Wyrok z dnia 18 czerwca 2002 r.
I PKN 419/01

Pracodawca, wprowadzając świadczenie nieprzewidziane przepisami
prawa pracy, może ukształtować jego zbieg z innymi świadczeniami wynikają-
cymi z układu zbiorowego pracy lub z przepisów prawa pracy. Postanowienia
aktu zakładowego o zbiegu świadczeń stanowią element układu warunkują-
cego prawo do świadczenia, a jego moc prawna podlega ocenie z punktu wi-
dzenia zgodności z art. 9 k.p. oraz przepisami Kodeksu pracy o zakazie dyskry-
minacji.


Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SSN: Zbigniew Myszka,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 czerwca 2002 r.
sprawy z powództwa Janiny S. przeciwko Telekomunikacji Polskiej Spółki Akcyjnej -
Obszarowi Telekomunikacji w O. o odprawę pieniężną, na skutek kasacji powódki od
wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 14 lutego 2001 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Janina S. wniosła o zasądzenie od Telekomunikacji Polskiej S.A.
Zakład Telekomunikacji w O. kwoty 21.636 zł tytułem odpraw emerytalnych należ-
nych jej na podstawie § 61 ponadzakładowego układu zbiorowego pracy oraz
uchwały 73 i 88 Zarządu Telekomunikacji Polskiej S.A.
Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 29 września 2000 r. oddalił po-
wództwo i zasądził na rzecz Telekomunikacji kwotę 1.500 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu. Sąd Okręgowy ustalił, że powódka zatrudniona była u strony pozwanej od 1
października 1982 r. do 31 grudnia 1999 r., z tym, że w okresie od 1 czerwca 1996 r.
do 30 czerwca 1999 r. na stanowisku kierownika wieloosobowego stanowiska pracy,
a od 1 lipca 1999 r. do 31 grudnia 1999 r. na stanowisku radcy w RT K.-K. Łączny
staż pracy powódki wynosił 40 lat. Plan ekonomiczno-finansowy TP S.A. na 1999 r.
zakładał zmniejszenie stanu zatrudnienia w skali całej spółki i Zakład Telekomunika-
cji w O. przyjął odpowiednio zmniejszenie etatów w Rejonie Telekomunikacji K.-K. do
173,5 w 1999 r. i 149,5 w 2000 r. Realizując założenia planu ekonomiczno-finanso-
wego dyrektor Rejonu Telekomunikacji K.-K. przyjął zasadę, iż w pierwszej kolejności
zwalniane będą osoby, które mogą przejść na emeryturę. Dyrektor Rejonu poinfor-
mował o tym powódkę, która zgodziła się na odejście z pracy i 10 czerwca 1999 r.
złożyła pismo z prośbą o rozwiązanie umowy o pracę z dniem 31 grudnia 1999 r. na
mocy porozumienia stron z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W tym samym dniu
złożyła drugie pismo wnosząc o rozwiązanie stosunku pracy w związku z likwidacją
stanowiska pracy z przyczyn technologicznych (wprowadzenie systemu komputero-
wego) z zachowaniem uprawnień wynikających z § 55 ponadzakładowego układu
zbiorowego pracy, a także uchwały 88/99 Zarządu TP S.A.
Pismem z dnia 20 lipca 1999 r. strona pozwana poinformowała powódkę o
rozwiązaniu z nią umowy o pracę z dniem 31 grudnia 1999 r. na mocy porozumienia
stron w związku z likwidacją stanowiska pracy.
W grudniu 1999 r. Janina S. złożyła wniosek o emeryturę i ZUS-Oddział w O.
decyzją z dnia 26 stycznia 2000 r. przyznał jej świadczenie emerytalne poczynając
od 1 stycznia 2000 r.
W okresie pracy na stanowisku kierownika WSP i radcy powódka kierowała
komórką organizacyjną, zajmowała się sprawdzaniem faktur, prowadziła rozmowy z
klientami, wysyłała różne pisma i sprawozdania, zajmowała się łączami dzierżawio-
nymi. W 1988 r. utworzono bazy łącz, a następnie wprowadzono komputerowe faktu-
rowanie. Coraz częściej zaczęto korzystać z pracy na komputerach. W 1999 r.
zwiększono ilość komputerów w komórce, w której pracowała powódka. Ona sama
nie korzystała z komputera przy wykonywaniu swoich czynności. Dyktowała pracow-
nicy umiejącej obsługiwać komputer pisma do klientów. U strony pozwanej obowią-
zywał ponadzakładowy układ zbiorowy pracy z dnia 25 sierpnia 1998 r., który w § 55
regulował przyznawanie i wysokość odpraw pieniężnych z tytułu rozwiązywania sto-
sunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Wysokość odprawy uzależniona
była od stażu pracy i wysokości zarobków; nie mogła być jednak niższa niż odprawa
przewidziana w ustawie z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. z
1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Paragraf 61 układu regulował wysokość odpraw pra-
cowników spełniających warunki do przyznania świadczeń rentowych lub emerytal-
nych, których stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.
Wysokość tej odprawy uzależniona była również od stażu pracy i pobieranego wyna-
grodzenia, nie mogła być jednak niższa niż wynikająca z art. 921 k.p. Powódce przy-
znano odprawę przewidzianą w § 55 PUZP w wysokości 12-krotności podstawy wy-
miaru (25.824 zł).
W związku ze zmianami organizacyjnymi i przyjętym planem ekonomiczno fi-
nansowym w porozumieniu ze związkami zawodowymi Zarząd Spółki podjął dwie
uchwały dotyczące przyznawania pewnym grupom pracowników zwalnianych z pracy
określonych świadczeń. Uchwałą 73/99 z dnia 16 kwietnia 1999 r. wprowadzono za-
sady przyznawania dodatkowych odpraw pracownikom likwidowanych w 1999 r.
central ręcznych oraz dla pracowników z tytułu przejścia w 1999 r. na wcześniejszą
emeryturę. Punkt II załącznika do tej uchwały przewidywał, że odprawa ta przysłu-
guje pod warunkiem zgłoszenia w terminie do 30 czerwca 1999 r. wniosku o rozwią-
zanie stosunku pracy w terminie nabycia prawa do tego świadczenia. Paragraf 2 tej
uchwały wykluczał prawo do odprawy z tej uchwały w zbiegu z odprawą z tytułu roz-
wiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy i przewidywał prawo
do jednej, korzystniejszej odprawy.
Uchwała 88/99 Zarządu TP SA z dnia 27 kwietnia 1999 r. wprowadziła nato-
miast zasady przyznawania odpraw w związku z likwidacją stanowiska pracy z przy-
czyn technologicznych i jako przykład zmian technologicznych w załączniku do tej
uchwały podano wymianę centrali analogowej na cyfrową, likwidację średniofalowych
nadawczych obiektów radiofonicznych.
Wymienione uchwały miały zachęcić pracowników likwidowanych stanowisk,
uprawnionych do wcześniejszego przejścia na emeryturę, do rozwiązania umowy o
pracę do końca 1999 r.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo w zakresie przyznania odprawy z § 61
PUZP oraz uchwały 73/99 i 88/99. Zdaniem Sądu powódka nie nabyła prawa do od-
prawy z § 61 PUZP, gdyż uregulowania zawarte w § 55 i 61 PUZP nie stwarzają
uprawnień do dodatkowych odpraw, a jedynie w sposób korzystniejszy dla pracowni-
ków telekomunikacji regulują sposób naliczenia świadczeń określony w przepisach
prawa pracy powszechnie obowiązujących.
Nie nabyła również powódka prawa do odprawy emerytalnej z uchwały nr
73/99, gdyż nie była pracownikiem likwidowanej centrali ręcznej, zaś § 2 uchwały
stanowi, że w razie zbiegu prawa do odprawy z tejże uchwały z odprawą z § 55
PUZP wypłacana jest odprawa korzystniejsza. Również odprawa wynikająca z
chwały nr 88/99 Zarządu TP SA z dnia 27 kwietnia 1999 r. powódce się nie należy,
gdyż wypłata takiej odprawy pozostaje w związku z przyczynami rozwiązywania sto-
sunku pracy leżącymi po stronie pracodawcy jakimi są zmiany technologiczne, zaś
zmiany polegające na usprawnieniu pracy poprzez wprowadzenie komputerów nie są
zmianami technologicznymi w rozumieniu tej uchwały, dającymi podstawę do wypłaty
z tego tytułu dodatkowej odprawy.
W apelacji od tego wyroku powódka zarzuciła naruszenie art. 8 ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, przez przyjęcie, że przepis ten
wyłącza zbieg uprawnień do odpraw wynikający z § 55 i § 61 PUZP, naruszenie art.
1 powołanej ustawy oraz postanowień § 2 uchwały nr 73/99 oraz pkt 4 uchwały nr
88/99, które gwarantowały prawo do dodatkowych odpraw z tytułu przejścia na
wcześniejszą emeryturę, względnie z powodu likwidacja stanowiska pracy z przyczyn
technologicznych.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 14 lutego 2001 r. oddalił ape-
lację. Zdaniem Sądu, odprawy przewidziane § 55 i § 61 PUZP są odpowiednikami
odpraw przewidzianych art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych oraz art. 92 k.p.,
które są przyznawane na korzystniejszych dla pracowników warunkach. Ich przyzna-
nie wyłącza prawo do odpraw z powołanych przepisów ustawowych. Odnośnie do
odprawy przewidzianej uchwałą nr 73/99, prawo do niej - zdaniem Sądu - wyłącza §
2 uchwały o zbiegu prawa do odprawy emerytalnej z odprawą pieniężną przysługu-
jącą pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy. Natomiast odprawa przewidziana uchwałą nr 88/99 nie przysługuje po-
wódce ze względu na to, iż nie doszło do ustania stosunku pracy w związku z wpro-
wadzonymi zmianami technologicznymi.
W kasacji powódka zarzuciła błędną wykładnię przepisów § 2 i § 3 uchwały nr
73/99 oraz przepisu pkt 4 uchwały nr 88/99, a także naruszenie przepisów o postę-
powaniu: art. 381, art. 333 § 1 oraz 328 § 1 k.p.c. Powódka domagała się zmiany
wyroku w części oddalającej żądanie przyznania dodatkowej odprawy przewidzianej
uchwałą nr 73/99 oraz dodatkowej odprawy z uchwały nr 88/99. Zdaniem skarżącej
Sąd Apelacyjny dokonał nieuzasadnionego zrównania pojęć ,,odprawa emerytalna" i
,,dodatkowa odprawa dla pracowników z tytułu przejścia w 1999 r. na wcześniejszą
emeryturę", podczas gdy z przepisów dotyczących zasad ich przyznawania, z samej
nazwy, a także z przesłanek nabycia prawa wynika, że są to różne świadczenia. Zda-
niem skarżącej Sąd nietrafnie nie uznał usprawnienia pracy przez wprowadzenie
komputerów za zmianę technologiczną, uzasadniającą przyznanie prawa do odprawy
dodatkowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy, a także powołane wyżej akty wew-
nętrzne w postaci uchwał Zarządu Telekomunikacji Polskiej S.A., wprowadziły cztery
rodzaje świadczeń dla pracowników, z którymi doszło do rozwiązania stosunku
pracy. Dwa rodzaje świadczeń nawiązywały do przesłanek przyznawania świadczeń
przewidzianych w powszechnym prawie pracy, jednak zostały one korzystniej
ukształtowane niż w tym prawie. Pierwsze, to odprawa pieniężna dla pracowników, z
którymi został rozwiązany stosunek pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy,
uprawnionych na podstawie przepisów powszechnego prawa pracy do odprawy z
tego tytułu. Drugie, to jednorazowa odprawa pieniężna dla pracowników, których sto-
sunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Pracodawca przy-
znał powódce prawo do pierwszego wymienionego świadczenia. Na etapie postępo-
wania kasacyjnego sporna jest kwestia prawa do świadczeń wprowadzonych
uchwałami Zarządu nr 73 i 88 z 1999 r., mianowicie prawa do dodatkowej odprawy z
tytułu przejścia w 1999 r. na wcześniejszą emeryturę oraz do dodatkowej odprawy
dla pracowników w związku z likwidacją stanowisk pracy z przyczyn technologicz-
nych.
Na wstępie należy podkreślić, że obydwa sporne świadczenia zostały określo-
ne jako ,,dodatkowe odprawy". Wskazuje to, iż ich wprowadzenie zostało związane z
zaistnieniem szczególnych okoliczności, a prawo do nich uzależnione od spełnienia
szczególnych przesłanek w porównaniu do odpraw ,,zwykłych". Prawo do dodatkowej
odprawy zostało przewidziane dla dwu grup pracowników: a) pracowników likwido-
wanych w 1999 r. central ręcznych, b) dla pracowników z tytułu przejścia w 1999 r.
na wcześniejszą emeryturę (§ 1 uchwały 73/99). Powódka nie należała do kategorii
pracowników wymienionych pod a).
Należy zgodzić się ze skarżącą, że ,,dodatkowa odprawa pieniężna", przewi-
dziana uchwałą nr 73/99 nie jest tożsama z odprawą pieniężną z tytułu rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Ta druga została przewidziana
§ 55 PUZP, nosi też inną nazwę, mianowicie ,,odprawa pieniężna". Są to dwa różne
świadczenia, przyznawane w oparciu o inne przesłanki. Zgodzić się należy również,
że powódka spełniała przesłanki nabycia prawa do dodatkowej odprawy pieniężnej,
które zostały sprecyzowane w części II załącznika do uchwały nr 73/99. Nietrafne jest
natomiast stanowisko skarżącej, że skoro wymienione świadczenia mają różny cha-
rakter, to do powódki nie znajduje zastosowania § 2 uchwały nr 73/99 przewidujący,
iż w razie zbiegu prawa do odprawy emerytalnej i prawa do odprawy pieniężnej przy-
sługującej z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy
przysługuje jedna, korzystniejsza odprawa.
Pracodawca wprowadzając określone świadczenie nieprzewidziane przepi-
sami prawa pracy może samodzielnie, w sposób autonomiczny, ukształtować zbieg
danego świadczenia z innymi świadczeniami wynikającymi z układu zbiorowego
pracy lub z innych przepisów prawa pracy. Postanowienia aktu zakładowego o
zbiegu prawa do świadczeń stanowią element układu warunkującego prawo do
świadczenia. Jego moc prawna podlega jednak ocenie z punktu widzenia zgodności
z przepisem art. 9 k.p. oraz przepisami tego Kodeksu o zakazie dyskryminacji. Prze-
pisowi § 2 uchwały nr 73/99 nie można postawić zarzutu z punktu widzenia wymie-
nionych regulacji prawnych. Skoro powódka otrzymała odprawę pieniężną z tytułu
rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy w wysokości 12-
krotności podstawy wymiaru, tj. 25.824 zł, nie nabyła prawa do dodatkowej odprawy
emerytalnej w wysokości 5.000 zł.
Należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, że nie zostały spełnione w
przypadku powódki przewidziane uchwałą nr 88/99 przesłanki przyznania prawa do
dodatkowej odprawy dla pracowników zwalnianych z pracy w związku z likwidacją
stanowisk pracy z przyczyn technologicznych. Przy dokonywaniu wykładni pojęcia
likwidacji stanowiska pracy z przyczyn technologicznych Sąd trafnie odwołał się do
opisowej definicji zawartej w załączniku do wymienionej uchwały, według której jest
nią np. wymiana centrali analogowej na cyfrową, likwidacja średniofalowych nadaw-
czych obiektów radiofonicznych. Z przykładowego wyliczenia zawartego w powoła-
nym załączniku wynika, że przyczyną technologiczną są zasadnicze zmiany w spo-
sobie funkcjonowania danej jednostki organizacyjnej wynikające z wprowadzenia
nowych urządzeń technicznych, skutkujące tym, że grupa pracowników staje się
,,zbędna", a nie usprawnienia w pracy, służące poprawie wydajności (efektywności)
pracy pracowników poprzez wyposażenie danej jednostki w komputery.
Z przytoczonych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================