Wyrok z dnia 19 września 2002 r.
I PKN 445/01

Istniejący w chwili dokonania wypowiedzenia zamiar przeprowadzenia
zmian organizacyjnych polegających na likwidacji określonego stanowiska
pracy nie jest rzeczywistą przyczyną uzasadniającą to wypowiedzenie, jeżeli
dokonanie tych zmian wymaga zatwierdzenia przez podmiot niezależny od pra-
codawcy.

Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 września 2002 r. w
sprawie z powództwa Andrzeja G. przeciwko W. Centrum Medycyny Pracy w P.
Ośrodkowi w L. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 6 kwietnia
2001 r. [..]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Andrzej G. wniósł pozew przeciwko Wojewódzkiemu Ośrodkowi Medycyny
Pracy w L. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. Z dniem 1
stycznia 2001 r. na mocy uchwały [...] Sejmiku Województwa W. z dnia 30 paździer-
nika 2000 r., zmieniającej uchwałę [...] Sejmiku Województwa W. z dnia 27 marca
2000 r., Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w L. został w całości przejęty przez
W. Centrum Medycyny Pracy w P. W związku z tym na rozprawie w dniu 1 lutego
2001 r. Sąd wydał postanowienie o zmianie pozwanego.
Wyrokiem z dnia 1 lutego 2001 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lesznie od-
dalił powództwo. Sąd ustalił, iż powód został zatrudniony w Wojewódzkim Ośrodku
Medycyny Pracy w L. w dniu 1 września 1993 r. i do 31 grudnia 1998 r. wykonywał
pracę na stanowisku dyrektora. Stosunek pracy ustał w wyniku odwołania na pod-
stawie art. 70 § 1 k.p. za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. W dniu 4 stycznia 1999
r. powód złożył prośbę o zatrudnienie w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy w L.
na stanowisku zastępcy kierownika do spraw lecznictwa i profilaktyki od dnia 1 stycz-
nia 1999 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Z dnia 4 stycznia 1999 r. pochodzą dwie
umowy o pracę zawarte z powodem przez Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w
L. reprezentowany przez dyrektora Zbigniewa L. na czas nie określony od 1 stycznia
1999 r., z takimi samymi warunkami pracy i płacy, różniące się tylko określeniem ro-
dzaju umówionej pracy. W umowie, której egzemplarz powód otrzymał w dniu 4
stycznia 1999 r. podano, iż jest zastępcą kierownika do spraw lecznictwa i profilak-
tyki, natomiast w umowie o pracę, której odbiór powód pokwitował w dniu 26 stycznia
1999 r. podano, iż jest on zastępcą dyrektora do spraw lecznictwa i profilaktyki. W
dniu 14 września 1999 r. Zarząd Województwa W. powierzył dodatkowo powodowi
pełnienie obowiązków dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w L. od
dnia 17 września 1999 r. Uchwałą [...] z dnia 4 maja 2000 r. Zarząd Województwa W.
zwolnił powoda z pełnienia funkcji dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny
Pracy w L. z dniem 8 maja 2000 r. Pozostałe warunki pracy pozostały bez zmian.
Uchwałą [...] Rady Społecznej Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w L. z dnia
22 października 1999 r. uchwalono Statut Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy
w L. Statut ten wszedł w życie z dniem zatwierdzenia go przez Sejmik Województwa
W., to jest z dniem 8 listopada 1999 r. W schemacie organizacyjnym Wojewódzkiego
Ośrodka Medycyny Pracy w L., stanowiącym załącznik nr 1 do Statutu Wojewódz-
kiego Ośrodka Medycyny Pracy w L., ujęte było stanowisko Zastępcy Dyrektora do
spraw Lecznictwa i Profilaktyki. Uchwałą [...] Rady Społecznej Wojewódzkiego
Ośrodka Medycyny Pracy w L. z dnia 25 maja 2000 r. uchwalono zmiany do Statutu
Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w L., ujęte w aneksie nr 1 do statutu.
Uchwałą [...] z dnia 26 czerwca 2000 r. Sejmik Województwa W. zatwierdził zmiany
wprowadzone aneksem nr 1. Z uzasadnienia uchwały z dnia 26 czerwca 2000 r. wy-
nika między innymi, iż uznano za zasadne zlikwidowanie stanowiska Zastępcy Dy-
rektora do spraw Lecznictwa i Profilaktyki jako zbędnego z uwagi na to, iż nowo po-
wołany dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w L. posiada specjalizację
z medycyny pracy. W wyniku zmian organizacyjnych w Statucie Wojewódzkiego
Ośrodka Medycyny Pracy w L. brak jest stanowiska Zastępcy Dyrektora do spraw
Leczenia i Profilaktyki. W dniu 21 czerwca 2000 r. dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka
Medycyny Pracy w L. wręczył powodowi wypowiedzenie umowy o pracę zawartej w
dniu 4 stycznia 1999 r. z zastosowaniem skróconego do jednego miesiąca okresu
wypowiedzenia. W wypowiedzeniu jako jego przyczynę podano likwidację stanowiska
pracy z przyczyn organizacyjnych, a jako podstawę prawną wskazano art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). W okresie, w którym wypowie-
dziano powodowi umowę o pracę nie miały miejsca zwolnienia grupowe. Powód nie
był członkiem związku zawodowego oraz nie zwrócił się do żadnego związku o
obronę jego praw pracowniczych. Otrzymał odprawę wynikającą z art. 8 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w wysokości 10.500,00 zł oraz odszkodowanie za
skrócony okres wypowiedzenia. W dniu 29 maja 2000 r. u pozwanego zatrudnionych
było 45 osób, w dniu 1 lipca 2000 r. - 44 osoby, w dniu 1 sierpnia 2000 r. - 42 osoby,
w dniu 1 września 2000 r. - 41 osób, w dniu 1 października 2000 r. - 40 osób oraz w
dniu 1 lutego 2001 - 38 osób. W tym okresie nie uległa zmianie liczba zatrudnionych
lekarzy medycyny, których jest trzech. Od października 2000 r. powód ponownie za-
czął prowadzić prywatną praktykę lekarską.
W ocenie Sądu Rejonowego roszczenie powoda było nieuzasadnione. Przy-
czyną wypowiedzenia powodowi umowy o pracę wskazaną przez pozwanego były
zmiany organizacyjne. Zdaniem Sądu pozwany wykazał, iż przyczyna ta była praw-
dziwa i rzeczywista, gdyż likwidacja zajmowanego dotychczas przez powoda stano-
wiska pracy nastąpiła w ramach rzeczywistych zmian organizacyjnych polegających
na zmniejszeniu zatrudnienia. Również w zakresie trybu dokonania wypowiedzenia
Sąd nie dopatrzył się naruszenia obowiązujących norm prawnych. Zwolnienia powo-
da z pracy nie można też uznać za nadużycie prawa jako sprzecznego z zasadami
współżycia społecznego.
Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2001 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu oddalił apelację powoda. Według Sądu drugiej instan-
cji przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę była sytuacja ekonomiczna i finansowa
pozwanego pracodawcy oraz wprowadzane w związku z tym zmiany organizacyjne.
W istocie zarówno realne przyczyny ekonomiczne, jak i faktyczne zmiany organiza-
cyjne, spowodowały redukcję zatrudnienia i likwidację między innymi etatu zajmowa-
nego przez powoda. W okresie od 29 maja 2000 r. do 1 lutego 2001 r. u pozwanego
nastąpiła redukcja zatrudnienia z 45 do 38 osób. Stanowi to wyraz wprowadzanych
zmian organizacyjnych zgodnych z uchwałami podejmowanymi przez uprawnione
organy kierujące pracą pozwanego. Uchwałą [...] Rady Społecznej Wojewódzkiego
Ośrodka Medycyny Pracy w L. z dnia 25 maja 2000 r. uchwalono zmiany do statutu
tego Ośrodka, zatwierdzone następnie uchwałą Sejmiku Województwa W. [...] z dnia
26 czerwca 2000 r. Zgodnie z nimi zlikwidowano stanowisko Zastępcy Dyrektora do
spraw Lecznictwa i Profilaktyki jako zbędne. Powód kilkakrotnie podnosił znaczenie
faktu, iż uchwała zmieniająca statut pozwanego pracodawcy przez likwidację jego
stanowiska pracy, zatwierdzona została przez kompetentny organ już po złożeniu
wypowiedzenia umowy o pracę. Powołując się na orzeczenia Sądu Najwyższego
(wyrok z dnia 20 października 1998 r., OSNAPiUS 1999 nr 23, poz. 746 i wyrok z
dnia 26 marca 1998 r., OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 165), Sąd drugiej instancji uznał
ten zarzut za niezasadny. Przepisy nie uzależniają bowiem zdaniem Sądu możliwości
wypowiedzenia umowy o pracę od uprzedniego dokonania zmian w regulaminie or-
ganizacyjnym zakładu pracy. Wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi na sku-
tek zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych nie musi być poprzedzone
zmianami w regulaminie i schemacie organizacyjnym zakładu pracy. Okoliczność,
kiedy wprowadzono w tych dokumentach zakładowych zmiany w organizacji pracy,
nie ma istotnego znaczenia dla oceny przyczyny i zasadności wypowiedzenia umowy
o pracę. Ocena celowości i zasadności zmian w organizacji działania zakładu pracy
ze względu na trudności ekonomiczne, połączone z likwidacją niektórych etatów pra-
cowniczych i koniecznością zmniejszenia zatrudnienia, należy do pracodawcy i nie
podlega kontroli sądowej. Konkretność i rzeczywistość wskazanej przyczyny uzasad-
niającej wypowiedzenie umowy o pracę należy oceniać z uwzględnieniem innych,
znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę. Odnosząc te poglądy
do stanu faktycznego sprawy, Sąd drugiej instancji stwierdził, iż pozwany pracodaw-
ca, wskazując jako przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę zmiany organizacyjne,
w kontekście znanych powodowi okoliczności, skonkretyzował tę przyczynę w spo-
sób dostateczny, a tym samym nie naruszył art. 30 § 4 k.p. Pozwany pracodawca
zachował ustawowe terminy wypowiedzenia, złożył oświadczenie na piśmie, zawarł
w nim uzasadnienie wypowiedzenia, a także pouczył powoda o prawie odwołania się
do sądu pracy. Ponadto, powód otrzymał odprawę wynikającą z art. 8 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. oraz odszkodowanie za skrócony okres wypowiedzenia. W
odniesieniu do zarzutu dotyczącego naruszenia prawa procesowego przez pominię-
cie dowodu z przesłuchania stron, a w szczególności dowodu z przesłuchania powo-
da, Sąd drugiej instancji stwierdził, że dowód ten jest dowodem uzupełniającym,
przeprowadzanym w przypadku, gdy inne dowody nie pozwalają na jednoznaczne
ustalenie stanu faktycznego sprawy (art. 299 k.p.c.). Podczas rozprawy w dniu 1 lu-
tego 2001 r. strony złożyły oświadczenie, iż nie zgłaszają żadnych wniosków dowo-
dowych. Tym samym zarzut powoda naruszenia przepisów prawa procesowego w
tym zakresie Sąd drugiej instancji uznał za bezzasadny.
Od tego wyroku kasację wniósł powód, który zarzucił: 1. naruszenie prawa
materialnego polegające na niewłaściwym zastosowaniu przepisu art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. przez przyjęcie, iż wypowie-
dzenie umowy o pracę było uzasadnione i zgodne z prawem, podczas gdy zostało
dokonane w momencie, kiedy uchwała o likwidacji zajmowanego stanowiska pracy
nie była jeszcze zatwierdzona i - co za tym idzie - przyczyna podana w wypowiedze-
niu umowy o pracę była fikcyjna oraz nierozpoznanie istoty sprawy, sprowadzające
się do zaniechania wyjaśnienia, która z umów o pracę stanowiła podstawę stosunku
pracy łączącego strony; 2. naruszenie przepisów postępowania polegające na naru-
szeniu art. 3 w związku z art. 299 k.p.c. przez pominięcie przez Sądy obu instancji
dowodu z przesłuchania stron, w sytuacji gdy Sąd pierwszej instancji dopuścił dowód
z przesłuchania w charakterze świadka Mirosławy S., tj. osoby, która przed podmio-
towym przekształceniem procesu po stronie pozwanej powinna być przesłuchana w
charakterze strony pozwanej, pomijając jednocześnie dowód z przesłuchania stron, z
ograniczeniem go do przesłuchania powoda, pomimo że zgłoszony przez powoda
wniosek o przeprowadzenie tego dowodu nie został cofnięty.
W uzasadnieniu kasacji powód wywiódł w szczególności, że naruszono zo-
stało prawo materialne przez niezastosowanie art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 10 ust.
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. wskutek przyjęcia, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę było uzasadnione. Tymczasem wypowiedzenie z dnia 21 czerwca
2000 r. doręczone zostało w momencie, kiedy uchwała Rady Społecznej Wojewódz-
kiego Ośrodka Medycyny Pracy w L. z dnia 25 maja 2000 r. o likwidacji stanowiska
powoda nie była jeszcze zatwierdzona przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego.
Zatwierdzenie to nastąpiło dopiero w dniu 26 czerwca 2000 r. Powód uważa, że
zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego wypowiedzenie umowy o pracę jest
zasadne albo bezzasadne w momencie jego składania. Oznacza to, że stan rzeczy,
który ukształtował się już po dokonaniu wypowiedzenia, nie ma znaczenia dla oceny
zasadności wypowiedzenia. Przyjąć zatem trzeba, że w sytuacji, gdy uchwała Rady
Społecznej Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w L. nie była zatwierdzona
przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego, to nie była jeszcze obowiązującym ak-
tem wewnątrzorganizacyjnym i nie uzasadniała wypowiedzenia umowy o pracę. Po-
wód nie zgadza się z twierdzeniem, iż wypowiedzenie nie musiało być poprzedzone
uprzednim dokonaniem zmian w regulaminie organizacyjnym pracodawcy. Sama
strona pozwana wskazuje bowiem jako podstawę wypowiedzenia likwidację stanowi-
ska pracy z przyczyn organizacyjnych, powołując się na uchwałę Rady Społecznej
Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy. Skoro zatem w chwili kierowania do po-
woda oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem nie było pod-
staw do takiego wypowiedzenia, uznać je należy za fikcyjne i bezzasadne. Podanie
bowiem w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny pozornej (nie-
rzeczywistej, nieprawdziwej) jest równoznaczne z brakiem wskazania przyczyny uza-
sadniającej wypowiedzenie w pojęciu art. 30 § 4 k.p., a jeżeli wskazana w wypowie-
dzeniu przyczyna jest pozorna, to równocześnie jest ono bezzasadne (art. 45 § 1
k.p.), chyba że pracodawca wskazuje ponadto jakieś inne przyczyny wypowiedzenia
usprawiedliwiające odmienne twierdzenie.
Zdaniem powoda Sądy nie rozpoznały istoty sprawy, gdyż zaniechały poczy-
nienia ustaleń i wyjaśnienia podstawy stosunku pracy łączącego strony. Zawarły one
bowiem dwie umowy o pracę na czas nie określony. Jedną z dnia 4 stycznia 1999 r.,
w której powód został zatrudniony na stanowisku zastępcy kierownika do spraw lecz-
nictwa i profilaktyki i drugą z dnia 26 stycznia 1999 r., o zatrudnieniu na stanowisku
zastępcy dyrektora do spraw lecznictwa i profilaktyki. Sądy nie wyjaśniły jaki jest
wzajemny stosunek tych dwóch umów, czy postanowienia umowy zawartej później
zastąpiły postanowienia umowy wcześniejszej oraz czy wiążą się jakieś konsekwen-
cje prawne w związku z różnicą co do stanowiska, na jakim został zatrudniony po-
wód. Zdaniem powoda prowadzi to do wniosku, że nie wyjaśniono, która z umów zo-
stała wypowiedziana.
Powód wywodzi, że naruszony został art. 3 w związku z art. 299 k.p.c. przez
pominięcie dowodu z przesłuchania stron. Powód w odwołaniu od wypowiedzenia
umowy o pracę oraz w piśmie procesowym z dnia 30 stycznia 2001 r., zgłosił wnio-
sek o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron na okoliczność rzeczywistej
przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę. Sąd pierwszej instancji pominął ten do-
wód, twierdząc w uzasadnieniu, iż powód wniosek o przeprowadzenie tego dowodu
cofnął. Tymczasem na rozprawie w dniu 1 lutego 2001 r. (poprzedzającej wydanie
wyroku) powód jedynie nie zgłosił żadnych dalszych wniosków dowodowych. W sy-
tuacji, gdy większość dowodów stanowiły dokumenty, konieczne zdaniem powoda
było przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, bowiem pozostawały jeszcze
niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, dotyczące przede wszystkim
istnienia innej (poza podaną w wypowiedzeniu) przyczyny rozwiązania umowy o
pracę. Po przekształceniu podmiotowym po stronie pozwanej, Sąd pierwszej instancji
dopuścił dowód z zeznań świadka Mirosławy S. Gdyby nie nastąpiła zmiana pod-
miotowa po stronie pozwanej, to Mirosława S. byłaby przesłuchana w charakterze
strony na podstawie przepisu art. 300 k.p.c. Można więc twierdzić, że choć formalnie
osoba ta przesłuchana została w charakterze świadka, to faktycznie do dnia wydania
postanowienia o dopuszczeniu do udziału w sprawie W. Centrum Medycyny Pracy w
P. w miejsce Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w L., występowała ona jako
reprezentant strony pozwanej i przesłuchana została ,,za stronę pozwaną". Pominię-
cie dowodu z przesłuchania powoda ma istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem w
przepisanej prawem procesowym formie powód nie mógł się wypowiedzieć co do
rzeczywistych przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę. Sąd odwoławczy mógł prze-
prowadzić ten dowód, czego jednak nie uczynił.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie jest zasadny i to w sposób oczywisty zarzut kasacji ,,nierozpoznania istoty
sprawy, sprowadzający się do zaniechania wyjaśnienia, która z umów o pracę sta-
nowiła podstawę stosunku pracy łączącego strony". Zarzut ten nie jest powiązany ze
wskazaniem konkretnych przepisów prawa, które miały zostać naruszone (np. art.
386 § 4 k.p.c., czy art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Powód błędnie rozumie
pojęcie ,,nierozpoznania istoty sprawy", które można odnieść tylko do postępowania
przed sądem pierwszej instancji. Oznacza ono bowiem zaniechanie przez sąd pierw-
szej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu (por. wyrok SN z dnia 23
września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22; wyrok z dnia 9 stycznia
2001 r., I PKN 642/00, OSNAPiUS 2002 nr 17, poz. 409). Polega więc na oddaleniu
powództwa (błędnym) po przyjęciu przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie
(prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo zatrzymania, przed-
wczesność roszczenia itp.; por. wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I PKN 351/99,
OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 199). Jest oczywiste, że Sąd pierwszej instancji oddalił
powództwo po zbadaniu materialnej podstawy żądania, a nie wskutek przyjęcia prze-
słanki niweczącej lub hamującej roszczenie. Rozpoznał więc istotę sprawy. Nadto nie
budzi żadnych wątpliwości, że strony łączyła tylko jedna umowa o pracę i oświad-
czenie woli pracodawcy o wypowiedzeniu dotyczyło tej właśnie łączącej strony
umowy. Istnienie dwóch dokumentów stwierdzających na piśmie zawarcie umowy o
pracę (nie różniących się zresztą w istotnych elementach) nie miało więc żadnego
znaczenia dla rozpoznania istoty sprawy (por. uzasadnienie wyroku z dnia 1 paź-
dziernika 1999 r., I PKN 251/99, OSNAPiUS 2001 nr 3, poz. 70).
Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art. 3 w związku z art. 299 k.p.c.
przez pominięcie przez Sądy obu instancji dowodu z przesłuchania stron (powoda).
Nawet gdyby przyjąć za zasadny zarzut, że dowód ten został pominięty wskutek
błędnej oceny, że powód cofnął wniosek o jego przeprowadzenie, to do naruszenia
przepisów postępowania doszłoby tylko wówczas, gdyby uznać ten dowód za istotny
dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.). Tylko wówczas zarzut ten mógłby być też
uznany za usprawiedliwioną podstawę kasacyjną z art. 3931 pkt 2 k.p.c. jako uchy-
bienie mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Tymczasem dowód ten został
powołany na wykazanie, że inna była przyczyna wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę, niż wskazana w pisemnym oświadczeniu pracodawcy. W ugruntowanym
orzecznictwie przyjmuje się, że sąd pracy ocenia zasadność wypowiedzenia umowy
o pracę w granicach przyczyn podanych pracownikowi przez pracodawcę (wyrok z
dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 434/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 688; wyrok z
dnia 19 lutego 1999 r., I PKN 571/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 266; OSP 2001 nr
4, poz. 56 z glosą A. Wypych-Żywickiej). Istotne w sprawie było więc, czy likwidacja
stanowiska pracy wskazana powodowi jako przyczyna wypowiedzenia umowy o
pracę była skonkretyzowana, rzeczywista i uzasadniająca wypowiedzenie i ocena w
tym względzie była wystarczająca dla rozstrzygnięcia sprawy. W tym aspekcie nie
jest również zasadne konstruowanie zarzutów kasacji w nawiązaniu do art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. i spełnienia jego przesłanek. Powód nie dochodził
bowiem roszczeń z tej ustawy, lecz kwestionował zasadność wypowiedzenia umowy
o pracę. Przesłanki wymienione w art. 1 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. stanowią konkretyzację klauzuli generalnej z art. 45 § 1 k.p. w tym
znaczeniu, że ich wystąpienie oznacza także zasadność wypowiedzenia. Nie wystę-
puje natomiast zależność odwrotna, polegająca na tym, że brak przesłanek z art. 1 w
związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oznacza niezasadność wy-
powiedzenia w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Inaczej mówiąc wypowiedzenie umowy o
pracę może być uzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., chociaż nie są spełnione
przesłanki stosowania ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. (por. wyrok z dnia 27 lutego
1997 r., I PKN 20/97, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 417; wyrok z dnia 21 lipca 1999 r.,
I PKN 192/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 749; wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I
PKN 651/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 425).
Istota sprawy sprowadza się więc do oceny, czy likwidacja stanowiska pracy
powoda, wskazana w wypowiedzeniu jako jego przyczyna, była konkretna, rzeczywi-
sta i zasadna. Niewątpliwie tak wskazana przyczyna jest dostatecznie skonkretyzo-
wana. Również prawidłowo Sądy obu instancji przyjęły, że taka przyczyna uzasadnia
wypowiedzenie umowy o pracę. Jest to pogląd całkowicie ugruntowany w orzecz-
nictwie (por. zwłaszcza tezę IX uchwały pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85, OSNCP
1985 nr 11, poz. 164, według której zmniejszenie stanu zatrudnienia stanowi uzasad-
nioną przyczynę wypowiedzenia; sąd pracy nie jest powołany do badania zasadności
i celowości zmniejszenia stanu zatrudnienia; likwidacja konkretnego stanowiska
pracy uzasadnia wypowiedzenie bez potrzeby oceny kwalifikacji, stażu pracy i innych
okoliczności ochronnych dotyczących zwalnianego pracownika i porównywania go z
innymi pracownikami; w wyniku bowiem likwidacji stanowiska następuje nie tylko ilo-
ściowe zmniejszenie tych stanowisk, ale również jakościowa zmiana struktury orga-
nizacyjnej zakładu, której następstwem jest konieczność zwolnienia pracowników
zajmujących te właśnie likwidowane stanowiska). Problem polegał więc na ocenie,
czy likwidacja stanowiska powoda miała charakter rzeczywisty (co sąd pracy ma
obowiązek ocenić) i związany był z faktem, że w momencie złożenia oświadczenia
woli pracodawcy zmiana struktury organizacyjnej strony pozwanej, wynikającej z jej
statutu, nie była jeszcze prawnie dokonana, gdyż wymagała zatwierdzenia organu
zewnętrznego względem pracodawcy. Sądy obu instancji uznały, że taki stan fak-
tyczny nie uzasadnia przyjęcia, iż przyczyna wypowiedzenia nie była rzeczywista i
powołały się w tym zakresie na wyrok z dnia 20 października 1998 r., I PKN 393/98
(OSNAPiUS 1999 nr 23, poz. 746; powołany wyrok z dnia 26 marca 1998 r., I PKN
565/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 165, dotyczył innej kwestii). W wyroku z dnia 20
października 1998 r., I PKN 393/98, Sąd Najwyższy faktycznie uznał, że dla uznania
zasadności wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na skutek zmniejszenia
zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych nie jest wymagane uprzednie wprowadzenie
zmian w regulaminie i schemacie organizacji zakładu pracy, jak również w regulami-
nie pracy, podlegającym z mocy art. 1042 § 1 k.p. uzgodnieniu z zakładową organi-
zacją związkową. W ocenie Sądu Najwyższego w tej sprawie nie był usprawiedli-
wiony zarzut niezachowania procedury przewidzianej w art. 1042 i art. 1043 k.p., gdyż
przepisy nie uzależniają wypowiedzenia umowy o pracę od uprzedniego dokonania
zmian w regulaminie organizacyjnym zakładu pracy. Zaznaczyć jednak należy, że w
sprawie tej nie tyle chodziło o wymagające uzgodnienia z organizacją związkową
zmiany w regulaminie pracy, co zależne wyłącznie od pracodawcy zmiany w regula-
minie organizacyjnym. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy także w wyroku z
dnia 13 października 1999 r. r., I PKN 290/99 (OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 110).
Stwierdził w nim, że wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę spowodowane
zmianami organizacyjnymi, ograniczeniem zatrudnienia, likwidacją stanowiska pracy,
itp. nie musi zbiegać się w czasie z chwilą faktycznego ich przeprowadzenia. Dlatego
istnienie stanowiska pracy w dniu wypowiedzenia umowy o pracę nie jest równo-
znaczne z brakiem rzeczywistej przyczyny, o ile w okresie wypowiedzenia lub w póź-
niejszym, nieodległym czasie stanowisko to zostaje faktycznie zlikwidowane w
związku z tymi zmianami. Za dopuszczalne uznał Sąd Najwyższy w tej sprawie do-
konanie wypowiedzenia z pewnym wyprzedzeniem czasowym, np. w okresie prze-
prowadzanych zmian, a nie tylko po ich zakończeniu. Jednak również w tej sprawie
zmiana struktury organizacyjnej (likwidacja stanowiska) była zależna wyłącznie od
pracodawcy.
Skład rozpoznający niniejszą sprawę przywiązuje istotne znaczenie do kwestii,
czy zmiana struktury organizacyjnej jest zależna wyłącznie od pracodawcy, czy też
jej przeprowadzenie wymaga dla prawnej skuteczności uzgodnienia (zatwierdzenia)
przez podmiot niezależny od pracodawcy (np. zatwierdzenia zmiany statutu). Jeżeli
likwidacja stanowiska pracy (zmiana struktury organizacyjnej) jest zależna wyłącznie
od pracodawcy, to może on jej dokonać w każdej chwili, nawet przez czynności fak-
tyczne. Wówczas zaciera się różnica między zamiarem przeprowadzenia zmian or-
ganizacyjnych, a ich rzeczywistym (w znaczeniu prawnym) przeprowadzeniem. Ina-
czej jest, gdy likwidacja stanowiska pracy wymaga uzgodnienia (zatwierdzenia) przez
podmiot niezależny od pracodawcy. W takiej sytuacji pracodawca przejawia jedynie
zamiar dokonania zmian organizacyjnych, a ich rzeczywiste przeprowadzenie w zna-
czeniu prawnym jest od niego niezależne. Sam zamiar przeprowadzenia zmian orga-
nizacyjnych, jeżeli ich prawnie skuteczne przeprowadzenie zależy od zachowania
innego podmiotu, nie jest jeszcze rzeczywistą przyczyną uzasadniającą wypowie-
dzenie. Decydujący jest przy tym moment złożenia pracownikowi oświadczenia woli
pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę. Ocena zasadności (istnienia rzeczy-
wistej przyczyny) wypowiedzenia dotyczy bowiem stanu rzeczy jaki istnieje w chwili
składania stosownego oświadczenia woli przez stronę, a nie tego, czy z uwagi na
stan rzeczy w chwili wyrokowania jest ono uzasadnione czy też bezzasadne. Wypo-
wiedzenie umowy o pracę jest zasadne albo bezzasadne w momencie jego składa-
nia, a to oznacza, że stan rzeczy, który ukształtował się już po jego złożeniu nie ma
znaczenia z tego punktu widzenia. Tym samym z punktu widzenia zasadności (bez-
zasadności) wypowiedzenia istotny jest stan jaki istniał w momencie składania
oświadczenia woli przez pracodawcę. Inaczej natomiast kwestia ta przedstawia się
np. w aspekcie oceny celowości i możliwości przywrócenia pracownika do pracy (art.
45 § 2 k.p.), która powinna uwzględniać także okoliczności, które wystąpiły po doko-
naniu wypowiedzenia umowy o pracę (wyrok z dnia 4 października 2000 r., I PKN
531/00, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 234). Z tych względów Sąd Najwyższy w skła-
dzie rozpoznającym niniejszą sprawę uważa, że zamiar przeprowadzenia zmian or-
ganizacyjnych polegających na likwidacji określonego stanowiska pracy istniejący w
chwili dokonania wypowiedzenia nie jest rzeczywistą przyczyną uzasadniającą to
wypowiedzenie, jeżeli dokonanie zmian organizacyjnych wymaga ich zatwierdzenia
przez podmiot niezależny od pracodawcy. Tak wskazana przyczyna jest także nie-
prawdziwa w tym znaczeniu, że powołuje się na likwidację stanowiska pracy, pod-
czas gdy w istocie w chwili dokonania wypowiedzenia istnieje tylko zamiar praco-
dawcy w tym przedmiocie. Dlatego też Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę podziela pogląd przedstawiony w wyroku z dnia 16 października
1992 r., I PRN 40/92 (PiZS 1993 nr 3, s. 73), według którego, jeżeli stanowisko pracy
jest elementem struktury organizacyjnej zakładu pracy to jego rzeczywista likwidacja
musi oznaczać prawnie skuteczną zmianę tej struktury. Dlatego w tej sprawie Sąd
Najwyższy uznał za słuszny zarzut, że jeżeli stanowisko zajmowane przez pracow-
nika było elementem struktury organizacyjnej pracodawcy, wchodzącej w zakres re-
gulacji statutu przedsiębiorstwa państwowego, to jego likwidacja (zmiana struktury
organizacyjnej i tym samym zmiana statutu) wymagała aprobaty zebrania ogólnego
pracowników, a więc bez takiej zgody nie była przeprowadzona w sposób prawnie
skuteczny.
Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================