Wyrok z dnia 26 czerwca 1998 r.
I PKN 196/98

Jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać na
działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy do kogo należeć będą
autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę własności tych
praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego
zamiaru stron autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodaw-
ca z chwilą ich przyjęcia (art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83 ze zm.).


Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 1998 r. sprawy z po-
wództwa Grzegorza B. przeciwko Muzeum Narodowemu w P. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 12 grudnia 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 23 lipca 1997 r. oddalił
powództwo Grzegorza B. o przywrócenie do pracy w Muzeum Narodowym w P.,
wniesione w związku z wypowiedzeniem mu z dniem 1 września 1995 r. warunków
pracy. Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony w charakterze foto-
grafa poczynając od dnia 1 lipca 1984 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie
określony. Pracownia fotograficzna, w której wykonywał pracę, pełni rolę usługową w
stosunku do innych działów Muzeum, dlatego też strona pozwana wymagała od fo-
tografów zdjęć odzwierciedlających rzeczywistość bardzo wiernie i starannie. W dniu
31 maja 1995 r. strona pozwana dokonała wypowiedzenia zmieniającego warunki
pracy powoda. Zmiana ta polegała na wprowadzeniu do umowy o pracę dodatkowej
klauzuli, stwierdzającej, że ,,Muzeum będzie miało prawo bez dodatkowej zapłaty
wykorzystywać zdjęcia dla potrzeb własnych wydawnictw, w reklamie zbiorów, jak
również odsprzedawać zainteresowanym kontrahentom." Zakres czynności powoda,
jak zresztą pozostałych pracowników pracowni fotograficznej, nie uległ zmianie. Po-
nadto do klauzuli wprowadzony został zapis, że do umowy (o pracę) ,, ma zastoso-
wanie również art. 12 ustawy z dnia 12 lutego 1984 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83)."

Sąd Rejonowy ustalił także, iż przyczyną powyższej zmiany było dostosowanie
warunków umowy o pracę do ustawy o prawie autorskim, która weszła w życie z
dniem 24 maja 1995 r. Przepis art. 12 ust. 1 tej ustawy przewiduje, że jeżeli ustawa
lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył
utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą
przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy
o pracę i zgodnego zamiaru stron. Z tej przyczyny Sąd instancji instancji uznał za
dopuszczalne zamieszczenie w umowach o pracę postanowień o przejściu na rzecz
pracodawcy autorskich praw majątkowych do wszystkich utworów pracownika lub
wszystkich utworów określonego rodzaju wykonanych przez pracownika w czasie
trwania stosunku pracy. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że żądanie powoda
nie mogło być uwzględnione.

Sąd Wojewódzki -Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyro-
kiem z dnia 12 grudnia 1997 r. oddalił apelację, którą złożył powód od opisanego
wyżej wyroku. Sąd drugiej instancji podkreślił, że zmiana umowy o pracę polegała na
zamieszczeniu w niej postanowień wynikających z prawa autorskiego oraz że spo-
śród wszystkich zatrudnionych fotografów tylko powód sprzeciwił się tym zmianom.
Jednocześnie Sąd ten uznał za dopuszczalne postanowienia umowy o pracę, według
których podczas trwania stosunku pracy autorskie prawa majątkowe, w zakresie
określonym art. 12 ustawy, przechodzą na rzecz pracodawcy, gdyż nie jest to
sprzeczne z art. 41 prawa autorskiego. W związku z tym, gdyby nawet praca powoda
zawierała elementy twórcze, nie miałoby to znaczenia dla oceny jego roszczenia.

W kasacji złożonej od wskazanego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa
materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 12 ust. 1 w
związku z art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm.), polegających na przyjęciu, że art. 41 i
następne tego prawa ,,nie stosują się w zakresie działania art. 12 ustawy". Ponadto
zarzucił naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy wskutek
nieuwzględnienia wniosków powoda dotyczących ,,rozważenia treści umowy w
zakresie rozporządzenia prawami autorskimi powoda w kontekście zgodnej woli
stron."

Skarżący podniósł, że charakter dyspozytywny art. 12 prawa autorskiego nie
może naruszać lub uchylać ogólnych zasad prawa autorskiego, podyktowanych jego
funkcją ochronną. Dlatego też powyższy przepis nie może uchylać regulacji przewi-
dzianej w art. 41 tego prawa. Podstawowa funkcja ochronna art. 12 polega na prze-
sądzeniu, że pracodawca nie nabywa żadnych uprawnień ex lege, zaś wszelkie
uprawnienia do utworu stworzonego przez pracownika w wykonaniu jego obowiąz-
ków pracowniczych wywodzą się z umowy o pracę. Tak więc art. 12 ustawy ,,stanowi
normę dyspozytywną, mającą na celu dookreślenie treści umowy o pracę w odnie-
sieniu do zakresu uzyskanego przez pracodawcę prawa korzystania z utworu two-
rzonego przez pracownika oraz własność jego egzemplarza, jeżeli strony nie uregu-
lowały tych kwestii w umowie o pracę, zaś rezultat pracy ma cechy utworu."

Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty skarżący wniósł o uchylenie wy-
roków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponowne-
go rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Przyczyną wniesienia przez powoda kasacji było uznanie przez Sąd Woje-
wódzki, że wypowiedzenie mu warunków pracy było uzasadnione oraz spełniało
przesłanki formalne prawidłowego wypowiedzenia zmieniającego i wskutek tego od-
dalenie apelacji powoda. Sąd Wojewódzki jako podstawę swojego rozstrzygnięcia
podał przy tym art. 42 i art. 43 KP, a więc przepisy dotyczące wypowiadania warun-
ków pracy lub płacy. Ponadto, w związku z zawartą w nich treścią, rozważał zasad-
ność wskazania przez pracodawcę jako przyczyny wprowadzającej zmiany w
umowie o pracę - wejście w życie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83 ze zm.), a zwłaszcza jej art. 12 ust. 1 . W
tej sytuacji poprawne sformułowanie podstaw kasacji wymagało od powoda
wskazania przepisów podważających orzeczenie Sądu drugiej instancji co do jego
istoty, czyli przede wszystkim zgłoszenie zarzutu naruszenia przepisów art. 42 w
związku z art. 45 KP, według których ocenia się zasadność wypowiedzenia
zmieniającego. Kasacja tego nie zawiera, co należy uznać nie tylko za poważne jej
uchybienie, ale także za przeszkodę do rozpoznania kasacji w przedmiocie
twierdzenia powoda, że wypowiedzenie zmieniające było nieuzasadnione i żądania
przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach. Sąd Najwyższy w swoim
orzecznictwie dotyczącym charakteru kasacji i skutków nieprzytoczenia podstaw
kasacyjnych wypowiedział się wielokrotnie i jednoznacznie, że skarga kasacyjna jest
środkiem zaskarżenia ściśle prawnego, wobec czego niepodanie w niej przepisów,
które zostały naruszone i uzasadnienia wskazującego na to naruszenie, czyni
kasację niedopuszczalną. Jeżeli zaś skarżący nie wskazał w kasacji wszystkich
niezbędnych przepisów, kasacja podlega rozpoznaniu tylko w granicach podanych
podstaw kasacyjnych. Oznacza to, że Sąd Najwyższy nie może oceniać
zaskarżonego wyroku w płaszczyźnie przepisów art. 42 w związku z art. 45 KP, jest
natomiast uprawniony do oceny kasacji z punktu widzenia zarzutu naruszenia
przepisów art. 12 ust. 1 i art. 41 ust. 1 ustawy o prawie autorskim, choć należy
zaznaczyć, że powyższa ocena nie może mieć znaczenia praktycznego w sprawie ze
względu na nieprzytoczenie zasadniczej podstawy, jaką stanowią wymienione wyżej
przepisy Kodeksu pracy.

Odnosząc się do poprawnie sformułowanych zarzutów kasacyjnych należy
zaznaczyć, że według art. 12 ust. 1 prawa autorskiego utworem jest każdy przejaw
działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci,
niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Według art. 1 ust. 2
tego prawa utworem może być także fotografia, jeżeli jest ,,przejawem działalności
twórczej o indywidualnym charakterze". Tak sformułowana definicja zakłada, że
przejaw działalności twórczej wtedy może być uznany za utwór, gdy nosi piętno właś-
ciwe danej jednostce, znamiona odróżniającego go od innych.

Stosownie do art. 8 ust. 1 prawa autorskiego twórcy przysługuje prawo autors-
kie do jego utworu, o ile ustawa nie stanowi inaczej. W myśl natomiast art. 12 ust. 1
pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków
ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w
granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, jeżeli
ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej.

W świetle przytoczonych przepisów i stanowiska powoda, dla rozstrzygnięcia
sporu powstałego między stronami ważne są dwie kwestie. Po pierwsze - czy okreś-
lenie czynności i obowiązków powoda, jakie nastąpiło w piśmie z dnia 31 maja 1995
r., traktowane przez stronę pozwaną jako wypowiedzenie zmieniające warunki pracy,
zmieniło charakter pracy powoda w tym sensie, że jej przedmiotem stała się twór-
czość, i po wtóre - gdyby przyjąć, że powód w ramach stosunku pracy wykonywał
pracę twórczą (tworzył utwory), czy sprzeczne z prawem było zastrzeżenie w wymie-
nionym wyżej piśmie, iż pozwane Muzeum ,,będzie miało prawo, bez dodatkowej za-
płaty, wykorzystywać zdjęcia wykonane przez powoda dla własnych potrzeb, we
własnych wydawnictwach, w reklamie zbiorów Muzeum, jak również sprzedawać
zainteresowanym kontrahentom."

Gdy chodzi o pierwszą kwestię, to w piśmie z dnia 31 maja 1995 r. strona poz-
wana nie zmieniła dotychczasowego charakteru pracy powoda. Z jego treści wynika
bowiem jednoznacznie - i tak też ustaliły Sądy obu instancji - że do zakresu czynno-
ści powoda należy ,,wykonywanie profesjonalnych zdjęć dokumentacyjnych o cha-
rakterze wynikającym ze statutowych potrzeb Muzeum Narodowego w P.", to jest
dokumentacji fotograficznej gromadzonych, przechowywanych i konserwowanych
muzealiów, zdjęć dla potrzeb programowej akcji wystawienniczej i oświatowo-eduka-
cyjnej oraz zdjęć dokumentacyjnych siedzib oddziałów Muzeum i ich wnętrz z ekspo-
zycją stałą lub czasową. W takim ujęciu w czynnościach powoda jako fotografa (re-
nowatora) nie mieszczą się elementy twórcze, lecz odtwórcze. Jego obowiązkiem nie
było bowiem wykonywanie zdjęć obrazów i innych przedmiotów sztuki w sposób
oddający wrażenia artystyczne powoda czy też wyrażający jego wizję artystyczną,
lecz wykonywanie zdjęć odtwarzających przy pomocy fotografii rzeczywisty stan
zbiorów muzealnych i obiektów budowlanych. Strona pozwana, określając pracę po-
woda wyjaśniła, że należące do niego wykonywanie zdjęć dokumentacyjnych pole-
gało na wykonywaniu na przykład reprodukcji obrazów, to znaczy na takim wykona-
niu zdjęcia określonego obrazu, by była na nim widoczna wyłącznie sztuka danego
twórcy (malarza), a nie ,,sztuka fotografa". Taki jest bowiem sens pracy o charakterze
dokumentacyjnym.

Podsumowując tę część rozważań należy zatem uznać, że z punktu widzenia
ustaleń dokonanych przez Sądy obu instancji, przyjmujących, że strona pozwana nie
dokonała zmiany dotychczasowego charakteru pracy powoda, nie nasuwa także zas-
trzeżeń pogląd zawarty w zaskarżonym orzeczeniu, iż pismo strony pozwanej z dnia
31 maja 1995 r., określające warunki pracy powoda, ,,w istocie usankcjonowało
jedynie dotychczasowy stan rzeczy."

Co się tyczy drugiego zagadnienia, to nie można podzielić stanowiska skar-
żącego, że art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm.) nie jest przepisem o charakterze szcze-
gólnym w stosunku do art. 41 tej ustawy.

W powyższej kwestii należy zwrócić uwagę na to, że art. 41 został zamiesz-
czony w Rozdziale 5 ustawy mającym tytuł: ,,Przejście autorskich praw
majątkowych". Przepis ten w ustępie 1 pkt 1 postanawia, że autorskie prawa
majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie
umowy (o ile ustawa o prawie autorskim nie stanowi inaczej), natomiast w ustępie 1
pkt 2 przewiduje, że nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na
inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. Analiza przytoczonej treści prowadzi
do wniosku, że wymieniony przepis reguluje ,,przejście" autorskich praw
majątkowych, które odbywa się w drodze dziedziczenia lub umowy, z podmiotu tych
praw na inne osoby, oraz ,,przeniesienie" tych praw przez ich nabywcę na inne
osoby. Tymczasem art. 12 znajduje się w Rozdziale 2 ustawy mającym tytuł:
,,Podmiot prawa autorskiego" i stanowi o ,,nabyciu" przez pracodawcę autorskich
praw majątkowych do utworu, który stworzył pracownik w wyniku wykonywania
obowiązków ze stosunku pracy. Wskazuje przy tym, ze nabycie to następuje z chwilą
przyjęcia utworu pracownika i w granicach wynikających z celu umowy o pracę i
zgodnego zamiaru stron, a zarazem zastrzega, że nabycie przez pracodawcę
autorskich praw majątkowych jest dopuszczalne, gdy ustawa lub umowa o pracę nie
stanowią inaczej.

Ujmując treść art. 12 ust. 1 omawianej ustawy nieco inaczej można stwierdzić,
że tylko wtedy pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu, który
stworzył pracownik wykonując obowiązki pracownicze, gdy strony w umowie o pracę
nie postanowiły, że pracodawca tych praw nie nabędzie. Zatem, jak trafnie zauważyły
Sądy obu instancji, jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać
na działalności twórczej pracownika, ustawodawca pozostawił woli stron rozs-
trzygnięcie kwestii do kogo będą należeć autorskie prawa majątkowe. Przepis art. 12
ustawy o prawie autorskim nie stwarza przy tym podstaw do wniosku, że do pracow-
nika należy decyzja w tej sprawie. Posługuje się bowiem zwrotem ,,jeżeli ustawa lub
umowa o pracę nie stanowią inaczej", dając tym samym wyraz znaczeniu, jakie ma
wola obydwu stron stosunku pracy, a nie tylko wola jednej strony. W konsekwencji
trzeba przyjąć, że gdyby zdjęcia (wszystkie lub niektóre) wykonywane przez powoda
w ramach stosunku pracy były utworami, zaś strony nie określiły w umowie do kogo
będą należały autorskie prawa majątkowe, to w granicach wynikających z celu
umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron pozwany pracodawca nabywałby autorskie
prawa majątkowe do tych zdjęć (utworów) z chwilą ich przyjęcia. Takie są bowiem
skutki regulacji zawartej w omawianym art. 12 ust. 1 ustawy. Jeżeli natomiast strona
pozwana chciałaby dopiero nabyć autorskie prawa majątkowe do utworów powoda,
posługując się wypowiedzeniem zmieniającym, to wobec stanowiska powoda mogła-
by uzyskać te prawa za jego zgodą, to znaczy wtedy, gdyby powód przyjął warunki w
tym przedmiocie zaproponowane mu w piśmie z dnia 31 maja 1995 r.

Przytoczone rozważania - jak to wynika z wcześniejszych uwag - mają cha-
rakter teoretyczny ze względu na niewskazanie w kasacji właściwych podstaw kasa-
cyjnych i ze względu na ustalenia Sądów obu instancji, z których wynika, że zarówno
przed wypowiedzeniem zmieniającym, jak i wskutek tego wypowiedzenia obowiązki
pracownicze powoda polegały na wykonywaniu dokumentacji fotograficznej, a nie
utworów fotograficznych, i tylko w tym zakresie strona pozwana oczekiwała od po-
woda realizacji umowy o pracę. Zastrzeżenie w powyższym wypowiedzeniu prawa
pozwanego Muzeum do wykorzystywania zdjęć dokumentacyjnych, będących rezul-
tatem świadczenia przez powoda pracy, nie jest więc sprzeczne z art. 12 ust. 1
ustawy o prawie autorskim, który dotyczy ,,utworów" w rozumieniu tego prawa. Nie
jest też sprzeczne z art. 41 tej ustawy. Zresztą tak w kasacji, jak i w załączniku do
protokołu rozprawy przed Sądem Najwyższym powód podkreślał, że z punktu widze-
nia treści art. 12 ust. 1 omawianej ustawy zakres praw do utworu powstałego w wyni-
ku wykonywania obowiązków pracowniczych zależy od zgodnej woli stron. Tymcza-
sem w świetle ustaleń dokonanych w sprawie nie może wzbudzać wątpliwości oko-
liczność, że w tym zakresie strony nie uzyskały żadnego porozumienia. Strona poz-
wana nie oczekuje bowiem od powoda działalności twórczej w znaczeniu przyjętym
w art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim, powód natomiast chciałby na przyszłość,
ażeby (przynajmniej niektóre) wykonane przez niego zdjęcia zostały uznane przez
stronę pozwaną jako utwory, do których prawo autorskie przysługiwałoby tylko jemu.
W powyższym stanowisku powoda jest pewna niekonsekwencja, gdyż z art. 12 ust. 1
ustawy niewątpliwie wynika, że nabycie przez pracodawcę autorskich praw majątko-
wych do utworu, który stworzył pracownik w wyniku wykonywania obowiązków pra-
cowniczych, jest możliwe wtedy, gdy umowa o pracę nie stanowi inaczej. Zatem w
myśl prawa od woli powoda zależałoby czy pracodawca nabędzie te prawa, czy nie.

Nie jest wreszcie trafny zarzut naruszenia przepisów postępowania wskutek
braku ze strony Sądu Wojewódzkiego ,,oceny proponowanej powodowi nowej umowy
o pracę." Zarzut ten bowiem mógłby być oceniony w związku z przytoczeniem prze-
pisów Kodeksu pracy regulujących zasadność wypowiedzenia zmieniającego. Tego
jednak w kasacji jest brak.

Z przedstawionych więc względów i stosownie do art. 39312 KPC Sąd Najwyż-
szy oddalił kasację.
========================================