Wyrok z dnia 19 stycznia 1998 r.
I PKN 488/97

Wejście w życie nowych przepisów, które nie przewidują określonego
uprawnienia nie pozbawia skutecznie nabytego w przeszłości uprawnienia pra-
cowniczego, jeżeli zmieniona regulacja nie zawiera wyraźnego przepisu dero-
gującego to uprawnienie.
Po wejściu w życie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.), dyrektor szkoły mógł
udzielić nauczycielowi mianowanemu obniżenia obowiązkowego wymiaru za-
jęć ze względu na stan zdrowia (art. 43 Karty Nauczyciela - Ustawa z dnia 26
stycznia 1982 r., Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zm.). Nowelizacja Karty Nauczyciela
ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz.U. Nr 87, poz. 396) nie spowodowała
utraty mocy udzielonego nauczycielowi obniżenia wymiaru zajęć.

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Elżbiety W. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w Z.G. o ustalenie, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze z dnia 25 sierpnia 1997 r. [...]

1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Zielonej Górze z dnia 25 czerwca 1997 r. [...] w ten sposób, że ustalił, iż
powódka jest uprawniona do korzystania z obniżenia wymiaru godzin zajęć obowiąz-
kowych zgodnie z pismem strony pozwanej z dnia 11 września 1995 r. [...]
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 10 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


- 2 -

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
sierpnia 1997 r. oddalił apelację powódki Elżbiety W. od wyroku Sądu Rejonowego w
Zielonej Górze z dnia 25 czerwca 1997 r. [...], oddalającego jej powództwo przeciwko
Szkole Podstawowej [...] w Z.G. o ustalenie prawa do dalszego korzystania z
obniżonego wymiaru dydaktycznych godzin pracy nauczyciela. Podstawę rozstrzyg-
nięcia Sądu Wojewódzkiego stanowiły następujące ustalenia. Orzeczeniem z dnia 11
września 1995 r. Obwodowej Komisji Lekarskiej d/s Inwalidztwa i Zatrudnienia
powódka została zakwalifikowana okresowo (do września 1998 r.) - do III grupy in-
walidów w związku z chorobą zawodową. W związku z tym dyrektor pozwanej szkoły
pismem z 11 września 1995 r. obniżył powódce o 5 godzin tygodniowo wymiar dy-
daktycznych zajęć obowiązkowych na okres od dnia 1 września 1995 r. do dnia 30
września 1998 r. Natomiast pismem doręczonym w dniu 12 maja 1997 r. dyrektor
pozwanej zawiadomił powódkę, że w związku z nowelizacją z dnia 14 czerwca 1996
r. ustawy - Karta Nauczyciela straciły moc przepisy umożliwiające korzystanie z ob-
niżki wymiaru zajęć obowiązkowych ze względu na stan zdrowia nauczyciela, dlatego
od dnia 1 września 1997 r. będzie ją obowiązywało pensum w ilości 18 godzin
tygodniowo.
Na tle takich ustaleń Sąd Wojewódzki podzielił pogląd prawny wyrażony przez
Sąd Rejonowy, że ,,podlega wyłączeniu" prawo do udzielonej powódce zniżki
obowiązującego nauczyciela tygodniowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych,
ponieważ zniżki takiej udzielił dyrektor szkoły, który nie był organem uprawnionym do
dokonywania takich modyfikacji. Takim organem był wyłącznie organ bezpośrednio
nadzorujący szkołę, o czym wyraźnie stanowił zapis § 1 zarządzenia Ministra
Oświaty i Wychowania z dnia 26 października 1982 r. w sprawie upoważnienia or-
ganów bezpośrednio nadzorujących szkoły do obniżania obowiązkowego wymiaru
zajęć dydaktycznych (wychowawczych, opiekuńczych) nauczycieli oraz w sprawie
zasad podejmowania przez niektórych nauczycieli pracy w godzinach ponadwymia-
rowych (Dz. Urz. MOiW Nr 12, poz. 117, powoływanego dalej jako zarządzenie
MOiW z 26.10.1982 r.). Z tej regulacji Sąd Wojewódzki wywiódł, że powódka nigdy
nie nabyła prawa do korzystania z udzielonego jej obniżenia obowiązkowego wy-
miaru zajęć dydaktycznych, dlatego nie może korzystać z tego uprawnienia do końca
okresu udzielonej jej obniżki czasu pracy. Sąd drugiej instancji wskazał, że sądy są

- 3 -

związane treścią ustaw i aktów wykonawczych i nie mogą sankcjonować decyzji wy-
danych bezpodstawnie. Równocześnie już w dacie orzekania przez Sąd Rejonowy
obowiązywało nowe rozporządzenie wykonawcze Ministra Edukacji Narodowej z dnia
10 marca 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego
obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli (Dz. U. Nr 26, poz. 139), w którym
brak jest podstaw prawnych do domagania się takiej obniżki czasu pracy ze względu
na stan zdrowia nauczyciela. Dlatego Sąd Wojewódzki uznał, że nie było możliwe
nakazanie organowi nadzorującemu szkołę, jako organowi kompetentnemu na
podstawie poprzednio obowiązujących unormowań prawnych do udzielania sto-
sownych obniżek wymiaru obowiązującego czasu pracy, wydania z mocą wsteczną
decyzji o udzieleniu powódce zniżki godzin pracy ze względu na jej stan zdrowia.
W kasacji powódki podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną
wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 31 § 1 KP w związku z art. 7
ust. 1 i art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela i art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329) - przez przyjęcie, że
dyrektor szkoły nie był organem uprawnionym do udzielenia nauczycielowi zniżki
godzin zajęć obowiązkowych. Z treści tych przepisów wynika, że kompetencje or-
ganu nadzorującego szkołę przejął dyrektor szkoły, który reprezentuje pracodawcę w
stosunkach pracy z nauczycielami i jest podmiotem uprawnionym do dokonywania
wszelkich czynności prawnych w zakresie tych stosunków prawnych i do udzielenia
obniżki obowiązkowego tygodniowego wymiaru czasu pracy do końca spornego
okresu. Skoro brak stosownego uprawnienia dyrektora szkoły był jedynym uzasad-
nieniem nieuwzględnienia dochodzonego roszczenia, to skarżący domagał się
orzeczenia reformatoryjnego przez ustalenie prawa powódki do korzystania z
udzielonej jej zniżki godzin zajęć obowiązkowych do dnia 30 września 1998 r.

Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest uzasadniona.
Obniżenie powódce obowiązkowego tygodniowego wymiaru godzin dydak-
tycznych na czas trwania okresowego inwalidztwa zawodowego nastąpiło z powoła-
niem się na normę art. 43 Karty Nauczyciela (w brzmieniu obowiązującym, pomimo
skreślenia tego przepisu, do daty wejścia w życie ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o
zmianie ustawy - Karta Nauczyciela - Dz. U. Nr 87, poz. 396) oraz na przepisy za-

- 4 -

rządzenia MOiW z 26.10.1982 r. Przepis art. 43 ust. 1 Karty Nauczyciela umożliwiał
właściwemu ministrowi lub upoważnionemu przez niego organowi obniżenie nauczy-
cielowi, zatrudnionemu w pełnym wymiarze godzin, wymiaru godzin zajęć obowiąz-
kowych na czas określony lub do odwołania, m.in. ze względu na stan zdrowia nau-
czyciela. Warto zasygnalizować, że ani art. 43 ust. 1, ani ust. 4 tego przepisu,
wskazane jako ustawowe upoważnienie do wydania wskazanego zarządzenia, nie
zawierały delegacji ustawowej dla ówczesnego Ministra Oświaty i Wychowania do
wyznaczenia w drodze aktu wykonawczego organów upoważnionych do obniżania
wymiaru obowiązkowego czasu pracy nauczyciela. Można było zatem przyjąć, że
upoważnienie organów bezpośrednio nadzorujących szkoły - resortu oświaty i wy-
chowania - do obniżania wymiaru obowiązkowego czasu pracy ze względu na stan
zdrowia nauczycieli, wynikające z zarządzenia MOiW z 26.10.1982 r., miało cha-
rakter upoważnienia generalnego, które obowiązywało do czasu ustawowego prze-
jęcia kompetencji tego organu, dotyczących kształtowania przez dyrektora szkoły
treści indywidualnych nauczycielskich stosunków pracy. W tym zakresie kasacja
trafnie argumentowała, że konsekwentne przejęcie wszystkich kompetencji organu
nadzorującego szkołę w sferze indywidualnych stosunków pracy nauczycieli przez
dyrektora szkoły wynikało z dyspozycji art. 97 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o
systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425 ze zm.). W szczególności - z mocy art. 39
ust. 3 tej ustawy - dyrektor szkoły jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych
w szkole nauczycieli, a zatem jest organem uprawnionym do dokonywania wszelkich
czynności prawnych w materii indywidualnych nauczycielskich stosunków pracy.
W konsekwencji powyższego dyrektor pozwanej szkoły udzielając powódce w
dniu 11 września 1995 r. obniżki obowiązkowego tygodniowego wymiaru godzin za-
jęć dydaktycznych korzystał z kompetencji kierownika szkoły, tj. organu uprawnione-
go do wprowadzania takiej okresowej modyfikacji treści stosunku pracy nauczyciela
mianowanego, ponieważ przejął na podstawie wskazanych regulacji prawnych kom-
petencje organu bezpośrednio nadzorującego szkoły. Dlatego należało przyjąć, że
powódka jest uprawniona do korzystania z udzielonego jej obniżenia wymiaru godzin
zajęć dydaktycznych do końca okresu, na który zniżka została udzielona, tj. do dnia
30 września 1998 r.
Równocześnie fakt, że Karta Nauczyciela , poczynając od wejścia w życie

- 5 -

ustawy zmieniającej z dnia 14 czerwca 1996 r., nie przewiduje ustawowych możliwo-
ści obniżania obowiązkowego wymiaru godzin dydaktycznych ze względu na stan
zdrowia nauczycieli, nie przekreśla nabytego przez nauczyciela uprawnienia do ko-
rzystania ze skutecznie uzyskanej okresowej obniżki wymiaru czasu pracy. W
utrwalonej judykaturze zasadnie przyjmuje się, że samo wejście w życie nowych
przepisów, które nie przewidują już określonego uprawnienia, nie przekreśla obo-
wiązującego waloru prawnego uprawnienia skutecznie nabytego w przeszłości, co
wynika z dalszego działania przepisów poprzednio obowiązujących w zakresie, w
którym spowodowały one skuteczne nabycie prawa podmiotowego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 grudnia 1993 r., I PRN 124/93, OSNC 1994 z. 9 poz. 183).
Pozbawienie takiego uprawnienia mogłoby wynikać wyłącznie z wyraźnej regulacji
ustawowej, której brakuje w odniesieniu do rozpoznawanej kwestii. W żadnym wy-
padku ustawowej normy derogującej nabyte skutecznie uprawnienie powódki nie
można wywodzić [...] z dyspozycji art. 3 i 8 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmia-
nie ustawy - Karta Nauczyciela. Przepis art. 3 tej ustawy, skreślający art. 2 ustawy
zmieniającej z dnia 5 czerwca 1992 r., który przewidywał dalsze obowiązywanie art.
43 Karty Nauczyciela, nie regulował kwestii intertemporalnych, które powodowałyby
pozbawienie skuteczności nabytych uprawnień do obniżonego wymiaru godzin zajęć
dydaktycznych nauczyciela ze względu na stan zdrowia. Natomiast norma art. 8
ustawy z 14 czerwca 1996 r., która znajduje zastosowanie do spraw nie zakończo-
nych do dnia wejścia w życie tej ustawy, nie mogła mieć zastosowania do uprawnie-
nia podmiotowego skutecznie nabytego, tj. do sprawy zakończonej na podstawie
poprzednio obowiązujących regulacji ustawowych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł reformatoryjnie na podsta-
wie art. 39315 KPC.
========================================