Wyrok z dnia 19 listopada 1997 r.
I PKN 379/97

Przepis art. 251 KP nie ma zastosowania do umów o prac na czas okreś-
lony zawartych przed dniem 2 czerwca 1996 r., chociażby termin rozwiązania
ostatniej z nich upływał po tej dacie. Odstępstwa od zakazu działania prawa
wstecz (art. 3 KC w związku z art. 300 KP) mogą istnieć jako wyjątek i tylko
wtedy, gdy przepis tak stanowi lub gdy wsteczne działanie przepisu wynika z
celu ustawy.

Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 1997 r. sprawy z po-
wództwa Ryszarda W. przeciwko Poligraficznej Spółdzielni "S.I." w W. o przywróce-
nie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 9 kwietnia 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi wyrokiem z dnia 14 stycznia 1997 r. od-
dalił powództwo Ryszarda W. o ustalenie, że łączący go z Poligraficzną Spółdzielnią
"S.I." w F. stosunek pracy, wynikający z umowy o pracę na czas określony, przek-
ształcił się w umowę o pracę na czas nie określony i o przywrócenie do pracy. Pods-
tawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że poczynając od 11 lutego
1988 r. strony zawierały umowy o pracę na czas określony, przy czym ostatnia z nich
była zawarta na czas od 11 kwietnia do 30 czerwca 1996 r. Tymczasem z art. 251 KP
wynika, że w czasie obowiązywania tego przepisu, tj. od dnia 2 czerwca 1996 r., po-
winny być zawarte wszystkie trzy umowy o pracę na czas określony i dopiero zawar-
cie trzeciej z nich byłoby równoznaczne z zawarciem umowy o pracę na czas nie

- 2 -

określony.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 9 kwietnia 1997 r. oddalił apelację powoda złożoną od powyższego wy-
roku, gdyż podzielił bez zastrzeżeń stanowisko Sądu I instancji, a ponadto podniósł,
że nie ma przepisów przejściowych, które pozwalałyby zastosować art. 251 KP do
umów o pracę zawartych przed wejściem w życie ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. no-
welizującej Kodeks pracy.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego pole-
gające na błędnej wykładni art. 251 KP. Zdaniem skarżącego dla zastosowania
wskazanego przepisu wystarczy, że pod rządem noweli do Kodeksu pracy z dnia 2
lutego 1996 r. pracownik znajdował się w zatrudnieniu na podstawie trzeciej umowy o
pracę, zaś poprzednie dwie umowy były zawarte na następujące po sobie okresy,
między którymi przerwa nie była dłuższa niż jeden miesiąc. Inna wykładnia powyż-
szego przepisu prowadziłaby do ograniczenia skutków nowelizacji w zakresie wyni-
kającym z tego przepisu, gdyż pracodawcy nie mieliby istotnych przeszkód w jego
obchodzeniu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie.
Ustawa z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmia-
nie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110), która weszła w życie dnia 2 czerwca
1996 r., wprowadziła do Kodeksu pracy między innymi art. 251. Stanowi on, że za-
warcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach
prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nie określony, jeżeli poprzednio
strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po so-
bie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej
umowy o pracę nie przekroczyła jednego miesiąca.
Analiza powyższego przepisu prowadzi do wniosku, że możliwość jego zasto-
sowania istnieje wtedy, gdy strony stosunku pracy zawrą przynajmniej trzy następu-
jące po sobie umowy o pracę na czas określony, między którymi nie będzie przerw
dłuższych niż jeden miesiąc. Odnosi się więc do sytuacji, gdy podstawę nawiązania

- 3 -

stosunku pracy stanowi umowa o pracę (a nie inna umowa lub stosunek pracy oparty
na innej podstawie), gdy strony zawarły przynajmniej trzy umowy o pracę i gdy przer-
wa miedzy rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie
przekroczyła jednego miesiąca. Przepis ten, mimo akcentowanej w znowelizowanym
Kodeksie pracy zasady swobody umów, odnoszącej się nie tylko do samej woli
zawarcia umowy, lecz także jej rodzaju, czasu trwania itp., stwarza fikcję prawną,
gdyż przyjmuje, że zawarcie trzech terminowych umów o pracę w warunkach opisa-
nych w tym przepisie powoduje ten skutek, iż trzecia z umów staje się umową o
pracę na czas nie określony. Cel art. 251 KP jest przy tym zrozumiały. Chodzi w nim
o zapobieżenie praktyce wielokrotnego ponawiania terminowych umów o pracę mię-
dzy tymi samymi podmiotami stosunku pracy, by uniknąć zawarcia umowy o pracę
na czas nie określony, trudniejszej do rozwiązania i dającej pracownikowi większą
ochronę. Trzeba jednak stwierdzić, że omawiany przepis, ze względu na przewidzia-
ne w nim konsekwencje, zwłaszcza dla pracodawcy, wymaga nie tylko ścisłej inter-
pretacji, ale w okresie bezpośrednio po jego wejściu w życie, także interpretacji
uwzględniającej zasady działania prawa.
Jak trafnie zauważył Sąd Wojewódzki, ustawa z dnia 2 lutego 1996 r. o zmia-
nie ustawy - Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24, poz. 110) nie zawiera przepisów przejścio-
wych, które umożliwiałyby ocenę stanów faktycznych, w których zawarcie umowy o
pracę na czas określony nastąpiło pod rządem dawnych przepisów Kodeksu pracy o
zawieraniu umów o pracę, natomiast jej rozwiązanie - w czasie obowiązywania art.
251 KP. Istnieją jedynie przepisy przejściowe dotyczące umów o pracę zawartych na
okres próbny przed dniem wejścia w życie ustawy i umów o pracę zawartych na czas
nie określony, wypowiedzianych przed dniem wejścia w życie ustawy. Co do tych
umów art. 4 i art. 5 ustawy zmieniającej postanawiają, że stosuje się przepisy do-
tychczasowe, z tym że gdy chodzi o umowy o pracę zawarte na czas nie określony,
stosuje się dotychczasowe przepisy jedynie w zakresie ustalania okresu zatrudnie-
nia. Na podstawie powyższego stanu prawnego można by więc powiedzieć, że skoro
ustawodawca w przepisach przejściowych pominął umowy zawarte na czas
oznaczony i tylko w odniesieniu do umów zawartych na okres próbny i na czas nie
określony przyjął, że stosuje się przepisy dotychczasowe, to znaczy, że zgodnie z
jego wolą do umów zawartych na czas oznaczony należy stosować nowe przepisy, a

- 4 -

więc także art. 251 KP.
Wymaga jednak rozważenia także druga koncepcja, w myśl której, jeżeli
ustawodawca w przepisach przejściowych nie uregulował pewnej kwestii, bądź nie
odniósł się do instytucji, którą w nowych przepisach wprowadził, to znaczy, że wątp-
liwości związane ze stosowaniem przepisów należy rozstrzygać według zasady, że
prawo nie działa wstecz. Jest to zasada pisana, wyrażona w art. 3 Kodeksu cywilne-
go, którego przepisy stosuje się odpowiednio w sprawach ze stosunku pracy nie
unormowanych przepisami prawa pracy.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę jest zdania,
że ocena zasadności żądania powoda powinna nastąpić z uwzględnieniem wymie-
nionej wyżej zasady.
Przepis art. 3 KC stanowi, że ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wy-
nika z jej brzmienia lub celu. Przewiduje zatem, że odstępstwa od zakazu działania
prawa wstecz mogą istnieć jako wyjątek i tylko wtedy, gdy przepis tak stanowi lub
gdy wsteczne działanie przepisu wynika z celu ustawy. Rozważając sprawę w płasz-
czyźnie powyższych odstępstw należy stwierdzić, że brzmienie art. 251 KP nie uza-
sadnia stosowania tego przepisu do umów o pracę na czas nie określony, zawartych
przed dniem wejścia w życie noweli do Kodeksu pracy. Również cel wprowadzenia
tego przepisu, połączony z zasadami pewności obrotu i zaufania obywateli do prawa,
nie pozwala przyjąć, że ustawodawcy chodziło o zaskoczenie pracodawców
automatycznym przekształceniem umowy o pracę zawartej na czas określony - w
umowę o pracę na czas nie określony. Adresaci norm prawnych powinni bowiem
wcześniej wiedzieć, jakie mogą być skutki określonych ich działań faktycznych i
czynności prawnych. Gdy zaś chodzi o art. 251 KP, pracodawcy powinni zdawać so-
bie sprawę ze skutków prawnych wynikających z zawarcia umów terminowych. W
związku z tym można sformułować tezę, że art. 251 nie ma zastosowania do umów o
pracę na czas określony zawartych przed dniem 2 czerwca 1996 r. Wprawdzie
można by rozważać teoretycznie problem, czy wymieniony przepis stosuje się w sy-
tuacji, gdy dwie pierwsze umowy zostały zawarte przed wejściem w życie noweli do
Kodeksu pracy, a trzecia - po jej wejściu w życie, gdyż pracodawca zawierając tę
trzecią umowę działał już w nowym stanie prawnym, jednak problem ten nie ma zna-
czenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Występuje w niej bowiem stan faktyczny

- 5 -

sprowadzający się do tego, że wszystkie trzy umowy o pracę na czas określony
zostały zawarte przed dniem 2 czerwca 1996 r. choć termin rozwiązania ostatniej z
nich upływał po tej dacie. Tym samym przekształcenie trzeciej z nich w umowę o
pracę na czas nie określony na podstawie art. 251 KP nie mogło nastąpić.
Z tych względów stosownie do art. 39312 KPC Sąd Najwyższy oddalił kasację.
========================================