takiego wypowiedzenia pracodawca powinien zatem uzyskać zgodę
zarządu zakładowej organizacji związkowej. W ocenie Sądu Wojewódzkiego nie-
trafne jest również powoływanie się przez stronę pozwaną na art. 6 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach (...), gdyż stosowanie przepisów tej ustawy
wymaga dokonania nie tylko zmian organizacyjnych, ale również redukcji zatrudnie-
nia.

Natomiast nieprzywrócenie powódki do pracy na poprzednich warunkach Sąd
drugiej instancji argumentował tym, iż w kategoryczny sposób odmawiała ona pracy
na stanowisku kasjera, popierając to zaświadczeniem lekarskim o przeciwwskaza-
niach do wykonywania tego zawodu. Tymczasem Sąd Wojewódzki ustalił, iż do obo-
wiązków kontrolera należy także zastępowanie kasjera. Żądanie przywrócenia do
pracy na poprzednich warunkach, czyli na stanowisku kontrolera, którego wszystkich
obowiązków powódka nie chciała i nie mogłaby wykonywać byłoby więc sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego, gdyż zmierzałoby do ograniczenia przez praco-
dawcę również zakresu jej obowiązków w porównaniu z innymi kontrolerami.

Powyższy wyrok, w części odmawiającej przywrócenia do pracy, powódka -
reprezentowana przez radcę prawnego Zarządu Regionu NSZZ ,,Solidarność" w Z.G.
- zaskarżyła kasacją, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie przepisu art. 8 KP i domagając się zmiany zaskarżonego wyroku oraz
przywrócenia jej do pracy na stanowisku kontrolera, jak też zasądzenia na jej rzecz
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy (od dnia 1 lipca 1998 r.) i zwrotu
kosztów procesu. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że jedyną podsta-
wą ewentualnego nieuwzględnienia żądania co do uznania wypowiedzenia za bezs-
kuteczne lub przywrócenia do pracy jest art. 45 § 2 KP, a przesłanki jego zastoso-
wania, tzn. niemożliwość lub niecelowość uwzględnienia takiego roszczenia, powinny
być oceniane zwłaszcza przez pryzmat stopnia i charakteru naruszenia przepisów o
wypowiadaniu umów o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1997
r., I PKN 275/97, OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 449). Ze względu na ,,poważny"
stopień i charakter naruszenia wspomnianych przepisów przez stronę pozwaną nie
mogło zatem dojść do odmowy przywrócenia skarżącej do pracy, a zarzucanie jej
nadużycia prawa i powoływanie się na art. 8 KP jest ze strony Sądu drugiej instancji
,,ewidentnym błędem". Poza tym argumentacja Sądu Wojewódzkiego pozostaje ,,cał-
kowicie nieprzekonywująca i niekonsekwentna". Czym innym jest bowiem zastępo-
wanie kasjera (jako jeden z kontrolerskich obowiązków), które ma z natury rzeczy
sporadyczny i krótkotrwały charakter, a czym innym wykonywanie takich czynności
jako jedynych i podstawowych przez czas nie określony. Skarżąca wyjaśniała zresztą
,,w logiczny i wyczerpujący sposób" przyczyny swej ,,niechęci" wobec pracy w cha-
rakterze kasjera, lecz odnosiło się to ,,oczywiście" do powierzenia jej tej funkcji jako
stanowiska wyłącznego, a nie ubocznego. Skoro Sąd Wojewódzki ofertę zmiany ro-
dzaju pracy uznał za niekorzystną dla powódki, gdyż stanowisko kasjera ocenił jako
bardziej uciążliwe, to nie jest konsekwentne ani zrozumiałe, dlaczego skarżącej mia-
łoby przysługiwać jedynie odszkodowanie, a nie powrót na poprzednią funkcję kon-
trolera. Odmowa przyjęcia stanowiska kasjera była przez skarżącą argumentowana
nie tylko przeciwwskazaniami lekarskimi, wobec czego ,,nie do przyjęcia jest" wyko-
rzystywanie przez Sąd Wojewódzki na niekorzyść skarżącej zaświadczenia lekars-
kiego, które w świetle ,,rozporządzenia MZiOS z 30 maja 1996 r. w sprawie przepro-
wadzania badań lekarskich pracowników... itd. (Dz.U. Nr 69, poz. 332)" ma zresztą -
zdaniem Sądu - ,,nieformalny" charakter.

Odpowiadając na kasację, strona pozwana domagała się jej oddalenia oraz
zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu od-
powiedzi podniesiono, że dokonana skarżącej zmiana warunków pracy stanowiła
konieczność (liczba kontrolerów w pozwanym Banku była bowiem absurdalnie wyż-
sza od liczby kasjerów), wiązała się z podwyżką wynagrodzenia oraz z zapewnie-
niem możliwości rychłego awansu na stanowisko skarbnika, a ponadto nie zwięk-
szała zakresu materialnej odpowiedzialności, ponoszonej przez zainteresowaną na
stanowisku kontrolera. Wprawdzie Sąd drugiej instancji zmianę tę uznał za
sprzeczną z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, ale to nie znaczy, że
naruszenie prawa miało na tyle ,,poważny stopień i charakter", iżby uzasadniało
przywrócenie skarżącej do pracy. W niniejszej sprawie powrót skarżącej do dotych-
czasowej pracy jest dlatego choćby niemożliwy, że pozwany zrezygnował ostatecz-
nie z obsadzania stanowiska kontrolera, a jego czynności wypełniają zamiennie na-
czelnik lub zastępca naczelnika Wydziału Kasowo-Skarbowego. Zgodnie z zaświad-
czeniem lekarskim skarżąca nie mogłaby zresztą spełniać funkcji kasjera, a tym sa-
mym realizować poprawnie również funkcji kontrolera, ściśle związanej z pracą ka-
sjera i wymagającej przynajmniej tych samych predyspozycji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu, gdyż zaskarżony wyrok nie na-
rusza przepisu art. 8 KP. Co prawda Sąd Wojewódzki uznał, że dokonane skarżącej
wypowiedzenie warunków pracy i płacy nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa
pracy, ale wyraźnie skonkretyzował zakres owego naruszenia. Po przeprowadzeniu
uzupełniającego postępowania dowodowego Sąd drugiej instancji ustalił, że ,,na
pewno nie można stwierdzić", iżby stanowisko kasjera było niżej wynagradzane, cho-
ciaż jego praca jest ,,pracą bardziej uciążliwą niż praca kontrolera", więc zmiana ro-
dzaju pracy, jako niekorzystna dla skarżącej, pełniącej wówczas związkową funkcję,
wymagała zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej, którego to wymagania
pozwany pracodawca nie spełnił wbrew nakazowi art. 32 ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Poza tym
pozwany bezzasadnie - zdaniem Sądu - powoływał się na art. 6 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), gdyż do zastosowania tego przepisu, podobnie jak i
całej ustawy, nie wystarczy ,,dokonanie zmian organizacyjnych", lecz konieczne jest
ponadto ,,ograniczenie zatrudnienia", które w przedmiotowej sprawie nie miało miejs-
ca. Potwierdzając więc pośrednio ustalenie Sądu pierwszej instancji, że pozwany
przeprowadzał zmiany organizacyjne, które w celu ułatwienia klientom dostępu do
usług bankowych miały zwiększyć liczbę kasjerów, a ograniczyć liczbę czy wręcz
zrezygnować z zatrudniania kontrolerów, Sąd Wojewódzki nie zastosował jednak
przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., gdyż w okolicznościach sprawy nie do-
patrzył się u pozwanego równoczesnego ,,ograniczenia zatrudnienia", co oznacza, iż
bilansował je w odniesieniu do całego zakładu pracy, a nie wobec zawodowej grupy
kontrolerów, która bez wątpienia ulegała stopniowej redukcji (z czterech do dwóch, a
następnie do jednej osoby, zaś od 1 lipca 1998 r., czyli po wydaniu zaskarżonego
wyroku, pozwany zrezygnował w ogóle - według oświadczenia zawartego w odpo-
wiedzi na kasację - z zatrudniania kontrolerów).

Sposób rozumienia przesłanki ,,ograniczenie zatrudnienia", a w konsekwencji
rodzaj kwalifikacji prawnej ustalonych okoliczności faktycznych sprawy, nie były jed-
nak przedmiotem zarzutów skargi kasacyjnej, więc niezależnie od nasuwających się
wątpliwości nie będą dalej analizowane, gdyż rozpoznanie kasacji następuje w gra-
niach jej zarzutów i ich uzasadnienia, a z urzędu bierze się pod rozwagę jedynie nie-
ważność postępowania (art. 39311 KPC). Dla potrzeb rozpoznania kasacji należy
zatem założyć, że skarżącej dokonano na podstawie ogólnego przepisu art. 42 KP
wypowiedzenia zmieniającego, które było merytorycznie uzasadnione dokonywanymi
przez pozwanego przekształceniami organizacyjnymi, natomiast pracodawca nie
dysponował uprzednią zgodą zarządu zakładowej organizacji związkowej, chociaż ze
względu na członkostwo pracownicy w tym organie przedstawicielskim powinien on
zgodzić się na powierzenie jej bardziej uciążliwej pracy kasjera zamiast kontrolera.
Co prawda Sąd Wojewódzki nie zbagatelizował niedopełnienia przez pracodawcę
tego rygoru ustawy o związkach zawodowych i za jego naruszenie zasądził odszko-
dowanie z art. 471 KP, lecz równocześnie ciężaru owego naruszenia nie eksponował
i za przesłankę decydującą o oddaleniu dalej idącego żądania pozwu uznał w oko-
licznościach sprawy zachowanie skarżącej, które ocenił jako niezgodne z art. 8 KP.
Sąd Wojewódzki stwierdził bowiem, że skoro skarżąca nie chce i według przedsta-
wionego pracodawcy zaświadczenia lekarskiego nie jest w stanie wykonywać pracy
na stanowisku kasjera, to nie może żądać przywrócenia do pracy na stanowisku
kontrolera, gdyż do jego obowiązków należy między innymi zastępowanie kasjera.
Żądanie skarżącej stanowi więc w istocie próbę wymuszenia na pracodawcy ograni-
czeń zakresu jej pracowniczych obowiązków w porównaniu z innymi kontrolerami, co
naruszałoby zasady współżycia społecznego.

Powyższy pogląd wymaga rozszerzenia w tym sensie, że kryterium oceny żą-
dania skarżącej jest w okolicznościach sprawy przede wszystkim druga z klauzul ge-
neralnych przewidzianych w art. 8 KP, tj. klauzula społeczno-gospodarczego przez-
naczenia prawa. Możliwość domagania się przywrócenia do pracy ,,na poprzednich
warunkach" już przez nazwę roszczenia wskazuje na jego społeczno-gospodarczy
cel odzyskania ,,dotychczasowego" miejsca pracy, z uwzględnieniem nie tylko przypi-
sanych do niego uprawnień, ale również pracowniczych obowiązków. Sprzeczna ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa przywrócenia do pracy jest więc
próba uczynienia z tego prawa użytku w sytuacji, gdy zainteresowany nie chce i ze
względów zdrowotnych nie może już na danym stanowisku wykonywać części jego
normalnych zadań, polegającej na okresowym zastępowaniu pracownika zatrudnio-
nego na innym, choć funkcjonalnie powiązanym stanowisku. W takiej sytuacji cho-
dziłoby w gruncie rzeczy o przywrócenie do pracy ,,na częściowo zmienionych wa-
runkach", wobec czego uwzględnienie podobnego żądania byłoby niedopuszczalną
ingerencją w sferę kompetencji pracodawcy do organizowania procesów pracy, pole-
gającego w szczególności na ,,rozpisaniu" statutowych zadań zakładu pracy na czyn-
ności realizowane w ramach poszczególnych stanowisk roboczych.

W tej sytuacji nie ma właściwie potrzeby bliższej oceny żądania skarżącej z
punktu widzenia jego zgodności z zasadami współżycia społecznego. Na tej płasz-
czyźnie nie sposób jednak powstrzymać się przed wyrażeniem sprzeciwu wobec
postawy traktującej ofertę pracy na stanowisku kasjera wyłącznie w kategoriach
zawodowej ,,degradacji" czy zgoła ,,naruszenia ludzkiej i pracowniczej godności". Na
trudną i odpowiedzialną pracę kasjera spogląda więc skarżąca z poczuciem wyższo-
ści, by nie powiedzieć z pogardą, co zdumiewa tym bardziej, że od tego stanowiska
rozpoczęła pracę w pozwanym Banku. Taka postawa nie gwarantowała należytej
współpracy z kasjerem, nie mówiąc już o okresowym jego zastępowaniu nawet w
sytuacji, gdyby skarżąca mogła zostać przywrócona do pracy na stanowisku kontro-
lera, a pozwany zdecydował się na utrzymywanie choćby jednego takiego stanowis-
ka w swej strukturze organizacyjnej. Skarżąca nie brała zresztą w ogóle pod uwagę
interesów pracodawcy związanych z koniecznością przekształcania tej struktury z
korzyścią dla jego klientów i postanowiła bronić stanowiska kontrolera jedynie ze
względu na przynależność do Komitetu Założycielskiego zakładowej organizacji
związkowej. Komitet podzielił bowiem pogląd skarżącej, że pracodawca chce ją
,,zdegradować" do roli kasjera, co można by traktować jedynie jako nietakt wobec
członków załogi zatrudnionych na takich stanowiskach.

W zaskarżonym wyroku nie doszło więc do naruszenia art. 8 KP. Dokonany
przez skarżącą wybór roszczenia o przywrócenie do pracy został w świetle klauzul
generalnych z tego przepisu słusznie zakwestionowany, co Sądowi Wojewódzkiemu
- również na tle art. 45 § 3 KP - dawało kompetencję do zasądzenia z urzędu alter-
natywnego roszczenia odszkodowawczego (art. 4771 § 2 KPC).

Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł jak w
sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: