Wyrok z dnia 6 października 1998 r.
I PKN 376/98

Wskazanie w świadectwie pracy trybu rozwiązania stosunku pracy, który
został następnie uznany przez sąd pracy za niezgodny prawem, nie uzasadnia
roszczenia o odszkodowanie z art. 415 KC ani o zadośćuczynienie z art. 448
KC, lecz jedynie domaganie się przez pracownika zmiany świadectwa pracy lub
zryczałtowanego odszkodowania z art. 99 § 1 i 2 KP.


Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski (sprawozdawca), Walerian Sanetra.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 października 1998 r. sprawy z po-
wództwa Andrzeja C. i Rafała C. przeciwko Zakładom Wytwórczym Maszyn Elek-
trycznych i Transformatorów ,,E." Spółce Akcyjnej w Ż. o zadośćuczynienie, na sku-
tek kasacji powodów od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie z dnia 2 lutego 1998 r. [...]


1) o d d a l i ł kasację,

2) nie obciążył powodów kosztami postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kutnie wyrokiem z dnia 24 października 1997 r.
[...], po rozpoznaniu sprawy przekazanej mu przez Sąd Wojewódzki - Wydział Cywil-
ny w Płocku postanowieniem z dnia 30 kwietnia 1997 r., oddalił powództwo Andrzeja
C. i Rafała C. przeciwko Zakładom Wytwórczym Maszyn Elektrycznych i Transfor-
matorów S.A. w Ż. o zasądzenie po 5.000 zł tytułem pieniężnego zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał się
na ustalenie następującego stanu faktycznego.

Pozwany pracodawca rozwiązał z powodami w dniu 22 lipca 1997 r. umowy o
pracę bez wypowiedzenia z zawinionych przez nich przyczyn, stwierdzając w wyda-
nych powodom tegoż dnia świadectwach pracy, że rozwiązanie umów nastąpiło w
trybie art. 52 KP. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie wyrokiem z dnia 7 marca 1994 r. [...], po rozpoznaniu rewizji powodów od
orzeczenia Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kutnie z dnia 16 lipca 1993 r. [...], za-
sądził na ich rzecz odszkodowanie określone w art. 56 KP z tytułu bezprawnego
rozwiązania umów o pracę. Zgodnie z art. 99 § 4 KP powodowie otrzymali więc w
dniu 11 kwietnia 1994 r. sprostowane świadectwa pracy, w których pracodawca zaz-
naczył, że ,,zmieniono sposób rozwiązania umowy o pracę, anulowano świadectwo
pracy [...] z dnia 22 lipca 1992 r. na podstawie wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 7
kwietnia 1994 r.", co - zdaniem powodów - narusza ich cześć i uzasadnia żądanie
zadośćuczynienia, tym bardziej że wskutek tego świadectwa ponieśli szkodę pole-
gającą na niemożności znalezienia odpowiedniego zatrudnienia.

W świetle tych ustaleń Sąd Pracy doszedł do przekonania, że powództwo
podlega oddaleniu na podstawie art. 448 w związku z art. 3 KC i z art. 300 KP, gdyż
przepisy prawa obowiązujące w czasie, gdy nastąpiło - zdaniem powodów - naru-
szenie ich czci, nie dawały podstaw do zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego.
Co prawda, przepis art. 448 KC w brzmieniu obowiązującym od 28 grudnia 1996 r.
umożliwia dochodzenie roszczeń o takie zadośćuczynienie, lecz stosowanie tego
przepisu wobec roszczenia powodów wywodzonego ze zdarzeń z 1992 r., byłoby
naruszeniem zasady lex retro non agit.

Apelację wniesioną od tego orzeczenia przez powodów oddalił Sąd Woje-
wódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 2 lute-
go 1998 r. [...]. Podzielając ustalenia faktyczne i ich prawną ocenę w wyroku pierw-
szoinstancyjnym, Sąd Wojewódzki podkreślił, że dla dochodzonych roszczeń bez
znaczenia jest okoliczność, czy przez wydanie niewłaściwych świadectw pracy dosz-
ło do naruszenia dóbr osobistych powodów, gdyż z braku odpowiedniej podstawy
prawnej nie mogą oni domagać się z tego tytułu pieniężnego zadośćuczynienia.
Ustawa nowelizacyjna z dnia 23 sierpnia 1996 r. (Dz.U. Nr 114, poz. 542) weszła
bowiem w życie dopiero z dniem 28 grudnia 1996 r. bez własnych regulacji intertem-
poralnych, a ich ogólne zasady z Kodeksu cywilnego nie pozwalają na retroaktywne
stosowanie art. 448 KC w jego aktualnym brzmieniu do zdarzenia polegającego na
wydaniu powodom niewłaściwego świadectwa pracy z dnia 11 kwietnia 1994 r.

Kasację od powyższego wyroku wniósł w imieniu powodów ich pełnomocnik,
zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie w szczególności art. 448 w związku z art. 24 i art. 415 KC oraz z art. 8
KP, polegające na przyjęciu, że ,,w czasie, gdy miało miejsce zdarzenie uznawane
przez powodów za naruszenie ich dóbr osobistych, nie było podstawy prawnej do
przyznania zadośćuczynienia w trybie art. 448 KC, bo prawo to nie powstało i nawet
w przypadku stwierdzenia, iż doszło istotnie do naruszenia dóbr osobistych przez
wydanie przedmiotowych świadectw pracy, zainteresowanym nie przysługuje rosz-
czenie o zadośćuczynienie pieniężne ze względu na brak podstawy prawnej." Wno-
szący kasację zarzucił też naruszenie przepisów postępowania, w szczególności art.
227, 233, 235 oraz 316 § 1 i § 2 KPC ,,w następstwie którego nastąpiło oddalenie
apelacji powodów w wyniku niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia w zakresie
żądania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę przez wydanie wadli-
wych świadectw pracy." Na tych podstawach skarżący domagali się uchylenia zas-
karżonego wyroku, jak też wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kutnie i przeka-
zania mu sprawy do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach zastępstwa
adwokackiego.

W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że skoro dobra osobiste powodów zos-
tały ,,bezspornie" naruszone, to powinni oni otrzymać żądane ,,odszkodowanie", tyle
że oparte na podstawie innej niż art. 448 KC, czyli określone w art. 415 KC. Stano-
wisko przyjęte przez Sąd drugiej instancji pozbawia natomiast powodów ,,właściwej
ochrony prawnej w zakresie naruszenia przez pozwanego pracodawcę dóbr osobis-
tych w rozumieniu przepisów art. 23 i 24 KC." Naruszenie przepisów postępowania
sprowadza się natomiast - zdaniem wnoszących kasację - do tego, iż Sąd Woje-
wódzki ,,nie rozważył należycie, iż od dnia wydania wadliwego świadectwa pracy w
dniu 22 lipca 1992 r. do dnia 11 kwietnia 1994 r. powodowie byli dyskryminowani,
gdyż z tzw. wilczym biletem nie mogli nigdzie otrzymać pracy." Tymczasem zadość-
uczynienia pieniężnego z tego tytułu nie stanowi odszkodowanie otrzymane na innej
podstawie prawnej, tzn. za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę. Zebra-
ny w sprawie materiał dowodowy uzasadniał więc przypisanie pozwanemu praco-
dawcy również finansowych skutków wydania niewłaściwych świadectw pracy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Co prawda wnoszący kasację
twierdził w petitum skargi, że zaskarżony wyrok narusza przepisy art. 227, 233, 235
oraz 316 § 1 i 2 KPC, lecz zarzutu tego bliżej nie skonkretyzował, ograniczając się do
ogólnikowej i gołosłownej tezy, że ,,zebrany w sprawie materiał dowodowy nie
uzasadniał oddalenia powództwa, które - zdaniem strony powodowej - zasługiwało
na uwzględnienie." Innymi słowy, naruszenie tych przepisów nastąpiło przez oddale-
nie apelacji, chociaż w jej uwzględnieniu należało wyrok Sądu pierwszej instancji
zmienić przez zasądzenie powództwa. Wnoszący kasację ,,nie zauważył" zatem, że
stan faktyczny sprawy był niesporny, wobec czego Sąd Rejonowy ograniczył się do
dowodu z przesłuchania w charakterze strony obu powodów, a Sąd Wojewódzki,
którego wyrok jest przedmiotem zaskarżenia, w ogóle nie prowadził postępowania
dowodowego. Spór w niniejszej sprawie dotyczył więc jedynie prawnej kwalifikacji
tych niespornych faktów, a więc ich subsumcji pod adekwatne normy systemu prawa.

Odnośnie do tej subsumcji Sąd Wojewódzki zgodził się ze stanowiskiem wy-
rażonym w orzeczeniu pierwszoinstancyjnym, że podstawą żądania pieniężnego za-
dośćuczynienia za krzywdę doznaną przez skarżących wskutek naruszenia ich dóbr
osobistych, polegającego na wydaniu wadliwych świadectw pracy, mógłby być jedy-
nie art. 448 KC w brzmieniu nadanym mu przez ustawę z dnia 23 sierpnia 1996 r. o
zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542). Przepis ten w znowelizo-
wanej stylizacji obowiązuje jednak dopiero od dnia 28 grudnia 1996 r. i nie może być
retroaktywnie stosowany wobec zdarzeń, z których skarżący wywodzą swoje rosz-
czenie. Sąd Wojewódzki stwierdził równocześnie, że w tej sytuacji nie ma znaczenia
okoliczność, czy przez wydanie przedmiotowych świadectw pracy doszło rzeczywi-
ście do naruszenia dóbr osobistych skarżących, czego zresztą oni - wbrew wymaga-
niom art. 6 KC - nie udowodnili, gdyż nie wykazali kiedy i w jaki sposób pozwany
pracodawca miałby się dopuścić uchybienia ich czci. Sąd drugiej instancji nie ocenił
więc legalności zachowań pozwanego pracodawcy i ,,zasłonił się" niemożnością re-
troaktywnego stosowania art. 448 KC, czym pośrednio zasugerował, że gdyby stan
faktyczny sprawy obejmował zdarzenia zaistniałe począwszy od dnia 28 grudnia
1996 r., to roszczenie skarżących można by w zasadzie uznać za usprawiedliwione.
Taka motywacja zaskarżonego wyroku jest błędna, lecz mimo to odpowiada osta-
tecznie on obowiązującemu prawu i nie uzasadnia kasacyjnego zarzutu chybionej
wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 448 w związku z art. 24 i 415 KC oraz
art. 8 KP.

Skarga kasacyjna nie wyjaśnia zresztą na czym polega rzekome naruszenie
tych przepisów, nie mówiąc już o ewentualnej próbie odróżnienia naruszeń polega-
jących na błędnej wykładni oraz na niewłaściwym zastosowaniu tych regulacji, choć
zarzuty te zostały postawione kumulatywnie. Wnoszący kasację ograniczył się - po-
dobnie jak przy zarzutach procesowych - do sformułowania ogólnikowej i nie popartej
żadną analizą tezy, że ,,hurtem" wymienione przepisy prawa materialnego zostały
naruszone przez sam fakt oddalenia powództwa, a więc - jak można się domyślać -
przez niezastosowanie tych przepisów w sytuacji ewidentnego naruszenia dóbr oso-
bistych skarżących i oczywistej konieczności poniesienia za to przez pozwanego
pracodawcę ,,finansowych konsekwencji." Wnoszący kasację uważa więc, że przez
sam fakt wydania niewłaściwych świadectw pracy naruszona została cześć skarżą-
cych, za co należy im się odpowiednia finansowa rekompensata bądź w postaci za-
dośćuczynienia bądź w formie odszkodowania, nawet jeśli - co zostało przyznane w
toku rozprawy przed Sądem Najwyższym - nie wykazali oni żadnej szkody. Tymcza-
sem niewykazanie szkody, której odróżnianie od niemajątkowej krzywdy należy ską-
dinąd do elementarnej wiedzy prawniczej, samo przez się wykluczałoby zasądzenie
powództwa na podstawie art. 415 KC, czego domaga się wnoszący kasację.

Istotą rozpatrywanej kasacji nie jest jednak kwestia występowania majątkowej
szkody skarżących, ani też kwestia braku podstawy prawnej do zasądzenia im za-
dośćuczynienia, tylko niemożność postawienia pozwanemu pracodawcy zarzutu
bezprawności zachowania. Rozwiązując ze skarżącymi w dniu 22 lipca 1992 r.
umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 2 KP, pracodawca nie
mógł im wystawić innego świadectwa pracy. Inna sprawa, że podejrzenie o popeł-
nienie przez skarżących przestępstwa polegającego na ich współudziale w sfałszo-
waniu faktury na zakup filcu w Fabryce Automatów Tokarskich w W. nie potwierdziło
się, gdyż postępowanie przygotowawcze w tej sprawie zostało ostatecznie umorzone
z powodu niewykrycia sprawcy tego fałszerstwa. W tej sytuacji Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 7 marca 1994 r. [...]
uznał, że skarżący zostali zwolnieni bez prawem przewidzianej przyczyny i na pods-
tawie art. 56 § 1 w związku z art. 58 KP zasądził im odszkodowanie w wysokości
odpowiednio jedno- oraz trzymiesięcznego wynagrodzenia, nie uwzględniając rosz-
czenia o przywrócenie do pracy, gdyż uznał, że pracodawca utracił do nich zaufanie.
W związku z tym orzeczeniem pozwany pracodawca był na podstawie § 7a ust. 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw
pracy i opinii (Dz.U. Nr 45, poz. 269 ze zm.) obowiązany na żądanie skarżących za-
mieścić w wydanych im świadectwach ,,stosowną wzmiankę". W wykonaniu tego
obowiązku pracodawca w dniu 11 kwietnia 1994 r. wystawił skarżącym nowe świa-
dectwa pracy, w których podał, że stosunek pracy został wypowiedziany przez zakład
pracy, zamieszczając równocześnie wzmiankę, iż ,,zmieniono sposób rozwiązania
umowy o pracę, anulowano świadectwo pracy IV P 159/92 z dnia 22 lipca 1992 r. na
podstawie wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z 7 marca 1994 r."

Co prawda, Sąd Najwyższy w późniejszej o rok uchwale składu siedmiu sę-
dziów z dnia 18 maja 1995 r., I PZP 9/95 (OSNAPiUS 1996 nr 3, poz. 42) stwierdził,
że sprostowanie świadectwa pracy po zasądzeniu pracownikowi odszkodowania z
tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy powinno nastąpić przez wydanie no-
wego świadectwa, stwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem
zakładu pracy, lecz ta wykładnia nie była pozwanemu znana. Poza tym pozwany za-
chował się w sposób niemal identyczny ze wzorcem określonym przez Sąd Najwyż-
szy, gdyż wydał skarżącym nowe świadectwa pracy i jako sposób ustania stosunku
pracy wskazał swoje własne wypowiedzenie. W adnotacji o zmianie trybu rozwiąza-
nia stosunku pracy na podstawie wyroku nie podał też wcześniej zastosowanego
trybu, przez co skutecznie ,,ukrył" przynajmniej fakt zwolnienia skarżących w związku
z podejrzeniem o popełnienie przestępstwa uniemożliwiającego dalsze zatrudnianie
na zajmowanych stanowiskach. Trzeba też nadmienić, że pogląd prawny wyrażony w
powołanej uchwale Sądu Najwyższego został przez ustawodawcę ,,wyraźnie pot-
wierdzony" w art. 97 § 3 KP, wprowadzonym dopiero przez ustawę z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
24, poz. 110).

Z przeprowadzonych rozważań wynika, że zgodnie z przepisami prawa pracy
zostały skarżącym wydane zarówno świadectwa pracy z dnia 22 lipca 1992 r., jak też
świadectwa datowane w dniu 11 kwietnia 1994 r. Uwaga ta wydaje się konieczna
zwłaszcza dlatego, że nie jest właściwie jasne - również po lekturze uzasadnienia
wyroku Sądu drugiej instancji - czy zarzut naruszenia czci skarżących wiąże się z
pierwszym, z drugim, czy też z obydwoma świadectwami pracy. Z szerszego
kontekstu twierdzeń wnoszącego kasację należałoby jednak wnioskować, że chodzi
tu o świadectwo pracy z dnia 22 lipca 1992 r., które dobra osobiste skarżących
miałoby naruszyć przez to tylko, iż wskazywało na rozwiązanie stosunku pracy na
podstawie art. 52 § 1 pkt 2 KP, który to tryb został następnie uznany prawomocnym
orzeczeniem sądowym za niezgodny z prawem. Takie rozumowanie strony skarżącej
jest jednak bezzasadne. Zgodnie z przepisem art. 97 § 1 KP pracodawca jest bo-
wiem w związku z rozwiązaniem (lub wygaśnięciem) stosunku pracy obowiązany
wydać świadectwo pracy i ma to uczynić ,,niezwłocznie", a więc jeszcze przed
ewentualnym zweryfikowaniem z inicjatywy pracownika przez sąd pracy legalności
zastosowanego trybu rozwiązania, który jest też automatycznie wpisywany do świa-
dectwa. Uznanie określonego rozwiązania za niezgodne z prawem przesądza o wad-
liwości wydanego pracownikowi wcześniej świadectwa pracy, lecz owa wadliwość
stanowi jedynie delikt prawa pracy, uzasadniający dochodzenie przez pracownika co
najwyżej zryczałtowanych roszczeń odszkodowawczych określonych w art. 99 § 1 i 2
KP. Tak przyjęta wadliwość świadectwa pracy nie jest natomiast deliktem
powszechnym, który mógłby dla pracownika zrodzić roszczenie o odszkodowanie z
art. 415 KC czy też roszczenie o zadośćuczynienie z art. 448 KC.

Z wyżej podanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC
orzekł jak w sentencji.
========================================