Wyrok z dnia 24 listopada 1998 r.
I PKN 455/98

Przepis art. 411 KP ma zastosowanie jeżeli zarządzono likwidację praco-
dawcy, chyba że czynność ta jest nieważna lub pozorna.


Przewodniczący: SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 1998 r. sprawy z po-
wództwa Bożeny G. i Aliny S. przeciwko Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w G. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powódek od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 18 grudnia 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację i zasądził od powódek po 100 (sto) zł na rzecz strony poz-
wanej tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


W imieniu powódek Bożeny G. i Aliny S. wniesiona została kasacja od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia
18 grudnia 1997 r. [...], którym Sąd ten w wyniku ich apelacji zmienił wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Kozienicach z dnia 17 stycznia 1997 r. [...]. Zmieniając
wyrok Sądu Pracy, Sąd drugiej instancji zasądził od Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w G.
na rzecz Bożeny G. kwotę 1440 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
wypowiedzenie umowy o pracę oraz - z tego samego tytułu - na rzecz Aliny S. kwotę
1440 zł, oddalając ich apelację w zakresie dalej idącym.

Powódki Bożena G. i Alina S. wniosły o uznanie za bezskuteczne wypowie-
dzeń umowy o pracę oraz przywrócenie do pracy w Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w G.
W toku postępowania Sąd Pracy ustalił, że powódka Bożena G. była zatrudniona w
pozwanej Spółdzielni od 1969 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie określony
na stanowisku kasjera. Powódka Alina S. była zatrudniona od 1967 r., ostatnio na
stanowisku kierownika piekarni, na podstawie umowy na czas nie określony. Bożena
G. pełniła funkcję członka zarządu działającej na terenie zakładu Komisji Zakładowej
NSZZ ,,Solidarność", a Alina S. - przewodniczącej zarządu zakładowej organizacji
związkowej, ponadto od 1994 r. jest radną Rady Gminy w G. W dniu 16 czerwca
1996 r. decyzją Walnego Zgromadzenia Przedstawicieli Gminna Spółdzielnia ,,S.Ch."
w G. postawiona została w stan likwidacji. Likwidator Spółdzielni stwierdził koniecz-
ność rozwiązania z częścią pracowników stosunków pracy. Na 45 dni przed termi-
nem dokonania wypowiedzeń powiadomił o tym na piśmie zakładową organizację
związkową i Rejonowy Urząd Pracy w K. Komisja Zakładowa NSZZ ,,Solidarność"
wykazała gotowość podjęcia negocjacji, których wynikiem było porozumienie z dnia 8
sierpnia 1996 r. Porozumienie to podpisała między innymi Alina S. Uzgodniono, z
którymi osobami zostaną rozwiązane umowy o pracę i imiennie je wyszczególniono.
Poza tym do zwolnienia przewidziano jeszcze dwie osoby z administracji nie podając
ich nazwisk. Zgodnie z przyjętą strukturą organizacyjną Spółdzielnia miała nadal za-
trudniać 18 osób. Powódki Bożana G. i Alina S. z dniem 29 września 1996 r. otrzy-
mały wypowiedzenia umów o pracę za 3-miesięcznym wypowiedzeniem (rozwiązały
się one 31 grudnia 1996 r.) z powodu ,,braku możliwości zatrudnienia". W ocenie
Sądu Pracy likwidator pozwanej Spółdzielni dokonując zwolnień dostosował się do
trybu przewidzianego w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Likwi-
dator prawidłowo zawiadomił o konieczności rozwiązania stosunków pracy niektórych
pracowników organizację związkową i Kierownika Rejonowego Urzędu Pracy w K.
Zawarto również stosowne porozumienie pomiędzy przedstawicielami Komisji Zakła-
dowej NSZZ ,,Solidarność", a przedstawicielami likwidowanej Spółdzielni. Porozu-
mienie to uprawniało likwidatora do zwolnienia osób, które spełniały określone kryte-
ria. Likwidacja Spółdzielni uzasadniała potrzebę dokonania zmian organizacyjnych
zmierzających do zmniejszenia zatrudnienia. W stosunku do Bożeny G. była to likwi-
dacja jej stanowiska zgodnie z nową strukturą zatrudnienia, natomiast w stosunku do
Aliny S. faktyczny brak obowiązków.

Rozpoznając apelację powódek Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył
w szczególności co następuje. Bezsporne jest w sprawie, że decyzją Walnego Zgro-
madzenia Przedstawicieli Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w G. z dnia 16 czerwca 1996 r.
Spółdzielnia ta postawiona została w stan likwidacji. Powstała konieczność rozwią-
zania umów o pracę z częścią pracowników. Likwidator Spółdzielni zgodnie z treścią
art. 2 i art. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw o konieczności rozwiązania umów o pracę powiadomił zak-
ładową organizację związkową NSZZ ,,Solidarność" i Rejonowy Urząd Pracy w K.
Przewidziany w ustawie termin dla dokonaniach tych czynności został zachowany. W
związku z koniecznością zmniejszenia zatrudnienia w Spółdzielni (z 29 do 18 osób),
postanowiono rozwiązać umowy o pracę ze wszystkimi osobami przebywającymi na
urlopach wychowawczych, ze sprzedawcami likwidowanych sklepów i z pięcioma
osobami pracującymi w administracji. W grupie tych osób znalazły się powódki, dla
których w nowym schemacie organizacyjnym Spółdzielni nie było stanowisk pracy.
Powódka Bożena G. była zatrudniona na stanowisku kasjerki - stanowisko to uległo
likwidacji, a powódka Alina S. zatrudniona na stanowisku kierownika piekarni przez
ostatnie 3 lata, wobec likwidacji tego stanowiska, wykonywała prace zlecone w admi-
nistracji. W tej sytuacji, skoro stanowisk pracy powódek w nowym schemacie organi-
zacyjnym nie przewidziano, wypowiedzenie im umów o pracę było uzasadnione. Poz-
wana Spółdzielnia została postawiona w stan likwidacji i w takiej sytuacji powódki
jako członkowie zakładowej organizacji związkowej - a Alina S. również jako radna -
nie mogły korzystać z ochrony prawnej przed wypowiedzeniem im umów o pracę z
art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz.
234 ze zm.) i z ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych
(Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.). Ochronę tę uchyla bowiem art. 411 § 1 KP. Natomiast
zdaniem Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych naruszony został art. 4 pkt 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy w zakresie dotyczącym zawarcia porozumienia pomiędzy
kierownikiem zakładu pracy, a związkami zawodowymi. Nie można zgodzić się z
ustaleniem Sądu Pracy, że porozumienie takie miało miejsce 8 sierpnia 1996 r. W
dniu 8 sierpnia 1996 r. odbyło się zebranie, w którym uczestniczył likwidator Spół-
dzielni, główna księgowa, przewodniczący Rady Nadzorczej i przewodnicząca zakła-
dowej organizacji związkowej, którzy omówili na jakich zasadach ma zostać zawarte
porozumienie ale w tym dniu do porozumienia nie doszło. Protokół z tego zebrania
sporządzono z datą 27 sierpnia 1996 r. w formie porozumienia. Ustalenia dokonane
przez Sąd Pracy, że porozumienie pomiędzy kierownikiem zakładu, a organizacją
związkową zostało zawarte w dniu 8 sierpnia 1996 r. w powyższych okolicznościach
jest sprzeczne z zebranym materiałem dowodowym. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych uznał więc, że został naruszony art. 4 pkt 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. i na
podstawie art. 45 § 3 KP zasądził odszkodowanie w wysokości 3-miesięcznego wy-
nagrodzenia stosownie do treści art. 471 KP.

W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut naruszenia art.,
45 § 3 KP przez przyjęcie, że zakład pracy został postawiony w stan likwidacji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie. W istocie bowiem jej zarzut, iż w zas-
karżonym rozstrzygnięciu doszło do naruszenia art. 45 § 3 KP oparty jest na założe-
niu, że Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dokonał niewłaściwego ustalenia fak-
tycznego, a mianowicie, że strona pozwana ulega likwidacji (prowadzone jest pos-
tępowanie likwidacyjne). W uzasadnieniu kasacji twierdzi się bowiem, że Spółdzielnia
mimo podjętej decyzji o jej likwidacji, podlega jedynie procesowi restrukturyzacji, a
wobec tego nie mógł mieć do powódek zastosowania art. 45 § 3 KP, w zakresie w
jakim ustanawia on wyjątek od przewidzianej w nim reguły, dla sytuacji objętych art.
411 KP. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przyjął jednakże, że Spółdzielnia zos-
tała poddana procesowi likwidacji i jest to ustalenie natury faktycznej. Nie ma bowiem
podstaw, by w oparciu o twierdzenia i rozumowanie, które znalazły się w uzasadnie-
niu jego wyroku, przyjmować, iż założył on, że mimo iż Spółdzielnia poddana została
jedynie procesowi restrukturyzacji, to jest to równoznaczne z jej likwidacją, gdyż
przepis art. 411 KP obejmuje w istocie obok ,,właściwej likwidacji", także restruktury-
zację pracodawcy. Uzasadnienie to prowadzi do wniosku, iż Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych przyjmuje, że decyzja o likwidacji Spółdzielni jest realizowana. W
tym też znaczeniu twierdzenie, że nie jest ona likwidowana stanowi zaprzeczenie
ustaleniom faktycznym stanowiącym podstawę rozstrzygnięcia tego Sądu. W postę-
powaniu kasacyjnym - z uwagi na sposób ujęcia podstawy kasacji w skardze powó-
dek - zanegowanie tych ustaleń nie może być jednakże wzięte przez Sąd Najwyższy
pod uwagę. Sąd Najwyższy rozpoznaje bowiem sprawę w granicach kasacji (art.
39311 KPC) i zasadniczo jest związany faktyczną podstawą rozstrzygnięcia (art.
39315 KPC), chyba że wiarygodność tej podstawy zostanie w pośredni sposób pod-
ważona przez uprawdopodobnienie, iż w sprawie doszło do naruszenia konkretnych
przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3931
pkt 2 KPC). W kasacji powódek nie zarzuca się jednakże, iż doszło do uchybienia
przepisom (przepisowi) postępowania, a to oznacza, że przy jej rozpatrywaniu Sąd
Najwyższy nie mógł wyjść poza to, co w kwestii ustaleń natury faktycznej wynika z
zaskarżonego nią wyroku. To zaś prowadzi do wniosku, iż brak jest podstaw do zak-
westionowania ustalenia przyjętego w tym wyroku, że Spółdzielnia znajdowała się w
likwidacji (obejmował ją ustawowy zwrot z art. 411 KP ,,w razie likwidacji pracodaw-
cy"). Oceny tej nie zmienia odwoływanie się uzasadnienia kasacji do poglądu, iż ,,lik-
widacja zakładu pracy to całkowite, stałe faktyczne jego unieruchomienie jako cało-
ści, a nie likwidacja jednostki organizacyjnej zakładu". Z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku nie wynika bowiem, że likwidacja Spółdzielni miała się zakończyć jedynie na
zlikwidowaniu tylko jej pewnych (pewnej) jednostek organizacyjnych. Likwidacja pra-
codawcy jest z reguły pewnym procesem, przy czym nie można przyjąć, że art. 411
KP ma zastosowanie dopiero wtedy, gdy dochodzi do faktycznego (i prawnego) zlik-
widowania pracodawcy, bo jeżeli pracodawca zostaje już zlikwidowany, to nie ma
tym samym podmiotu, który mógłby rozwiązać stosunki pracy z pracownikami. Nie-
przypadkowo więc w art. 411 KP nie mówi się o ,,zlikwidowaniu" pracodawcy, a o jego
,,likwidacji", znaczy to, że przepis ten ma zastosowanie już wtedy, gdy zostaje zarzą-
dzona likwidacja pracodawcy (nie zawsze jednakże do likwidacji pracodawcy docho-
dzi w następstwie formalnego ,,zarządzenia" jego likwidacji). Wniosek taki szczególne
potwierdzenie znajduje w art. 1 ust. 2 i art. 7a ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
zwolnieniach z przyczyn ekonomicznych. Pierwszy z tych przepisów stanowiący, iż
ustawa ta ma zastosowanie także w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji
zakładu pracy, nakazuje uwzględnienie jej art. 7a. Przepis ten wprowadza zaś
szczególną (dodatkową) możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia
w razie ogłoszenia upadłości lub zarządzenia likwidacji zakładu pracy. Oznacza to
więc, że ,,zarządzenie likwidacji zakładu pracy" mieści się w pojęciu ,,likwidacji zakła-
du pracy" z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. (gdyby miało być inaczej, to
występujący w tym przepisie zwrot ,,z zastrzeżeniem przepisów art. 7a", byłby niezro-
zumiały, bo skoro ,,zarządzenie likwidacji zakładu pracy" miałoby się odbywać niejako
poza ,,likwidacją zakładu pracy", to tym samym nie miałoby nic wspólnego z art. 1 ust.
2 ustawy z 28 grudnia 1989 r. i tym samym czynienie w tym zakresie jakiegoś ,,zas-
trzeżenia" w tym przepisie byłoby pozbawione sensu), a tym samym i w pojęciu likwi-
dacji z art. 411 KP. Nie ma bowiem powodów, by zwrot z art. 411 KP ,,w razie ogło-
szenia upadłości lub likwidacji pracodawcy" inaczej pojmować niż wyrażenie ,,w przy-
padku ogłoszenia upadłości lub likwidacji" z art. 1 ust. 2 ustawy z 28 grudnia 1989 r.
o zwolnieniach z przyczyn ekonomicznych. Innymi słowy, pojęcie likwidacji praco-
dawcy z art. 411 KP obejmuje zarówno przypadek zarządzenia likwidacji, jak i przy-
padki, w których do likwidacji dochodzi na innej drodze (bez formalnej decyzji zarzą-
dzającej likwidację pracodawcy). O likwidacji pracodawcy w rozumieniu tego przepisu
nie można by jedynie mówić wtedy, gdyby decyzja ta była nieważna lub miała pozor-
ny charakter. Okoliczności tego typu wymagają jednakże osobnego ustalenia, co
uzależnione jest od stwierdzenia najpierw wystąpienia określonych faktów. Faktów
takich zaś Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych nie stwierdził w zaskarżonym wy-
roku i wobec tego nie ma podstaw do dokonywania oceny jego rozstrzygnięcia w tej
płaszczyźnie przez Sąd Najwyższy. Sposób sformułowania zarzutów w skardze ka-
sacyjnej wyklucza bowiem możliwość stawiania przez Sąd Najwyższy pod znakiem
zapytania tego, co zostało uznane za faktyczną podstawę rozstrzygnięcia przez Sąd
drugiej instancji. W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że zarzut uchybienia przepi-
sowi art. 45 § 3 KP jest bezzasadny.

Z powyższych względów na podstawie art. 39312 KPC orzeczono jak w sen-
tencji.
========================================