Wyrok z dnia 4 czerwca 2002 r.
I PKN 371/01

Żądanie wypłaty dodatkowej odprawy pieniężnej z tytułu rozwiązania sto-
sunku pracy przed terminem wskazanym w umowie o pracę lub akcie wewn-
ętrznym spółki, może być uznane za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa do tej odprawy, jeżeli zagwarantowana trwałość sto-
sunku pracy została zrealizowana przez umówiony okres.


Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 czerwca 2002 r.
sprawy z powództwa Andrzeja W., Wojciecha K. przeciwko T. Fabryce Farb Graficz-
nych ,,A." spółce z o.o. w T. o zapłatę, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 marca 2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację,
zasądził od powodów na rzecz pozwanej kwotę 1.687 zł (jeden tysiąc sześćset
osiemdziesiąt siedem) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępo-
waniu kasacyjnym.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 5 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Toruniu zasądził od pozwanej T. Fabryki Farb Graficznych ,,A." spółki
z o.o. w T. na rzecz powoda Andrzeja W. kwotę 38.390,16 zł i na rzecz powoda Woj-
ciecha K. kwotę 32.278,89 zł ze stosownymi odsetkami, tytułem odpraw pieniężnych
w związku z rozwiązaniem przez stronę pozwaną umów o pracę z powodami. Sąd
Okręgowy ustalił, że powodowie w 1998 r. zostali poinformowani przez przewodni-
czącego rady nadzorczej spółki o zmianie warunków umowy o pracę polegającej na
tym, iż w razie rozwiązania umowy o pracę pomiędzy dokonaną zmianą umowy a 30
września 2000 r., bez względu na przyczynę rozwiązania umowy o pracę, będzie im
przysługiwała odprawa pieniężna w wysokości iloczynu liczby pełnych miesięcy po-
zostałych do końca września 2000 r. i ostatniego należnego wynagrodzenia mie-
sięcznego za pełny miesiąc pracy, nie niższą jednak niż sześciokrotne miesięczne
wynagrodzenie zasadnicze za pełny miesiąc pracy. Powodowie otrzymali trzymie-
sięczne wypowiedzenia umów o pracę ze skutkiem na dzień 30 września 2000 r.,
spowodowane zmianami ekonomiczno-organizacyjnymi w Spółce oraz wypłacono im
odprawy w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia w oparciu o przepisy ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Sąd Okręgowy przyjął, że skoro prawo
do sześciomiesięcznej odprawy wprowadzone uchwałą rady nadzorczej było uzależ-
nione od warunku zawieszającego w postaci rozwiązania umowy o pracę w okresie
pomiędzy wprowadzeniem tego uprawnienia a dniem 30 września 2000 r., to rozwią-
zanie umowy o pracę z tym dniem spowodowało ziszczenie się tego warunku, a za-
tem powodowie nabyli prawo do odprawy, ponieważ tylko wtedy byliby tego prawa
pozbawieni, gdyby rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło po 30 września 2000 r.,
choćby na przykład z dniem 1 października 2000 r.

Wyrokiem z dnia 21 marca 2001 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji i powództwa oddalił. Sąd drugiej instancji nie zakwestiono-
wał przyjętej przez Sąd Okręgowy wykładni terminu rozwiązania umów o pracę jako
warunku kreującego prawo do odpraw, jednakże uznał, iż żądanie powodów jest
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym prze-
znaczeniem prawa wynikającego z umowy. Sporne odprawy bowiem są w istocie
odszkodowaniem za rozwiązanie stosunku pracy przed upływem określonego termi-
nu i przysługują nie za samo rozwiązanie stosunku pracy, lecz za utratę pracy przed
określonym terminem. Odszkodowanie to nie stanowi obowiązkowego świadczenia
zagwarantowanego pracownikowi przepisami prawa pracy, jest to uprawnienie do-
datkowe, którego celem było zagwarantowanie powodom zatrudnienia do dnia 30
września 2000 r. pod rygorem wypłaty odszkodowania. Pracodawca zapewnił powo-
dom zatrudnienie do wskazanej daty 30 września 2000 r. Fakt, iż z prawnego punktu
widzenia, ze względu na sposób liczenia upływu terminów według zasad Kodeksu
cywilnego (art. 111 § 1 k.c.), skutek rozwiązania stosunku pracy zbiegł się z upływem
terminu gwarantowanego, nie przekreśla tego, iż powodowie dopiero z dniem 1 paź-
dziernika 2000 r. stracili status pracowników pozwanego, dlatego też działanie powo-
dów nie może być uważane za wykonywanie prawa i nie może korzystać z ochrony.

Kasacja powodów od powyższego wyroku zarzuca naruszenie prawa mate-
rialnego - art. 8 k.p. oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 378 § 1 k.p.c.
przez zastosowanie art. 8 k.p., nieobjętego granicami apelacji.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Wbrew twierdzeniom kasacji
przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują zakazu zmiany zarzutów
apelacyjnych (jak czyni to w stosunku do podstaw kasacji przepis art. 39311 § 3
k.p.c.), wobec czego zarzuty apelacji nie wiążą zarówno skarżącego, jak i sądu dru-
giej instancji. Mogą być one zmienione w toku postępowania apelacyjnego, a sąd
drugiej instancji, kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również
funkcję sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić
materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić
samodzielne ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed są-
dem pierwszej instancji. Nie jest związany granicami zarzutów podniesionych w
apelacji i może brać z urzędu pod rozwagę naruszenie prawa materialnego i naru-
szenie przepisów postępowania, usuwając w postępowaniu apelacyjnym braki wyni-
kające z błędów popełnionych przez sąd pierwszej instancji (por. Komentarz do Ko-
deksu postępowania cywilnego, T.Ereciński, J.Gudowski, M.Jędrzejewska, 2002, s.
696). Sąd drugiej instancji mógł więc w przedmiotowej sprawie ocenić zasadność
żądania powodów przez pryzmat zgodności z zasadami współżycia społecznego (art.
8 k.p.), tym więcej że ten argument podnosiła strona pozwana na rozprawie apela-
cyjnej. Jakkolwiek wskazała na przepis art. 5 k.c. to jego treść jest identyczna jak art.
8 k.p. Nie ulega wątpliwości, że intencją stron było przede wszystkim zagwarantowa-
nie powodom stabilizacji zatrudnienia na okres około dwóch lat, zaś niedotrzymanie
tej gwarancji sankcjonowane miało być odprawą, odpowiadającą wynagrodzeniu za
okres bez pracy aż do granicznej daty 30 września 2000 r., lecz nie niższą niż wyna-
grodzenie sześciomiesięczne. W zakreślonym przedziale czasowym powodowie nie
pozostawali bez pracy ani jednego dnia, wobec czego zbieżność daty granicznej
gwarantowanego okresu zatrudnienia z datą rozwiązania stosunku pracy nie może
skutkować wypłaty odprawy, gdyż byłoby to sprzeczne ze społeczno gospodarczym
przeznaczeniem tego uprawnienia. Wprawdzie w drodze umowy możliwe jest
ukształtowanie stosunku pracy w sposób korzystniejszy niż regulują to normy prawa
pracy (art. 18 k.p.), jednakże, jak to stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7
sierpnia 2000 r., I PKN 563/00 (OSNAPiUS 2002 nr 4, poz. 90), przedmiotem sporów
może być kwestia dopuszczalnego pułapu owej korzystności. Zgodnie z art. 3531
k.c., stosowanym poprzez art. 300 k.p. odpowiednio, strony zawierające umowę
mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie
sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia
społecznego. ,,W tych również ramach korygowanych zasadą uprzywilejowania pra-
cownika i zasadą autonomii woli zbiorowej oraz zrelatywizowanych do odpowied-
niego typu norm (imperatywnych, semiimperatywnych bądź względnie obowiązują-
cych), jak też do sytuacji braków przepisów prawa pracy regulujących sprawę nale-
żącą do jego przedmiotowego zakresu, urzeczywistniana jest - w razie konieczności
pod kontrolą sądów pracy - kontraktowa swoboda stron umowy o pracę". Dotyczy to
także wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą, które powin-
ny pozostawać w zgodności z zasadą godziwości wynagrodzenia za pracę (art. 13
k.p.), której istotnym kryterium jest ekwiwalentność świadczenia. W przedmiotowej
sprawie odprawy miały stanowić ekwiwalent za rozwiązanie stosunków pracy przed
zakreślonym terminem. Jeżeli zatem rozwiązanie stosunków pracy nie nastąpiło
przed tym terminem, a z jego upływem, w taki sposób, iż powodowie przed dniem 30
września 2000 r. ani jednego dnia nie pozostawali bez pracy - cel ekwiwalentu (od-
prawy) stał się bezprzedmiotowy, a jego wypłata pozostawałaby w sprzeczności z
zasadą słuszności i stanowiłaby nadużycie uprawnień.

Sąd Najwyższy doszedł zatem do przekonania, że zarzut kasacyjny narusze-
nia art. 8 k.p. jest nieuzasadniony i w oparciu o art. 39312 k.p.c. orzekł jak w senten-
cji.
========================================