Wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r.
I PKN 473/98

1. Jeżeli po wypowiedzeniu zmieniającym, od którego pracownik odwołał
się do sądu pracy, pracodawca dokonuje wypowiedzenia definitywnego, to za-
równo przy ocenie zasadności tego wypowiedzenia, jak i możliwości przywró-
cenia do pracy, należy uwzględniać prawomocny wyrok przywracający do
pracy na warunkach sprzed wypowiedzenia zmieniającego (art. 365 § 1 KPC).
2. Wyrok sądu pierwszej instancji uznający wypowiedzenie za bezsku-
teczne, jeżeli środki odwoławcze od niego zostały oddalone, a upłynął już
okres wypowiedzenia, wywołuje skutek przywracający do pracy (art. 45 § 1 KP).
3. Do pracownika będącego członkiem zarządu zakładowej organizacji
związkowej nie stosuje się art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładów pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz.
19 ze zm.) i zgodnie z art. 6 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 tej ustawy możliwe
jest dokonanie mu wyłącznie wypowiedzenia zmieniającego. Ochrona ta jednak
nie przysługuje w przypadku wyrażenia przez zarząd zakładowej organizacji
związkowej zgody na wypowiedzenie definitywne.
4. Zgoda zarządu zakładowej organizacji związkowej na wypowiedzenie
umowy o pracę jej członkowi może być odwołana tylko z zachowaniem warun-
ków z art. 61 KC.

Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca). Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 1998 r. sprawy z powództwa
Ewy F. przeciwko Powszechnej Spółdzielni Spożywców "S." w K. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku - Białej z dnia 10 czerwca 19098 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Oświęcimiu, wyrokiem z dnia 25 kwietnia 1995 r.
[...] oddalił powództwo Ewy F. przeciwko "S." Powszechnej Spółdzielni Spożywców w
K. o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Sąd Rejonowy ustalił, że
powódka była zatrudniona od 29 listopada 1978 r. na stanowisku sprzedawcy w
sklepie nr 11 w K., a następnie została przeniesiona do sklepu nr 31. W dniu 30
grudnia 1993 r. powódka otrzymała wypowiedzenie warunków pracy oraz płacy i w
nowych warunkach od 1 kwietnia 1994 r. podjęła zatrudnienie w kiosku nr 3 w K. Po-
wódka odwołała się od tego wypowiedzenia do sądu pracy i w dacie wydania wyroku
przez Sąd pierwszej instancji postępowanie to toczyło się. W dniu 14 grudnia 1994 r.
zarząd strony pozwanej postanowił zlikwidować kiosk nr 3 ze względu na jego nie-
rentowność. Pismem z 15 grudnia 1994 r. strona pozwana zawiadomiła zakładową
organizację związkową o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę z przy-
czyn dotyczących pracodawcy. Pismem z 29 grudnia 1994 r. Komisja Zakładowa
NSZZ "Solidarność", której członkiem była powódka, "przychyliła się" do decyzji za-
rządu strony pozwanej. W dniu 30 grudnia 1994 r. strona pozwana wypowiedziała
powódce umowę o pracę w związku z likwidacją kiosku nr 3 i brakiem możliwości
zatrudnienia na jakimkolwiek innym stanowisku pracy. Dodać należy, że Komisja
Zakładowa NSZZ "Solidarność" zajmowała w sprawie jeszcze inne stanowiska. W
szczególności w dniu 28 grudnia 1994 r. zaproponowała "wstrzymanie wypowiedze-
nia do czasu zakończenia poprzedniej sprawy". Już po dokonaniu wypowiedzenia,
ale w czasie biegu jego terminu, w dniu 13 stycznia 1995 r. Komisja Zakładowa, po-
wołując się na swoją uchwałę z tej samej daty, wniosła o "wycofanie wypowiedzenia".
Strona pozwana odpowiedziała wówczas pismem z 16 stycznia 1995 r., stwierdzając,
że wypowiedzenie jest "dokonane i skuteczne".
Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę było uza-
sadnione przyczynami ekonomicznymi (art. 10 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw,
Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Zakładowa organizacja związkowa nie zgłosiła
w terminie sprzeciwu, o jakim mowa w art. 10 ust. 3 tej ustawy. Wypowiedzenie było
więc skuteczne, a zmiana stanowiska organizacji związkowej nie wywarła skutku
prawnego.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej, wy-
rokiem z dnia 10 czerwca 1998 r. [...], zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w
uwzględnieniu rewizji powódki i przywrócił ją do pracy na stanowisko sprzedawcy w
sklepie nr 31, zasądzając wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Sąd
drugiej instancji zawiesił postępowanie do czasu zakończenia sprawy toczącej się z
odwołania od poprzedniego wypowiedzenia. Zakończyła się ona wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 1997 r., I PKN 324/97, oddalającym kasację strony
pozwanej od wyroku oddalającego rewizję strony pozwanej od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Oświęcimiu z dnia 15 maja 1996 r. [...], którym uznano za
bezskuteczne wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy z 30 grudnia 1993 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że powódka podlegała szczególnej ochronie trwałości
stosunku pracy. Ocenił, że do powódki nie miał zastosowania art. 10 ust. 3 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r., gdyż podlegała ona ochronie określonej w art. 5 ust. 3 i art.
6 tej ustawy. Wobec tego strona pozwana mogła dokonać powódce tylko wypowie-
dzenia zmieniającego, a więc wypowiadając definitywnie umowę o pracę naruszyła te
przepisy. Zdaniem Sądu drugiej instancji wyrok w poprzedniej sprawie, uznający wy-
powiedzenie zmieniające za bezskuteczne (ze stanowiska sprzedawcy w sklepie nr
31 na stanowisko sprzedawcy w kiosku nr 3) w istocie zmierzał do zniweczenia skut-
ków tego wypowiedzenia. Dlatego zdaniem Sądu drugiej instancji zgodnie z tym wy-
rokiem, należało powódkę przywrócić na stanowisko sprzedawcy w sklepie nr 31, a
nie na stanowisko sprzedawcy w kiosku nr 3. Sąd drugiej instancji nie podzielił pog-
lądu, że powódce należało jedynie zasądzić odszkodowanie wobec likwidacji kiosku
nr 3, gdyż uprawomocnienie się orzeczenia w poprzedniej sprawie otwiera powódce
drogę powrotu na stanowisko sprzedawcy w sklepie nr 31. Zasądzając wynagrodze-
nie za cały okres pozostawania bez pracy Sąd powołał się na art. 47 zdanie drugie
KP.
Od tego wyroku kasację wniosła strona pozwana. Zarzuciła naruszenie art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz.
234 ze zm.) oraz art. 6 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. przez przyjęcie przysługi-
wania powódce szczególnej ochrony, mimo wyrażenia przez zakładową organizację
związkową zgody na rozwiązanie z powódką umowy o pracę. Strona pozwana za-
rzuciła również naruszenie art. 45 § 1 KP, polegające na przywróceniu powódki na
inne stanowisko pracy niż zajmowane w dniu dokonania wypowiedzenia umowy o
pracę. Strona pozwana wskazała także naruszenie art. 47 § 2 KP w brzmieniu obo-
wiązującym do 2 czerwca 1996 r. i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy, bez odliczenia zasiłków z ubezpieczenia społecznego i zasiłków dla bez-
robotnych, które powódka pobierała. Strona pozwana zarzuciła też naruszenie prze-
pisów postępowania, tj. art. 366 KPC przez uwzględnienie żądania przywrócenia do
pracy na stanowisku sprzedawcy w sklepie nr 31, które to żądanie było przedmiotem
rozstrzygnięcia w poprzedniej sprawie. Podniosła też naruszenie art. 299 KPC przez
oddalenie wniosku o przesłuchanie przedstawiciela strony pozwanej przed Sądem
drugiej instancji. W uzasadnieniu kasacji strona pozwana podniosła, że wobec wyra-
żenia przez zakładową organizację związkową zgody na wypowiedzenie powódce
umowy o pracę nie podlegała ona szczególnej ochronie z art. 6, czy art. 10 ust. 3
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Strona pozwana uważa, że zgodnie z art. 45 § 1 KP
było możliwe wyłącznie przywrócenie powódki do pracy na stanowisku zajmowanym
w momencie wypowiedzenia (sprzedawca w kiosku nr 3). Orzekając o przywróceniu
do pracy na stanowisku w sklepie nr 31, zdaniem strony pozwanej, Sąd drugiej ins-
tancji naruszył zarówno art. 45 § 1 KP, jak i art. 366 KPC, gdyż orzekł o roszczeniu
już prawomocnie rozstrzygniętym. Strona pozwana zarzuciła, że Sąd drugiej instancji
nie poczynił ustaleń czy powódka w okresie pozostawania bez pracy otrzymywała
wynagrodzenie od innego pracodawcy lub pobierała zasiłki. Podniosła, że Sąd od-
dalając wniosek o przesłuchanie jej przedstawiciela pozbawił stronę pozwaną możli-
wości powoływania się na niemożność lub niecelowość przywrócenia powódki do
pracy (art. 45 § 2 KP) lub sprzeczność tego żądania ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa (art. 8 KP).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Najdalej idącym zarzutem kasacji jest zarzut naruszenia art. 366 KPC, czyli
zarzut naruszenia powagi rzeczy osądzonej wyroku wydanego w poprzedniej sprawie
toczącej się między stronami. Zarzut ten oznacza bowiem podniesienie nieważności
postępowania (art. 379 pkt 3 KPC). Jest on jednak bezzasadny. Zgodnie z art. 366
KPC wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w
związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko mię-
dzy tymi samymi stronami. Poza tożsamością rozstrzygnięcia w zakresie żądania,
konieczne jest więc istnienie tożsamości podstawy sporu. Jest oczywiste, że pods-
tawy sporu w obu rozpatrywanych między stronami sprawach były różne. Chodziło w
nich bowiem o dwa różne wypowiedzenia umowy o pracę, z powołaniem się na różne
okoliczności stanowiące ich przyczyny. Strona pozwana nie dostrzega, że zgodnie z
art. 365 § 1 KPC orzeczenie prawomocne wiąże wszystkie sądy. Po uprawomocnie-
niu się wyroku przywracającego powódkę do pracy w sklepie nr 31, wiązał on
wszystkie sądy, w tym przede wszystkim Sąd drugiej instancji rozpoznający niniejszą
sprawę. Związanie to powodowało, że Sąd ten w uwzględnieniu powództwa nie mógł
przywrócić powódki do pracy na warunkach sprzed wypowiedzenia definitywnego,
gdyż w ten sposób naruszyłby związanie wynikające z prawomocnego w tym mo-
mencie wyroku przywracającego powódkę do pracy w sklepie nr 31. W tej szczegól-
nej sytuacji nie może odnieść skutku, zasadniczo słuszny zarzut strony pozwanej, że
przywrócenie do pracy (art. 45 § 1 KP) dotyczy tylko przywrócenia na poprzednie, a
nie inne stanowisko (por. wyrok z dnia 29 lipca 1997 r., I PKN 217/97, OSNAPiUS
1998 nr 11, poz. 324). Sąd drugiej instancji prawidłowo uznał, że poprzedni wyrok w
istocie przywrócił powódkę do pracy na stanowisku sprzedawcy w sklepie nr 31.
Wprawdzie wyrok Sądu pierwszej instancji w tej poprzedniej sprawie uznał wypowie-
dzenie za bezskuteczne, a następnie zostały oddalone rewizja i kasacja strony poz-
wanej, ale nie można uznać aby w ten sposób doszło do wstecznego ubezskutecz-
nienia wypowiedzenia, a nie przywrócenia do pracy. Zasadą jest wprawdzie, że sądy
powinny z urzędu w miejsce żądanego uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, po
upływie okresu wypowiedzenia, orzec o przywróceniu do pracy (art. 45 § 1 KP - por.
wyrok z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 422/97, OSNAPiUS 1998 nr 20, poz. 600). Je-
żeli jednak upływ okresu wypowiedzenia nastąpi w postępowaniu przed drugą czy
trzecią instancją, to należy uznać, że skutek przywracający do pracy następuje także
poprzez oddalenie środków odwoławczych pozwanego pracodawcy z mocy tego
właśnie przepisu materialnoprawnego.
Zasadnie w kasacji został podniesiony zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 ustawy
o związkach zawodowych w związku z art. 6 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Sąd
drugiej instancji prawidłowo wywiódł, że w przypadku pracownika będącego człon-
kiem zarządu zakładowej organizacji związkowej (inaczej niż np. członka zakładowej
komisji rewizyjnej) nie stosuje się przy zwolnieniach indywidualnych art. 10 ust. 3
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., a zgodnie z art. 6 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 tej
ustawy możliwe jest wyłącznie dokonanie mu wypowiedzenia zmieniającego. Inaczej
mówiąc dokonanie takiemu pracownikowi wypowiedzenia definitywnego jest naru-
szeniem tych przepisów. Sąd drugiej instancji nie dostrzegł jednak, że szczególna
ochrona trwałości stosunku pracy członka zarządu zakładowej organizacji związko-
wej z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych ma charakter względny. Czyli,
że jest możliwe wypowiedzenie i rozwiązanie umowy o pracę z takim pracownikiem,
jeżeli zakładowa organizacja związkowa wyrazi na to zgodę. Zgoda zarządu zakła-
dowej organizacji związkowej na wypowiedzenie umowy o pracę członkowi tego za-
rządu uchyla ochronę, a więc także powoduje, że nie dotyczy go art. 6 ust. 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. W rozpatrywanej sprawie należy uznać, że zakładowa or-
ganizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy o pracę z powódką, a
tym samym została uchylona ochrona z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
Wymaga to jednak o wiele głębszej analizy niż uczynił to Sąd pierwszej instancji (Sąd
drugiej instancji tej kwestii nie rozważał), gdyż stanowisko zarządu zakładowej orga-
nizacji związkowej w przedmiocie rozwiązania umowy o pracę z powódką było
zmienne. W szczególności, o ile w momencie dokonania powódce wypowiedzenia
umowy o pracę, zgoda taka była wyrażona, o tyle w momencie rozwiązania stosunku
pracy (upływu okresu wypowiedzenia) zarząd zakładowej organizacji związkowej nie
wyrażał na to zgody. Z brzmienia art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
można wyprowadzić wniosek, że szczególna ochrona jest uchylona tylko wówczas,
gdy zgoda zarządu organizacji związkowej istnieje zarówno w momencie dokonania
wypowiedzenia, jak i w momencie rozwiązania stosunku pracy w wyniku tego wypo-
wiedzenia (por. np. uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 14 kwietnia 1994 r., I
PZP 59/93, OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 140). Inaczej mówiąc na podstawie treści
tego przepisu można by twierdzić, że zakładowa organizacja związkowa, która zgo-
dziła się na dokonanie wypowiedzenia członkowi zarządu, może skutecznie cofnąć tę
zgodę (odwołać) przed upływem okresu wypowiedzenia i w ten sposób spowodować
sprzeczność z prawem rozwiązania umowy o pracę. Pogląd ten jest jednak niesłusz-
ny. Wprawdzie zgoda zakładowej organizacji związkowej na wypowiedzenie (rozwią-
zanie) umowy o pracę członkowi zarządu nie jest w ścisłym tego słowa znaczeniu
oświadczeniem woli (czynnością prawną), ale wywiera wpływ i w ten sposób staje się
niejako elementem treści czynności prawnej rozwiązującej stosunek pracy. Zgoda
zakładowej organizacji związkowej wykazuje więc daleko idące podobieństwo do
zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej (art. 63 § 1 KC w związku z
art. 300 KP). Należy do niej więc stosować odpowiednio zasady dotyczące składania
i odwołania oświadczeń woli (art. 61 KC w związku z art. 300 KP). Jeżeli więc zakła-
dowa organizacja związkowa wyrazi pracodawcy zgodę na wypowiedzenie umowy o
pracę członkowi zarządu, to odwołanie tej zgody może nastąpić tylko wcześniej lub
równocześnie z dojściem tej zgody do pracodawcy. W niniejszej sprawie zakładowa
organizacja odwołała swoją zgodę na rozwiązanie umowy o pracę z powódką już po
dojściu tej zgody do pracodawcy, czyli w sposób nieskuteczny. Tym samym wypo-
wiedzenie powódce umowy o pracę i następnie jej rozwiązanie nie naruszało przepi-
sów o szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych).
Mimo słuszności tego zarzutu kasacyjnego, należy uznać, że zaskarżony wy-
rok odpowiada prawu (art. 39312 KPC). Wypowiedzenie powódce umowy o pracę
było bowiem nieuzasadnione (art. 45 § 1 KP). Przyczynę tego wypowiedzenia sta-
nowiło zlikwidowanie stanowiska pracy powódki w kiosku nr 3. Tymczasem powódka
znajdowała się w szczególnej sytuacji prawnej i faktycznej. Wypowiedziano jej wa-
runki pracy, zmieniając stanowisko ze sprzedawcy w sklepie nr 31, na sprzedawcę w
kiosku nr 3. Z jej powództwa toczyło się postępowanie sądowe o przywrócenie po-
przednich warunków pracy (stanowiska). Strona pozwana dokonując w tej sytuacji
kolejnego wypowiedzenia umowy o pracę, powinna uwzględniać, że postępowanie to
może zakończyć się przywróceniem powódki do pracy na stanowisko sprzedawcy w
sklepie nr 31. W tym specyficznym układzie przy ocenie zasadności wypowiedzenia
umowy o pracę, zarówno pracodawca, jak i Sądy powinny uwzględniać tę okolicz-
ność. Tym samym likwidacja kiosku nr 3 nie mogła być uznana za przyczynę uza-
sadniającą wypowiedzenie umowy o pracę powódki, gdyż przy tej ocenie należało
uwzględniać możliwość przywrócenia do pracy na stanowisko sprzedawcy w sklepie
nr 31. Po zapadnięciu w tej sprawie prawomocnego wyroku przywracającego po-
wódkę do pracy w tym sklepie okoliczność ta stała się tym bardziej znacząca, że wy-
nika ze związania prawomocnym wyrokiem sądowym (art. 365 § 1 KPC). W tej
szczególnej sytuacji Sąd drugiej instancji nie tylko mógł, ale nawet musiał przywrócić
powódkę do pracy w sklepie nr 31.
Powoduje to także bezzasadność zarzutów dotyczących braku możliwości
przywrócenia powódki do pracy na stanowisko sprzedawcy w sklepie nr 31 i zwią-
zanych z tym zarzutów dotyczących postępowania dowodowego. Postępowanie to
zmierzałoby bowiem w istocie do ubezskutecznienia prawomocnego wyroku sądo-
wego, co jest niemożliwe w świetle art. 365 § 1 KPC. Bezzasadny jest też zarzut ka-
sacji dotyczący naruszenia art. 45 § 2 KP, w zakresie dotyczącym braku możności
przywrócenia powódki na poprzednie stanowisko, gdyż powódka została przywró-
cona na stanowisko sprzedawcy w sklepie nr 31, a nie sprzedawcy w kiosku nr 3.
Zresztą zgodnie z art. 45 § 3 KP, do powódki art. 45 § 2 KP nie mógł być zastoso-
wany, a oddalenie powództwa, czy zasądzenie odszkodowania poprzez zastosowa-
nie art. 8 KP, nie ma żadnego uzasadnienia faktycznego i prawnego. Strona pozwa-
na zresztą nie wskazuje żadnej zasady współżycia społecznego, z którą miałoby po-
zostawać w sprzeczności przywrócenie powódki do pracy. Przesłuchanie przedsta-
wiciela strony pozwanej było więc zbędne (art. 227 KPC). Bezzasadny jest także za-
rzut kasacji dotyczący obniżenia powódce wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy, gdyż opiera się on na nowych twierdzeniach, których zgłaszanie w postępo-
waniu kasacyjnym jest niedopuszczalne, a w postępowaniu apelacyjnym może być
pominięte (art. 381 KPC).
Z tych względów kasacja strony pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39312 KPC.
========================================