Wyrok z dnia 7 sierpnia 2002 r.
I PKN 369/01

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie
Celnej (Dz.U. Nr 72, poz. 802 ze zm.) przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie
umowy o pracę jest nieprzedstawienie funkcjonariuszowi celnemu pisemnej
propozycji pełnienia służby (art. 91 ust. 2 w związku z art. 2 tej ustawy).

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 sierpnia 2002 r.
sprawy z powództwa Krzysztofa W. przeciwko Urzędowi Celnemu w W. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 25 stycznia 2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koźlu wyrokiem z dnia 24 października 2000 r.
przywrócił Krzysztofa W. do pracy na poprzednim stanowisku w Urzędzie Celnym w
W. - Oddziale Celnym w K. Sąd pierwszej instancji ustalił, że na podstawie umowy o
pracę z dnia 16 grudnia 1994 r. powód został zatrudniony w pozwanym Urzędzie na
stanowisku kontrolera celnego w Oddziale Celnym w K. W dniu 8 października 1996
r., wykonując swoje obowiązki służbowe, dokonał odprawy karoserii samochodu VW
Passat, wystawiając dowody odpraw celnych. Kontroler Jerzy L. odprawił natomiast
w dniu 10 października 1996 r. blok silnika tego samochodu. Obie części - według
dokumentacji przedłożonej do odprawy w Oddziale Celnym - zostały zakupione przez
Henryka S. W dniu 27 maja 1997 r. pozwany Urząd Celny w W. wszczął postępowa-
nie karno - skarbowe przeciwko Henrykowi S. pod zarzutem popełnienia przez niego
przestępstwa skarbowego z art. 82 § 1 ustawy karno-skarbowej z dnia 26 paździer-
nika 1971 r., polegającego na nabyciu samochodu osobowego stanowiącego przed-
miot czynu zabronionego przez art. 80 wymienionej ustawy. W dniu 27 lutego 1998 r.
Sąd Rejonowy w Strzelcach Opolskich wydał [...] wyrok, w którym uznał Henryka S.
winnym tego, że we wrześniu 1996 r. zakupił samochód VW Passat, będący przed-
miotem przestępstwa skarbowego z art. 80 § 1 ustawy karno - skarbowej, którego
skutkiem było narażenie Skarbu Państwa na uszczuplenie cła, tj. o przestępstwo z
art. 82 § 1 wymienionej ustawy. W postępowaniu tym Sąd Rejonowy ustalił, że sa-
mochód, który według dokumentów celnych został odprawiony w częściach, Henryk
S. zakupił w całości. Nie zawarł natomiast umów dotyczących poszczególnych części
samochodu, tj. nadwozia (karoserii) i bloku silnika. Zatem dowody odpraw celnych z
dnia 8 października i z dnia 10 października 1996 r. poświadczają nieprawdę. Pod-
stawę powyższych ustaleń stanowiły zeznania świadka Jacka J. oraz ocena tech-
niczna biegłego Zbigniewa D., z których wynikało, że samochód VW Passat nigdy nie
był rozbity na części, zatem dowody odpraw celnych wystawione w Oddziale Celnym
w K., dotyczące dwóch części samochodu, zawierają fałsz intelektualny.

Sąd Pracy ustalił ponadto, że w dniu 15 marca 1999 r. pozwany Urząd Celny
otrzymał wyrok w sprawie karno-skarbowej. Zwrócił się wówczas do Sądu Rejono-
wego w Strzelcach Opolskich o przesłanie akt sprawy w celu wszczęcia postępowa-
nia dyscyplinarnego przeciwko powodowi i innym pracownikom tego Urzędu. Postę-
powanie takie nie zostało jednak wszczęte. Po zakończeniu sprawy karnej inny funk-
cjonariusz, biorący udział w odprawie części przedmiotowego samochodu, uzyskał
opinię rzeczoznawców techniki samochodowej i przedstawicieli autoryzowanych sta-
cji obsługi samochodów, że nie jest możliwe po roku eksploatacji samochodu VW
stwierdzenie, czy był on rozbierany na podzespoły czy nie, gdyż firma VW nie stosuje
żadnych zabezpieczeń pozwalających na ustalenie, czy dany podzespół został za-
montowany fabrycznie czy też zamontowany w samochodzie po uprzednim zde-
montowaniu. W dniu 25 marca 1999 r. pozwany Urząd Celny, po zapoznaniu się z
wyrokiem i uzasadnieniem Sądu Rejonowego w sprawie Henryka S., powziął zamiar
rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1
pkt 1 k.p., jednak od tego zamiaru odstąpił. Natomiast pismem z dnia 12 czerwca
2000 r. wypowiedział powodowi umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę pracodawca podał niespełnienie warunku
określonego w art. 2 pkt 5 ustawy o Służbie Celnej. Dyrektor Urzędu Celnego stwier-
dził, że ustalenia w sprawie karno-skarbowej toczącej się przeciwko Henrykowi S., z
których wynikało, że dowody odpraw celnych zawierają fałsz intelektualny, ponieważ
stwierdzają dokonanie czynności, których nigdy nie było, spowodowały utratę zaufa-
nia do rzetelności i uczciwości powoda gdy chodzi o wykonywanie przez niego obo-
wiązków służbowych. Zdaniem dyrektora pozwanego Urzędu, powód stracił niepo-
szlakowaną opinię. Po otrzymaniu wypowiedzenia umowy o pracę powód wniósł o
ponowne rozpatrzenie jego sprawy. Prezes Głównego Urzędu Ceł, po zapoznaniu
się z opinią z dnia 19 lipca 2000 r. wydaną przez komisję opiniodawczą, według któ-
rej dyrektor pozwanego Urzędu Ceł miał podstawy do nieprzedłożenia powodowi
propozycji pełnienia służby, rozstrzygnął w dniu 4 lipca 2000 r., że niezłożenie powo-
dowi tej propozycji było uzasadnione.

W świetle powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji doszedł do wniosku, że
roszczenie powoda o przywrócenie do pracy było uzasadnione. Z art. 91 ust. 1 i 3
ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz.U. Nr 72, poz. 802) wynika, że
dotychczasowi funkcjonariusze otrzymają propozycję pełnienia służby, a możliwość
nieprzedstawienia im takiej propozycji, prowadząca w konsekwencji do wypowiedze-
nia stosunku pracy, została ograniczona do wypadku niespełniania przez funkcjona-
riusza celnego warunków określonych w art. 2 wskazanej ustawy. Przedstawienie
propozycji zatrudnienia nie zostało więc pozostawione dowolnej decyzji dyrektora
urzędu celnego. Wobec tego istota przedmiotowej sprawy sprowadzała się do roz-
strzygnięcia, czy słuszny jest zarzut postawiony powodowi, że nie posiada on przy-
miotu nieposzlakowanej opinii. W tej kwestii Sąd Rejonowy uznał, że było niedo-
puszczalne powoływanie się strony pozwanej na treść uzasadnienia wyroku wyda-
nego w sprawie karnej, zapadłego wobec innej osoby, w której powód nie brał
udziału i nie miał wpływu na jej przebieg i wynik. Ponadto już w 1997 r. istniały prze-
słanki do wszczęcia przeciwko powodowi postępowania dyscyplinarnego, z czego
pozwany nie skorzystał, i dopiero po upływie trzech lat stwierdził, że powód utracił
nieposzlakowaną opinię. Co więcej, skoro w ciągu tych trzech lat pozwany nie
wszczął przeciwko powodowi postępowania dyscyplinarnego ani nie doszedł do
wniosku, że powód nie posiada przymiotu nieposzlakowanej opinii, to jest niedo-
puszczalne, by te okoliczności mogły obecnie stanowić podstawę do wypowiedzenia
powodowi stosunku pracy.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu wyrokiem z
dnia 25 stycznia 2001 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił
powództwo.
Sąd drugiej instancji podniósł, że zgodnie z art. 91 ustawy z dnia 24 lipca
1999 r. o Służbie Celnej, do pozwanego należało przedstawienie propozycji pełnienia
służby funkcjonariuszom celnym zatrudnionym w dniu wejścia w życie ustawy, z wy-
jątkiem tych, którzy nie spełniali wymagań określonych w art. 2 ustawy, w tym wa-
runku nieposzlakowanej opinii. Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji
przeprowadził prawidłowo postępowanie dowodowe i w sposób kompletny ustalił
stan faktyczny, jednak jego wnioski są błędne. Przede wszystkim w 1997 r. pozwany
nie miał możliwości rozwiązania z powodem stosunku pracy, gdyż o jego postępo-
waniu uzasadniającym wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dowiedział się do-
piero w marcu 1998 r. Poza tym, gdy chodzi o ocenę powoda, to brak natychmiasto-
wej reakcji ze strony pozwanego nie mógł go pozbawiać możliwości powoływania się
na wydarzenia z przeszłości dotyczące powoda. Wejście w życie ustawy o Służbie
Celnej stworzyło bowiem nową sytuację prawną, która wymagała poddania ocenie
dotychczasowych funkcjonariuszy celnych z uwzględnieniem całego okresu ich do-
tychczasowej pracy. W związku z tym nie były bez znaczenia okoliczności związane
z odprawą celną samochodu VW Passat i ustalenia dokonane w sprawie karnej
przeciwko Henrykowi S. Uzasadniały one także utratę zaufania pozwanego Urzędu
do powoda co do jego rzetelności i uczciwości w wykonywaniu obowiązków służbo-
wych. Wprawdzie ustalenia zawarte w wyroku sądu karnego w [...] nie były wiążące
w rozumieniu art. 11 k.p.c., jednak materiał dowodowy zawarty w tej sprawie nie
mógł być pominięty. Wynika natomiast z niego, że powód, dokonując odprawy części
samochodu VW Passat, poświadczył nieprawdę. Do tego faktu pracodawca musiał
się odnieść, dokonując oceny pracy powoda.

Od powyższego wyroku powód złożył kasację opartą na obu podstawach
przewidzianych w art. 3931 k.p.c. Zarzucił w niej naruszenie prawa materialnego po-
legające na: 1) niewłaściwym zastosowaniu art. 12-14 ustawy z dnia 16 września
1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, 2) błędnej wykładni art. 3 pkt 3 tej
ustawy oraz art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej,
nieuwzględnienie art. 61 ust. 1 pkt 3 wymienionej ustawy, 3) naruszenie art. 30 k.p. i
niezastosowanie art. 25-29 k.p.
Zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 11, art. 233 i art.
378 § 1 k.p.c., w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy. Uchybienie to pole-
gało na oparciu wyroku wyłącznie na materiale zgromadzonym w innej sprawie (kar-
nej), bez ponowienia przeprowadzonych w niej dowodów, jak również na nieodnie-
sieniu się Sądu Okręgowego do podstaw apelacji strony pozwanej, w której twierdzi-
ła, że skoro stosunek pracy funkcjonariusza celnego powstaje na podstawie miano-
wania, to wprawdzie niemożliwe jest przywrócenie powoda do pracy, ale było moż-
liwe zasądzenie na jego rzecz odszkodowania. Ponadto Sąd Okręgowy, będąc
uprawniony jedynie do kontroli oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd Rejo-
nowy, nie mógł dokonać zmiany tej oceny, a tak właśnie postąpił.

Gdy chodzi o naruszenie wskazanych w kasacji przepisów prawa material-
nego, to - zdaniem skarżącego - polegało ono zwłaszcza na przyjęciu, że jego stosu-
nek pracy powstał na podstawie mianowania, do którego miały zastosowanie przepi-
sy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, pod-
czas gdy powód był pracownikiem umownym. W związku z tym w zakresie rozwiąza-
nia umowy o pracę i roszczeń z tego tytułu miały zastosowanie wyłącznie przepisy
Kodeksu pracy. Poza tym Sąd Okręgowy błędnie uznał, że ustawa z dnia 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej stworzyła dla powoda nową sytuację prawną wskutek
wprowadzenia warunku posiadania ,,nieposzlakowanej opinii" przez osobę zatrudnio-
ną w służbie cywilnej, podczas gdy regulująca sytuację prawną powoda ustawa o
pracownikach urzędów państwowych zawierała pojęcie równoznaczne, tj. ,,nieskazi-
telnego charakteru", zatem rozwiązanie umowy o pracę z powodem - na podstawie
tej przesłanki - było możliwe już wcześniej. Skoro zaś strona pozwana nie skorzy-
stała z tego w odpowiednim czasie, to przedstawiona na użytek sprawy teza, w myśl
której przyczyną rozwiązania umowy o pracę była utrata przez powoda przymiotu
,,nieposzlakowanej opinii", jest nieprawdziwa (pozorna, nierzeczywista) i niewystar-
czająca do rozwiązania z nim umowy o pracę.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego nie mogła od-
nieść skutku, gdyż skarżący, formułując zarzuty naruszenia przepisów Kodeksu
pracy oraz ustawy o pracownikach urzędów państwowych i ustawy o służbie cywil-
nej, pominął zupełnie przepisy przejściowe ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie
Celnej (Dz.U. Nr 72, poz. 802 ze zm.), które przede wszystkim miały zastosowanie w
sprawie. Wbrew twierdzeniu skarżącego przedstawionemu w kasacji, Sąd drugiej in-
stancji nie ustalił, że skarżący był pracownikiem mianowanym Urzędu Celnego w W.
Po okresie trzyletniej służby przygotowawczej, traktowanej jako zatrudnienie termi-
nowe, został bowiem zatrudniony, począwszy od dnia 16 grudnia 1997 r., na pod-
stawie umowy o pracę na czas nieokreślony i Sąd Okręgowy przyjął tę okoliczność
jako należycie ustaloną przez Sąd Rejonowy. Zaakceptował zresztą - bez zastrzeżeń
i w całości - stan faktyczny sprawy ustalony przez ten Sąd, co podkreślił w uzasad-
nieniu zaskarżonego wyroku. Powód zatem był pracownikiem pozwanego Urzędu
Celnego, którego status prawny w okresie początkowym określał art. 47 ustawy z
dnia 16 września 1981 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jednolity:
Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.). Przepis ten stanowi, że ,,do urzędników admi-
nistracji celnej przepisy niniejszej ustawy stosuje się ze zmianami i uzupełnieniami,
które określa, w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów w zakresie, jaki jest ko-
nieczny ze względu na szczególny charakter pracy tych pracowników". Na mocy po-
wyższego upoważnienia Rada Ministrów wydała w dniu 24 stycznia 1983 r. rozpo-
rządzenie w sprawie niektórych praw i obowiązków urzędników administracji celnej
(Dz.U. Nr 5, poz. 34 ze zm.). W dniu 1 lipca 1999 r. weszła w życie ustawa z dnia 18
grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 49, poz. 493 ze zm.), która w art. 2 utwo-
rzyła korpus służby cywilnej składający się z pracowników zatrudnionych na stanowi-
skach urzędniczych w określonych w tym przepisie urzędach ministrów, urzędach
wojewódzkich i w innych urzędach oraz w komendach, inspektoratach i innych jed-
nostkach organizacyjnych, zaś w art. 141 postanowiła, że do członków korpusu
służby cywilnej zatrudnionych w administracji celnej przepisy ustawy (o służbie cy-
wilnej) stosuje się ze zmianami i uzupełnieniami wynikającymi z aktu wykonawczego
wydanego na podstawie art. 47 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Po-
wód stał się więc pracownikiem służby cywilnej, lecz pozostał nadal pracownikiem
zatrudnionym na podstawie umowy o pracę (niemianowanym). Ustawa ta zresztą
postanowiła również o przekształceniu stosunków pracy nawiązanych na podstawie
mianowania w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i
wskazała datę tego przekształcenia.

W dniu 15 września 1999 r. weszła w życie ustawa z dnia 24 lipca 1999 r. o
Służbie Celnej (Dz.U. Nr 72, poz. 802 ze zm.). Jak wynika z art. 1, ustawa wprowa-
dziła ,,jednolitą umundurowaną Służbę Celną", której celem jest zapewnienie zgod-
ności z prawem przywozu towarów na polski obszar celny oraz wywozu towarów z
polskiego obszaru celnego (ust. 1), a zadaniem - realizacja polityki celnej państwa w
części dotyczącej przywozu i wywozu towarów (ust. 2). Według przepisów ustawy,
Służbę Celną pełnią funkcjonariusze celni na stanowiskach służbowych (art. 7 ust.
1), których stosunki służbowe powstają w drodze mianowania na podstawie dobro-
wolnego zgłoszenia się do służby (art. 10 ust. 1). Ponadto w jednostkach organiza-
cyjnych Służby Celnej mogą być zatrudnieni pracownicy administracyjni, do których
stosuje się przepisy ustawy o służbie cywilnej, chyba że przepisy tej ustawy stanowią
inaczej (art. 1 ust. 4), oraz ,,inni pracownicy" (niż wyżej wymienieni), do których sto-
suje się ustawę z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych
(art. 1 ust. 5). Przede wszystkim jednak ustawodawca, powołując do życia Służbę
Celną, ustalił jej nową organizację, określił stanowiska i stopnie służbowe, wprowa-
dził szczególne wymagania wobec kandydatów na funkcjonariuszy oraz wysokie
wymagania wobec funkcjonariuszy celnych co do sposobu wykonywania przez nich
obowiązków służbowych. Ograniczył jednocześnie dopuszczalność zmiany warun-
ków pełnienia służby celnej i zwalniania z niej. Realizacji tych postanowień miał słu-
żyć między innymi specjalny tryb wyłaniania osób na stanowiska funkcjonariuszy
celnych spośród dotychczasowych funkcjonariuszy.
Według art. 91 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej, funkcjonariusze celni zatrud-
nieni w administracji celnej w dniu wejścia w życie ustawy, wykonują od tego dnia
zadania przewidziane dla Służby Celnej, przy czym w zakresie dotyczącym stosunku
pracy obowiązują ich dotychczasowe warunki pracy i płacy. Jednak w myśl art. 91
ust. 2 ustawy, w terminie dziewięciu miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy osoby
te otrzymają pisemną propozycję pełnienia służby, o ile spełniają warunki określone
w art. 2 ustawy. W takim wypadku, stosownie do art. 91 ust. 3 ustawy, przysługuje im
miesięczny termin (liczony od dnia otrzymania propozycji) na złożenie pisemnego
oświadczenia o przyjęciu propozycji lub o odmowie pełnienia służby. Oprócz możli-
wości złożenia funkcjonariuszowi propozycji pełnienia służby, ustawodawca przewi-
dział rozwiązanie przeciwne, tj. niezłożenie mu takiej propozycji. W art. 91 ust. 1
ustawy o Służbie Celnej postanowił bowiem, że nie otrzyma propozycji pełnienia
służby osoba, która nie spełnia warunków określonych w art. 2 ustawy. Przepis ten
stanowi zaś, że w Służbie Celnej może pełnić służbę osoba, która: 1) jest obywate-
lem polskim, 2) korzysta z pełni praw publicznych, 3) nie była karana za przestęp-
stwo popełnione umyślnie, 4) ma co najmniej średnie wykształcenie, 5) cieszy się
nieposzlakowaną opinią oraz 6) posiada stan zdrowia pozwalający na pełnienie
służby na określonym stanowisku. Przyjęcie propozycji pełnienia służby na stanowi-
sku funkcjonariusza celnego powoduje przekształcenie dotychczasowego stosunku
pracy w stosunek służby z dniem mianowania (art. 92) i niezwłoczne wręczenie aktu
mianowania, nie późniejsze niż w ciągu 30 dni od przyjęcia propozycji (art. 91 ust. 4).
Brak natomiast propozycji uzasadnia rozwiązanie stosunku pracy. Zgodnie z art. 91
ust. 6 ustawy, z pracownikami zatrudnionymi na podstawie mianowania stosunki
pracy mogą być rozwiązane z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedze-
nia (pkt 1), a z pracownikami zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę - z zacho-
waniem odpowiedniego okresu wypowiedzenia określonego w Kodeksie pracy (pkt
2). Jednocześnie stosownie do art. 93 ust. 1 ustawy, osoby, które nie otrzymały pro-
pozycji pełnienia służby (lub którym nie odpowiadają przedłożone propozycje), mogą
wystąpić z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy do Prezesa Głównego Urzędu
Ceł, który ,,wydaje rozstrzygnięcie" po zasięgnięciu opinii komisji opiniodawczej po-
wołanej w celu opiniowania tego rodzaju wniosków. Z art. 95 ustawy wynika przy
tym, że osobie, która nie otrzymała propozycji pełnienia służby, jak również tej, której
nie odpowiada przedłożona propozycja, przysługuje ,,środek odwoławczy do sądu
pracy po wyczerpaniu trybu postępowania, o którym mowa w art. 91 i 93" ustawy.

Powód był zatrudniony w Posterunku Celnym w K. na stanowisku kontrolera
celnego na podstawie umowy o pracę. Był zatem funkcjonariuszem celnym zatrud-
nionym w administracji celnej w rozumieniu art. 91 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej,
gdyż do czasu wejścia w życie tej ustawy, tj. do 15 września 1999 r., był pracowni-
kiem korpusu służby cywilnej, zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, do które-
go miały zastosowanie przepisy ustawy o służbie cywilnej ze zmianami i uzupełnie-
niami wynikającymi z aktu wykonawczego wydanego na podstawie art. 47 ustawy o
pracownikach urzędów państwowych, tj. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24
stycznia 1983 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków urzędników administracji
celnej (art. 141 ustawy o służbie cywilnej). Trafne jest spostrzeżenie skarżącego, że
przewidziany w art. 2 ustawy o Służbie Celnej warunek posiadania ,,nieposzlakowa-
nej opinii" przez osobę, która ma pełnić lub pełni służbę w Służbie Celnej, nie był w
odniesieniu do powoda nowy. Wprowadził go już bowiem art. 4 ustawy o służbie cy-
wilnej, i to zarówno w stosunku do pracownika służby cywilnej zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę (art. 3 pkt 1), jak i wobec urzędnika służby cywilnej za-
trudnionego na podstawie mianowania (art. 3 pkt 2), co oznacza, że warunek ten
powinien być spełniony przez powoda w okresie, gdy do jego stosunku pracy miała
zastosowanie ustawa o służbie cywilnej oraz rozporządzenie w sprawie niektórych
praw i obowiązków urzędników administracji celnej. Również ustawa o pracownikach
urzędów państwowych, której powód przez pewien czas podlegał, przewidywała i
nadal przewiduje wśród przymiotów, które powinien posiadać urzędnik państwowy,
jego ,,nieskazitelny charakter".

Istnienie powyższych uregulowań nie może jednak prowadzić do wniosku
przedstawionego w kasacji, że skoro przyjęta obecnie przez stronę pozwaną przy-
czyna nieprzedstawienia powodowi propozycji pełnienia służby istniała znacznie
wcześniej i strona pozwana nie uczyniła z niej użytku, to wskazanie jej po upływie
trzech lat jako przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę było niedopuszczalne.
Przede wszystkim wymaga zwrócenia uwagi okoliczność, że żadna z wymienionych
ustaw nie wprowadziła swoistego trybu weryfikacji funkcjonariuszy celnych zatrud-
nionych w administracji celnej, jak to uczyniła ustawa z dnia 24 lipca 1999 r. o Służ-
bie Celnej. Rozwiązanie więc stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym w urzę-
dzie celnym było dotychczas nie tylko kwestią ujemnej oceny tego pracownika przez
przełożonego, ale także dopuszczalności rozwiązania z nim stosunku pracy według
przesłanek określonych w przepisach regulujących sytuację prawną tej grupy pra-
cowników.

Według art. 47 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, do urzędników
urzędów administracji celnej należało stosować przepisy tej ustawy ze zmianami i
uzupełnieniami przewidzianymi w (powołanym wyżej) rozporządzeniu z dnia 24
stycznia 1983 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków urzędników administracji
celnej. Rozporządzenie to - co do zasady - nie regulowało we własnym zakresie
sprawy rozwiązania stosunku pracy z funkcjonariuszami celnymi, zarówno zatrudnio-
nymi na podstawie mianowania, jak i umowy o pracę, poza wypadkiem dotyczącym
funkcjonariusza celnego mianowanego, gdy rozwiązania stosunku pracy z zachowa-
niem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia wymagały ,,ważne względy służbowe"
(art. 11 ust. 1). Oznacza to, że wobec funkcjonariuszy celnych niemianowanych
miały zastosowanie zasady rozwiązywania stosunków pracy zawarte w ustawie o
pracownikach urzędów państwowych. Te zaś przewidywały dopuszczalność rozwią-
zania stosunku pracy za wypowiedzeniem i bez wypowiedzenia z przyczyn ściśle
określonych w art. 13 i w art. 14 tej ustawy, między innymi w razie prawomocnego
ukarania karą dyscyplinarną wydalenia z pracy w urzędzie (art. 14 ust. 1 pkt 2
ustawy). Jednak postępowanie dyscyplinarne nie mogło być wszczęte po upływie
miesiąca od dnia uzyskania wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego od-
powiedzialność dyscyplinarną, ani po upływie roku od dnia popełnienia takiego czynu
(art. 37 zdanie pierwsze). Ustawa o służbie cywilnej, której powód zaczął podlegać
od dnia 1 lipca 1999 r., wprowadziła zasadę, że do korpusu służby cywilnej, którą
stanowią zarówno pracownicy mianowani, jak i umowni (art. 3 pkt 1 - 3 tej ustawy)
zatrudnieni w administracji celnej, stosuje się przepisy tej ustawy ze zmianami i uzu-
pełnieniami wynikającymi z aktu wydanego na podstawie art. 47 ustawy o pracowni-
kach urzędów państwowych, czyli wynikającymi z rozporządzenia z dnia 24 stycznia
1983 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków urzędników administracji celnej. Jak
jednak wynika z wcześniejszego stwierdzenia, powyższe rozporządzenie niczego nie
wniosło do sprawy rozwiązania z powodem stosunku pracy, gdyż jego § 11 odnosi
się do stosunku pracy mianowanego funkcjonariusza celnego. W myśl natomiast art.
7 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, w sprawach wynikających ze stosunku pracy
członka korpusu służby cywilnej (takim był powód - art. 3 pkt 1 i 3 ustawy), nie ure-
gulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu pracy i inne przepisy prawa
pracy. Ustawa o służbie cywilnej przewiduje wprawdzie odpowiedzialność dyscypli-
narną członków korpusu służby cywilnej, tj. urzędników służby cywilnej i pracowni-
ków służby cywilnej (art. 106 ust. 1), zaś wśród kar dyscyplinarnych - karę wydalenia
z pracy w urzędzie powodującą wygaśnięcie stosunku pracy (art. 107 ust. 2 pkt 6 i
ust. 3), lecz równocześnie poważnie ogranicza w czasie możliwość wszczęcia postę-
powania dyscyplinarnego. Nie wprowadziła natomiast własnej regulacji w zakresie
rozwiązywania za wypowiedzeniem stosunku pracy z pracownikiem służby cywilnej,
jakim był powód do chwili wejścia w życie ustawy o Służbie Celnej. Oznacza to, że
rozwiązanie z powodem stosunku pracy za wypowiedzeniem należało do uprawnień
pozwanego Urzędu. Nie było natomiast jego obowiązkiem.
Tymczasem ustawa o Służbie Celnej, tworząc jednolitą umundurowaną
Służbę Celną, realizującą zadania polityki celnej państwa, zwłaszcza w zakresie
kontroli przestrzegania prawa celnego oraz wymiaru i poboru należności celnych, a
także zadania i uprawnienia w zakresie rozpoznawania i wykrywania przestępstw i
wykroczeń związanych z przywozem i wywozem towarów oraz ścigania ich spraw-
ców, i wyposażając tę Służbę w uprawnienia operacyjno-rozpoznawcze i kontrolne,
zgodnie z przepisami Kodeksu celnego, Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu
karnego skarbowego (art. 1 ust. 2 i ust. 2a), przewidziała konieczność oceny przy-
datności do służby celnej dotychczasowych funkcjonariuszy celnych zatrudnionych w
administracji celnej z punktu widzenia posiadanych przez nich kwalifikacji oraz prze-
biegu i oceny dotychczasowej ich pracy ,,na warunkach i zasadach" ustalonych w
ustawie (art. 91 ust. 2 zdanie drugie). Od wyników tej oceny uzależniła też złożenie
propozycji pełnienia służby, zastrzegając zarazem, że propozycji takiej nie otrzyma
osoba, która nie spełnia warunków określonych w art. 2 ustawy, w tym między innymi
warunku posiadania ,,nieposzlakowanej opinii". Z art. 91 ust. 6 ustawy wynika przy
tym, że z osobami, które nie otrzymają propozycji pełnienia służby, mogą być roz-
wiązane stosunki pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia
(gdy rozwiązanie dotyczy pracownika mianowanego) lub z zachowaniem odpowied-
niego okresu wypowiedzenia (gdy rozwiązanie dotyczy pracownika zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę).
Przedstawione uregulowanie upoważnia więc do dwóch wniosków. Pierwszy z
nich to ten, że ustawa o Służbie Celnej wprowadziła wypowiedzenie stosunków pracy
uzasadnione w szczególny sposób, tj. powołaniem do życia Służby Celnej, składają-
cej się z osób właściwie dobranych i dających gwarancję należytego wykonywania
zadań państwa stojących przed tą Służbą. Istota drugiego wniosku sprowadza się
natomiast do tego, że wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku pracy na pod-
stawie art. 91 ust. 6 ustawy o Służbie Celnej jest nieprzedstawienie dotychczasowe-
mu pracownikowi administracji celnej propozycji pełnienia służby na stanowisku
funkcjonariusza celnego. Decyzja w tym przedmiocie została jednak pozostawiona
uznaniu właściwego organu Służby Celnej. Przepis art. 91 stanowi bowiem tylko w
sposób ogólny, że przedłożenie propozycji następuje ,,na zasadach i warunkach
określonych w ustawie", stosownie do posiadanych ,,kwalifikacji, przebiegu i oceny
dotychczasowej pracy". Nie przewiduje natomiast żadnych kryteriów, na podstawie
których można by ocenić zasadność propozycji lub brak propozycji.

Również cechą charakterystyczną dalszego postępowania, obejmującego we-
dług art. 93 ust. 1 - 4 ustawy ponowne rozpatrzenie sprawy, jest pozostawienie
sprawy nieprzedłożenia propozycji pełnienia służby ocenie i swobodnemu uznaniu
organu działającemu na tym etapie. Prezes Głównego Urzędu Ceł - on jest tym or-
ganem - wydaje bowiem ,,rozstrzygnięcie" po uzyskaniu opinii powołanej przez siebie
komisji opiniodawczej do spraw wniosków pracowników, którzy nie otrzymali propo-
zycji pełnienia służby, oraz wniosków osób, które otrzymały nieodpowiadającą im
propozycję pełnienia służby na stanowisku funkcjonariusza celnego. Wydanie owego
,,rozstrzygnięcia" nie zostało poddane jakimkolwiek warunkom i rygorom. Przepis art.
91 ust. 4 ustawy wymaga bowiem jedynie, żeby było ono poprzedzone zasięgnię-
ciem opinii komisji opiniodawczej. Oznacza to, że Prezes Głównego Urzędu Ceł roz-
strzyga w przedmiocie wniosku według własnego uznania (co nie wyklucza możliwo-
ści rozstrzygnięcia, że niezłożenie propozycji pełnienia służby uważa za nieuzasad-
nione).

Na tle przedstawionej regulacji jedynie art. 91 ust. 5 ustawy został sformuło-
wany w sposób dość konkretny. Stanowi on bowiem, że nie może otrzymać propozy-
cji pełnienia służby osoba, która nie spełnia warunków określonych w art. 2, jakkol-
wiek wśród tych warunków, takich jak obywatelstwo polskie bądź średnie wykształ-
cenie, warunek posiadania ,,nieposzlakowanej opinii", jest pojęciem niedookreślo-
nym. Przepis art. 91 ust. 1, w kontekście całej regulacji objętej art. 91, należy rozu-
mieć w ten sposób, że od oceny właściwego organu Służby Celnej zależy, czy dana
osoba otrzyma propozycję pełnienia służby, ale z pewnością nie może jej otrzymać
osoba, która nie spełnia warunków określonych w art. 2 ustawy. Nie jest więc uza-
sadniony sposób interpretacji przepisu przyjęty przez Sąd pierwszej instancji i skar-
żącego, wyrażający się w stwierdzeniu, że gdy określona osoba nie otrzyma propo-
zycji pełnienia służby, w związku z czym dochodzi do rozwiązania stosunku pracy, to
w postępowaniu przed sądem pracy należy badać i ustalać przyczyny nieotrzymania
propozycji. Według ustawy o Służbie Celnej, nieprzedłożenie propozycji pełnienia
służby jest samo w sobie przyczyną rozwiązania stosunku pracy. Oczywiście, gdy
organ Służby Celnej wskaże jako tę przyczynę brak nieposzlakowanej opinii, tak jak
w rozpoznawanej sprawie, to w postępowaniu sądowym należy ocenić jej zasadność.
Jest to nieodzowne zwłaszcza wówczas, gdy pracodawca poda brak przymiotu nie-
poszlakowanej opinii jako jedyną przyczynę nieprzedstawienia propozycji pełnienia
służby, która - jego zdaniem - gdyby nie wystąpiła, to z pracownikiem zatrudnionym
w administracji celnej nie doszłoby do rozwiązania stosunku pracy. Należy jednak
zawsze mieć na uwadze to, że z przedstawieniem propozycji lub z jej brakiem wiąże
się ocena dotychczasowej pracy, a ta została zastrzeżona dla kierownika urzędu cel-
nego. Poza tym nawet niezgodne z przepisami rozwiązanie z powodem, jako z funk-
cjonariuszem celnym, stosunku pracy na stanowisku kontrolera celnego, nie mogłoby
doprowadzić do przywrócenia go do pracy na tym stanowisku, gdyż z mocy przepi-
sów ustawy o Służbie Celnej stało się ono stanowiskiem obsadzonym na podstawie
mianowania, zaś sam stosunek prawny funkcjonariusza celnego z jednostką organi-
zacyjną Służby Celnej jest już stosunkiem służbowym (art. 7 ust. 1 i art. 10 ust. 1 w
związku z art. 92 ustawy).

W przedmiotowej sprawie, w piśmie z dnia 12 czerwca 2000 r., strona pozwa-
na wskazała jako przyczynę wypowiedzenia powodowi umowy o pracę niespełnienie
warunku określonego w art. 2 pkt 5 ustawy o Służbie Celnej, wyjaśniając, że podsta-
wę do oceny o utracie nieposzlakowanej opinii stworzyły wyniki postępowania w
sprawie karnej [...], toczącej się przed Sądem Rejonowym w Strzelcach Opolskich
przeciwko Henrykowi S., w której Sąd ten ustalił, że do popełnienia przez oskarżone-
go przestępstwa skarbowego doszło wskutek stwierdzenia w dokumentach celnych,
że odprawa celna była osobna dla karoserii samochodu VW Passat (w dniu 8 paź-
dziernika 1996 r.) w Oddziale Celnym w K., i osobna dla bloku silnika (w dniu 10
października 1996 r.), również w tym samym Oddziale, mimo że auto nabyte przez
Henryka S. nigdy nie było rozbierane na części. Odprawy karoserii dokonał powód,
zaś odprawy bloku silnika - inny kontroler celny. Sąd karny uznał, że wskutek czyn-
ności w Oddziale Celnym w K. doszło do poświadczenia nieprawdy. Jest w sprawie
niesporne, że o wyniku postępowania karnego, zakończonego wydaniem przez Sąd
Rejonowy w Strzelcach Opolskich dnia 27 lutego 1998 r. wyroku uznającego Henry-
ka S. za winnego popełnienia przestępstwa skarbowego, strona pozwana dowie-
działa się w 1998 r. Wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Wojewódz-
kiego w Opolu z dnia 26 maja 1998 r. [...]. Wprawdzie powód powoływał się na nie-
trafność opinii biegłego Zbigniewa D., na podstawie której Sąd karny ustalił, że sa-
mochód nie był rozebrany na części, jednak włączenie do postępowania karnego na-
zwiska powoda, jako osoby mającej poświadczyć nieprawdę, mogło uzasadniać sta-
nowisko strony pozwanej o utracie przez powoda przymiotu nieposzlakowanej opinii.
,,Poszlaka" w języku polskim oznacza bowiem podejrzenie, natomiast ,,nieposzlako-
wany" - to ten, któremu nie można nic zarzucić, przypisać, nieskazitelny. Powyższe
pojęcie odnosi się zarówno do sfery życia prywatnego, jak i zawodowego. Zatem
utraty przymiotu ,,nieposzlakowanej opinii" nie powoduje tylko i wyłącznie karalność
danej osoby. Może ją bowiem także spowodować - w konkretnych okolicznościach -
znalezienie się tej osoby w kręgu podejrzeń bądź insynuacji.

Podsumowując powyższe rozważania należało uznać, że również przyczyna
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę podana w piśmie z dnia 12 czerwca 2000
r. była wystarczająca do rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 91 ust. 6 pkt 2
w związku z art. 91 ust. 5 ustawy o Służbie Celnej. Toteż nietrafny okazał się zarzut,
jakoby zaskarżony wyrok naruszał art. 30 § 4 k.p. Podobnie należało ocenić zarzut
naruszenia art. 12 - 14 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Sąd Okręgo-
wy nie powołał bowiem tych przepisów jako podstawy rozstrzygnięcia. Napisał tylko
ogólnie, że o zachowaniu się powoda uzasadniającym wszczęcie postępowania dys-
cyplinarnego pozwany Urząd dowiedział się w maju 1998 r. i nie miał już możliwości
wszczęcia takiego postępowania wobec upływu czasu przewidzianego w ustawie.
Nie jest to zresztą stwierdzenie błędne. Z wcześniejszych rozważań wynika bowiem,
że wobec powoda najpierw miały zastosowanie przepisy przewidujące odpowiedzial-
ność dyscyplinarną zawarte w ustawie o pracownikach urzędów państwowych, a
potem - w ustawie o służbie cywilnej.

Nie doszło również do naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 61 ust. 3 ustawy o
służbie cywilnej. Niesłuszny jest bowiem pogląd, że z powyższego przepisu wynikał
dla pozwanego Urzędu już w przeszłości obowiązek rozwiązania z powodem stosun-
ku pracy. Istnienie wcześniejszej możliwości prawnej rozwiązania stosunku pracy nie
pozbawiło bowiem strony pozwanej uprawnienia do nieprzedstawienia powodowi
propozycji pełnienia służby, zgodnie z ustawą o Służbie Celnej, zwłaszcza w świetle
przepisu art. 91 ust. 2 zdanie drugie ustawy o Służbie Celnej, który przy podejmowa-
niu decyzji w sprawie propozycji pełnienia służby nakazywał uwzględniać posiadane
przez kandydata kwalifikacje oraz przebieg i ocenę dotychczasowej pracy.

Niezasadne okazały się również zarzuty naruszenia przepisów postępowania.
Sąd drugiej instancji nie dokonywał bowiem oceny dowodów przeprowadzonych w
postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 233 § 1 k.p.c.). Uznał jedynie, że fakt
ustalenia w sprawie okoliczności związanych z odprawą celną samochodu VW Pas-
sat, należącego do Henryka S., uczynił niemożliwym przypisanie powodowi przy-
miotu posiadania nieposzlakowanej opinii, czyli dokonał wykładni pojęcia ,,nieposzla-
kowana opinia" i zważywszy na ustalenia przyjęte przez Sąd pierwszej instancji
uznał, że ocena osoby powoda, jako funkcjonariusza celnego, z punktu widzenia
kryterium z art. 2 pkt 5 w związku z art. 91 ust. 5 ustawy o Służbie Celnej była wła-
ściwa. Nie mógł ponadto odnieść skutku zarzut nierozpoznania przez Sąd Okręgowy
sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.). Sąd ten bowiem rozpoznał sprawę
w granicach, które wyznaczała apelacja i które pozostawały w związku z przedmio-
tem żądania, jakim było przywrócenie do pracy. Wprawdzie strona pozwana podnio-
sła w apelacji, że - jej zdaniem - nawet wadliwe rozwiązanie za wypowiedzeniem
stosunku pracy z funkcjonariuszem celnym nie może doprowadzić do przywrócenia
go do pracy, a co najwyżej realizacja sądowej ochrony przed wadliwym rozwiąza-
niem umowy mogłaby nastąpić przez zapłatę odszkodowania (art. 45 § 2 k.p.), jed-
nak powód w odpowiedzi na apelację stwierdził jednoznacznie i kategorycznie, że
,,propozycja przyznania mu odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy nie sa-
tysfakcjonuje go" i wniósł o oddalenie apelacji strony pozwanej. Wobec takiego sta-
nowiska skarżącego Sąd Okręgowy mógł ograniczyć swoją ocenę do - zgłoszonego
jako wyłączne - żądania przywrócenia do pracy.
Z tych przyczyn, skoro kasacja nie miała usprawiedliwionych podstaw, Sąd
Najwyższy orzekł o jej oddaleniu (art. 39312 k.p.c.).
========================================