Wyrok z dnia 26 czerwca 1998 r.
I PKN 195/98

Gotowość do pracy w rozumieniu art. 81 § 2 KP występuje jedynie pod-
czas istnienia wiążącego strony stosunku pracy, w razie powstania przeszkód
z przyczyn dotyczących pracodawcy w określonym w umowie czasie i miejscu
pracy, uniemożliwiających pracownikowi jej wykonywanie, gdy jednocześnie
pozostaje on zgodnie z art. 128 § 1 KP do dyspozycji pracodawcy w zakładzie
pracy lub innym umówionym z nim miejscu.


Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 1998 r. sprawy z po-
wództwa Marii K. przeciwko Stronnictwu Demokratycznemu w W. o wynagrodzenie,
na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 5 listopada 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację i zasądził od Marii K. na rzecz Stronnictwa Demokratycz-
nego w W. tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego kwotę siedemset
pięćdziesiąt (750 zł).

U z a s a d n i e n i e


Powódka Maria K. wystąpiła z powództwem przeciwko Krajowemu Komitetowi
Wykonawczemu Stronnictwa Demokratycznego w W. o zasądzenie kwoty 12.130,91
zł z ustawowymi odsetkami z tytułu wynagrodzenia za pracę.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 6 czerwca 1995 r. zasądził od Krajowego Komitetu Wykonawczego
Stronnictwa Demokratycznego w W. na rzecz Marii K. kwotę 12.130,91 zł z ustawo-
wymi odsetkami [...]. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że uznanie powództwa
przez stronę pozwaną znajduje oparcie w okolicznościach sprawy. Sąd Wojewódzki
ustalił, że strony łączyła umowa o pracę z dnia 24 lutego 1994 r. na okres próbny do
31 maja 1994 r., a od dnia 31 maja 1994 r. na czas nieokreślony z wynagrodzeniem
zasadniczym 7.000.000 zł, premią uznaniową w wysokości do 50% uposażenia za-
sadniczego oraz dodatkiem za wysługę lat. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego postępo-
wanie dowodowe wykazało, że powódce przysługuje dochodzone pozwem roszcze-
nie.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu po roz-
poznaniu rewizji Rady Naczelnej Stronnictwa Demokratycznego w W. wyrokiem z
dnia 18 października 1995 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok i zniósł postępowanie
przed Sądem pierwszej instancji oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Wojewódzkiemu. Sąd Apelacyjny uznał, że postępowanie przed Sądem
pierwszej instancji jest nieważne, gdyż pełnomocnik strony pozwanej nie był należy-
cie umocowany i nie legitymował się prawidłowym pełnomocnictwem. Nie istnieje
wskazany przez powódkę Krajowy Komitet Wykonawczy, a zawieranie umów o pracę
należy do zadań Sekretarza Generalnego, który jest kierownikiem zakładu pracy.
Stroną pozwaną jest Stronnictwo Demokratyczne, a nie jego organy.

Rozpatrując ponownie sprawę Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 3 kwietnia 1997 r. [...] oddalił powództwo
i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 3.500 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.

Sąd Wojewódzki ustalił, że powódka zawarła umowę o pracę z Radą Naczelną
Stronnictwa Demokratycznego, w której imieniu umowę podpisał Rafał S. Powódka
miała pełnić obowiązki dyrektora administracyjnego Rady Okręgowej Stronnictwa
Demokratycznego w W. W listopadzie 1993 r. nastąpił rozłam w Stronnictwie Demo-
kratycznym. Na nadzwyczajnym Kongresie Stronnictwa w dniu 11 grudnia 1993 r.
Rafał S. został odwołany ze stanowiska przewodniczącego Stronnictwa, a nowym
przewodniczącym został Jan J. Spór między ,,starymi" i ,,nowymi" władzami oraz wy-
konywanie czynności kierowniczych partii przez dwa ośrodki władzy trwał do czerwca
1995 r. Nowe legalne władze uniemożliwiły powódce wejście i pracę na terenie po-
mieszczeń Rady Okręgowej, w związku z czym powódka przebywała w Cafe Klubie
siedząc przy stoliku kawiarnianym, w okresie, za który powódka domaga się wyna-
grodzenia, była widywana w Klubie, gdzie zajmowała miejsce przy stoliku na scenie.
Jednakże nie wykonywała czynności dyrektora administracyjnego, za które według
umowy miała pobierać wynagrodzenie. Sąd Wojewódzki uznał, że powódka zawarła
umowę z niewłaściwym organem Stronnictwa Demokratycznego. Ponadto były prze-
wodniczący SD Rafał S. w chwili zawierania z powódką umowy o pracę nie był
uprawniony do działania w imieniu strony pozwanej. Wynagrodzenie za pracę nale-
żałoby się powódce tylko za pracę wykonaną, której to pracy powódka nie wykazała.
Za gotowość do pracy nie należy się jej także wynagrodzenie gwarancyjne, gdyż nie
miała obowiązków. Nie potrafiła wyjaśnić, co robiła w ramach stosunku pracy przez
7-8 godzin dziennie. Powódka miała administrować majątkiem Stronnictwa, ale czynił
to dyrektor administracyjny zatrudniony przez upoważnionego do tego - w imieniu
Stronnictwa Jana J. Powódka nie prowadziła prac remontowych czy
konserwatorskich, nie zajmowała się sprawami czynszu, bowiem firmy płaciły w kasie
budynku, a lokatorzy na konto Stronnictwa. Sąd Wojewódzki, powołując się na
zeznania świadków i zeznania powódki stwierdził, że nie wykonywała ona powie-
rzonych jej zadań dyrektora administracyjnego. Maria K. jako członek Stronnictwa
wykonywała czynności członka partii na jej rzecz, takie jak wysłanie kilku pism, pro-
wadzenie rozmów przez telefon z Rafałem S. o rozwoju sytuacji w W. oraz raz w
miesiącu odprowadzała czynsz z Cafe Klubu. Siedząc przy stoliku kawiarnianym nie
miała oznaczonych godzin urzędowych. Ponadto udostępniła swój prywatny telefon
do celów służbowych. Sąd Wojewódzki stwierdził, że świadkowie widywali powódkę
w kawiarni przy stoliku, ale nie potrafili określić co powódka tam robiła, jaki czas tam
przebywała, kiedy przychodziła do lokalu i kiedy go opuszczała. Sąd Wojewódzki
stwierdził, iż z zeznań świadka Edwarda Ż. (z którym powódka zawarła umowę zle-
cenia prowadzenia rachunkowości Rady Okręgowej SD w W.) wynika, że nie odpro-
wadzał on miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy, a powódka przedstawiała
mu tylko ,,dokumenty z czynszu najmu, delegacje i opłacone rachunki za telefon".

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, nawet gdyby przyjąć, że powódka zawarła
umowę o pracę i została dopuszczona do jej wykonywania, to jednak faktycznie jej
nie spełniała. Dlatego powództwo powinno być oddalone w oparciu o przepis art. 80
KP.

Po rozpoznaniu apelacji powódki, Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu, wyrokiem z dnia 5 listopada 1997 r. [...] oddalił apelację i
zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 600 zł kosztów postępowania
apelacyjnego. Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Wojewódzki w Warszawie posta-
nowieniem z dnia 27 czerwca 1994 r. [...] przyjął, że nowe władze Stronnictwa De-
mokratycznego zostały wybrane legalnie i wpisał je do ewidencji na podstawie wnios-
ku z 16 grudnia 1993 r. Rewizję od tego orzeczenia byłej Rady Naczelnej
Stronnictwa reprezentowanej przez Rafała S. Sąd Apelacyjny w Warszawie odrzucił
postanowieniem z dnia 1 czerwca 1995 r.

Z uwagi na to, że Rada Okręgowa SD w W. opowiedziała się po stronie Jana
J., Rafał S., chcąc po odwołaniu go ze stanowiska Przewodniczącego umocnić swoje
wpływy w partii, wbrew postanowieniom statutu uznał, że Rada Okręgowa nie repre-
zentuje Stronnictwa. Dlatego 24 lutego 1994 r. zawarł z powódką umowę o pracę na
stanowisku dyrektora administracyjnego Rady Okręgowej SD w W. w celu zastąpie-
nia władz tej Rady w administrowaniu wielokondygnacyjnym budynkiem w W. przy ul.
Ś., w którym większość pomieszczeń wynajmowano odpłatnie podmiotom gospo-
darczym w zamian za czynsz. Członkowie Rady Okręgowej SD w W. od początku nie
akceptowali zatrudnienia powódki i zakresu jej kompetencji oraz odmówili dopusz-
czenia jej do pomieszczeń administracyjnych Rady i zablokowali możliwość korzys-
tania przez nią z rachunku bankowego Stronnictwa, a także pobierania czynszów i
wykonywania prac remontowych. Faktycznie budynkiem zarządzała Rada Okręgowa,
która zatrudniała w tym celu pracowników obsługi. W dacie zawarcia umowy z
powódką Rafał S. nie był już przewodniczącym SD od listopada 1993 r. Po tej dacie
nie był on umocowany do działania w imieniu strony pozwanej i zawarta z powódką
umowa nie może pociągać za sobą skutków prawnych dla Stronnictwa Demokra-
tycznego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego za zakład pracy zatrudniający pracownika w
przypadku partii politycznej można uznać partię polityczną, jako osobę prawną, albo
jej struktury terenowe, jeżeli mają wyodrębnienie organizacyjne i finansowe, połą-
czone z prawem samodzielnego angażowania pracowników. Sąd Apelacyjny uznał,
że z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, iż Rada Okręgowa SD w W. samo-
dzielnie zatrudniała pracowników administracyjnych i obsługi, posiadała własne konto
w banku i środki finansowe pochodzące głównie z wynajmu pomieszczeń. Pozwala
to uznać tę strukturę terenową partii za zakład pracy w rozumieniu art. 3 KP. Według
Sądu Apelacyjnego, zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach
politycznych (Dz. U. Nr 54, poz. 312 ze zm.), tylko poświadczenie zgłoszenia partii do
ewidencji ma charakter konstytutywny, gdyż decyduje o nabyciu przez partię osobo-
wości prawnej. Po jej uzyskaniu pozostałe wpisy, a zwłaszcza odnoszące się do or-
ganów partii i zmian statutu mają charakter deklaratoryjny ex tunc. W związku z tym
Sąd drugiej instancji uznał, że czynności podejmowane przez Rafała S. po wyborze
nowego przewodniczącego Stronnictwa oceniać należy na podstawie art. 38 i art. 39
§ 1 KC. Bezpodstawne wystąpienie w imieniu osoby prawnej lub jej organu albo prze-
kraczające zakres umocowania dla organu osoby prawnej nie rodzi skutków praw-
nych dla tej osoby i nie ma możliwości potwierdzenia zmiany przez właściwy organ,
tak jak to ma miejsce przy przekroczeniu umocowania pełnomocnika (art. 39 § 1 i art.
103 § 3 KC). Organ osoby prawnej działający bez umocowania, zgodnie z art. 39 § 1
KC, jest obowiązany do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że
zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania. Z materiału dowodowego wynika,
że powódka była członkiem SD i znała kulisy sporu między frakcją Rafała S., a nowo
wybranymi władzami partii w listopadzie 1993 r. Powódka nie może powoływać się
na domniemanie wynikające z wpisu Rafała S. w ewidencji partii politycznych, jako
osoby uprawnionej do działania w imieniu partii. Sąd Apelacyjny powołał się na
pogląd Trybunału Konstytucyjnego, wyrażony w uchwale z dnia 24 kwietnia 1996 r. w
sprawie W 14/95, że wpis do rejestru osób wchodzących w skład organu
uprawnionego do reprezentowania partii przy czynnościach prawnych może być
poprzedzony ustaleniami sądu, dotyczącymi dochowania sposobu wyłonienia tego
organu oraz że wpis w ewidencji ma tylko znaczenie procesowe (art. 244 KPC) i
podlega ocenie sądu na tle całokształtu zebranego materiału w sprawie. Z braku
odmiennych uregulowań w KP oraz niesprzeczności z zasadami prawa pracy stosuje
się je odpowiednio do umów o pracę z mocy art. 300 KP.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego dokonana przez Sąd Wojewódzki ocena zebra-
nego materiału dowodowego nie przekracza granic określonych w art. 233 KPC co
do tego, że powódka podjęła czynności w interesie Rafała S., a nie struktury tereno-
wej partii (Rady Okręgowej). Umocowani przedstawiciele do działania w imieniu
Stronnictwa nigdy nawet w sposób domniemany nie akceptowali świadczenia pracy
przez powódkę na rzecz SD. W związku z tym nie można przyjąć, że między strona-
mi został nawiązany stosunek pracy przez dopuszczenie powódki do wykonywania
pracy. Nie można też przyjąć, że powódka w pełnym wymiarze etatu świadczyła
pracę przy stoliku kawiarnianym.

Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła powódka. W kasacji zarzuciła
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
art. 3 i 4 KP, art. 35 KC i § 25 Statutu SD z 1992 r. oraz art. 7 KC w związku z art.
300 KP przez przyjęcie, że powódka nie zawarła skutecznie umowy o pracę z SD, bo
powódka wiedziała, że Rafał S. nie był uprawniony do reprezentowania pozwanego.
Ponadto powódka zarzuciła Sądowi drugiej instancji przyjęcie zawężającej interpre-
tacji art. 128 KP w związku z art. 80 KP. Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego
wyroku w całości i zasądzenie kosztów procesu za wszystkie instancje.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarzuty kasacji naruszenia przez Sąd Apelacyjny wskazanych w niej przepi-
sów prawa materialnego są bezpodstawne, gdyż Sąd ten nie dopuścił się błędnej
wykładni prawa i prawidłowo rozstrzygnął sprawę na podstawie przepisów podanych
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Orzeczenie swoje Sąd Apelacyjny oparł na
ustaleniach Sądu Wojewódzkiego, które uznał za prawidłowe w świetle analizy i
oceny starannie i wyczerpująco zebranego materiału dowodowego. Z ustaleń tych
Sądy obu instancji wyprowadziły trafne wnioski, że dokonane przez Rafała S. po od-
wołaniu go ze stanowiska przewodniczącego Stronnictwa Demokratycznego w listo-
padzie 1993 r. czynności, zmierzające do zawarcia w dniu 24 lutego 1994 r. umowy o
pracę z powódką, nie mogą powodować skutków prawnych dla Stronnictwa Demo-
kratycznego. Nie był on bowiem uprawniony ani umocowany do działania w imieniu
tego Stronnictwa, ani jego Rady Okręgowej w W., która nie dopuściła do pracy po-
wódki na rzecz Stronnictwa. Prawidłowo Sąd drugiej instancji określił jednostki orga-
nizacyjne Stronnictwa Demokratycznego będące zakładami pracy w rozumieniu art. 3
i 4 KP w sposób nie naruszający art. 35 KC oraz organy uprawnione do działania w
ich imieniu. Trafnie Sąd ten przyjął, że powódka nie może powoływać się na dzia-
łanie w dobrej wierze z uwagi na to, że Rafał S. figurował w ewidencji partii politycz-
nych, jako osoba uprawniona do działania w imieniu SD. Sąd Apelacyjny przekony-
wająco uzasadnił swoje stanowisko w tej kwestii. Powódka jako członek SD dobrze
znała kulisy sporu między Rafałem S. a nowo wybranymi władzami partii w listopa-
dzie 1993 r. i wiedziała o ich wyborze przez statutowo właściwe władze partii. Sąd
Najwyższy podziela poglądy Sądu Apelacyjnego, że w ustalonych okolicznościach
sprawy powódka nie może powoływać się na domniemanie istnienia dobrej wiary
wynikające z ewidencji partii politycznych, gdyż była jej znana sytuacja w partii. Wie-
działa też o wyrażonym wobec niej negatywnym stosunku Rady Okręgowej w W., nie
uznającej za wiążącą umowę o pracę, zawartą między powódką a Rafałem S., który
nie był uprawniony do reprezentowania Stronnictwa. Skoro powódka nie zawarła
umowy o pracę z właściwym organem Stronnictwa Demokratycznego i nie wy-
konywała pracy na jego rzecz, nie mogą obciążać tego Stronnictwa skutki działania
osób nie uprawnionych do dokonywania czynności prawnych na jego rzecz. Powód-
ka nie pozostawała do dyspozycji Rady Okręgowej SD w W., bowiem działała wbrew
jej woli.

Gotowość do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 KP występuje jedynie podczas
istnienia wiążącego strony stosunku pracy, w razie powstania przeszkód z przyczyn
dotyczących pracodawcy w określonym w umowie czasie i miejscu pracy, uniemożli-
wiających pracownikowi jej wykonywanie, gdy jednocześnie pozostaje on, zgodnie z
art. 128 § 1 KP, do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub innym umówionym
z nim miejscu. Z ustaleń Sądów obu instancji, którymi Sąd Najwyższy jest związany
w postępowaniu kasacyjnym (art. 39315 KPC), wynika, że zachowanie powódki nie
odpowiadało wymaganiom cechującym gotowość do pracy (art. 81 § 1 KP) i pozosta-
wanie do dyspozycji pracodawcy (art. 128 § 1 KP). Powódka bowiem nie świadczyła
gotowości do pracy w ramach stosunku pracy, w czasie i miejscu uzgodnionym z
władzami Stronnictwa i Radą Okręgową w W. na jej rzecz, lecz działała pod kierow-
nictwem i w interesie Rafała S. Trafnie zatem Sąd Apelacyjny wskazał, że rozstrzyg-
nięcie o roszczeniach powódki może nastąpić jedynie w odrębnej sprawie między
nią, a działającą bez upoważnienia Stronnictwa Demokratycznego osobą, na pods-
tawie art. 39 § 1 i art. 103 § 3 KC.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że ka-
sacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego, na zasadzie art. 39312 KPC,
orzekł jak w sentencji. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego oparto na
przepisie art. 98 § 1 i art. 108 § 1 w związku z art. 39319 i art. 390 KPC.
========================================