Wyrok z dnia 1 lipca 1998 r.
I PKN 222/98

1. Potrzeby wynikające z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobec-
nego nauczyciela, pozwalające na nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem
na czas określony (art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela, jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) nie obejmują
"zastępstwa" wicedyrektora szkoły w zakresie obniżenia jego pensum dydak-
tycznego z tytułu pełnienia tej funkcji.
2. Zastępstwo nieobecnego nauczyciela w rozumieniu art. 10 ust. 4 Karty
Nauczyciela występuje w przypadku czasowej nieobecności, związanej z
okresowym zwolnieniem od pracy i przewidywanym powrotem do jej wykony-
wania. W przypadku potrzeby zastępstwa nieobecnego nauczyciela i równo-
czesnego rozwiązania stosunku pracy z innym nauczycielem, o przydziale za-
jęć prowadzonych uprzednio przez nich decyduje pracodawca w planie orga-
nizacyjnym szkoły i nie ma to znaczenia dla oceny wystąpienia przesłanek z
art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela.
3. Zgłoszony w postępowaniu apelacyjnym wniosek strony o wyłączenie
na podstawie art. 49 KPC sędziego orzekającego w sądzie pierwszej instancji
jest spóźniony.

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Walerian Sanetra.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 1998 r. sprawy z powództwa
Andrzeja O. przeciwko Zespołowi Szkół w R. o ustalenie, na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rze-
szowie z dnia 29 stycznia 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.


- 2 -

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ropczycach, wyrokiem z dnia 3 października
1997 r. [...] oddalił powództwo Andrzeja O. przeciwko Zespołowi Szkół w R. o usta-
lenie, że strony łączy umowa o pracę na czas nie określony. Sąd Rejonowy ustalił,
że w dniu 30 sierpnia 1996 r. strony zawarły umowę o pracę na czas określony, od 1
września 1996 r. do 31 sierpnia 1997 r. Powodowi powierzono obowiązki nauczy-
ciela w pełnym wymiarze godzin zajęć dydaktyczno-wychowawczych. W umowie nie
sprecyzowano przyczyny zatrudnienia powoda na czas określony. W planie organi-
zacyjnym strony pozwanej na rok szkolny 1996/97 wymienionych zostało siedmiu
nauczycieli historii i wiedzy o społeczeństwie. Nauczycielce Cecylii P. nie przydzie-
lono w tym planie żadnych godzin nauczania, gdyż w sierpniu 1996 r. udzielono jej
rocznego urlopu dla poratowania zdrowia. W planie organizacyjnym przydzielono
natomiast 20,7 godzin nauczania nauczycielce Jolancie Z. (po zmianie nazwiska K.),
z którą jednak stosunek pracy został rozwiązany w sierpniu 1996 r. Powód w tym
roku szkolnym uczył w tych klasach, które były objęte przydziałem godzin dla Jolanty
K. Powód nie został przewidziany w planie organizacyjnym na rok szkolny 1997/98 i
nie nawiązano z nim kolejnej umowy o pracę. Z nauczycielką Cecylią P., która w
roku szkolnym 1996/97 przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia, z dniem 1
września 1997 r. rozwiązano stosunek pracy. Sąd Rejonowy uznał, że w stanie
faktycznym sprawy zostały spełnione przesłanki umożliwiające zgodnie z art. 10 ust.
4 Karty Nauczyciela zawarcie umowy o pracę z powodem na czas określony. Istotna
jest ocena stanu faktycznego w dniu zawarcia z powodem umowy o pracę. Wówczas
było wiadomo, że Cecylia P. będzie przebywać na urlopie dla poratowania zdrowia, a
z Jolantą K. zostanie rozwiązany stosunek pracy. Te okoliczności oraz zmniejszony
wymiar czasu pracy Czesława M. jako wicedyrektora Szkoły, uznał Sąd za potrzeby
wynikające zarówno z organizacji nauczania (za które uznał zmniejszony wymiar
czasu pracy Czesława M. i rozwiązanie stosunku pracy z Jolantą K.), jak i
konieczność zastępstwa nieobecnego nauczyciela (Cecylia P. przebywająca na
urlopie dla poratowania zdrowia), pozwalające na zatrudnienie powoda na podstawie
umowy o pracę na czas określony.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie oddalił

- 3 -

apelację powoda, podzielając ustalenia i oceny prawne Sądu Rejonowego.
Kasację od tego wyroku wniósł powód. Zarzucił naruszenie art. 10 ust. 4 Karty
Nauczyciela, polegające na błędnym przyjęciu, że zaistniała potrzeba zatrudnienia
powoda na podstawie umowy o pracę na czas określony, wynikająca z organizacji
nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Powód zarzucił też naruszenie
przepisów prawa procesowego. Dotyczyć to ma art. 217 § 1, art. 224 § 1 i art. 232
zdanie 1 KPC przez niedopuszczenie dowodu z wykazu przydziału godzin dla
poszczególnych nauczycieli w roku szkolnym 95/96 i 96/97 oraz innych dowodów
wnioskowanych przez powoda, a w konsekwencji naruszenie art. 233 KPC przez
zaniedbanie obowiązku wszechstronnego rozważenia i obiektywnej oceny
zebranego materiału dowodowego. Powód zarzucił także naruszenie "art. 49 i nast."
KPC, gdyż Sąd drugiej instancji nie ustosunkował się i nie rozpoznał wniosku powo-
da o wyłączenie sędziego orzekającego w sprawie, mimo istnienia między nim, a
przedstawicielem strony pozwanej takich "relacji i stosunków", które budzą wątpli-
wości co do jego bezstronności. Powód w uzasadnieniu kasacji wywiódł w szczegól-
ności, że w roku szkolnym 1996/97 nauczał w ramach godzin przydzielonych nau-
czycielce Jolancie K., z którą stosunek pracy został rozwiązany. Nauczał więc w
klasach "odziedziczonych" po tej nauczycielce, a nie w ramach zastępstwa urlopo-
wanej Cecylii P. Godziny zajęć w klasach, w których uprzednio nauczała Cecylia P.
zostały rozdzielone pomiędzy pozostałych nauczycieli. Powód podniósł, że Sąd Re-
jonowy przyjął bez weryfikacji zeznania świadka Janiny P., a pominął wnioski dowo-
dowe powoda. Podniósł, że sędzia orzekający w Sądzie pierwszej instancji pozos-
taje w dobrych stosunkach z dyrektorem strony pozwanej jako absolwent Szkoły.
Powód podniósł to w piśmie do Sądu Wojewódzkiego, który jednakże do tej kwestii
w ogóle się nie odniósł.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powód w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie składał
wniosku o wyłączenie sędziego. Okoliczności dotyczące tej kwestii podniósł dopiero
w uzupełnieniu apelacji. Nie można pisma z dnia 27 stycznia 1998 r., zawierającego
twierdzenia o pozostawaniu sędziego orzekającego w pierwszej instancji w stosun-

- 4 -

kach osobistych z przedstawicielem strony pozwanej traktować jako wniosku o wyłą-
czenie sędziego, gdyż nie dotyczył on sędziów orzekających w drugiej instancji. Co
najwyżej można by pismo to traktować jako uzupełnienie zarzutów apelacji. Sąd
drugiej instancji powinien się do tych okoliczności odnieść w uzasadnieniu zaskar-
żonego wyroku, czego nie uczynił (art. 328 § 2 KPC). Uchybienie to jednak nie miało
żadnego wpływu na rozstrzygnięcie. W przypadku zaistnienia okoliczności wymie-
nionych w art. 49 KPC wyłączenie sędziego następuje bowiem na wniosek strony.
Takiego wniosku w toku postępowania w pierwszej instancji powód nie składał. Zło-
żenie takiego wniosku w postępowaniu przed drugą instancją było już spóźnione.
Ten zarzut powoda nie stanowi więc usprawiedliwionej podstawy kasacji.
Zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia z powo-
dem umowy o pracę (ustalonym ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy
- Karta Nauczyciela, Dz.U. Nr 87, poz. 396, obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r.
Nr 56, poz. 357) z nauczycielem posiadającym wymagane kwalifikacje i rozpoczy-
nającym pracę w szkole stosunek pracy nawiązywany jest na podstawie umowy o
pracę na czas nie określony; nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem na czas
określony może nastąpić wyłącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z
organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Zgodnie z utrwalo-
nym orzecznictwem (uchwała z dnia 14 czerwca 1994 r., I PZP 28/94, OSNAPiUS
1994 nr 10, poz. 160, kontynuująca wykładnię zawartą w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 27 maja 1993 r. , I PZP 14/93, OSNCP 1993 z. 11, poz. 189) zatrud-
nienie nauczyciela spełniającego warunki z art. 10 ust. 2 pkt 2-4 Karty Nauczyciela
na podstawie umowy o pracę na czas określony, niezgodnie z przesłankami art. 10
ust. 4 tej ustawy, powoduje nawiązanie stosunku pracy na czas nie określony.
Słusznie Sądy obu instancji uznały więc, że dla rozstrzygnięcia sprawy istotne było
czy w dniu 30 sierpnia 1996 r. potrzeby organizacji nauczania lub zastępstwa nieo-
becnego nauczyciela uzasadniały zatrudnienie powoda na podstawie umowy o pracę
na czas określony. Słusznie też przyjęły, że ewentualny stan faktyczny zaistniały
później, a zwłaszcza istniejący w dacie upływu terminu, na który była zawarta
umowa o pracę, nie miał już znaczenia dla oceny z jaką umową o pracę mieliśmy do
czynienia. Sądy obu instancji uznały, że warunki określone wskazanym przepisem

- 5 -

były spełnione, gdyż potrzeba zatrudnienia powoda na podstawie umowy terminowej
wynikała z organizacji nauczania, tj. z konieczności rezerwacji możliwości zatrud-
nienia nauczycielowi pełniącemu funkcję wicedyrektora. Tego poglądu nie można
podzielić. W przepisie chodzi bowiem o organizację nauczania, a nie o organizację
szkoły. Dotyczy on więc przykładowo przypadków ograniczonego wymiaru godzin
nauczania określonego przedmiotu (w całym roku lub jego części), a nie przypadku
wskazanego przez Sądy.
Jednakże pogląd Sądów o możliwości zawarcia z powodem umowy o pracę
na czas określony należy uznać za prawidłowy. W ustalonym stanie faktycznym
spełniona była bowiem określona przepisem art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela przes-
łanka umożliwiająca zatrudnienie powoda na czas określony, a polegająca na po-
trzebie zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Potrzeba zapewnienia zastępstwa
nieobecnego nauczyciela, o której mowa w art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela, nie musi
bowiem całkowicie odpowiadać ani wymiarowi czasu pracy nieobecnego nauczyciela
ani też dotyczyć całego okresu jego nieobecności. Takich warunków art. 10 ust. 4
Karty Nauczyciela nie wprowadza. W uzasadnieniu wyroku z dnia 23 października
1996 r., I PRN 92/96 (OSNAPiUS 1997 nr 8, poz. 130) Sąd Najwyższy uznał, że
możliwe jest zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony uzasadnione
potrzebą zastępstwa innego nauczyciela niż przy zawarciu umowy poprzedniej. W
wyroku z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 22/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 418) Sąd
Najwyższy stwierdził natomiast, że okresy zastępowania nieobecnych nauczycieli,
pozwalające na zawarcie umowy na czas określony (art. 10 ust. 4 Karty
Nauczyciela) nie muszą zgadzać się z okresami zawartych z nauczycielami umów
terminowych. Podzielając te poglądy należy stwierdzić, że zatrudnienie powoda na
czas określony nastąpiło bez naruszenia przesłanek art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela.
W planie organizacyjnym strony pozwanej na rok szkolny 1996/97 nauczycielce
Cecylii P. nie przydzielono żadnych godzin nauczania, gdyż w sierpniu 1996 r.
udzielono jej rocznego urlopu dla poratowania zdrowia. W planie organizacyjnym
przydzielono natomiast 20,7 godzin nauczania nauczycielce Jolancie Z. (po zmianie
nazwiska K.), z którą jednak stosunek pracy został rozwiązany w sierpniu 1996 r.
Powód w tym roku szkolnym uczył w klasach, które były objęte przydziałem godzin
dla nauczycielki Jolanty K. Jednakże, nie można przyjąć, aby było to decydujące dla

- 6 -

oceny czy powód został zatrudniony w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. Było
rzeczą strony pozwanej, w jaki sposób zostaną rozdzielone godziny nauczania
prowadzonego uprzednio przez Jolantę K., z którą rozwiązano stosunek pracy. To,
że godziny te przydzielono powodowi nie oznacza, że właśnie tę nauczycielkę "zas-
tępował" (nie było to oczywiście zastępstwo w rozumieniu art. 10 ust. 4 Karty Nau-
czyciela, gdyż z tą nauczycielką stosunek pracy został rozwiązany). Dla uznania, że
mamy do czynienia z zastępstwem nieobecnego nauczyciela konieczne jest aby była
to nieobecność czasowa, związana z okresowym zwolnieniem od pracy i prze-
widywanym powrotem do zatrudnienia. W tym znaczeniu nieobecna była nauczy-
cielka Cecylia P., która przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia. Jej zastęps-
two było więc przesłanką uzasadniającą zawarcie umowy o pracę z powodem na
czas określony. Tak też w istocie było, gdyż kwestia "po jakiej nauczycielce" powód
prowadził zajęcia jest bez znaczenia. Ważne jest, że w momencie zawarcia z powo-
dem umowy o pracę jedna z nauczycielek była czasowo nieobecna i występowała
potrzeba jej zastępstwa. Rzeczą strony pozwanej i ustalonego planu organizacyjne-
go było czy powód będzie prowadził zajęcia po nauczycielce, z którą rozwiązano
stosunek pracy, czy też zajęcia uprzednio prowadzone przez nauczycielkę przeby-
wającą na urlopie. Wobec tego słusznie Sądy obu instancji uznały wnioski dowodo-
we powoda za zmierzające do wykazania okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnię-
cia sprawy, a więc podlegające pominięciu (art. 227 KPC).
W tej sytuacji należało uznać, że wskazane w kasacji naruszenie przepisów
prawa procesowego nie miało miejsca, gdyż prawidłowa wykładnia prawa material-
nego, przeprowadzona przez Sądy, prowadziła do słusznego rozstrzygnięcia, bez
potrzeby prowadzenia postępowania dowodowego w szerszym zakresie. Wobec
braku usprawiedliwionych podstaw kasacja podlegała oddaleniu z mocy art. 39312
KPC.
========================================