Wyrok z dnia 20 października 1998 r.
I PKN 317/98

Termin rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron z przyczyn
dotyczących pracodawcy może być określony zdarzeniem przyszłym, zwłasz-
cza, gdy zdarzenie to (likwidacja stanowiska pracy) jest przez strony przewi-
dywana po okresie dłuższym niż okres wypowiedzenia przez pracodawcę oraz
przy zastrzeżeniu, że termin ten może ulec jedynie przesunięciu.


Przewodniczący: SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca).


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 października 1998 r. sprawy z po-
wództwa Marii G. przeciwko Poczcie Polskiej - Rejonowemu Urzędowi Poczty w K. o
przywrócenie do pracy i wynagrodzenie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 26 marca
1998 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kaliszu wyrokiem z dnia 19 stycznia 1998 r. [...]
oddalił powództwo Marii G. przeciwko Poczcie Polskiej - Rejonowemu Urzędowi
Poczty w K. o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy, nie obciążając powódki kosztami postępowania. W motywach tego rozstrzyg-
nięcia Sąd Rejonowy powołał się na ustalenie następującego stanu faktycznego.

Powódka Maria G. była w Rejonowym Urzędzie Poczty w K. zatrudniona na
podstawie umowy o pracę na czas nie określony w okresie od dnia 1 lutego 1991 r.
do dnia 27 czerwca 1997 r. na stanowisku telefonistki w Urzędzie Pocztowym w K.
Telekomunikacja Polska S.A. - Zakład Telekomunikacji w K. zawiadomił pozwanego
o zamiarze likwidacji ręcznej centrali telefonicznej w Urzędzie Pocztowym w K. z
dniem 31 października 1996 r. W lipcu 1996 r. do U.P. w K. przyjechali więc pracow-
nicy pozwanego, którzy poinformowali telefonistki o tym zamiarze i zapoznali je z
postanowieniami ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19). Telefonistkom za-
proponowano dwa sposoby rozwiązania stosunku pracy, tj. za wypowiedzeniem albo
w drodze porozumienia stron z chwilą likwidacji ręcznej centrali. W razie niedo-
trzymania terminu przez Telekomunikację, pozwany ,,rezerwował" sobie prawo dal-
szego zatrudniania telefonistek, nie podając jednak, czy jego warunki byłyby takie
same. Telefonistki, w tym powódka, uznały, że korzystniejsze będzie dla nich roz-
wiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron. W dniu 24 lipca 1996 r. powódka
podpisała zgodę na rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie i przy zachowaniu
postanowień ustawy o grupowych zwolnieniach z dniem likwidacji ręcznej centrali
telefonicznej, czyli przyłączenia K. do ruchu automatycznego, co nastąpiło dopiero w
czerwcu 1997 r. W dniu 27 czerwca 1997 r. powódka otrzymała pismo z informacją,
że w tym dniu umowa rozwiązuje się za porozumieniem stron. Powódce wypłacono
też odprawę z art. 8 ustawy o grupowych zwolnieniach.

W świetle tych ustaleń Sąd Rejonowy oddalił powództwo, gdyż uznał, że po-
wódka świadomie i dobrowolnie wybrała korzystniejsze dla niej rozwiązanie umowy o
pracę za porozumieniem stron. Skuteczność takiego rozwiązania zależy jedynie od
woli stron, której przepisy nie ograniczają, chyba że chodziłoby o ewidentne naru-
szenie lub obejście prawa. Taka sytuacja nie zachodzi w przedmiotowej sprawie,
skoro wola stron była jasna, a powódka miała możliwość wyboru trybu rozwiązania
umowy, jak też świadomość ewentualnej zwłoki w uruchomieniu w K. automatyczne-
go ruchu telefonicznego.

Apelację powódki oddalił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Kaliszu wyrokiem z dnia 26 marca 1998 r. [...]. W uzasadnieniu tego wyroku
Sąd Wojewódzki stwierdził, że oświadczenie powódki z dnia 24 lipca 1996 r. w
sprawie zgody na rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron było skiero-
wane do pracodawcy i mogłoby zostać przez nią skutecznie odwołane jedynie wów-
czas, gdyby doszło do pracodawcy równocześnie z wcześniejszym pismem (art. 61
KC w związku z art. 300 KP). Skoro jednak powódka zgody swej nie odwołała, to jej
oświadczenie odniosło skutek i spowodowało ustanie stosunku pracy. Powódka nie
próbowała też uchylić się od skutków swego oświadczenia woli, chociaż Zakład Te-
lekomunikacji w K. kilkakrotnie przesuwał planowany początkowo termin likwidacji
ręcznej centrali telefonicznej w K. Odwlekanie zdarzenia, z którego nadejściem łą-
czono termin ustania stosunku pracy, było więc niezależne od woli jego stron, jak-
kolwiek powódka pracowała przez to dłużej, niż trwałoby dokonane jej wypowiedze-
nie umowy o pracę. Należy zatem przyjąć, iż tak ustalony termin ustania stosunku
pracy był jasny i wiązał obie strony, a z jego nadejściem nastąpił oczekiwany przez
nie skutek, zwłaszcza że likwidacja ręcznej centrali telefonicznej była równoznaczna
z likwidacją stanowiska pracy powódki. Nie do przyjęcia jest więc przedstawiony w
apelacji pogląd powódki, że porozumienie stron co do daty ustania stosunku pracy
jest nieważne, jako czynność prawna zmierzająca do obejścia przepisu art. 10 ust. 1
ustawy o grupowych zwolnieniach.

Kasację od powyższego wyroku wniósł w imieniu powódki jej pełnomocnik,
zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię ,,bądź" niewłaś-
ciwe zastosowanie art. 30 § 1 pkt 1 w związku z art. 8 KP oraz art. 58 § 1 KC w
związku z art. 300 KP i domagając się na tej podstawie uchylenia zaskarżonego
orzeczenia oraz przekazania sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoz-
nania, z uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu skargi
podniesiono, że zdarzenie, które strony uznały za moment ustania stosunku pracy
było w dacie oświadczenia skarżącej zdarzeniem przyszłym i niepewnym.
Tymczasem zdaniem wnoszącego kasację nie można się porozumiewać w sprawie
ustania stosunku pracy, jeżeli nie nastąpiło jeszcze zdarzenie będące wyłączną
przyczyną tego ustania. Taka przynajmniej jest praktyka stosowania przepisów
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., gdyż wypowiedzenie przewidziane w jej art. 10 ust.
1 następuje dopiero po zaistnieniu określonych zdarzeń, np. reorganizacji. Dopusz-
czenie do rozwiązywania stosunku pracy w trybie tej ustawy w zależności od warun-
ku mającego nastąpić w przyszłości prowadzi bowiem do pokrzywdzenia pracownika,
któremu przysługuje wówczas jedynie odprawa z art. 8 ust. 2, a więc pozbawiony
zostaje prawa do wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Tak też stało się w
przedmiotowej sprawie. Przyczyna rozwiązania stosunku pracy zaistniała bowiem
dopiero w dniu 27 czerwca 1997 r., czyli po upływie 11 miesięcy od złożenia oświad-
czenia woli przez skarżącą. Ewentualne wypowiedzenie jej umowy o pracę z dniem
31 lipca 1996 r. nie posiadałoby więc ,,dostatecznego uzasadnienia (art. 38 § 1 KP) i
skutkowałoby orzeczeniem o jego bezskuteczności (art. 45 § 1 KP)."

Użycie przez pracodawcę formy porozumienia stron jako podstawy do rozwią-
zania stosunku pracy (art. 30 § 1 pkt 1 KP) nastąpiło w tej sytuacji sprzecznie ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz z naruszeniem zasad
współżycia społecznego. Forma porozumienia stron nie była więc dla skarżącej ko-
rzystna i została przez pracodawcę zastosowana w celu ,,ominięcia" przepisów
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., która dopuszcza takie rozwiązanie (art. 11), ale
tylko wówczas, gdy przyczyny określone w jej art. 1 ust. 1 faktycznie wystąpiły, a nie
miałyby dopiero nastąpić w przyszłości.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu, gdyż nietrafnie zarzuca zaskar-
żonemu wyrokowi naruszenie przepisów art. 30 § 1 pkt 1 w związku z art. 8 KP i art.
58 § 1 KC (w związku z art. 300 KP) przez ich błędną wykładnię ,,bądź" niewłaściwe
zastosowanie. Przytoczony zarzut jest chybiony zwłaszcza dlatego, że stosunek
pracy skarżącej nie ustał z mocy porozumienia stron określonego w art. 30 § 1 pkt 1
KP, tylko porozumienia, o którym mowa w art. 11 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.). Na szczególny charakter porozumienia z art. 11 powołanej ustawy
wskazuje sam tytuł tego aktu normatywnego, dość wiernie oddający jego zakres zas-
tosowania oraz normowania. W zakresie zastosowania ustawy mieści się bowiem
konieczność redukcji zatrudnienia z przyczyn zakładowych wskazanych w jej art. 1, a
zakres jej normowania obejmuje przede wszystkim rozwiązanie stosunku pracy przez
jednostronną czynność prawną pracodawcy, dokonaną z zachowaniem albo - wyjąt-
kowo - bez zachowania okresu wypowiedzenia. Ten podstawowy zakres normowania
ustawy pracodawca rozszerzył jednak również na dwustronne czynności prawne, a
więc na porozumienia stron stosunku pracy, chociaż przewidywał, że ze względu na
ogólniejsze założenia aksjologiczne i jurydyczne konstrukcje tego aktu normatyw-
nego, jego bezpośrednie stosowanie, wobec porozumienia, może rodzić różne wątp-
liwości. Dlatego w art. 11 ustawy postanowił, że w razie rozwiązywania stosunku
pracy z zakładowych przyczyn za porozumieniem stron - jej przepisy stosuje się ,,od-
powiednio."

Powyższa dyrektywa wykładni nie może być - ze względu na uniwersalne
walory instytucji porozumienia, umożliwiającej zakończenie stosunku pracy w sposób
bezkonfliktowy, a więc uwzględniający interesy obu stron - rozumiana zbyt ,,pasyw-
nie." Nie chodzi jedynie o to, aby odprawę z art. 8 ustawy zapewnić również pracow-
nikowi inicjującemu porozumienie, ale o ułatwienie zawierania takich porozumień w
ogólności. Dlatego respektowanie swobodnej woli stron może dotyczyć zarówno
określenia terminu rozwiązania stosunku pracy w tym trybie, jak też przesłanek do-
puszczalności jego zastosowania. Jeżeli zatem rację ma wnoszący kasację, że za-
kładowe przyczyny rozwiązania wskazane w art. 1 ustawy muszą przy jednostronnej
czynności prawnej pracodawcy istnieć w momencie jej dokonywania, to nie widać
racjonalnych powodów, aby identyczne wymagania stawiać tym przyczynom, gdy
stanowią podstawę rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron i rozwiąza-
nie takie wykluczyć z przyczyn, które mają dopiero wystąpić w terminie ustania za-
trudnienia. Innymi słowy, nie ma przeszkód, aby termin ten (a nie warunek - co zdaje
się sugerować wnoszący kasację) został przez strony określony zdarzeniem miesz-
czącym się w zakresie zastosowania art. 1 ustawy, lecz mającym zaistnieć w przysz-
łości. Dotyczy to zwłaszcza zdarzenia, którego planowe wystąpienie jest przez strony
przewidywane po okresie dłuższym niż ewentualny okres wypowiedzenia oraz przy
zastrzeżeniu, że termin ten może ulec jedynie przedłużeniu.

Taka właśnie sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie. W oświadcze-
niu woli z dnia 24 lipca 1996 r. skarżąca zgodziła się bowiem na rozwiązanie sto-
sunku pracy za porozumieniem stron i przy zastosowaniu przepisów ustawy o gru-
powych zwolnieniach z momentem przyszłej likwidacji swego stanowiska pracy,
aprobując - jak ustalił Sąd Wojewódzki i czego kasacja nie podważa - również
ewentualność, że zdarzenie to, pomimo jego zaplanowania na koniec października
1996 r., może ulec zwłoce. W tych okolicznościach nie sposób twierdzić, iżby ,,użycie
przez zakład pracy formy porozumienia stron", a mówiąc precyzyjniej, złożenia oferty
takiego porozumienia, było sprzeczne z treścią klauzul generalnych zawartych w art.
8 KP czy też zmierzało do ,,ominięcia" art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. i
mogło spowodować skutki określone w art. 58 § 2 KC w związku z art. 300 KP.

Z wyżej podanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC
orzekł jak w sentencji.
========================================