Wyrok z dnia 19 stycznia 1998 r.
I PKN 477/97

1. Nadużycie korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego
może być kwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków
pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 KP w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 2 lu-
tego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw,
Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.).
2. Rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 52 KP jest wadliwe, jeżeli
wskazana w nim data rozwiązania umowy o pracę poprzedza dzień złożenia
oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy.

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Katarzyny C. przeciwko Danucie N. o przywrócenie do pracy, na skutek
kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, z dnia 19 czerwca 1997 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpozna-
nia.


U z a s ad n i e n i e

Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł kasację od prawomocnego wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 19
czerwca 1997 r. [...] wydanego w wyniku pozwu Katarzyny C. przeciwko Danucie N.
o przywrócenie do pracy. Zarzucił naruszenie prawa materialnego - art. 52 § 1 pkt 1
KP przez niewłaściwe jego zastosowanie oraz naruszenie przepisów postępowania -
art. 231 i 233 § 1 KPC. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu

- 2 -

Rejonowego-Sądu Pracy w Bytomiu z dnia 11 marca 1997 r. [...] i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Powódka dochodziła przywrócenia do pracy, wypłacenia wynagrodzenia za
pierwsze 35 dni czasowej niezdolności do pracy oraz ustalenia zawarcia umowy na
czas próbny. Powódka była zatrudniona od 1 kwietnia 1996 r. u pozwanej w Sklepie
Wielobranżowym w B. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nie określony
jako ekspedientka. Od dnia 4 czerwca 1996 r. była niezdolna do pracy w związku z
ciążą, a lekarz zalecał, że "chory powinien leżeć". Zwolnienie lekarskie stwierdzało
niezdolność do pracy przez okres 21 dni. Pozwana przeprowadziła kontrolę sposobu
wykorzystania zwolnienia lekarskiego przez powódkę. Stwierdziła, że w dniach tej
kontroli powódka była nieobecna w domu. Kontrolę przeprowadził także Zakład
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w T.G. i potwierdził nieobecność powódki w tym
czasie. Decyzją z dnia 27 czerwca 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych poz-
bawił powódkę prawa do zasiłku chorobowego za okres od 4 czerwca 1996 r. do 24
czerwca 1996 r. Pozwana rozwiązała z powódką umowę o pracę bez wypowiedzenia
z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, wręczając jej w dniu 15
lipca 1996 r. pismo rozwiązujące umowę o pracę z datą wsteczną, tj. od dnia 14
czerwca 1996 r. W dniu 1 lipca 1996 r. powódka odwołała się od decyzji ZUS
pozbawiającej ją prawa do zasiłku chorobowego, który pismem z dnia 10 paździer-
nika 1996 r., a więc już po rozwiązaniu umowy o pracę, powiadomił ją o przywróce-
niu prawa do zasiłku. Powódka odwołała się również od dokonanego rozwiązania
umowy o pracę do Sądu, kierując pozew z żądaniem przywrócenia do pracy oraz z
innymi roszczeniami.
Wyrokiem z dnia 11 marca 1997 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bytomiu [...]
ustalił, że umowa o pracę pomiędzy stronami trwała od 1 kwietnia 1996 r. do 15 lipca
1996 r., a w pozostałej części powództwo oddalił. Sąd uznał, że powódka ciężko
naruszyła podstawowy obowiązek pracowniczy, wykorzystując zwolnienie lekarskie
w sposób niezgodny z jego celem. Sąd uznał, że skoro powódka naruszyła
podstawowy obowiązek pracowniczy, dając podstawę do rozwiązania z nią umowy o
pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 KP, to tym samym utraciła prawo do wynagrodzenia
za pierwsze 35 dni choroby na podstawie art. 92 § 3 pkt 2 KP, skoro utrata prawa do
wynagrodzenia następuje według zasad ustalonych dla zasiłków chorobowych. Wo-

- 3 -

bec tego, że pozwana nieprawidłowo rozwiązała umowę o pracę z powódką w dniu
15 lipca 1996 r. z datą wsteczną tj. z dniem 14 czerwca 1996 r. Sąd ustalił, że sto-
sunek pracy trwał do dnia 15 lipca 1996 r. Od tego wyroku apelację do Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wniosła powódka.
Podniosła, że pracodawca bezprawnie rozwiązał z nią umowę o pracę w okresie
ciąży, przyjmując iż w czasie zwolnienia lekarskiego nie dostosowała się do zaleceń
lekarza i nie przebywała w tym okresie w domu. Powódka zaprzeczyła, aby naduży-
wała zwolnienia lekarskiego, stwierdziła, że wychodziła z domu w czasie zwolnienia
lekarskiego wyłącznie tylko, aby skorzystać z porady lekarza bądź w celu przepro-
wadzenia koniecznych badań lekarskich. Podniosła, że przywrócono jej prawo do
zasiłku chorobowego.
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 1997 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Katowicach oddalił apelację. Sąd drugiej instancji uznał, że
pozwana zasadnie rozwiązała z powódką umowę o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1
KP. Nadużycie świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest zdaniem Sądu Woje-
wódzkiego równoznaczne z naruszeniem obowiązków pracowniczych. Powódka
według Sądu nie wykazała, że jej wyjścia z domu były wymuszane koniecznością
przeprowadzenia badań lekarskich. Za bez znaczenia uznał Sąd powoływanie się
przez powódkę na fakt późniejszego przywrócenia jej prawa do zasiłku chorobowego
przez ZUS.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zaskarżony wyrok wydany został z
rażącym naruszeniem prawa materialnego oraz przepisów o postępowaniu. Według
jego oceny w postępowaniu powódki brak jest ustawowych znamion ciężkiego naru-
szenia podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 KP,
a odmienny w tym zakresie pogląd Sądu Wojewódzkiego, a także Sądu Rejonowego
stanowi rażące naruszenie tego przepisu przez błędne jego zastosowanie w
ustalonym stanie faktycznym. Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że Sąd dowol-
nie - z naruszeniem reguł postępowania określonych w art. 231 i 233 § 1 KPC -
przyjął domniemanie faktyczne, iż nieobecność powódki w miejscu zamieszkania w
dniach kontroli świadczy o zamiarze wykorzystywania zaświadczenia lekarskiego
niezgodnie z jego celem. Sądy orzekające obydwu instancji nie dokonały ustaleń,
gdzie znajdowała się powódka w okresach jej nieobecności w miejscu zamieszkania

- 4 -

i dowolnie przyjęły, że powódka nie stosowała się do zaleceń lekarza. Naruszenie
art. 52 § 1 pkt 1 KP wyraża się według Rzecznika Praw Obywatelskich w tym, że
prawidłowe zastosowanie tego przepisu wymaga przypisania pracownikowi ciężkiej
winy, albowiem zawarty w treści art. 52 § 1 pkt 1 KP zwrot o "ciężkim naruszeniu"
podstawowych obowiązków pracowniczych jest tożsamy z ciężką winą pracownika w
postaci złego zamiaru lub rażącego niedbalstwa. Wynikające z tego przepisu stop-
niowanie winy ma na celu wyłączenie dopuszczalności stosowania tego sposobu
niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę w przypadkach, w których wina pracow-
nika polega jedynie na "zwykłym" niedołożeniu staranności w wykonywaniu powie-
rzonych obowiązków lub na takim niestosowaniu się do poleceń pracodawcy doty-
czących pracy lub reguł postępowania obowiązujących w okresie choroby, w którym
nie ma ono cech działania umyślnego w złym zamiarze. Zdaniem Rzecznika Praw
Obywatelskich niestosowanie się powódki do zaleceń lekarzy dotyczących sposobu
zachowania się w okresie ciąży nie ma w ogóle cech działania wbrew poleceniom
pracodawcy skoro nie wydał on w tym zakresie powódce żadnych poleceń, a świad-
czyć może to jedynie o niefrasobliwym jej stosunku do nakazów zachowania się wy-
nikających z zaleceń lekarza. Postępowanie to, aczkolwiek naganne, nie ma jednak
cech ciężkiej winy w naruszeniu obowiązków pracowniczych. Rzecznik Praw Oby-
watelskich uważa, że na wykładnię art. 52 § 1 pkt 1 KP dokonaną przez Sądy istotny
wpływ miało dawne brzmienie przepisu, obowiązujące do nowelizacji Kodeksu w
1996 r. W myśl tego brzmienia tzw. "nadużywanie" zaświadczeń lekarskich o cza-
sowej niezdolności do pracy z powodu choroby traktowane było jako jedno ze zja-
wisk ustawowych postaci ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracow-
niczych. Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że obecna redakcja tego przepisu nie
daje podstaw do takich wniosków, skoro Kodeks nie zawiera ustawowej "typizacji"
zdarzeń uznanych za przyczynę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę, a czyn
przypisany pracownikowi i kwalifikowany jako ciężkie naruszenie podstawowych
obowiązków pracowniczych musi być oceniany na tle okoliczności konkretnego
przypadku. Rzecznik Praw Obywatelskich wywodzi także, iż drugą przesłanką do
zastosowania przepisu art. 52 § 1 KP jest naruszenie "podstawowych" obowiązków
pracowniczych. W tym zakresie ustawodawca wprowadził gradację obowiązków na
"obowiązki podstawowe" i obowiązki pozostałe nie posiadające tych cech. Obowią-

- 5 -

zek podstawowy to taki, którego naruszenie stwarza stan uniemożliwiający dalsze
kontynuowanie zatrudnienia nawet przez okres potrzebny do wypowiedzenia umowy
o pracę. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zachowanie powódki nie stwarzało
podstaw do takiej oceny dlatego, że z naruszeniem obowiązków podstawowych
wiąże się zazwyczaj zamach na istotne wartości, dobra lub interesy pracodawcy.
Konieczność wypłacania powódce wynagrodzenia za kilka dni niezdolności do pracy
nie może być poczytana za działania skierowane przeciwko istotnym interesom
pracodawcy, skoro nie zostało ustalone czy nieobecność w miejscu zamieszkania
może być poczytana za "nadużycie" uprawnień wynikających z zaświadczenia
lekarskiego, a ponadto ZUS przywrócił powódce uprawnienie do zasiłku chorobo-
wego. Brak tego elementu uniemożliwia zakwalifikowanie określonego zdarzenia
jako ustawową przyczynę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę z winy pra-
cownika. W postępowaniu powódki brak było działania na szkodę pracodawcy przy-
najmniej w granicach dającego się przypisać zamiaru. Postępowanie jej kwalifikuje
się niewątpliwie jako naruszenie reguł postępowania wyznaczających porządek
pracy i reguły zachowania się w czasie trwania stosunku pracy i uzasadniałoby
ewentualne zastosowanie regulaminowych środków dyscyplinujących. Rzecznik
Praw Obywatelskich podniósł także, iż przy ocenie czynu powódki należy wziąć
(całkowicie pominiętą przez Sądy) okoliczność, że w dacie rozwiązania umowy o
pracę pozostawała ona pod szczególną ochroną prawa. Zastosowanie art. 52 § 1 pkt
1 KP następowało więc na styku dwóch wartości chronionych przez prawo tj.
chroniących kobietę ciężarną i jej potomstwo oraz ustanowionych dla zabezpiecze-
nia porządku w procesie pracy. Prawidłowe zastosowanie art. 52 § 1 pkt 1 KP moż-
liwe byłoby zatem jedynie po wnikliwej analizie kolizyjnych względem siebie tych
wartości i wyprowadzenia z tej analizy właściwych wniosków. Zdaniem Rzecznika
Praw Obywatelskich analizy takiej Sąd orzekający z naruszeniem art. 231 i 233 § 1
KPC nie dokonał.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W nowym brzmieniu art. 52 § 1 pkt 1 KP (nadanym ustawą z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr

- 6 -

24, poz. 110 ze zm.) pominięto szczegółowe wymienienie przypadków ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, a w szczególności pominięto
taką kwalifikację "dokonania nadużyć w zakresie korzystania ze świadczeń z
ubezpieczenia społecznego lub innych świadczeń socjalnych". Nie oznacza to, że w
aktualnym stanie prawnym "nadużycie korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia
społecznego" nie może być uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiąz-
ków pracowniczych. Musi być ono jednak kwalifikowane jako takie naruszenie obo-
wiązków zarówno przedmiotowo jak i podmiotowo (wysoki stopień winy). Zresztą i w
poprzednim stanie prawnym ta przesłanka rozwiązania umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia z winy pracownika tak była rozumiana. Przykładowo w wyroku z dnia 13
listopada 1991 r., I PRN 51/91 (Służba Pracownicza 1992 nr 7-8 s. 26) Sąd Najwyż-
szy uznał, że stwierdzenie, iż pracownik utracił prawo do świadczeń z ubezpieczenia
społecznego i został zobowiązany do ich zwrotu nie oznacza jeszcze, iż doszło w
zakresie korzystania z nich do nadużycia uprawniającego pracodawcę do rozwią-
zania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 KP).
Kasacja słusznie więc podnosi, że Sądy obu instancji przyjęły, iż powódka ciężko
naruszyła podstawowe obowiązki pracownicze, bez dostatecznej analizy stanu
faktycznego w aspekcie popełnienia przez nią czynów, które można zakwalifikować
jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych ze względu na
rodzaj naruszonych obowiązków oraz stopień winy w tym naruszeniu.
Utrzymując się w zakresie zaskarżenia wyznaczonym wskazaną podstawą
kasacyjną (naruszenie art. 52 KP) należy stwierdzić, że kasacja jest uzasadniona z
innej jeszcze przyczyny. Rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło bowiem z datą
wsteczną (określenie skutku rozwiązującego około miesiąc wstecz w stosunku do
daty doręczenia pisma rozwiązującego). Ponieważ rozwiązanie umowy o pracę w
trybie art. 52 KP następuje w wyniku złożenia przez pracodawcę oświadczenia woli,
to jego skutek rozwiązujący zgodnie z prawem nie może być określony wstecznie
względem daty złożenia oświadczenia, gdyż żaden przepis na to nie pozwala. W
orzecznictwie kwestia ta nie budzi wątpliwości. Przykładowo w wyroku z dnia 26
maja 1986 r., I PR 38/86 (Służba Pracownicza 1987 nr 1 s. 30) Sąd Najwyższy
stwierdził, że do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia w rozumieniu art. 52 KP
dochodzi w następstwie stosownego oświadczenia woli pracodawcy. To oświad-

- 7 -

czenie nie ma charakteru deklaratoryjnego, stwierdzającego, że "coś" zaistniało w
przeszłości, lecz ma charakter stwierdzający dopiero ze skutkiem na przyszłość
nową sytuacją prawną (rozwiązanie stosunku pracy). Pracodawca nie może więc
skutecznie doprowadzić swoim oświadczeniem woli do rozwiązania z pracownikiem
umowy o pracę "z mocą wsteczną". Zgodnie z art. 61 KC w związku z art. 300 KP
oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę jest złożone z chwilą, gdy doszło do
pracownika w sposób pozwalający mu zapoznać się z jego treścią. Jednakże skutek
rozwiązujący takiego oświadczenia wynika z jego treści i następuje w dacie w niej
oznaczonej. Czym innym jest bowiem data złożenia oświadczenia woli, a czym
innym skutek rozwiązujący, który jest zgodny z treścią oświadczenia o rozwiązaniu.
Nie można więc tak jak to przyjął Sąd Rejonowy uznać, że rozwiązanie umowy
następuje w dacie złożenia oświadczenia woli, a nie w dacie określonej w
oświadczeniu pracodawcy (w tym zakresie nie ma bowiem takiego choćby przepisu
jak art. 49 KP, który przesuwa datę rozwiązania umowy o pracę w przypadku zasto-
sowania krótszego okresu wypowiedzenia). Jednakże takie oświadczenie woli pra-
codawcy o rozwiązaniu umowy o pracę w trybie art. 52 KP, które określa wsteczną
datę rozwiązania umowy względem daty złożenia oświadczenia jest już z tego po-
wodu wadliwe i sprzeczne z przepisami prawa pracy. Skutkiem tej wadliwości jest
możliwość skutecznego żądania przywrócenia do pracy (art. 56 KP).
Wobec powyższego należało uznać, że kasacja powoływała się na uspra-
wiedliwione podstawy i w wyniku jej uwzględnienia zaskarżony wyrok podlegał
uchyleniu na podstawie art. 39313 § 1 KPC, a sprawa przekazaniu do ponownego
rozpoznania.

N o t k a

W nie publikowanej dotychczas uchwale z dnia 6 października 1998 r., III ZP 31/98, Sąd
Najwyższy przyjął odmienne niż w tezie 2 stanowisko, że pisemne oświadczenie woli pracodawcy o
rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia nie musi wskazywać terminu ustania stosunku pracy,
który to skutek następuje zawsze w dacie dojścia oświadczenia do adresata w sposób umożliwiający
mu realne zapoznanie się z jego treścią (art. 61 KC w związku z art. 300 KP); złożenie oświadczenia
ze wskazaniem terminu przypadającego przed tą datą nie jest więc naruszeniem przepisów o
rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie (art. 56 § 1 KP).
========================================