Wyrok z dnia 10 września 1998 r.
I PKN 309/98

Zaproponowanie pracownikowi w wypowiedzeniu zmieniającym pracy na
stanowisku "specjalisty", bez bliższego jego określenia, nie spełnia wymagań z
art. 42 § 2 KP, chyba że z okoliczności sprawy wynika jednoznacznie, że ma to
być praca w dziale przejmującym zadania i kompetencje działu likwidowanego,
w którym pracownik był dotychczas zatrudniony.


Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Danuty Ł. przeciwko Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji Spółce z
o.o. w G.W. o uznanie wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze z dnia 20 kwietnia 1998 r. [...]


z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 12 grudnia
1997 r. [...]

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gorzowie Wlkp. wyrokiem z dnia 12 grudnia 1997
r. [...], oddalił powództwo Danuty Ł. przeciwko Przedsiębiorstwu Wodociągów i Ka-
nalizacji, Sp. z o.o. w G.W. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia zmieniające-
go dokonanego powódce w dniu 4 marca 1997 r. W motywach tego rozstrzygnięcia
Sąd Rejonowy powołał się na ustalenie następującego stanu faktycznego.

Powódka Danuta Ł. jest w pozwanym Przedsiębiorstwie zatrudniona od 1
sierpnia 1979 r. na stanowisku kierownika działu kadrowo-administracyjnego, a po-
nadto należy do grona członków komisji rewizyjnej w zakładowej organizacji KNSZZ
,,Solidarność 80". W dniu 27 stycznia 1997 r. powódka prowadziła z pozwanym roz-
mowę na temat przyczyn zamierzonego wypowiedzenia warunków umowy o pracę,
nagrywając ją bez zgody rozmówcy na mikrokasetę. W dniu 30 stycznia 1997 r. poz-
wany zwrócił się do powódki o wskazanie organizacji związkowej, która broniłaby jej
interesów w związku z zamiarem dokonania wspomnianego wypowiedzenia. W
tymże dniu pracodawca powierzył powódce od 1 lutego 1997 r. na okres 3 miesięcy
pracę specjalisty w dziale transportowo-sprzętowym.

Dnia 20 lutego 1997 r. pozwany zawiadomił komisję zakładową KNSZZ ,,Soli-
darność 80" o zamiarze wypowiedzenia powódce warunków pracy i powierzenia jej
stanowiska specjalisty w związku z likwidacją działu kadrowo-administracyjnego i
włączenia jego funkcji do działu finansowo-ekonomicznego na podstawie zarządze-
nia [...] z dnia 4 lutego 1997 r., wydanego w wykonaniu uchwały [...] rady nadzorczej
Spółki z dnia 3 lutego 1997 r. Komisja zakładowa w piśmie z dnia 21 lutego 1997 r.
odmówiła zgody na planowane wypowiedzenie zmieniające, twierdząc iż ma ono
charakter szykany, gdyż zmiany są bezzasadne pod względem organizacyjnym i
ekonomicznym. W dniu 26 lutego 1997 r. pozwany zwrócił się więc do Krajowej Ko-
misji KNSZZ ,,Solidarność 80", która pismem z 3 marca 1997 r. podtrzymała stano-
wisko organizacji zakładowej. Dnia 4 marca 1997 r. pracodawca wypowiedział po-
wódce umowę o pracę w części dotyczącej stanowiska i kategorii zaszeregowania z
zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia z powodu ,,likwidacji stanowis-
ka". Przez łączenie działów i likwidację stanowisk pozwany przeprowadził też reor-
ganizację działu marketingu i handlu, włączając doń dział gospodarki materiałowej.
Poza tym z laboratoriów wydziałów produkcji wody i oczyszczalni ścieków utworzono
dział kontroli jakości i technologii.

W tych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że w świetle art. 32
ust. 2 ustawy z dna 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234
ze zm.) w związku z art. 10 ust. 4 i art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.) powództwo jest bezzasadne. Po włączeniu działu kadrowo-organiza-
cyjnego do działu ekonomiczno-finansowego obowiązki powódki przejęła Eleonora
B., zastępca kierownika tego działu, obeznana z powierzonymi jej zadaniami. Nie jest
zatem możliwe dalsze zatrudnianie powódki na dotychczasowym stanowisku pracy, a
niepowierzenie jej stanowiska zastępcy kierownika działu w miejsce Eleonory B.,
mieści się w kompetencjach pracodawcy do swobodnego doboru pracowników.
Likwidacja stanowiska pracy powódki nie była też - wbrew jej twierdzeniom - fikcją w
celu jej szykanowania, o czym świadczą wcześniejsze zmiany organizacyjne, łącze-
nie innych działów, likwidacja stanowisk kierowniczych, a także działanie pracodawcy
zgodnie z uchwałami swej rady nadzorczej, w której udziały miasta w Spółce re-
prezentuje dwóch wiceprezydentów G.W. Rada Nadzorcza oświadczyła zresztą wy-
raźnie, że działania zarządu są zbieżne z programem jej działania. Zasadność reor-
ganizacji potwierdziła też kierownik połączonych działów Ewa G., uznając, że obo-
wiązki rozłożono równomiernie na pracowników, którzy mogą podnieść swoje kwali-
fikacje. Wspomniane zmiany zostały więc wprowadzone ze względów oszczędnoś-
ciowych, nawet jeśli pracodawca obowiązany jest do wypłacania powódce dodatku
wyrównawczego z art. 10 ust. 5 ustawy z 28 grudnia 1989 r. Zajmowanie określone-
go stanowiska przez pracownika podlegającego szczególnej ochronie nie może
zresztą pozbawiać pracodawcy kompetencji do przeprowadzania zmian organizacyj-
nych. Powierzenie powódce na okres trzech miesięcy pracy specjalisty w dziale
transportowo-sprzętowym nie naruszyło też art. 42 § 4 KP, który to przepis dotyczy
ogółu zatrudnionych, również chronionych z mocy przepisów szczególnych.

Apelację powódki uwzględnił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze, który wyrokiem z dnia 20 kwietnia 1997 r. [...], zmienił
zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że przywrócił powódce poprzednie warunki
pracy i płacy. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Wojewódzki wskazał, że podstawo-
wym warunkiem dokonywania zarówno grupowych, jak też indywidualnych zwolnień
pracowników w trybie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. jest zmniejszenie
zatrudnienia z przyczyn określonych w jej art. 1 ust. 1. Tymczasem dokonane po-
wódce wypowiedzenie zmieniające pracodawca motywował zmianą organizacyjną,
polegającą na zlikwidowaniu stanowiska kierownika działu kadrowo-administracyj-
nego i podporządkowaniu zakresu działalności tej komórki działowi ekonomicznemu.
Pozwany nie twierdził więc o konieczności związanej z tym redukcji zatrudnienia, zaś
Sąd pierwszej instancji faktu tego nie badał, gdyż błędnie przyjął, iż zmiany organi-
zacyjne same przez się uzasadniały wypowiedzenie powódce warunków pracy i
płacy. Po uzupełnieniu postępowania dowodowego w tym kierunku Sąd Wojewódzki
ustalił, że stan zatrudnienia w pozwanej Spółce wynosił na dzień 1 marca 1997 r.
(tzn. z początkiem okresu dokonanego powódce wypowiedzenia) 324 osoby i
318,250 etatów, a z końcem tego roku wzrósł do 327 osób i 321,875 etatów. Zmniej-
szenie zatrudnienia nie występowało też na koniec czerwca, ani na koniec września
1997 r. Pozwany nie miał zatem prawa powoływać się na przyczyny wypowiedzenia
określone w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., wobec czego dokonane po-
wódce wypowiedzenie zmieniające było bezskuteczne. Jako członek komisji rewizyj-
nej w zakładowej organizacji związkowej KNSZZ ,,Solidarność 80" powódka podlega
bowiem szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, przewidzianej w art. 32 ust. 2
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, który to przepis praco-
dawca naruszył dokonując wspomnianego wypowiedzenia bez zgody zarządu zakła-
dowej organizacji tegoż Związku. Roszczenie powódki znajduje więc oparcie w art.
45 § 1 w związku z art. 42 § 1 KP.

Sąd Wojewódzki nadmienił też, że przedmiotowe wypowiedzenie nie określa
stanowiska pracy zaproponowanego powódce, czym narusza art. 42 KP. Powódka
była bowiem kierownikiem działu kadrowo-administracyjnego, a zaoferowano jej sta-
nowisko ,,specjalisty", bez bliższego określenia jego charakteru lub komórki organi-
zacyjnej zakładu. Wprawdzie w okolicznościach sprawy może to oznaczać jedynie
pracę na stanowisku specjalisty w dziale finansowo-ekonomicznym, któremu przypo-
rządkowano zakres zadań dotychczasowego działu kadrowo-administracyjnego, lecz
,,nie do przyjęcia jest sytuacja", w której powierzając powódce stanowisko bliżej nie
określonego specjalisty mógłby ją pracodawca zatrudniać w dowolnie wybranym
dziale, obchodząc przepisy o szczególnej ochronie trwałości jej stosunku pracy.

Kasację od powyższego wyroku wniósł w imieniu pozwanej Spółki jej radca
prawny, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 1
ust. 1 w związku z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oraz art. 42 § 2 KP i
domagając się na tej podstawie zmiany zaskarżonego orzeczenia przez ,,oddalenie
roszczeń powódki w całości". W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że
twierdzenie Sądu drugiej instancji, iż konieczną przesłanką rozwiązania umowy z
przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. jest zmniej-
szenie zatrudnienia w całej Spółce byłoby słuszne tylko wtedy, gdyby pozwany mógł
stosunek pracy z powódką rozwiązać w sposób definitywny. Tymczasem pozwane-
mu wolno było zgodnie z art. 10 ust. 4 tej ustawy dokonać jedynie wypowiedzenia
zmieniającego, wskutek którego nie dochodzi do redukcji zatrudnienia. Inna rzecz, że
w tym wypadku doszło do faktycznego spadku zatrudnienia, ponieważ zlikwidowano
dział, w którym pracowała powódka. Dążenie do racjonalizacji struktury zatrudnienia
jest zaś konieczne w każdej firmie, zwłaszcza komunalnej, pozostającej pod stałym i
szczególnym nadzorem rady gminy, jak i ogółu mieszkańców.

Skarżący wyraził też pogląd, że w ofercie nowych warunków pracy właściwie
określił stanowisko pracy i wynagrodzenie powódki. Stanowisko ,,specjalisty" jest
bowiem w hierarchii zakładu skarżącej Spółki ,,dość wysokie", a ,,do kompetencji pra-
codawcy należy, w jakim stopniu określi on szczegółowy zakres czynności zatrud-
nionego pracownika, a tym samym dział czy wydział w jakim pracownik ma być za-
trudniony". Skarżący uważa zatem, że przy dokonywaniu wypowiedzenia zmieniają-
cego nie naruszył art. 42 § 2 KP.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest zasadna, aczkolwiek tylko w odniesieniu do pierwszego ze sfor-
mułowanych w niej zarzutów. Zaskarżony wyrok został bowiem oparty na błędnej
wykładni art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Przepis ten
stanowi w ust. 1, że ustawę, z wyjątkiem art. 2-4, stosuje się odpowiednio także w
razie podejmowania przez kierownika zakładu pracy indywidualnych decyzji o zwal-
nianiu pracowników z przyczyn wymienionych w art. 1 ust. 1, jeżeli są one wyłączną
przesłanką rozwiązania stosunku pracy, a zwolnienia w okresie nie dłuższym niż 3
miesiące obejmują nie więcej niż 10% załogi w zakładach pracy zatrudniających do
1000 pracowników lub nie więcej niż 100 pracowników w zakładach zatrudniających
powyżej 1000 pracowników, ,,z zastrzeżeniem przepisów ust. 2-5". Wśród tych zas-
trzeżonych odrębności jest w przepisie ust. 4 przewidziana dopuszczalność dokona-
nia wypowiedzenia zmieniającego pracownikom, których stosunek pracy podlega
wzmożonej ochronie trwałości na mocy przepisów Kodeksu pracy lub przepisów
szczególnych, jeżeli z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 nie jest możliwe dalsze ich
zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach pracy. Skoro celem wypowiedzenia
zmieniającego nie jest w zasadzie rozwiązanie stosunku pracy, tylko kontynuowanie
go w zmienionej treści, to takie wypowiedzenie niejako z natury rzeczy nie powoduje
zmniejszenia zatrudnienia i dlatego przepisy o wypowiedzeniu definitywnym stosuje
się w tym zakresie ,,odpowiednio" również z mocy ogólnej reguły art. 42 § 1 KP.
Unormowania ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. mają zatem - wbrew twierdzeniu
Sądu Wojewódzkiego - ,,odpowiednie" zastosowanie także w sytuacji, gdy z przyczyn
ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo
technicznymi (w tym także zmianami w celu poprawy warunków pracy lub warunków
środowiska naturalnego) nie jest możliwe dalsze zatrudnianie danego pracownika lub
zespołu pracowników (nie odpowiadającego kryteriom ,,grupy" w rozumieniu art. 1
ust. 1 ustawy) na dotychczasowym (-ych) stanowisku (-ach), a ze względu na zakazy
wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy nie wchodzi w grę redukcja
zatrudnienia, lecz jedynie przeniesienie do innej pracy. Innymi słowy, zakres
zastosowania poszczególnych przepisów ustawy nie jest jednakowy i odesłanie - jak
w art. 10 ust. 4 - do przyczyn rozwiązania stosunku pracy określonych w jej art. 1 ust.
1 nie musi oznaczać równoczesnego odesłania do redukcji zatrudnienia zazwyczaj
związanej z tymi przyczynami.

Nie sposób więc kwestionować subsumpcji ustaleń faktycznych poczynionych
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym i zaakceptowanych pośrednio także przez
Sąd Wojewódzki, gdyż niemożność dalszego zatrudniania powódki na dotychczaso-
wym stanowisku kierownika działu kadrowo-administracyjnego wskutek zmiany or-
ganizacyjnej, polegającej na likwidacji tego działu z równoczesnym przekazaniem
jego zadań i kompetencji działowi finansowo-ekonomicznemu, mieści się w zakresie
zastosowania szczególnego przepisu art. 10 ust. 4 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z
28 grudnia 1989 r., co automatycznie wyklucza zarzut naruszenia przez pracodawcę
ogólnego unormowania art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach za-
wodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Oceny tej nie zmienia sposób określenia
przez skarżącego pracodawcę rodzaju pracy zaoferowanej powódce w ramach spor-
nego wypowiedzenia zmieniającego. Co prawda, pojęcie ,,specjalista" wyznacza da-
nemu stanowisku ,,dość wysokie" (według sformułowania skarżącego) miejsce w hie-
rarchii stanowisk danego zakładu pracy, ale samo przez się, tzn. w oderwaniu od
nazwy czy zakresu zadań odpowiedniej zakładowej komórki organizacyjnej lub za-
wodu (specjalności zawodowej) pracownika, nie wskazuje jeszcze przedmiotu jego
pracowniczego zobowiązania (,,pracy określonego rodzaju" w rozumieniu art. 22 § 1
KP), a tym samym czyni go ,,specjalistą od wszystkiego" i w niedopuszczalny sposób
oddaje do dyspozycji pracodawcy całą pracowniczą zdolność do pracy (,,siłę roboczą"
zainteresowanego pracownika). Wbrew twierdzeniom skarżącego miałby zatem rację
Sąd Wojewódzki argumentując, że skierowana pod adresem powódki oferta nowego
rodzaju pracy nie odpowiada wymaganiom z art. 42 § 2 KP, gdyby równocześnie nie
ustalił, iż w okolicznościach sprawy może jedynie chodzić o pracę specjalisty w dziale
finansowo-ekonomicznym, który przejął zadania i kompetencje działu kadrowo-
administracyjnego. W świetle tego ustalenia zarzut naruszenia przez pracodawcę art.
42 § 2 KP jest niekonsekwentny, a zatem próba podważenia tego zarzutu w kasacji
pozostaje bez znaczenia dla jej rozstrzygnięcia.

Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315 KPC
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powódki od orzeczenia
Sądu pierwszej instancji.
========================================