Wyrok SN - I PKN 35/96
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 35/96
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/15/267
Data wydania:1996-12-13

Wyrok z dnia 13 grudnia 1996 r.
I PKN 35/96

Zmiana regulaminu premiowania polegająca na zmianie podstawy
obliczania premii lub wprowadzeniu nowych przesłanek warunkujących nabycie
prawa lub określających jej wysokość, wymaga wypowiedzenia zmieniającego
(art. 42 § 1 KP), jeżeli prawo do premii wynika z umowy o pracę.


Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie: SN Kazimierz Jaśkowski
(sprawozdawca), SA Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 1996 r., sprawy z powództwa
Edwarda K. przeciwko F.-S. Zespołowi Doradców Finansowo-Księgowych Spółka z o.o.
w W. o wynagrodzenie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 24 lipca 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt 1 oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 25 marca
1996 r. [...] w odniesieniu do zasądzonej w pkt 1 kwoty 23.584,72 zł (dwadzieścia trzy
tysiące pięćset osiemdziesiąt cztery zł 72 gr) i sprawę w tym zakresie przekazał temu
Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.


U z a s a d n i e n i e

Powód Edward K., po zmodyfikowaniu swoich żądań, wnosił o wyrównanie
wynagrodzenia za okres od dnia 1 lipca 1994 r. do dnia 30 listopada 1994 r. według
średniego wynagrodzenia, jakie otrzymywał od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 30
czerwca 1994 r. - z uwzględnieniem premii regulaminowej (prowizji) i o nagrodę z zysku
za okres 11 miesięcy 1994 r.
Pozwana "F.-S." - Zespół Doradców Finansowo-Księgowych Sp. z o.o. wniosła o
oddalenie powództwa.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 25 marca 1996 r. zasądził na rzecz powoda od pozwanej kwotę 25.684,72 zł z
odsetkami. Sąd Wojewódzki ustalił, że powód od dnia 28 maja 1990 r. pełnił w
pozwanej Spółce funkcję członka Zarządu, zatrudnionego od dnia 1 października 1992
r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Na wynagrodzenie powoda składało się
wynagrodzenie zasadnicze, od dnia 1 października 1992 r. do dnia 30 czerwca 1994 r.
w kwocie 6.500.000 st. zł i od dnia 1 lipca 1994 r. do dnia 30 listopada 1994 r. w kwocie
15.000.000 st. zł; dodatek funkcyjny od dnia 1 października 1992 r. do dnia 30 czerwca
1994 r. w kwocie 2.200.000 st. zł, od dnia 1 lipca 1994 r. do dnia30 lipca 1994 r. w
kwocie 9.000.000 st. zł i premia od dnia1 października 1992 r. do dnia 30 czerwca 1994
r. średnia wysokość premii wyniosła 33.783.559 st. zł, w okresie od dnia 1 stycznia
1994 r. do dnia 30 czerwca 1994 r. średnia wysokość premii wyniosła 63.719.450 st. zł,
od dnia 1 lipca 1994 r. do dnia 30 listopada 1994 r. premię wypłacono tylko jeden raz w
kwocie 6.500.000 st. zł.
Do dnia 1 lipca 1994 r. zasady wynagradzania pracowników pozwanej regulo-
wała Uchwała Zgromadzenia Wspólników z dnia 11 października 1993 r., której załącz-
nik stanowił Zakładowy Regulamin Premiowania członków Zarządu i pracowników. W
dniu 25 lipca 1994 r. Zgromadzenie Wspólników pozwanej uchwaliło z mocą od dnia 1
lipca 1994 r. w miejsce dotychczasowej regulacji Regulamin Wynagradzania
Pracowników Spółek z Kapitałem Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, stanowiący
Załącznik nr 1 do uchwały Prezydium Zarządu Głównego Stowarzyszenia z dnia 11
lipca 1994 r. Jednocześnie Zgromadzenie Wspólników odwołało powoda ze składu
Zarządu z dniem 25 lipca 1994 r. W związku ze zmianą zasad wynagradzania, pozwany
zakład pracy pismem datowanym 1 lipca 1994 r., doręczonym 3 sierpnia 1994 r.,
poinformował powoda o powierzeniu mu obowiązków Wiceprezesa Zarządu i
przyznaniu od dnia 25 lipca 1994 r. wynagrodzenia zasadniczego zgodnie z zaszere-
gowaniem do grupy XIII oraz dodatku funkcyjnego zgodnie z grupą 4. Następnie, pis-
mem z dnia 22 sierpnia 1994 r. zakład pracy wypowiedział powodowi umowę o pracę z
dniem 30 listopada 1994 r., jednocześnie zwalniając go od obowiązku świadczenia
pracy w okresie 3-miesięcznego wypowiedzenia.
Sąd Wojewódzki mając powyższe na uwadze uznał, że pozwany zmieniając z
dniem 1 lipca 1994 r. zasady wynagradzania powoda naruszył przepisy o wypowiadaniu
warunków płacy i pracy w rozumieniu przepisu art. 42 KP. Bezzasadne są, zdaniem
tego Sądu, podnoszone przez pozwanego argumenty, że nowa decyzja pracodawcy
odnośnie do warunków płacowych nie pociąga za sobą wobec powoda obowiązku
dokonania wypowiedzenia zmieniającego. Przeczy temu treść § 3 Regulaminu
Wynagradzania Pracowników Spółek z Kapitałem Stowarzyszenia Księgowych w
Polsce. W zaistniałym stanie faktycznym doszło bowiem do zmiany zaszeregowania
powoda i nowo ustalone łączne wynagrodzenie było faktycznie niższe od wynagro-
dzenia otrzymywanego na warunkach dotychczasowych. Za łączne wynagrodzenie
należy, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, uważać nie tylko wynagrodzenie zasadnicze i
dodatek funkcyjny, ale także premię. Przepis § 3 ustęp 3 tego regulaminu
wprowadzający dwa różne określenia: "łączne wynagrodzenie" i "nowe zaszeregowa-
nie" dokonał tym samym wyraźnego i jednoznacznego podziału. Zaszeregowanie doty-
czy wynagrodzenia zasadniczego i dodatku stażowego, zaś łączne wynagrodzenie
oznacza wszelkie inne dodatkowe składniki wynagrodzenia przewidziane w regulaminie,
w tym premię. W porównywalnym okresie pracy dotyczącym I półrocza 1994 r. różnica
w średnim wynagrodzeniu powoda wyniosła 47.169.450 st. zł. Ponieważ od 1 lipca 1994
r. do końca upływu okresu wypowiedzenia, tj. do 30 listopada 1994 r. powód otrzymywał
znacznie niższe wynagrodzenie łączne, przeto przysługuje mu wynagrodzenie za 5
miesięcy w wysokości 235.847.250 st. zł.
Z tytułu nagrody z zysku Sąd I instancji zasądził na rzecz powoda kwotę
21.00.000 st. zł.
Wyrok ten został zaskarżony przez stronę pozwaną, która w rewizji zarzuciła:
1) naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 80 i 81 § 1 KP, po-
legające na pominięciu zasad określonych w tych przepisach w odniesieniu do ustaleń
wysokości wynagrodzenia powoda za okres wypowiedzenia umowy o pracę od 1
września 1994 r. do 30 listopada 1994 r.,
2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału
przez:
a) przyjęcie, że powód nabył prawo do nagrody z zysku za I półrocze 1994 r.,
b) przyjęcie, że powód otrzymał zaniżone wynagrodzenie (premię) w miesiącach
lipcu i sierpniu 1994 r. w sytuacji, gdy od dnia 1 lipca 1994 r. obowiązywał w Spółce
nowy regulamin wynagradzania pracowników i powodowi wypłacono wynagrodzenie
zgodnie z zasadami tego Regulaminu.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie zas-
karżonym wyrokiem zmienił wyrok Sądu I instancji co do kwoty 23.584,72 zł i w tej
części oddalił powództwo oraz oddalił rewizję w pozostałej części. Zdaniem tego Sądu
nie można podzielić poglądu Sądu Wojewódzkiego, że strona pozwana wprowadzając
nowe zasady wynagradzania od 1 lipca 1994 r. powinna wypowiedzieć dotychczasowe
warunki pracy i płacy. Sąd Wojewódzki wywiódł to z wykładni § 3 pkt 3 regulaminu.
Stosownie do tego postanowienia, przy wprowadzaniu zasad wynagradzania
określonych regulaminem ustala się nowe zasady zaszeregowania bez wypowiedzenia
warunków pracy i płacy, o ile nowo ustalone łączne wynagrodzenie pracownika nie
będzie niższe od wynagrodzenia otrzymywanego na warunkach dotychczasowych w
porównywalnym czasie pracy. Według Sądu Apelacyjnego przez ustalenie nowego
zaszeregowania należy rozumieć określenie grupy wynagrodzenia zasadniczego, zaś
przez "wynagrodzenie łączne" - wynagrodzenie zasadnicze wraz ze składnikami
wynagrodzenia, których wysokość wynika z umowy o pracę (dodatkiem funkcyjnym).
Omawiany § 3 regulaminu nie może - według Sądu Apelacyjnego - dotyczyć premii. Ze
względu na charakter premi , specyfikę i sposób jej ustalania nie można było określić z
góry prawa do premii i jej wysokości. Prawo do premii zależy od wyników finansowych
uzyskiwanych przez Spółkę oraz od bezpośredniego przyczynienia się pracownika do
przychodu Spółki. W dacie wprowadzenia regulaminu wysokość ewentualnych premii
nie była możliwa do ustalenia. Dlatego wprowadzenie nowych zasad wynagradzania nie
wymagało wypowiedzenia zmieniającego w odniesieniu do premii. Ponadto błędnie
przyjęto wynagrodzenie za podstawę wyliczenia premii, gdyż jej wysokość była
uzależniona od zysków, jakie osiągnęła Spółka.
Powód w okresie wypowiedzenia umowy o pracę nie świadczył pracy, gdyż był
zwolniony od tego obowiązku przez pracodawcę. W tym stanie sprawy powodowi
należało się - zdaniem Sądu Apelacyjnego - wynagrodzenie przewidziane art. 81 § 1
KP. Stosownie do tego przepisu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie wynikające z
jego osobistego zaszeregowania za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej
wykonania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Z powyższych względów w tej części zaskarżony wyrok został zmieniony i
powództwo o wyrównanie wynagrodzenia za okres od 1 lipca 1994 r. do 30 listopada
1994 r. oddalono. Natomiast rewizja w części dotyczącej nagrody z zysku została od-
dalona.
Od tego wyroku w części oddalającej powództwo co do kwoty 23.584,72 zł
wniósł kasację powód, zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 42 KP i art. 81
KP - przez przyjęcie, że zmiana premiowania nie powoduje zmiany umowy o pracę.
Skarżący wniósł o zasądzenie spornej kwoty z odsetkami i kosztami postępowania
względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania. Podniesiono w kasacji, że prawo do premii było określone w
umowie o pracę z dnia 1 października 1992 r., a istotna zmiana regulaminu
premiowania wprowadzona od dnia 1 lipca 1994 r. wymagała wypowiedzenia
zmieniającego na podstawie art. 42 KP.
Pozwany wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona. W spornym okresie występowały dwa przedziały
czasowe, w których sytuacja faktyczna i prawna były zróżnicowane.
1. W pierwszym okresie, obejmującym lipiec i sierpień 1994 r., podstawą nabycia
przez powoda prawa do wynagrodzenia było wykonywanie pracy (art. 80 zd. 1 KP).
Sporna jest wysokość części tego wynagrodzenia, tzn. premii. Sąd Najwyższy podziela
pogląd Sądu I instancji, że wprowadzenie nowych zasad premiowania w lipcu 1994 r.
wymagało wypowiedzenia zmieniającego. Nie jest bowiem uzasadniony argument Sądu
Apelacyjnego, że skoro w dacie wprowadzenia nowego regulaminu wysokość
przyszłych premii nie była możliwa do ustalenia (gdyż zależała od wyników
gospodarczych pozwanej Spółki), to pracodawca mógł ten regulamin wprowadzić
samodzielnie, bez zgody pracownika.
Zmiany regulaminów premiowania mogą mieć różny charakter. Niejednokrotnie
są one jednoznacznie korzystne lub niekorzystne dla pracownika (np. w razie
podwyższenia lub obniżenia stawki procentowej od tej samej podstawy). W drugim
przypadku bez wątpienia wymagają one wypowiedzenia zmieniającego, w pierwszym
natomiast to wypowiedzenie jest zbędne (gdyż przyjmuje się domniemaną zgodę pra-
cownika) i pracownik nie może skutecznie powoływać się na naruszenie prawa także i
wówczas, gdy po zmianie regulaminu faktycznie uzyska niższą premię z powodu
znacznego zmniejszenia się podstawy jej obliczania, zależnej od wyników gos-
podarczych.
Natomiast jeżeli zmiana regulaminu premiowania polega na zmianie podstawy jej
obliczania lub wprowadzeniu nowych czynników warunkujących nabycie prawa do
premii lub jej wysokość, to wymaga ona wypowiedzenia zmieniającego, jeżeli prawo do
premii wynika z umowy o pracę. Jest to bowiem istotna zmiana warunków umowy o
pracę i jako taka może być wprowadzona tylko za zgodą pracownika (wyrażoną wprost
wobec pracodawcy w ramach porozumienia zmieniającego umowę o pracę lub poprzez
nieodrzucenie wypowiedzenia zmieniającego - art. 42 § 3 KP). Zmiana taka może
okazać się korzystna lub niekorzystna dla pracownika i powinien on mieć możliwość
dokonania oceny skutków tej zmiany, ponosząc samemu ryzyko błędu. Należy także
zauważyć, iż w tym kierunku - zmierzającym do upodmiotowienia pracownika przez
przyznanie mu prawa do decydowania o pozostaniu w stosunku pracy w razie
niekorzystnych zmian przepisów wynagrodzeniowych - poszły ostatnie nowelizacje
Kodeksu pracy. Dotyczy to układów zbiorowych pracy (art. 24113 KP) i regulaminów
wynagradzania (art. 772 § 5 KP). Z przepisów tych wynika, że niekorzystna zmiana
układu zbiorowego lub regulaminu wynagradzania wymaga wypowiedzenia
zmieniającego.
Przepisy regulaminu premiowania nie mogą być sprzeczne z przepisami prawa
pracy. Skoro zatem z art. 42 § 1 KP wynikał obowiązek złożenia powodowi wypo-
wiedzenia zmieniającego, to analizy co do sposobu rozumienia § 3 nowego regulaminu
nie są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Z powyższego wynika, że prawo do premii w lipcu i sierpniu 1994 r. powinno być
oceniane według regulaminu premiowania obowiązującego u strony pozwanej do końca
czerwca 1994 r. Nie ma podstawy prawnej do obliczania tej premii z uwzględnieniem
przeciętnego wynagrodzenia powoda w I półroczu 1994 r. Przy ponownym rozpoznaniu
sprawy Sąd I instancji oceni, czy i w jakiej wysokości powód nabył prawo do premii za
lipiec i sierpień 1994 r., stosując do tego regulamin premiowania obowiązujący do końca
czerwca tego roku, z ewentualnym odliczeniem wypłaconej powodowi premii w kwocie
6.250.000 st. zł (jeżeli była ona wypłacona w lipcu lub sierpniu 1994 r., nie jest to
bowiem w sprawie ustalone).
2. Sytuacja jest inna we wrześniu, październiku i listopadzie 1994 r. Powód nie
świadczył wówczas pracy, gdyż był w okresie wypowiedzenia i został przez pracodawcę
zwolniony z tego obowiązku. Pracodawca na podstawie art. 81 KP wypłacał mu
wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, a Sąd Apelacyjny uznał
to za zgodne z prawem. Nie jest to stanowisko słuszne.
Sąd Najwyższy orzekający w niniejszej sprawie podziela pogląd wyrażony w
uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., I PZP 26/92 (OSNCP 1993 z. 1-2
poz. 8). Według tej uchwały pracownikowi, któremu wskutek bezpodstawnego odsu-
nięcia od wykonywania pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę faktycznie
skrócono ten okres, przysługuje wynagrodzenie na podstawie art. 49 KP. W uzasad-
nieniu Sąd Najwyższy wskazał, że art. 22 § 1 KP zobowiązuje zakład pracy do zatrud-
niania pracownika i nie ma przepisu, który zwalniałby go z tego obowiązku w okresie
wypowiedzenia. Tylko w przypadku odwołania ze stanowiska, praca w okresie
wypowiedzenia zależy od zgody obu stron stosunku pracy, jednakże w tym okresie
pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed
odwołaniem (art. 70 § 2 i art. 71 KP). Podobnie w przypadku skrócenia okresu wypo-
wiedzenia na podstawie art. 361 KP, pracownik ma prawo do odszkodowania, które
powinno odpowiadać wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowie-
dzenia. Przepis art. 81 § 1 KP nie może mieć zastosowania w razie odsunięcia pra-
cownika od pracy w okresie wypowiedzenia - gdyż pracownik otrzymywałby niższe
wynagrodzenie w przypadku tego bezprawnego zachowania zakładu pracy, niż w
przypadkach działań zakładu pracy zgodnych z prawem, podejmowanych na podstawie
art. 361 i art. 70 KP
Wynagrodzenie powoda za trzy omawiane miesiące powinno być obliczone
według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, co
wynika z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Spraw Socjalnych z dnia 18 grudnia
1974 r. w sprawie obliczania wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, odsz-
kodowań, dodatków wyrównawczych oraz niektórych innych należności ze stosunku
pracy (Dz. U. Nr 51, poz. 334 ze zm.). Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ustali
wysokość tego wynagrodzenia mając na uwadze, że w razie znacznych wahań
wysokości zmiennych składników wynagrodzenia, podstawą obliczenia wysokości
przeciętnego wynagrodzenia może być okres ostatnich 12 miesięcy (art. 172 KP) i
zasądzi na rzecz powoda stosowną kwotę po odliczeniu wynagrodzeń (premii)
faktycznie wypłaconych za wrzesień, październik i listopad 1994 r.
Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 KPC i art. 108 § 2 KPC orzeczono
jak w sentencji.

========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: