Wyrok z dnia 23 stycznia 1998 r.
I PKN 500/97

Pozostanie pracownika w sądzie jako świadka po złożeniu zeznań na żą-
danie pełnomocnika procesowego w celu złożenia uzupełniających zeznań lub
konfrontacji z innymi świadkami, jest okolicznością usprawiedliwiającą jego
nieobecność w zakładzie pracy w związku z wezwaniem do sądu, a tym samym
wyłączającą przypisanie mu winy i stosowanie wobec niego kary porządkowej
(art. 108 i art. 111 KP).

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski,
Adam Józefowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Ewy S. i Marii M. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej w B. o uchylenie
kar porządkowych, na skutek kasacji powódek od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 24 czerwca 1997 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Biskupcu z dnia 26 marca 1997 r. [...] w ten sposób, że uchylił zastosowane w sto-
sunku do Ewy S. i Marii M. kary porządkowe nałożone przez dyrektora Zespołu
Opieki Zdrowotnej w B. pismami z dnia 18 lutego 1997 r.

U z a s a d n i e n i e

Powódki Ewa S. i Maria M. wystąpiły z powództwem przeciwko Zespołowi
Opieki Zdrowotnej w B. o uchylenie kar porządkowych. W uzasadnieniu pozwu po-
dały, że w dniu 4 lutego 1997 r. składały zeznania w charakterze świadków w Sądzie
Rejonowym w Biskupcu [...]. Po tej czynności pozostały nadal w Sądzie na prośbę
pełnomocników i nie powróciły do zakładu pracy. Pozwany nałożył na powódki kary
porządkowe w postaci upomnienia na Ewę S. i nagany na Marię M., a sprzeciwy ich
zostały odrzucone.

- 2 -

Pozwany zakład pracy wniósł o oddalenie powództwa. W odpowiedzi na po-
zew twierdził, że powódki powinny powrócić do miejsca pracy po złożeniu zeznań.
Nakładając kary porządkowe, kierował się interesem zakładu pracy i utrzymaniem
dyscypliny pracowniczej.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Biskupcu wyrokiem z dnia 26 marca 1997 r. [...]
oddalił powództwo i zasądził od powódek na rzecz pozwanego po 50 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu. Sąd Rejonowy ustalił, że powódki, jako lekarki są pracow-
nicami pozwanego. Ewa S. jest kierownikiem przychodni rejonowej, a Maria M. star-
szym asystentem oddziału wewnętrznego. Dnia 4 lutego 1997 r. powódki rozpoczęły
pracę o godz. 725 i miały pracować do godziny 15oo. Powódka Ewa S. złożyła zezna-
nia [...] o godz. 13oo, a powódka Maria M. skończyła składanie zeznań przed godz.
14oo. Przewodniczący składu sędziowskiego poinformował powódki, że nie mają
obowiązku pozostania w Sądzie, a na pytanie czy mogą pozostać na sali rozpraw,
przewodniczący udzielił informacji, że posiedzenie jest jawne. Powódki pozostały na
sali sądowej, przy czym Maria M. około godz. 16oo opuściła gmach sądu, albowiem
przyjechała po nią karetka pogotowia. Posiedzenie sądowe zamknięto około godz.
17oo. Powódki złożyły pisemne wyjaśnienia dyrektorowi na jego żądanie, w których
podały, iż w Sądzie pozostały na prośbę i do dyspozycji pełnomocników powódki [...].
W dniu 18 lutego 1997 r. pozwany wymierzył powódkom kar porządkowych za to, że
w dniu 4 lutego 1997 r. nie stawiły się do pracy po zwolnieniu ich przez Sąd. W dniu
21 lutego 1997 r. powódki złożyły sprzeciwy, które pracodawca odrzucił w dniu 7
marca 1997 r. po rozważeniu stanowiska Terenowego Oddziału Ogólnopolskiego
Związku Zawodowego Lekarzy w B.
Zdaniem Sądu Rejonowego powództwa nie zasługują na uwzględnienie, gdyż
powódki nie wykazały, w myśl art. 300 KP w związku z art. 6 KC, że zastosowanie
kary nastąpiło z naruszeniem prawa (art. 112 § 1 KP). Pozwany nie uchybił przepi-
som prawa wpisując w pismach o ukaraniu 1996 r., zamiast 1997 r., skoro wydarze-
nie związane z rozprawą miało miejsce 4 lutego 1997 r. Jest to oczywista omyłka
pisarska. Powódkom postawiono zarzut nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy
po złożeniu zeznań w sądzie, bowiem powinny powrócić do zakładu, zwłaszcza, że
był to zwykły dzień roboczy. Po złożeniu zeznań między godz. 13 a 14 mogły wyko-
nywać dalsze obowiązki pracownicze. Wymieniona przez nie przyczyna (prośba peł-

- 3 -

nomocników) nie może ostać się, gdyż powódki powinny udać się do miejsca pracy.
Stanowisko powódek, pomimo iż poparte pismami pełnomocników procesowych [...],
dotyczące przyczyny pozostania w gmachu sądu, stanowi zdaniem Sądu Rejonowe-
go, jedynie nieuzasadnioną polemikę z przytoczonymi wyżej argumentami. Zarzut
szykany pracowników z uwagi na treść ich zeznań, podyktowany odwetem praco-
dawcy jest - w ocenie Sądu Rejonowego - nieuzasadniony. Powództwa z braku
przesłanek z art. 112 KP podlegają oddaleniu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem
z dnia 24 czerwca 1997 r. [...] oddalił apelacje powódek i zasądził od nich na rzecz
pozwanego po 25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą. Sąd II
instancji uznał, że apelacja powódek jest bezzasadna, gdyż ustalenia Sądu I-ej
instancji znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym, przy ocenie
którego Sąd nie przekroczył granic zakreślonych w art. 233 § 1 KPC. Ponadto Sąd
Wojewódzki uznał, że Sąd I instancji starannie przeprowadził postępowanie dowo-
dowe i dokonał prawidłowych ustaleń, wszechstronnie rozważył wszystkie okoliczno-
ści sprawy i po wnikliwej ocenie dowodów wyprowadził trafne wnioski co do sposobu
rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Wojewódzki podzielił pogląd Sądu I instancji, że zasto-
sowanie przez pracodawcę wobec obu powódek kar porządkowych było uzasadnio-
ne, gdyż powódki dopuściły się zawinionego naruszenia ustalonego porządku pracy.
Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że wina zachodzi, gdy pracownik rozmyślnie popełnił czyn
sprzeczny z ustalonym porządkiem lub gdy czyn zostanie popełniony nieumyślnie.
Wina jako przesłanka odpowiedzialności porządkowej oznacza negatywną ocenę
stosunku pracownika do faktu naruszenia obowiązków pracowniczych. Ponadto
uznał za nietrafny zarzut błędnej wykładni § 1 i § 6 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nie-
obecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. Nr 60,
poz. 281). Pozostanie przez powódki w Sądzie po złożeniu zeznań w charakterze
świadków i po uzyskaniu od Sądu informacji, iż takiego obowiązku nie mają, nie mie-
ści się w warunkach, określonych w § 6 rozporządzenia. Ponadto od uznania praco-
dawcy zależy, czy nieobecność w pracy uznać za usprawiedliwioną. Sądy obu ins-
tancji podzieliły ocenę pozwanego, że powódki dopuściły się naruszenia ustalonego
porządku. Z tego względu Sąd Wojewódzki oddalił apelację powódek.

- 4 -

Od powyższego wyroku Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 24 czerwca
1997 r. pełnomocnik powódek wniósł kasację, w której zarzucił zaskarżonemu wyro-
kowi naruszenie prawa przez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię:
1) art. 108 KP na skutek uznania, że powódki dopuściły się zawinionego na-
ruszenia ustalonego porządku pracy;
2) § 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r.
przez uznanie, iż "czas niezbędny" do stawienia się na wezwanie sądu nie obejmuje
pozostawania powódek jako świadków w sądzie na skutek polecenia pełnomocników
strony powodowej;
3) § 1 powołanego rozporządzenia na skutek uznania, iż pozostawanie powó-
dek w sądzie po złożeniu zeznań nie jest okolicznością usprawiedliwiającą nieobec-
ność w pracy.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku
Sądu I instancji oraz orzeczenie co do istoty sprawy przez uchylenie kar porządko-
wych i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódek kosztów procesu za wszystkie
instancje, ewentualnie o uchylenie wymienionych wyroków i przekazanie sprawy Są-
dowi I instancji do ponownego.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Zarzuty kasacji są trafne i uzasadnione. Stosownie bowiem do przepisu art.
108 i art. 111 KP przesłanką odpowiedzialności porządkowej jest wina pracownika i
bezprawność jego zachowania, powodująca naruszenie obowiązków pracowniczych.
W ustalonym przez Sądy obu instancji stanie faktycznym sprawy nie można - w oce-
nie Sądu Najwyższego - przypisać obu powódkom winy i naruszenia ustalonego po-
rządku pracy. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lipca 1990 r., I PRN 26/90 (OSP
1991 z. 4 poz. 90) wyjaśnił, że wina pracownika z reguły będzie występowała w for-
mie winy umyślnej, choć nie można wykluczyć także winy nieumyślnej. Bezprawność
natomiast należy oceniać nie tylko poprzez obowiązujące przepisy, ale także poprzez
prawnie skuteczne polecenia przełożonych. Jednakże tylko niewykonanie przez
pracownika polecenia służbowego dotyczącego pracy, może być zakwalifikowane
jako naruszenie ustalonego porządku, o którym mowa w art. 108 § 1 KP i które może

- 5 -

stanowić podstawę do wymierzenia pracownikowi kary regulaminowej.
Powódki, jako lekarki bez wykształcenia prawniczego, nie miały znajomości
przepisów postępowania sądowego w stopniu wystarczającym do oceny prawnej
sytuacji, w której Sąd orzekający wyraził zezwolenie im na pozostanie w sądzie, a
wykonujący swe funkcje zawodowo pełnomocnicy procesowi stron zalecili im pozos-
tanie w sądzie, bo mogą być jeszcze potrzebne do złożenia uzupełniających zeznań
lub konfrontacji z innymi świadkami. Zalecenie pełnomocników procesowych nie było
bezzasadne, gdyż - jak wynika z akt sprawy - powódki nie uniknęły powtórnego wez-
wania do sądu i dodatkowego składania uzupełniających zeznań. Ponadto kierownik
zakładu pracy nie wydawał powódkom żadnych poleceń służbowych w związku z ich
stawiennictwem w sądzie co do pracy w tym dniu. Dlatego nie można uznać, że po-
wódki naruszyły polecenia pracodawcy, dotyczące ustalonego porządku pracy. W tej
sytuacji - zdaniem Sądu Najwyższego - nie można podzielić poglądów Sądów obu
instancji, że zastosowanie przez pracodawcę wobec powódek kar porządkowych
było uzasadnione z tego powodu, że powódki dopuściły się zawinionego naruszenia
ustalonego porządku pracy. W tych okolicznościach pracodawca nadmiernie gorliwie
i bez wnikliwości wykorzystał przysługujące mu nieobligatoryjne uprawnienia do na-
kładania kar porządkowych na pracowników przebywających poza zakładem pracy
na skutek wezwania do sądu w celu złożenia zeznań w sprawie, w której był stroną
pozwaną. Przepis § 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15
maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz
udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. Nr 60, poz. 281) zobowiązuje
pracodawcę do zwolnienia pracownika od pracy na czas niezbędny do stawienia się
na wezwanie sądu. Czas ten nie jest bliżej sprecyzowany w przepisach prawa i nie
może być ściśle określony, bo w każdym wypadku musi być dostosowany odpowied-
nio do sytuacji procesowej, wymagającej dokonania niezbędnych czynności proce-
sowych z osobą wezwaną do sądu. Skoro rozprawa sądowa w sprawie przedłużyła
się do godz. 17oo, istnieją podstawy do uznania, że obecność powódek w sądzie po
złożeniu zeznań mogła być jeszcze potrzebna ze względu na trwające czynności
sądu, a zatem usprawiedliwiona w związku z wezwaniem do sądu i przyczyną pozos-
tania powódek w sądzie. Zdaniem Sądu Najwyższego ustalony stan faktyczny
sprawy uzasadniał odmienną jego ocenę prawną, niż przyjęły w swych orzeczeniach

- 6 -

Sądy obu instancji. Pozostanie świadka w sądzie po złożeniu zeznań na żądanie
pełnomocnika procesowego w sprawie w celu złożenia uzupełniających zeznań lub
konfrontacji z innymi świadkami, jest okolicznością usprawiedliwiającą nieobecność
pracownika w zakładzie pracy w związku z wezwaniem do sądu, a tym samym wyłą-
czającą przypisanie mu winy i stosowanie wobec niego kary w trybie odpowiedzial-
ności porządkowej, o której mowa w art. 108 i art. 111 KP.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że uwzględnia-
jąc kasację należy na zasadzie art. 39313 KPC uchylić zaskarżony wyrok i na pods-
tawie art. 39315 w związku z art. 39319 i art. 386 § 1 KPC zmienić wyrok Sądu pierw-
szej instancji oraz orzec co do istoty sprawy, jak w sentencji.
========================================