Wyrok SN - I PKN 397/97
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 397/97
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1999/2/57
Orzecznictwo Sądów Polskich 2000/2/30
Data wydania:1998-02-24

Wyrok z dnia 24 lutego 1998 r.
I PKN 397/97


Przepisy § 22 i § 23 załącznika do zarządzenia Ministra-Kierownika
Urzędu Postępu Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. w sprawie
zasad obliczania efektów stanowiących podstawę do ustalania wysokości wy-
nagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze (M.P. Nr 12, poz. 87) ze
względu na wydanie ich poza zakresem ustawowego upoważnienia oraz
sprzeczność z ustawą z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity
tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177 ze zm.) nie miały charakteru powszechnie
obowiązującego.


Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski (sprawozdawca), Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 1998 r. sprawy z powództwa
Jakuba M. przeciwko Hucie im. T.S. w K. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 kwietnia 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki w Krakowie wyrokiem z dnia 20 grudnia 1996 r. [...] oddalił
powództwo Jakuba M. przeciwko pozwanej Hucie im. T.S. w K. o kwotę 14.130 zł z
ustawowymi odsetkami tytułem podwyższenia wynagrodzenia za drugi rok stosowa-
nia projektu racjonalizatorskiego pn. ,,Zmiana konstrukcji wlewnic surówkowych sto-
sowanych w Hucie K." oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej 1000 zł jako
zwrot kosztów procesu. Rozstrzygnięcie to Sąd Wojewódzki oparł na ustaleniach
następującego stanu faktycznego, który był w zasadzie niesporny.

Do najistotniejszych spośród tych ustaleń należy fakt, iż na podstawie umowy
z dnia 16 marca 1984 r. o dokonanie rozwiązania technicznego pn. ,,Wyeliminowanie
pierścieni staliwnych we wlewnicach produkowanych dla Huty K.", powód jest w 40%
współtwórcą projektu wynalazczego, polegającego na modernizacji wlewnic surów-
kowych produkowanych przez pozwaną dla Huty K. Wspomniane rozwiązanie tech-
niczne ma charakter projektu racjonalizatorskiego (nie uzyskano świadectwa autors-
kiego) i drugi rok jego stosowania jest zarazem ostatnim okresem uzasadniającym
wypłatę należnego twórcom wynagrodzenia. Wlewnice według projektu racjonaliza-
torskiego nie są w szczególności wyrobem nowym, chociaż taka teza była początko-
wo wyrażana w pozwie. Nie ma też między stronami sporu co do zakresu efektów
zastosowania projektu. Wymiernym efektem są oszczędności występujące w stosu-
jącej projekt pozwanej Hucie w następstwie użycia w stopie wlewnicy - surówki, za-
miast stosowanych wcześniej pierścieni staliwnych. Niewymierny charakter mają
natomiast efekty z tytułu poprawy w pozwanej Hucie warunków bezpieczeństwa i
higieny pracy. U odbiorcy i użytkownika wyrobu, tj. w Hucie K., wystąpiły z kolei
efekty z tytułu poprawy jakości zmodernizowanych wlewnic.

Podstawą sporu między stronami było to, że za pierwszy rok stosowania pro-
jektu twórcy otrzymali wynagrodzenie, przy obliczeniu którego uwzględniono również
efekt poprawy jakości wyrobu, występujący u jego użytkownika. Tę część wynagro-
dzenia Huta K. zrefundowała stronie pozwanej w oparciu o jej odrębną notę księgo-
wą, wystawioną z sugestią - wyrażoną w piśmie z dnia 31 lipca 1991 r. - co do zali-
czenia tego wydatku w cenę sprzedaży wlewnic. W piśmie tym pozwana wyraźnie
bowiem stwierdziła, że pomimo poprawy jakości wyrobu, wyrażającej się polepsze-
niem parametrów techniczno-eksploatacyjnych, nie doszło do podwyższenia jego
ceny. Kiedy jednak po drugim roku stosowania projektu (tzn. za okres od 1 stycznia
do 31 grudnia 1991 r.) pozwana zwróciła się do użytkownika o dane techniczne poz-
walające na obliczenie efektów eksploatacji zmodernizowanych wlewnic, to Huta K. -
podając te dane - stwierdziła równocześnie, że efekty użytkowe nie mogą być pods-
tawą ustalenia wynagrodzenia należnego twórcom projektu, awizując niemożność
dokonania podobnej jego refundacji i negując zasadność takiej wypłaty w piśmie
skierowanym bezpośrednio do powoda. W tej sytuacji pozwana, pomimo początko-
wego obliczenia wynagrodzenia z 50-procentową zwyżką z tytułu efektów użytko-
wych w Hucie K., dokonała zmiany rozliczenia i wypłaciła twórcom wynagrodzenie
adekwatne wyłącznie do efektów występujących w jej przedsiębiorstwie. Odmowa
uwzględnienia efektów poprawy jakości wyrobu, spowodowała zgłoszenie powódz-
twa przez powoda, jako jednego z twórców projektu.

Ponieważ kwestia prawidłowości obliczenia wynagrodzenia, a w szczególności
uwzględnienia w nim efektu eksploatacyjnego występującego u użytkownika, była w
sprawie przedmiotem sporu, Sąd Wojewódzki przeprowadził dowód z opinii dwóch
biegłych w zakresie wynalazczości pracowniczej. Po ocenie tych dowodów, Sąd
pierwszej instancji przychylił się do wniosków opinii biegłego dr Stefana Ł. i uznał, że
niepodwyższenie ceny na wyroby sprzedawane Hucie K. nie pozwala na uwzględ-
nienie ich jakościowych efektów w wynagrodzeniu dla twórców projektu (§ 22 zarzą-
dzenia Ministra - Kierownika Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z
dnia 31 stycznia 1986 r. w sprawie zasad zaliczania efektów stanowiących podstawę
do ustalania wysokości wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze, M.P. Nr
12, poz. 87). Nie można też - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - przyjąć, iżby stoso-
wanie projektu racjonalizatorskiego stanowiącego faktyczną podstawę zgłoszonych
roszczeń, było objęte pojęciem ,,wyjątkowy wypadek" w rozumieniu § 23 powołanego
wyżej zarządzenia, zwłaszcza że w świetle poglądów orzecznictwa i doktryny przepis
ten został wydany z przekroczeniem ram ustawowego upoważnienia.

Apelację powoda od tego orzeczenia oddalił Sąd Apelacyjny w Krakowie wy-
rokiem z dnia 29 kwietnia 1997 r. [...], nie obciążając powoda kosztami postępowania
apelacyjnego. W motywach tego wyroku Sąd Apelacyjny podkreślił, że w wyniku
zastosowania projektu racjonalizatorskiego współautorstwa powoda wlewnice były
wyrobem jakościowo lepszym, ale nie znalazło to wyrazu w ,,odpowiednim" do tego
podwyższeniu ich ceny, która w okresie objętym sporem kształtowała się już na ryn-
kowych zasadach i wzrastała w oparciu o inne kryteria, zwłaszcza w związku z infla-
cją. Odnosząc tę sytuację do treści podstawowego dla rozstrzygnięcia sprawy prze-
pisu art. 98 ust. 2 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity
tekst: Dz. U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177, a więc w brzmieniu sprzed nowelizacji doko-
nanej ustawą z dnia 30 października 1992 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 4, poz. 117), Sąd
Apelacyjny stwierdził, że dodatkowym, choć zapewne nie zamierzonym, skutkiem
zastosowania projektu był dla strony pozwanej wręcz spadek ilości zbywanych
wlewnic (4.700 sztuk w 1990 r. i 3.453 sztuk w 1991 r.), co ma znaczenie z punktu
widzenia zasady, aby wątpliwości przy wykładni przepisów prawa wynalazczego tłu-
maczyć na korzyść twórcy oraz zasady, aby korzyści ze stosowania projektu wyna-
lazczego były słusznie podzielone.

W świetle powyższych zasad należy uznać, że należne powodowi wynagro-
dzenie mogło zgodnie z art. 98 ust. 2 ustawy o wynalazczości obejmować wyłącznie
efekty wynikające ze stosowania projektu racjonalizatorskiego. Były to efekty wystę-
pujące w pozwanej Hucie i za nie powód został w drugim roku stosowania projektu
wynagrodzony we właściwej wysokości. Poprawa jakości wyrobu wystąpiła jedynie u
jego użytkownika, nie znalazła odzwierciedlenia w odpowiednim podwyższeniu ceny i
doprowadziła w konsekwencji do zmniejszenia sprzedaży wlewnic. Być może nie
pozostawało to w prostej zależności względem poprawy jakości wlewnic i było wyni-
kiem innych jeszcze zaszłości gospodarczych po stronie użytkownika, lecz w ramach
stosunku prawnego łączącego twórcę i podmiot stosujący projekt - efekty z tytułu
poprawy jakości wyrobu nie mogły być przesłanką ustalenia wynagrodzenia twórcy.

Kasację od tego wyroku wniósł imieniem powoda jego pełnomocnik, zarzuca-
jąc ,,naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zas-
tosowanie" oraz domagając się na tej podstawie zmiany zaskarżonego orzeczenia
,,przez uwzględnienie apelacji", jak też zasądzenia kosztów procesu według norm
przepisanych, względnie uchylenia orzeczenia Sądu Apelacyjnego i przekazania mu
sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej zacytowane
albo powołane zostały niektóre przepisy ustawy z dnia 19 października 1972 r. w jej
pierwotnym brzmieniu (art. 93 ust. 1 i 2, art. 107 ust. 2) bądź w brzmieniu wynikają-
cym z ustawy nowelizacyjnej z dnia 26 kwietnia 1984 r. (art. 98 ust. 2, art. 98 ust. 6 i
art. 112 ust. 2), a także przepisy zarządzenia Ministra - Kierownika Urzędu Postępu
Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. (§ 22 ust. 1 i § 23), a
ponadto ogólnie (bez wskazania przepisów) zarządzenie Ministra Nauki, Szkolnictwa
Wyższego i Techniki z dnia 2 lipca 1980 r. w sprawie zasad obliczania efektów sta-
nowiących podstawę do ustalania wysokości wynagrodzeń za pracownicze projekty
wynalazcze (M.P. Nr 17, poz. 84 ze zm.). Wnoszący kasację przytoczył też tezę oraz
fragmenty uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 1977 r., V
PZP 1/77, wyjaśniającej znaczenie zwrotu ,,stosowanie" pracowniczego projektu wy-
nalazczego (art. 93 ust. 2 ustawy z 19 października 1972 r.).

Poza tym skarżący podniósł, że biegły sądowy dr inż. Kazimierz P. stwierdził w
swej opinii ,,bezsporny fakt" podniesienia ceny wlewnic z powodu polepszenia ich
parametrów techniczno-eksploatacyjnych, ,,uznał", że cena została podniesiona ,,od-
powiednio tzn. wystarczająco" i na podstawie § 22 ust. 1 zarządzenia z dnia 31
stycznia 1986 r. precyzyjnie wyliczył należne twórcom z tego tytułu dodatkowe wy-
nagrodzenie. Co prawda ,,trudno ustalić" - zdaniem skarżącego - jaki udział w pod-
wyższonej cenie wlewnic miała poprawa ich jakości, a jaki zjawiska inflacyjne, lecz
jest ,,bezsporne", że zainteresowanie Huty K. zakupem i stosowaniem wlewnic doty-
czyło jedynie wyrobu według projektu, którego współautorem był zainteresowany.
Bez zastosowania wspomnianego projektu ,,nie doszłoby do sprzedaży starych
wlewnic, a z pewnością nie mogła by być podniesiona ich cena, niezależnie od zja-
wisk inflacyjnych".

Na pozwanej ciążył - zdaniem skarżącego - ,,obowiązek podwyższenia ceny
wyrobu", a w razie niedopełnienia tej powinności, prawodawca przewidział uwzględ-
nienie w wynagrodzeniu twórców wartości określonych w § 23 zarządzenia. Błędem
w przekonaniu skarżącego jest rozumowanie pozwanej i Sądów obu instancji, że
jakość wyrobu dotyczy jego użytkownika, gdyż ,,ona dotyczy wyrobu, a ustawodawca
wskazał jedynie o jaką wartość trzeba podnieść należne twórcy wynagrodzenie, od-
wołując się do efektów powstałych u użytkownika". W ocenie wnoszącego kasację
,,powód rzetelnie potraktował warunki umowy o dokonanie projektu wynalazczego",
gdyż mógł go zgłosić u pozwanej oraz w Hucie K., a wówczas otrzymałby wynagro-
dzenie składające się z dwóch wynagrodzeń, obliczonych według efektów powsta-
łych w obu przedsiębiorstwach.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu graniczącym z jej odrzuceniem z
powodu niespełnienia wymagań określonych w art. 3933 KPC. Zgodnie z tym prze-
pisem kasacja powinna bowiem zawierać między innymi, przytoczenie podstaw ka-
sacyjnych oraz ich uzasadnienie. Tymczasem wnoszący kasację ograniczył się w
petitum skargi do ogólnikowego zarzutu ,,naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie" i zarzutu tego nie skonkrety-
zował również w uzasadnieniu skargi, które wyczerpuje się w powoływaniu lub cyto-
waniu niektórych przepisów ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości w
jej pierwotnym brzmieniu (Dz. U. Nr 43, poz. 272) bądź w brzmieniu wynikającym z
ustawy nowelizacyjnej z dnia 26 kwietnia 1984 r. (Dz. U. Nr 26, poz. 130) i według
numeracji z pierwszego tekstu jednolitego (Dz. U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177) tej
ustawy, jak też wydanych z upoważnienia jej art. 107 ust. 3 (art. 112 ust. 3 tekstu
jednolitego) przepisów zarządzenia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki
z dnia 2 lipca 1980 r. w sprawie zasad obliczania efektów stanowiących podstawę do
ustalania wysokości wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze (MP Nr 17,
poz. 84 ze zm.) oraz identycznie zatytułowanego zarządzenia Ministra - Kierownika
Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. (MP
Nr 12, poz. 87).

Z tak skonstruowanego uzasadnienia skargi nie wynika więc w szczególności,
które z wymienionych lub cytowanych przepisów zostały przez Sąd Apelacyjny błęd-
nie zinterpretowane i jaka powinna być ich prawidłowa wykładnia. Zarzut ,,błędnej
wykładni" tych przepisów nie może być zatem podany jakiejkolwiek weryfikacji. To
samo dotyczy w zasadzie - sformułowanego w koniunkcji (,,i") z poprzednim zarzutem
- twierdzenia o niewłaściwym zastosowaniu wspomnianych przepisów, gdyż skarżący
nie wskazuje na czym owo niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego miałoby
polegać. Tylko więc próba bardzo życzliwego wnioskowania z szerokiego kontekstu
różnych twierdzeń zawartych w uzasadnieniu kasacji pozwalałaby przyjąć, że w
istocie skarżący zarzucił Sądowi drugiej instancji niezastosowanie § 22 ust. 1 za-
łącznika do zarządzenia z dnia 31 stycznia 1996 r., stanowiącego iż w razie, gdy
stosowanie projektu wynalazczego powoduje poprawę jakości wyrobu lub jego mo-
dernizację wyrażającą się polepszeniem parametrów techniczno-eksploatacyjnych
(właściwości użytkowych), to wynikający stąd efekt brutto ustala się na podstawie
odpowiednio podwyższonych cen tego wyrobu.

Tak skonkretyzowany zarzut niewłaściwego zastosowania prawa materialnego
jest jednak chybiony. Z ustaleń poczynionych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym
i zaaprobowanych przez Sąd Apelacyjny wynika bowiem jednoznacznie, że
podwyżka cen wlewnic zbywanych Hucie K. była w spornym okresie spowodowana u
pozwanej wyłącznie wzrostem kosztów ich wytwarzania w następstwie procesów in-
flacyjnych. W świetle tych ustaleń nie było podstaw do zastosowania § 22 ust. 1 po-
wołanego wyżej zarządzenia, a więc jego niezastosowanie nie może być przedmio-
tem kasacyjnego zarzutu. Wnoszący kasację nie twierdzi zresztą, iżby w zaskarżo-
nym wyroku doszło do naruszenia istotnych przepisów postępowania w takim choćby
znaczeniu, że Sąd Apelacyjny, który nie prowadził własnych dowodów, wyraził bez-
krytyczną akceptację wobec dowolnej oceny dowodów zebranych przez Sąd pierw-
szej instancji.

Nietrafna jest też sugestia skarżącego, że w związku z poprawą jakości wlew-
nic produkowanych na potrzeby Huty K. pozwana obowiązana była na podstawie §
22 ust. 1 zarządzenia odpowiednio podwyższyć ich cenę, a gdyby wyjątkowo nie
dopełniła tego obowiązku, to poprawę jakości wyrobu powinna w wynagrodzeniu
twórców projektu wynalazczego uwzględnić na zasadach określonych w § 23 zarzą-
dzenia. Zgodnie bowiem z art. 98 ust. 2 ustawy o wynalazczości w brzmieniu po-
przedzającym ustawę nowelizacyjną z dnia 30 października 1992 r. (Dz. U. z 1993 r.
Nr 4, poz. 14), podstawą do ustalenia wysokości wynagrodzenia za projekty wyna-
lazcze były efekty uzyskane przez stosowanie projektu. Pozwana Huta, jako wytwór-
ca wlewnic, a więc podmiot stosujący projekt współautorstwa skarżącego, nie była
zatem obowiązana wysokość należnego mu wynagrodzenia obliczać z uwzględnie-
niem efektów poprawy jakości wyrobu powstających u jego użytkownika, czyli w Hu-
cie K., a twierdzenia tego nie podważa treść § 22 zarządzenia z dnia 31 stycznia
1986 r. Przepisy te zostały bowiem wydane poza zakresem upoważnienia z art. 112
ust. 3 ustawy o wynalazczości, który w trybie aktu wykonawczego przewidywał okreś-
lenie zasad obliczania efektów stanowiących podstawę ustalania wysokości
wynagrodzeń za projekty wynalazcze przy równoczesnym i oczywistym skądinąd
założeniu, że ,,podstawa" ta ma ustawowy charakter i obejmuje tylko efekty uzyskane
ze stosowania projektu, czyli materialnego urzeczywistniania danego rozwiązania.
Ustawodawca sam przesądził więc rodzaj efektów uzasadniających po stronie twórcy
pracowniczego projektu wynalazczego powstanie prawa do wynagrodzenia, pozos-
tawiając organowi administracji państwowej wyłącznie określenie zasad obliczania
tych efektów. Przepisy zarządzenia wykraczające poza ramy upoważnienia i
sprzeczne z art. 98 ust. 2 ustawy o wynalazczości nie mają zatem mocy powszech-
nie obowiązującego prawa i nie mogą być źródłem pracowniczych roszczeń.

Takie stanowisko wobec § 26 załącznika do zarządzenia Ministra Nauki,
Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 2 lipca 1980 r. oraz wobec odpowiadającego
mu treściowo § 25 załącznika do zarządzenia Ministra - Kierownika Urzędu Postępu
Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. zajął już Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 26 maja 1989 r., I PR 90/89 (OSNCP 1990 z. 7 poz. 283
z aprobującą glosą S.Sołtysińskiego). Tezę i motywy tego wyroku podziela w pełni
również Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uznając jedynie,
że odnoszą się one w równym stopniu do § 22 i § 23 zarządzenia z 31 stycznia 1986
r. Dodać jeszcze trzeba, że idea, aby twórcę zastosowanego projektu wynalazczego
honorować również za poprawę jakości wyrobu odczuwaną przez jego użytkownika,
mogła powstać jedynie w warunkach poprzedniego ustroju społeczno-ekonomiczne-
go. Wyroby złej jakości są bowiem w gospodarce rynkowej po prostu niesprzedawal-
ne. Troska o najwyższą jakość wyrobów jest więc dla każdego producenta warun-
kiem jego rynkowej egzystencji. Konkurencja wyklucza nie tylko prostą zależność
między poprawą jakości i wzrostem ceny, ale wymusza wręcz odwrócenie tej relacji,
tzn. produkowanie lepszych towarów za niższą cenę. Gdyby więc zakwestionowa-
nym wyżej przepisom zarządzenia z 31 stycznia 1986 r. nie można było postawić
zarzutów przekroczenia granic ustawowego upoważnienia i sprzeczności z art. 98
ust. 2 ustawy o wynalazczości, to twierdzenie o ich uchyleniu w nowych warunkach
ustrojowych trzeba by opierać na koncepcji wyjścia z użycia (desuetudo).

Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC
orzekł, jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: