Wyrok SN - I PKN 310/98
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 310/98
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1999/19/614
Data wydania:1998-09-10

Wyrok z dnia 10 września 1998 r.
I PKN 310/98

1. W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy przepis art. 32
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234
ze zm.) nie ma zastosowania (art. 411 § 1 KP).
2. Przepis art. 231 KP nie ustanawia wyjątku od zasady wyrażonej w art.
411 § 1 KP.


Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Jerzego C. i Krzysztofa S. przeciwko Zakładom Naprawczym Taboru Kole-
jowego Spółce Akcyjnej w P. w likwidacji o zapłatę, na skutek kasacji Jerzego C. od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z
dnia 19 marca 1998 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Pełnomocnik powoda Jerzego C. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 19 marca 1998 r.
[...], którym Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Pile z dnia 16 października 1997 r. [...].

Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo Jerzego C. o przywrócenie do pracy
(oddalił także powództwo Krzysztofa S. o zapłatę odszkodowania, który jednakże -
po oddaleniu jego apelacji - nie wystąpił ze skargą kasacyjną, a to oznacza, iż wyrok
w części dotyczącej tego powoda stał się prawomocny). Z ustalonego przez ten Sąd
stanu faktycznego wynika, że powód był zatrudniony w Zakładach Naprawczych
Taboru Kolejowego SA w P. w likwidacji do dnia 31 kwietnia 1997 r. Jedyną
przyczyną wypowiedzenia mu umowy o pracę było ogłoszenie likwidacji strony poz-
wanej. Powód otrzymał odprawę oraz odszkodowanie za skrócenie okresu wypowie-
dzenia. Przeprowadzona u strony pozwanej restrukturyzacja spowodowała wydziele-
nie z jego majątku 4 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Strona ta nie ingero-
wała w proces zatrudniania pracowników przez nowo powstałe spółki; w tej części
decyzje należały do zarządów nowo powstałych spółek. Żaden z tych zarządów nie
złożył powodom propozycji zatrudnienia. Pismem z dnia 21 marca 1997 r. strona
pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę w związku z ogłoszeniem likwi-
dacji, skracając okres wypowiedzenia do 1 miesiąca. Strona pozwana nie prowadzi
żadnej działalności produkcyjnej i aktualnie zatrudnia około 40 pracowników, którzy
są jej niezbędni do zakończenia likwidacji.

Rozpoznając apelację Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w szczególności
stwierdził, że bezsporną okolicznością w sprawie jest to, że strona pozwana została
postawiona w stan likwidacji, że z jej majątku zostały ,,utworzone" 4 spółki oraz że na
zatrudnienie pracowników w tych spółkach nie miała ona żadnego wpływu. Przyjęcie
pracowników do tych spółek zależało od swobodnego uznania zarządu tych spółek.
Ogłoszenie likwidacji oznacza unieruchomienie zakładu pracy jako całości. Zgodnie z
art. 411 § 1 KP w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się
przepisów art. 38, 39 i 41 ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pra-
cowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Przyczyną wy-
powiedzenia powodowi umowy o pracę była likwidacja jego dotychczasowego zak-
ładu pracy. ,,W świetle art. 411 § 1 KP, pełnienie przez powoda funkcji związkowych
nie chroni go przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę".

W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut - powtórzony za
tym co znalazło się już wcześniej w apelacji powoda - błędnej wykładni i niewłaści-
wego zastosowania art. 45 § 1 i 2 KP w związku z art. 411 KP; ,,przez przyjęcie, że
nastąpiła likwidacja zakładu pracy, a w związku z tym wypowiedzenie umowy o pracę
powodowi nie narusza przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę, oraz art. 32
ustawy o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 244 ze zm. z 1991 r.) przez
przyjęcie, że powód nie korzysta ze szczególnej ochrony przed rozwiązaniem umowy
o pracę, oraz art. 231 KP przez przyjęcie, że powód nie jest pracownikiem prze-
kształconego zakładu pracy".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż nie ma usprawiedliwionych
podstaw. Nie jest trafny jej zarzut, iż ,,nie nastąpiła likwidacja zakładu pracy", a wo-
bec tego nie doszło - na mocy art. 411 KP - do wyłączenia ochrony, z której powód
korzystał na podstawie art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Z przepisu art. 411 § 1 KP wynika bowiem, że w
razie ogłoszenia upadłości lub (zarządzenia) likwidacji pracodawcy między innymi nie
mają zastosowania przepisy szczególne dotyczące ochrony pracowników przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, a więc także przepisy art. 32
ustawy o związkach zawodowych. Ochrona ta ustaje przy tym z chwilą ogłoszenia
(zarządzenia) likwidacji pracodawcy, co wynika z wykładni logiczno-językowej art.
411 KP, jak i względów natury funkcjonalnej, gdyż trudno przyjąć, że możliwość wy-
powiadania umów miałaby powstawać dopiero po zlikwidowaniu (a nie w trakcie lik-
widacji) pracodawcy, gdyż w takim przypadku nie wiadomo, kto miałby to czynić i w
czyim imieniu. Przemawia za tym także wykładnia systemowa, uwzględniająca, iż
ochrona przed wypowiedzeniem jest wyłączona w razie ogłoszenia upadłości, jak i
przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), w tym zwłaszcza jej
art. 1 ust. 2 i art. 7a. ,,Likwidacja" z art. 411 KP dotyczy pracodawcy, a więc jednostki
organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 KP), to jest jednego z podmiotów
(strony) stosunku pracy. Nie odnosi się ona natomiast do zakładu pracy (w znaczeniu
przedmiotowym), a to oznacza, iż w przepisie tym idzie o prawne ,,zlikwidowanie"
(utratę bytu prawnego) danego pracodawcy (jako jednostki organizacyjnej zatrud-
niającej w sensie ,,prawnym" pracowników) nie zaś o likwidację zakładu pracy (pla-
cówek zatrudnienia), który on prowadzi. Tego rodzaju stanowisko znalazło wyraz
między innymi w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1990
r., III PZP 4/90 (OSP 1991 z. 9, poz. 209), w którym stwierdza się, że likwidacja zak-
ładu pracy w rozumieniu art. 411 § 1 KP może nastąpić, mimo iż nie dochodzi do
,,stałego, faktycznego unieruchomienia" zakładu pracy. Likwidacja pracodawcy z
istoty rzeczy dotyczy utraty przez niego bytu prawnego i wobec tego zawsze jest lik-
widacją ,,w całości" (całego podmiotu prawnego); nie ma częściowej likwidacji pod-
miotu prawnego (podmiot ten istnieje albo nie). Jest to jednocześnie likwidacja stała i
faktyczna, gdyż zlikwidowany pracodawca przestaje istnieć jako jednostka organiza-
cyjna, zatrudniająca pracowników. Ponadto należy zauważyć, że z ustaleń Sądu
pierwszej instancji, które pośrednio zostały zaakceptowane przez Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych, wynika, iż w istocie doszło nie tylko do prawnej i faktycznej
likwidacji pracodawcy, ale także do faktycznej likwidacji placówki zatrudnienia (zak-
ładu pracy w znaczeniu przedmiotowym), w której był zatrudniony powód, gdyż pra-
cował on przy naprawie wózków akumulatorowych, a żadna z powstałych spółek nie
ma warsztatu naprawy takich wózków. W tym stanie rzeczy nie ma podstaw dla
sformułowanego w kasacji twierdzenia, że ,,nie nastąpiła likwidacja zakładu pracy" w
rozumieniu art. 411 KP, gdyż w przepisie tym idzie o likwidację pracodawcy jako jed-
nostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 KP), a więc podmiotu sto-
sunków pracy, a celem prowadzonego postępowania likwidacyjnego było niewątpli-
wie doprowadzenie do zakończenia bytu prawnego Zakładów Naprawczych Taboru
Kolejowego SA w P. w likwidacji (wykreślania ich z rejestru handlowego).

W kasacji, z jednej strony, stawiany jest zarzut, iż w zaskarżonym wyroku na-
ruszając art. 231 KP błędnie przyjęto, że powód nie jest ,,pracownikiem przekształco-
nego zakładu pracy", z drugiej zaś strony, z wywodów jej uzasadnienia wynika, iż w
przypadku przejęcia zakładu pracy - co według niej miało miejsce - przepis art. 411
KP nie ma zastosowania. Innymi słowy, gdy zachodzi stan faktyczny wskazany w art.
231 § 1 KP, to wyłączone jest stosowanie art. 411 KP, a więc że w tym zakresie to
pierwsze uregulowanie jest unormowaniem szczególnym względem art. 411 KP. Jest
tu pewna sprzeczność, gdyż skoro powód miałby być - na mocy art. 231 KP - pra-
cownikiem ,,przekształconego zakładu pracy", a więc ZNTK SA w likwidacji, to ozna-
czałoby, iż jego stosunek pracy ze stroną pozwaną nie został w ogóle rozwiązany
(mimo iż wypowiedziała mu ona umowę o pracę), co jest nie do przyjęcia. W
następstwie dokonanego mu wypowiedzenia umowy o pracę nie mógł stać się także
pracownikiem którejś z nowych spółek - gdyby nawet przyjąć, że ta część zakładu
pracy (w znaczeniu przedmiotowym), w której był zatrudniony, została przejęta przez
jedną z nich - gdyż skoro doszło już do rozwiązania stosunku pracy, to jego stroną
nie mógł stać się nowy pracodawca. Na mocy art. 231 KP nowy pracodawca może
stać się stroną stosunku pracy, jeżeli ten stosunek w chwili przejścia na niego zakła-
du pracy lub jego części jeszcze istnieje. Powód przy tym nie wytoczył powództwa
wobec nowych spółek o ustalenie, iż z mocy art. 231 KP jedna z nich jest jego praco-
dawcą. Trudno więc przyjąć, że Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych niewłaściwie
zastosował ten przepis.

Bezzasadny jest przy tym także drugi z wymienionych zarzutów, który spro-
wadza się do tezy, iż skoro dochodzi do przejścia zakładu pracy lub jego części na
innego pracodawcę, to wyłączone jest stosowanie art. 411 KP. Z przepisu art. 231 KP
nie wynika bowiem, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę, wykluczone jest wcześniejsze wypowiadanie umów o pracę. Określa on
tylko sytuację pracowników w przypadku, gdy pozostają oni w stosunku pracy i jed-
nocześnie dochodzi do przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodaw-
cę. Nie formułuje on jakiejś szczególnej ochrony przed wypowiadaniem umów w fa-
zie, która poprzedza to ,,przejście". Tym samym brak też podstaw do twierdzenia, że
ustanawia on jakieś odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 411 KP. Gdyby zamiar
ustawodawcy w tym względzie był inny, to z pewnością w przepisie art. 231 KP
wskazałby on, że w stanie faktycznym ujętym w jego § 1 przepis art. 411 nie ma zas-
tosowania bądź też w art. 411 KP wyraźnie zaznaczyłby, że reguła w nim ujęta zos-
taje wykluczona w przypadkach przewidzianych art. 231 § 1 KP. Wykładnia językowo-
logiczna prowadzi niedwuznacznie do wniosku, iż z art. 231 § 1 KP nie można
wyprowadzić zakazu stosowania art. 411 KP. Jednocześnie przesłanki natury celo-
wościowo-funkcjonalnej nie przemawiają jednoznacznie na rzecz tezy, iż zakaz taki -
wbrew wyraźnemu brzmieniu przepisów - z art. 231 KP należy wywodzić, zwłaszcza
jeżeli zważyć, że często w chwili rozpoczęcia likwidacji pracodawcy nie wiadomo, jaki
będzie los jego majątku (czy zostanie rozproszony, czy też jako zakład pracy lub jego
część zostanie przejęty przez innego pracodawcę), a jednocześnie istnieje ko-
nieczność zwolnienia załogi. Oznacza to, iż zarówno zarzut naruszenia art. 231 KP,
jak i naruszenia art. 411 w związku z art. 231 KP, są chybione.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: