Wyrok z dnia 20 listopada 1996 r.
I PKN 19/96

Społeczno-gospodarczym przeznaczeniem odprawy dla dyrektora przedsię-
biorstwa państwowego, z którym stosunek pracy wygasł w trybie art. 2 ust. 1
ustawy z dnia 9 marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach pańs-
towych (Dz. U. Nr 17, poz. 99 ze zm.) było umożliwienie mu adaptacji w nowej
sytuacji życiowej polegającej na utracie stanowiska i konieczności poszukiwania
nowego zatrudnienia.
Sprzeczne z tym przekonaniem byłoby przyznanie odprawy dyrektorowi,
który po wygaśnięciu stosunku pracy z powołania, w dalszym ciągu pełnił takie
same obowiązki na podstawie umowy o pracę, a następnie został z nim na-
wiązany stosunek pracy w charakterze członka zarządu spółki, w którą przeksz-
tałciło się przedsiębiorstwo (art. 8 KP).

Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Walerian Sanetra.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 1996 r. sprawy z powództwa
Kazimierza S. przeciwko Komunalnej Energetyce Cieplnej "K." Sp. z o.o. w K. o zapłatę,
na skutek kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 26 marca 1995 r. [...]

o d d a l i ł kasację


U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 12 czerwca 1995 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kętrzynie za-
sądził od pozwanej Spółki z o.o. Komunalna Energetyka Cieplna "K." w K. na rzecz
powoda Kazimierza S. kwotę 4 123,14 zł z odsetkami, oddalając powództwo w
pozostałym zakresie.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód został z dniem 1 lipca 1988 r. powołany na sta-
nowisko dyrektora Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w K., którego
następcą prawnym jest strona pozwana. Stosunek pracy powoda wygasł z dniem 21
marca 1992 r. Następnie Burmistrz Miasta K. zawarł z powodem umowę o pracę na
czas określony, do momentu wykreślenia Przedsiębiorstwa z rejestru. Na mocy tej
umowy powód pełnił obowiązki tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa. Ten sto-
sunek pracy uległ rozwiązaniu z dniem 30 kwietnia 1992 r.
Sąd Rejonowy uznał, że stosunek pracy z powodem wygasł 21 marca 1992 r. na
podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsię-
biorstwach państwowych (Dz. U. Nr 17, poz. 99). W takim przypadku powodowi
przysługiwała odprawa na zasadach określonych w art. 394 ustawy o przedsiębiors-
twach państwowych. Odprawa ta nie przysługiwałaby tylko w przypadku, gdyby powód
był powołany na okres 5 lat i jego stosunek pracy uległ rozwiązaniu z upływem tego
okresu lub gdyby bezpośrednio po ustaniu stosunku pracy powód został powołany na to
samo stanowisko. Sąd Rejonowy stwierdził, że powód po ustaniu stosunku pracy nie
został powołany na stanowisko dyrektora Przedsiębiorstwa. Zdaniem tego Sądu powód
został wyznaczony na stanowisko tymczasowego kierownika do czasu wykreślenia
Przedsiębiorstwa z rejestru, co powoduje, że brak podstaw do wyłączenia jego prawa
do odprawy.
Rewizję od tego wyroku złożyła strona pozwana. Jej zdaniem powód został
powołany na stanowisko pełniącego obowiązki dyrektora i wobec tego "w zasadzie"
pełnił tę samą funkcję co poprzednio. Strona pozwana podniosła, że w sprawie za-
działały niezależne od woli stron mechanizmy prawne, w wyniku których powód nie
mając zmienionych w żadnym zakresie obowiązków przeszedł z funkcji dyrektora
Przedsiębiorstwa na funkcję prezesa zarządu spółki. Przyznanie mu w takiej sytuacji
odprawy strona pozwana uważała za jaskrawe naruszenie art. 8 KP.
Wyrokiem z dnia 26 września 1995 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Olsztynie [...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego i powództwo oddalił w
całości. Sąd Wojewódzki przyjął, że zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 9 marca 1990
r. stosunek pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, powołanego w okresie 3 lat
przed wejściem w życie tej ustawy z zachowaniem art. 39 ust. 1 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych, jeżeli nie ustał wcześniej, wygasł z upływem 5 lat od
daty powołania. Ponieważ ustawa weszła w życie 21 marca 1990 r., a powód został
powołany na stanowisko dyrektora w dniu 1 lipca 1988 r., to stosunek pracy powoda
zgodnie z tym przepisem, ustałby - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - w dniu 1 lipca 1993
r. Tym samym Sąd Wojewódzki uznał, że Sąd Rejonowy błędnie przyjął datę 21 marca
1992 r. za datę wygaśnięcia stosunku pracy powoda. Sąd Wojewódzki zauważył
jednak, że zgodnie z przepisem art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.) stosunek
pracy pracownika zatrudnionego na podstawie powołania ustaje z mocy prawa z dniem
wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru. Stosunek pracy powoda wygasł
więc zdaniem Sądu Wojewódzkiego, z mocy tego przepisu z dniem 30 kwietnia 1992 r.
Jednakże zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o prywatyzacji dyrektorowi przekształconego
przedsiębiorstwa państwowego nie przysługuje odprawa, jeżeli został on zatrudniony
jako członek zarządu spółki powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa. Tak
było w przypadku powoda, co zdaniem Sądu Wojewódzkiego wyłącza jego prawo do
odprawy.
Kasację od tego wyroku wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Zarzucił on rażące
naruszenie prawa materialnego przez błędne zastosowanie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 9
marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. Nr 17, poz.
99) i art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298), zamiast zastosowania art. 2 ust. 1 i 3 ustawy z
dnia 9 marca 1990 r. w związku z art. 394 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze
zm.). Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił także rażące naruszenie art. 387 i 390 § 1
KPC oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej i wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz oddalenie rewizji strony pozwanej od wyroku Sądu
Rejonowego.
Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł w kasacji, że powód był powołany bez
przeprowadzenia konkursu. Jego stosunek pracy wygasł więc z dniem 21 marca 1992
r., co słusznie przyjął Sąd Rejonowy. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd
Wojewódzki błędnie uznał, że sytuację powoda regulował przepis art. 2 ust. 2 ustawy z
dnia 9 marca 1990 r., gdyż przeoczył, iż przepis ten dotyczył wygaśnięcia stosunku
pracy dyrektorów przedsiębiorstw państwowych powołanych w drodze konkursu.
Stosunek pracy na podstawie umowy na czas określony, nawiązany z powodem po
wygaśnięciu jego stosunku pracy z powołania, nie był z nim tożsamy. Nie było więc
podstawy do wyłączenia prawa powoda do odprawy pieniężnej, ani z uwagi na
powołanie na to samo stanowisko, ani z uwagi na zatrudnienie w charakterze członka
zarządu w spółce, w którą przekształciło się przedsiębiorstwo państwowe.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich pozbawienie powoda odprawy należnej
w związku z wygaśnięciem stosunku pracy z powołania narusza także interes
Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż jest równoznaczne z naruszeniem interesów Państwa i
konstytucyjnej zasady praworządności oraz ochrony wynagrodzeń pracowniczych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawa z dnia 9 marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach pańs-
twowych (Dz. U. Nr 17, poz. 99 ze zm.) wprowadziła dwa przypadki wygaśnięcia sto-
sunku pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego powołanego przed dniem jej
wejścia w życie, tj. przed dniem 21 marca 1990 r. Zgodnie z jej art. 2 ust. 1 stosunek
pracy tak powołanego dyrektora wygasał z upływem dwóch lat, czyli z dniem 21 marca
1992 r., chyba że ustał wcześniej. Wyjątek od tej zasady wprowadzał jednak przepis art.
2 ust. 2 tej ustawy. Zgodnie z nim, jeżeli dyrektor przedsiębiorstwa państwowego został
powołany w okresie trzech lat przed wejściem w życie tej ustawy z zachowaniem
wymagań art. 39 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, to taki stosunek
pracy wygasał z upływem 5 lat od daty powołania. Dla rozróżnienia tych dwóch sytuacji
istotne (poza datą powołania) było to, czy dyrektor został powołany "z zachowaniem
wymagań art. 39 ust. 1" ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, czyli z
zachowaniem trybu przeprowadzenia konkursu. Ponieważ niesporne było, że powód
został powołany bez przeprowadzenia konkursu, to słusznie stwierdził Sąd Rejonowy i
słusznie podnosi Rzecznik Praw Obywatelskich, że miał do niego zastosowanie przepis
art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 1990 r. Prawidłowo więc strony uznały, że stosunek
pracy powoda wygasł w dniu 21 marca 1992 r. i dlatego po tym dniu zawarły umowę o
pracę na czas określony. Niesłusznie więc Sąd Wojewódzki uznał, że zachodził
przypadek zastosowania art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 9 marca 1990 r. i stosunek pracy
powoda z powołania trwał po tej dacie oraz uległ rozwiązaniu dopiero z datą
wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru.
Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 3 cyt. ustawy z dnia 9 marca 1990 r. w razie
ustania stosunku pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, zarówno w trybie art.
2 ust. 1, jak i art. 2 ust. 2, przysługiwała mu odprawa na zasadach określonych w
ówczesnym przepisie art. 394 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Odprawa ta
nie przysługiwała jednak w przypadku powołania na okres 5 lat oraz w przypadku, gdy
bezpośrednio po ustaniu stosunku pracy dyrektor został ponownie powołany na to samo
stanowisko. Słusznie w tej sytuacji przyjął Sąd Rejonowy i prawidłowo podnosi to
Rzecznik Praw Obywatelskich, że formalnie nie występował przypadek wyłączenia
prawa powoda do omawianej odprawy. Powód nie został bowiem powołany na
stanowisko dyrektora po dniu 21 marca 1992 r. Zawarto z nim umowę o pracę na czas
określony, powierzając mu obowiązki dyrektora (Sąd Rejonowy ocenia, że były to
obowiązki tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa państwowego). Słusznie w tym
zakresie Sąd Rejonowy podkreślił, że istotne jest, że podstawą nawiązania nowego
stosunku pracy z powodem była umowa o pracę, a nie powołanie (por. w tym zakresie
wyrok z dnia 5 maja 1993 r., I PRN 33/93, nie publikowany, zgodnie z którym
stanowisko równorzędne pod względem rodzaju i charakteru, ale w innym zakładzie
pracy niż dotychczasowy, może być stanowiskiem "takim samym", ale nie "tym samym"
stanowiskiem, o którym mowa w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 9 marca 1990 r. o zmianie
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w brzmieniu podanym w Obwieszczeniu
Ministra Przemysłu z dnia 22 lutego 1991 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych - Dz. U. Nr 18,
poz. 80).
Sąd Wojewódzki błędnie przyjmując, że wobec powoda miał zastosowanie prze-
pis art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 9 marca 1990 r., w konsekwencji błędnie zastosował do
niego przepis art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), wyłączający prawo do odprawy w
przypadku zatrudnienia dyrektora jako członka zarządu spółki powstałej w wyniku
przekształcenia przedsiębiorstwa.
Mimo tego Sąd Najwyższy oddalił kasację, gdyż zaskarżony wyrok Sądu Wo-
jewódzkiego, choć z błędnym uzasadnieniem, odpowiada prawu (art. 39312 KPC w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o
postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. Nr 43,
poz. 189 w związku z jej art. 12 ust. 1).
Podnieść w tym zakresie należy, że w rewizji od wyroku Sądu Rejonowego
strona pozwana zarzuciła w istocie naruszenie przepisu art. 8 KP, uznając, że byłoby
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem prawa, aby powód otrzymał omawianą odprawę. Bezpośrednio po wygaśnięciu
stosunku pracy z powołania, przy niezmienionym zakresie obowiązków i uprawnień
zawarto z nim umowę o pracę, a następnie został zatrudniony jako członek zarządu
spółki, w którą przekształciło się przedsiębiorstwo państwowe. Zarzut ten należało
uznać za słuszny. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 24
stycznia 1992 r., I PZP 5/92 (OSNCP 1992 z. 9 poz. 150) odprawa dla dyrektora była
gratyfikacją (podziękowaniem) za pracę, służącą adaptacji w nowej sytuacji życiowej,
polegającej na utracie stanowiska i konieczności poszukiwania nowego zatrudnienia.
Tymczasem powód po wygaśnięciu jego stosunku pracy z powołania pełnił w dalszym
ciągu, na podstawie innego tytułu prawnego takie same obowiązki, przy takich samych
uprawnieniach. Wkrótce też został z nim nawiązany nowy stosunek pracy w charakterze
członka zarządu spółki, w którą przekształciło się przedsiębiorstwo. Rację miała więc
strona pozwana, twierdząc, że w takiej sytuacji nie byłoby spełnione społeczno-
gospodarcze przeznaczenie prawa do odprawy, a jej przyznanie byłoby wynikiem
szczególnego zbiegu okoliczności faktycznych przy zmianie stanu prawnego i
oznaczałoby usankcjonowanie nadużycia prawa, a więc byłoby sprzeczne z art. 8 KP.
Dodatkowo można tylko dodać, że w tym stanie faktycznym z całą pewnością nie
można twierdzić, aby zaskarżony wyrok naruszał interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Wobec tego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

========================================