Wyrok z dnia 24 czerwca 1998 r.
I PKN 198/98

1. Powództwo o ustalenie okresu zatrudnienia wymaganego do nieod-
płatnego nabycia akcji jest bezzasadne z uwagi na brak interesu prawnego
przewidzianego w art. 189 KPC, gdy pracownik może dochodzić zawarcia z nim
umowy nieodpłatnego nabycia akcji.
2. Przedsiębiorstwom państwowym w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw pańs-
twowych (Dz.U. Nr 188, poz. 561 ze zm.) jest przedsiębiorstwo jako jednostka
określona w przepisach o przedsiębiorstwach państwowych (ustawa z dnia 25
września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, jednolity tekst: Dz.U. z
1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.).


Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 1998 r. sprawy z po-
wództwa Władysława C. przeciwko L.B. SP. z o.o. w B. o zaliczenie okresu zatrud-
nienia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 10 grudnia 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Władysław C. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 10 grudnia 1997 r. [...], którym
Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Jędrzejo-
wie z dnia 30 września 1997 r. [...].

Władysław C. pozwem z dnia 15 września 1997 r. wniósł o zaliczenie mu
okresu pracy w Zakładach Przemysłu Wapienniczego w M. (od 2 stycznia 19971 r.
do 31 października 1978 r.) do okresu pracy, od którego zależy uprawnienie do
nieodpłatnego nabycia należących do Skarbu Państwa akcji w ,,L.B." Sp. z o.o. Sąd
Pracy ustalił, że powód w okresie od 2 stycznia 1971 r. do 31 października 1978 r.
był zatrudniony w [...] Kombinacie Cementowo-Wapienniczym - Zakładzie Przemysłu
Wapienniczego w M. Po rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron powód
z dniem 2 listopada 1978 r. został zatrudniony w Zakładach Przemysłu Wapienni-
czego w B. Ten stosunek pracy rozwiązał się w dniu 31 sierpnia 1982 r. w związku z
przejściem powoda na wcześniejszą emeryturę. Zakłady Przemysłu Wapienniczego
w M., jak i Zakłady Przemysłu Wapienniczego w B. wchodziły w przeszłości w skład
[...] Kombinatu Cementowo-Wapienniczego w K. Z uchwały nr 193 Rady Ministrów z
dnia 23 października 1969 r. w sprawie kombinatów przemysłowych i budowlanych
(M.P. Nr 45, poz. 362) wynika, iż zakłady wchodzące w skład kombinatu prowadzone
są według zasad wewnętrznego pełnego rozrachunku gospodarczego, mają wy-
dzielone środki własne oraz sporządzają własny bilans i rachunek wyników. W kon-
sekwencji Sąd Pracy stwierdził, iż ZPW w M. oraz ZPW w B. były odrębnymi zakła-
dami, jednostkami organizacyjnymi zatrudniającymi samodzielnie pracowników w
rozumieniu art. 3 KP. Dodatkowo świadczy o tym fakt otrzymania przez powoda
świadectwa pracy z zakładu w M. po rozwiązaniu z tym zakładem umowy o pracę w
1978 r. Co za tym idzie, powód nie spełnia kryteriów pozwalających na uznanie go za
,,pracownika uprawnionego" w rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 188, poz. 561
ze zm.).

Oddalając apelację powoda Sąd drugiej instancji w szczególności stwierdził,
że zgodnie z art. 3 KP pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posia-
dała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowni-
ków. Jak podkreśla doktryna, jest to definicja pracodawcy w znaczeniu przedmioto-
wym, która obejmuje wszystkie podmioty zatrudniające pracowników; zarówno te,
które występują w przewidzianych prawem formach organizacyjno-prawnych, jak też
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub zatrudniające pracowników
w celach niezarobkowych. Na istotę podmiotu określonego mianem pracodawcy
składają się dwa czynniki: element organizacyjny (niezależnie od posiadania osobo-
wości prawnej) oraz wymaganie zatrudnienia pracowników. Według ustawy z dnia 30
sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
uprawnionym pracownikom prywatyzowanych przedsiębiorstw przysługuje prawo
nieodpłatnego nabycia części akcji spółki należących do Skarbu Państwa. Zgodnie z
art. 2 pkt 5 lit. ,,c" tej ustawy uprawnionymi pracownikami są osoby, które przepraco-
wały w przekształconym przedsiębiorstwie co najmniej dziesięć lat, a rozwiązanie
stosunku pracy nastąpiło wskutek przejścia na emeryturę lub rentę albo z przyczyn
określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zak-
ładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Pojęcie przedsiębiorstwa definiuje art. 2 pkt 3 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych stanowiąc, że rozumie się przez nie przedsiębiorstwo
w znaczeniu określonym w art. 551 KC. Na gruncie ustawy o komercjalizacji i prywa-
tyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz Kodeksu cywilnego pojęcie przedsiębiors-
twa charakteryzuje oderwanie od podmiotu, któremu przysługują prawa i obciążają
obowiązki składające się na to przedsiębiorstwo. Składniki materialne i niematerialne
tworzą pewien zorganizowany kompleks przeznaczony do realizacji zadań gospo-
darczych i mogący być przedmiotem obrotu. W skład przedsiębiorstwa wchodzą
także wszelkie zobowiązania i obciążenia związane z jego prowadzeniem. Przymiot
osobowości prawnej nie jest więc niezbędnym składnikiem pojęcia przedsiębiorstwa
w rozumieniu art. 551 KC, do którego odwołuje się ustawa o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw. Według Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Sąd
pierwszej instancji słusznie przywołał przepisy uchwały nr 193 Rady Ministrów z dnia
23 października 1969 r. w sprawie kombinatów przemysłowych i budowlanych, gdyż
miały one zastosowanie do ówcześnie istniejącego [...] Kombinatu Cementowo-
Wapienniczego, w którego skład, jako zakłady przemysłu wapienniczego, wchodziły
jednostki organizacyjne w M. i B. Zgodnie z § 1 ust. 1 i 2 tej uchwały kombinat
stanowił zespół zakładów przemysłowych, budowlanych lub budowlano-
przemysłowych; był przedsiębiorstwem państwowym, tworzonym na podstawie dek-
retu o przedsiębiorstwach państwowych i posiadał osobowość prawną. Według § 1
ust. 3 uchwały, zakłady wchodzące w skład kombinatu prowadzone były według za-
sad pełnego rozrachunku gospodarczego, miały wydzielone środki własne, sporzą-
dzały własny bilans i rachunek wyników. Samodzielnie zatrudniały też pracowników.
Prowadzi to do konstatacji, że Zakłady Przemysłu Wapienniczego w M. i B. były od-
rębnymi zakładami pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy oraz odrębnymi
przedsiębiorstwami w rozumieniu prawa cywilnego. W konsekwencji nie można
uznać twierdzeń powoda, jakoby staż pracy w obu tych zakładach był stażem pracy
w jednym i tym samym przedsiębiorstwie, w rozumieniu ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

W kasacji powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 2 pkt 5 lit.
,,c" i pkt 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych w związku z art. 551 KC i § 1 uchwały nr 193 z 23 października
1969 r. w sprawie kombinatów przemysłowych i budowlanych ,,przez ich błędną wyk-
ładnię i niewłaściwe przyjęcie, że zakłady wchodzące w skład jednego kombinatu
stanowiły odrębne przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa cywilnego, co nie pozwoliło
na zaliczenie powodowi stażu pracy w jednym z tych zakładów do czasu pracy
uprawniającego do nieodpłatnego nabycia akcji Skarbu Państwa".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie może zostać uwzględniona, nie z tego jednakże powodu, iż pos-
tawiony w niej zarzut naruszenia prawa materialnego jest bezzasadny. Powód Wła-
dysław C. wniósł bowiem powództwo o zaliczenie okresu pracy w ZPW w M. do
okresu pracy, od którego zależy uprawnienie do nieodpłatnego nabycia akcji. Jest to
powództwo o ustalenie, a to oznacza, że dopuszczalność jego wniesienia jest uza-
leżniona od spełnienia warunków przewidzianych w art. 189 KPC. W myśl zaś tego
przepisu powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku
prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Zgodnie z art. 36 ustawy o ko-
mercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych uprawnionym pracownikom
przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia akcji spółki należących do Skarbu
Państwa. Przysługuje więc im roszczenie wobec Skarbu Państwa o nieodpłatne
udostępnienie akcji. Roszczenie to może być zrealizowane na drodze postępowania
sądowego, a to oznacza, iż pracownik nie ma interesu prawnego (w rozumieniu art.
189 KPC) w żądaniu ustalenia, iż ma wymagany staż pracy, który stanowi warunek
przyznania mu nieodpłatnych akcji w związku z prywatyzacją przedsiębiorstwa, w
którym był on zatrudniony. Jego żądanie ustalenia przez sąd istnienia stosunku pracy
o określonej treści (między określonymi podmiotami), a ściślej biorąc pewnego
jedynie elementu tego stosunku, a mianowicie czasu jego trwania i pracodawcy, który
był jego stroną, związane jest ze ściśle określonym celem, z ubieganiem się o
nieodpłatne nabycie akcji. Idzie bowiem o ustalenie, czy powód jest uprawnionym
pracownikiem w rozumieniu art. 2 pkt 5 lit.c ustawy o prywatyzacji i komercjalizacji
przedsiębiorstw państwowych, a ustalenie to jest istotne (ma znaczenie) tylko z
punktu widzenia nabycia prawa do akcji, które są udostępniane przez Skarb Państwa
nieodpłatnie. Skoro zaś akcji tych może powód dochodzić w osobnym procesie,
domagając się zawarcia z nim stosownej umowy o nieodpłatne nabycie akcji, to nie
ma tym samym interesu prawnego w dochodzeniu we wcześniejszym procesie usta-
lenia, że ma staż pracy, który sprawia, iż jest ,,uprawnionym pracownikiem" w rozu-
mieniu art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwo-
wych. W tym też sensie powództwo o dokonanie przez sąd tego typu ustalenia jest
przedwczesne. Oznacza to, że brak było podstaw do uwzględnienia przez Sąd dru-
giej instancji apelacji powoda od wyroku Sądu Pracy, którym Sąd ten oddalił jego
powództwo o ustalenie, iż jest ,,uprawnionym pracownikiem" w rozumieniu art. 2 ust.
5 lit. c ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Po-
wództwo wniesione przez Władysława C. nie spełnia bowiem wymagania przewi-
dzianego w art. 189 KPC, gdyż nie miał on interesu prawnego (w rozumieniu tego
przepisu) w jego wniesieniu. Oddalenie apelacji było więc zasadne, jakkolwiek nie z
tych powodów, które zostały wskazane w zaskarżonym wyroku Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych. W tym stanie rzeczy zaszła konieczność oddalenia kasacji,
gdyż zgodnie z art. 39312 KPC Sąd Najwyższy oddala kasację także wtedy, gdy zas-
karżony wyrok mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.

Dokonana przez Sąd drugiej instancji wykładnia art. 2 ustawy o komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych ma wady. Sąd ten przyjmuje - co zresztą
na tle jego wywodów nie ma większego znaczenia - że w art. 3 KP zawarta jest
definicja pracodawcy w znaczeniu przedmiotowym, podczas gdy w przepisie tym
idzie o pracodawcę jako stronę stosunku pracy (a także stronę innych stosunków
prawa pracy), a więc o pracodawcę w znaczeniu podmiotowym. Istotniejsze jest jed-
nak to, że w przepisie art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych ustawodawca operuje pojęciem ,,pracowników przedsiębiors-
twa państwowego", które różne jest od pojęcia ,,pracowników przedsiębiorstwa", czy
też od pojęcia ,,pracowników danego pracodawcy" lub ,,pracowników zakładu pracy"
(w znaczeniu podmiotowym). W art. 2 pkt 3 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych mamy definicję ,,przedsiębiorstwa" (przez które rozu-
mie się przedsiębiorstwo w znaczeniu określonym w art. 551 KC), które nie może być
identyfikowane z ,,przedsiębiorstwem państwowym", bo inaczej definicja ta powinna
się odnosić do ,,przedsiębiorstwa państwowego", a nie do ,,przedsiębiorstwa". Płynie
stąd wniosek, że przedsiębiorstwo państwowe na tle art. 2 pkt 5 ustawy o komercja-
lizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw powinno być tak pojmowane, jak pojmuje się je
w ustawie z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.) oraz w przepisach, które tę ustawę po-
przedzały. Zgodnie ze wskazanymi wyżej przepisami kombinaty przemysłowe i bu-
dowlane były przedsiębiorstwami państwowymi, a to oznacza, iż aczkolwiek pracow-
nik takiego kombinatu był z reguły zatrudniony w jakimś zakładzie kombinatu, który
był stroną jego stosunku pracy, a więc pracodawcą, czy zakładem pracy w znaczeniu
podmiotowym, to jednocześnie był on pracownikiem przedsiębiorstwa państwowego
(kombinatu). W art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych nie idzie przecież o pracowników zakładów pracy (danego pracodawcy
w rozumieniu art. 3 KP), a o ,,pracowników przedsiębiorstwa państwowego". Ustawa
posługuje się w tym wypadku innym terminem niż występujący w Kodeksie pracy i
czyni to nieprzypadkowo. Ściśle bowiem biorąc, nie jest się pracownikiem przedsię-
biorstwa państwowego (które jest kategorią prawa gospodarczego), lecz pracowni-
kiem danego pracodawcy. Skoro więc w art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i pry-
watyzacji przedsiębiorstw państwowych mowa jest o pracownikach przedsiębiorstwa
państwowego (jako osoby prawnej), to należy przyjąć, iż ustawodawca terminowi
temu nadaje szczególny zakres znaczeniowy, a mianowicie idzie mu o pracowników,
którzy wykonują pracę na rzecz przedsiębiorstwa państwowego jako pewnej organi-
zacyjnej i prawnej (mającej osobowość prawną) całości, bez względu zaś na to, czy z
punktu widzenia art. 3 KP przedsiębiorstwo to (kombinat) jest dla nich pracodawcą w
rozumieniu tego przepisu, czy też są nimi poszczególne jego wewnętrzne jednostki
organizacyjne. Innymi słowy, pracownik, który zatrudniony jest w zakładzie przedsię-
biorstwa państwowego, które (zakład) jest dla niego pracodawcą w rozumieniu art. 3
KP, nie przestaje być równocześnie pracownikiem tego przedsiębiorstwa w szerszym
rozumieniu. O takie zaś rozumienie kategorii ,,pracownik przedsiębiorstwa pańs-
twowego" idzie w przepisie art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w gruncie
rzeczy przyjmuje zaś inny sposób rozumienia tego przepisu ,,podkładając" pod poję-
cie ,,przedsiębiorstwa państwowego" raz ,,przedsiębiorstwo" w znaczeniu wynikają-
cym z art. 551 KC, innym zaś razem ,,pracodawcę" w rozumieniu art. 3 KP, co jest
nieuprawnione, gdyż nie zawsze pojęcie ,,przedsiębiorstwa państwowego" pokrywa
się z pojęciem pracodawcy. Dotyczy to zaś zwłaszcza takich szczególnych przedsię-
biorstw państwowych jak kombinaty przemysłowe i budowlane.

Ostatecznie, mimo błędnej wykładni przepisu art. 2 pkt 5 lit. c ustawy o ko-
mercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, zaskarżony wyrok odpo-
wiada prawu i wobec tego kasacja powoda została oddalona, a to oznacza, iż odda-
lone jest także jego powództwo o ustalenie stażu pracy, od którego zależy jego
uprawnienie do nieodpłatnego nabycia akcji. Nie znaczy to jednakże, że prawa tego
nie może on dochodzić w osobnym procesie, domagając się, by zawarto z nim
umowę o nieodpłatnym nabyciu akcji.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================