Wyrok z dnia 24 czerwca 1998 r.
I PKN 169/98

1. Przejście na innego pracodawcę zakładu pracy, w którym była wyko-
nywana praca na podstawie spółdzielczej umowy o pracę (art. 231 § 1 KP) po-
woduje jej przekształcenie w umowny stosunek pracy.
2. Apelacja (kasacja) jednego ze współuczestników formalnych w części
dotyczącej oddalenia powództwa wobec współpozwanego skutkuje, że wyrok
w tym zakresie nie uprawomacnia się. Jest ona jednak niedopuszczalna i
podlega odrzuceniu (art. 373 w związku z art. 370 KPC lub art. 3938 § 1 w
związku z art. 3935 KPC).

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski,

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 1998 r. sprawy z po-
wództwa Urszuli M., Lidii S., Heleny K. i Teresy C. przeciwko 1. Syndykowi Masy
Upadłości Zakładu Przemysłu Skórzanego "P." Sp. z o.o. w E., 2. Spółdzielni Prze-
mysłu Skórzanego ,,P." w E. o ustalenie, na skutek kasacji strony pozwanej - Syndy-
ka Masy Upadłości Zakładu Przemysłu Skórzanego "P." Sp. z o.o. w E. od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku
z dnia 9 grudnia 1997 r. [...]

1. o d r z u c i ł kasację w części dotyczącej oddalenia powództwa w stosun-
ku do pozwanej Spółdzielni Przemysłu Skórzanego "P." w E. (pkt II zaskarżonego
wyroku),
2. o d d a l i ł kasację w pozostałym zakresie oraz wniosek pozwanej Spół-
dzielni Przemysłu Skórzanego "P." w E. o zasądzenie kosztów postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e


- 2 -

Wyrokiem z dnia 24 lipca 1997 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Elblągu
rozpoznał łącznie (art. 219 KPC), po odpowiednich przekształceniach podmiotowych
(art. 194 § 1 KPC), sprawy z powództw Urszuli M., Lidii S., Heleny K. i Teresy C.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Zakładu Przemysłu Skórzanego "P." Spółka z
o.o. w E. i Spółdzielni Przemysłu Skórzanego "P." w E. o ustalenie. Wyrokiem tym
Sąd Rejonowy między innymi ustalił, że powódki pozostają w stosunku pracy (spół-
dzielczej umowie o pracę) z pozwaną Spółdzielnią "P." oraz oddalił powództwo
względem Syndyka Masy Upadłości Spółki z o.o.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódki były zatrudnione w pozwanej Spół-
dzielni na podstawie spółdzielczej umowy o pracę i do dnia dzisiejszego pozostają
jej członkami. Dnia 1 czerwca 1990 r. została zawiązana Spółka z o.o. "P.", w której
Spółdzielnia objęła 75% udziałów, które pokryła aportem w postaci maszyn, urzą-
dzeń i środków transportowych. W czerwcu 1990 r. wręczono powódkom pisma in-
formujące o zaprzestaniu działalności Spółdzielni i zawierające propozycje "przejś-
cia" do pracy w Spółce z o.o. Powódki wyraziły na to zgodę i podjęły pracę w Spółce.
Na początku 1995 r. powódki otrzymały świadectwa pracy stwierdzające, że ich
stosunek pracy ze Spółdzielnią uległ rozwiązaniu z dniem 24 maja 1990 r. na
zasadzie porozumienia między zakładami pracy. W dniu 19 marca 1997 r. ogłoszono
upadłość Spółki. Pismem z 1 kwietnia 1997 r. Syndyk wystąpił do Spółdzielni o
przejęcie z dniem 15 kwietnia 1997 r. członków Spółdzielni i umożliwienie im dal-
szego wykonywania pracy, a następnie zaprzestał wypłacania im wszelkich świad-
czeń.
Sąd Rejonowy uznał, że skoro powódki nigdy nie wypowiedziały członkostwa
Spółdzielni, to nie mogło nastąpić rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę. Nie-
trafny jest więc pogląd, że doszło do takiego skutku w wyniku trójstronnego porozu-
mienia. Powódki nadal więc były pracownikami pozwanej Spółdzielni i tylko pracę
wykonywały w Spółce, która nie była dla nich jednak pracodawcą, ale jedynie "płat-
nikiem".
Od tego wyroku apelację wywiodła jedynie pozwana Spółdzielnia. Wyroku nie
zaskarżył Syndyk Masy Upadłości Spółki ani powódki. Pozwana Spółdzielnia zas-
karżyła jednak wyrok nie tylko w części uwzględniającej powództwo w stosunku do
niej, ale także w części oddalającej powództwo wobec Syndyka.

- 3 -

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku, wyro-
kiem z dnia 9 grudnia 1997 r. [...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego w jego punktach I
i II w ten sposób, że ustalił, iż powódki pozostają w stosunku pracy ze Spółką z o.o.
w upadłości oraz w pozostałym zakresie (a więc w stosunku do pozwanej Spół-
dzielni) powództwa oddalił. Sąd drugiej instancji uznał, że nastąpiło naruszenie art.
231 § 1 KP. Ocenił, że z chwilą powołania Spółki na "bazie" majątku Spółdzielni z
mocy samego prawa powódki stały się pracownicami Spółki. Powódki nie zmieniając
stanowisk pracy "uzyskały" innego pracodawcę. Pozostawanie w stosunku członkos-
twa Spółdzielni będzie miało znaczenie jedynie dla ewentualnych roszczeń o nawią-
zanie spółdzielczych umów o pracę. Zdaniem Sądu drugiej instancji nie mogło nas-
tąpić skierowanie wszystkich pracowników Spółdzielni do pracy w Spółce, gdyż sta-
nowiłoby to obejście prawa. Pozwana Spółka od chwili przejęcia pracowników Spół-
dzielni "traktowała siebie jako pracodawcę", zmniejszając stopniowo zatrudnienie,
rozwiązując stosunki pracy i wypłacając z tego tytułu odprawy. Sąd drugiej instancji
stwierdził, że "powódki domagały się ustalenia, który z pozwanych zobowiązany jest
do rozwiązania z nimi stosunku pracy, ewentualnie ustalenia, że pozostają w sto-
sunku pracy z którymś z pozwanych". Sąd powołał się na przepis art. 4771 § 1 KPC,
jako uzasadniający rozstrzygnięcie o roszczeniach, które wynikały z faktów przyto-
czonych przez powódki.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Syndyk Masy Upadłości Spółki z o.o. Zarzucił
naruszenie art. 231 KP przez jego zastosowanie i przyjęcie, że powódki w 1990 r.
stały się z mocy prawa pracownicami Spółki oraz jego niezastosowanie do ponow-
nego "przesunięcia zakładu pracy w 1996 r. kiedy całe mienie ruchome i nieruchome
zostało ponownie przejęte od Spółki przez Spółdzielnię". Syndyk zarzucił także
naruszenie art. 182 § 1-3 i art. 186-191 Prawa spółdzielczego poprzez ich "całkowite
pominięcie". Zarzucił również naruszenie art. 378 § 3 KPC przez jego błędną
interpretację i rozpoznanie sprawy na niekorzyść Syndyka, którego "ze skarżącą
wyrok Sądu Rejonowego łączył w procesie stosunek współuczestnictwa formalnego"
oraz art. 363 § 1 i 365 § 1 KPC przez rozpoznanie apelacji wniesionej przez pozwa-
ną Spółdzielnię w stosunku do Syndyka przy braku apelacji powódek. Zdaniem
Syndyka w wyniku tego doszło do nieważności postępowania w zakresie obejmują-
cym rozstrzygnięcie wobec pozwanego Syndyka - "art. 379 ust. 3 KPC". Syndyk

- 4 -

Masy Upadłości Spółki wniósł w kasacji o uchylenie "zaskarżonego wyroku w pkt I i II
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania" lub o jego zmianę i oddalenie
apelacji pozwanej Spółdzielni od wyroku Sądu pierwszej instancji.
W uzasadnieniu kasacji Syndyk uważa, iż "dla wszystkich stron procesu było
oczywiste, że Spółka nigdy nie przejęła Spółdzielni jako zakładu pracy". Syndyk wy-
wodzi, że obecnie często występuje sytuacja, w której kilka różnych przedsiębiorstw
tworzy grupę kapitałową. Odbywa się to przez tworzenie holdingów lub przez po-
wołanie wspólnego podmiotu gospodarczego. Według Syndyka jest nieporozumie-
niem, aby w takiej sytuacji przyjąć, że pracownicy wszystkich przedsiębiorstw two-
rzących nowy podmiot stają się z mocy prawa pracownikami tego podmiotu. Syndyk
wywodzi, że w 1996 r. nastąpiło przejęcie całego mienia Spółki przez Spółdzielnię.
Powinno to skutkować uznanie, że powódki ponownie stały się pracownicami Spół-
dzielni. W zakresie naruszenia przepisów Prawa spółdzielczego Syndyk twierdzi, że
spółdzielcze umowy o pracę powódek nie zostały rozwiązane i stawia pytanie czy
art. 231 KP jest przepisem szczególnym do Prawa spółdzielczego. Syndyk wreszcie
podnosi w uzasadnieniu kasacji, że wobec niezaskarżenia wyroku Sądu Rejonowego
przez powódki, wyrok ten w części oddalającej powództwo uprawomocnił się.
Rozpoznanie więc sprawy w tej części nastąpiło z naruszeniem powagi rzeczy osą-
dzonej i dotknięte jest nieważnością.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy rozważyć zarzuty kasacji dotyczące ewentual-
nej nieważności postępowania przed Sądem drugiej instancji, polegające na twier-
dzeniu, że Sąd ten rozpoznał apelację pozwanej Spółdzielni w sposób prowadzący
do wzruszenia wyroku Sądu pierwszej instancji w stosunku do pozwanej Spółki (przy
braku apelacji powódek), a więc w części, w której wyrok ten uprawomocnił się. Ka-
sacja słusznie w tym zakresie wywodzi, że między pozwanymi w niniejszej sprawie
występowało jedynie współuczestnictwo formalne. Słusznie więc podnosi, że przepis
art. 378 § 3 KPC nie mógł stanowić podstawy rozpoznania apelacji pozwanej Spół-
dzielni na rzecz pozwanej Spółki. Zarzut naruszenia tego przepisu jest jednak nies-
łuszny, gdyż nie stanowił on podstawy rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji.

- 5 -

Wprawdzie uzasadnienie wyroku tego Sądu jest w tym zakresie niejasne, ale można
domyślać się, że Sąd uznał przepis art. 4771 § 1 KPC za umożliwiający mu takie
rozstrzygnięcie. Jest to oczywiście pogląd błędny, gdyż przepis ten pozwala jedynie
na orzeczenie ponad żądanie zgłoszone przez konkretnego powoda-pracownika, a
nie dotyczy możliwości orzekania na rzecz (jak nastąpiło w niniejszej sprawie prze-
ciwko) podmiotu, który nie zaskarżył wyroku sądu pierwszej instancji. Podkreślenia
wymaga jednak, że w kasacji nie zarzucono naruszenia art. 4771 § 1 KPC przez jego
błędne zastosowanie. Działając w granicach kasacji i będąc związany wskazanymi w
niej podstawami, Sąd Najwyższy nie mógł więc z urzędu wziąć od rozwagę naru-
szenia tego przepisu, jeżeli nie prowadziło to do nieważności postępowania (art.
39311 KPC).
Sytuacja procesowa, w której jeden ze współuczestników zaskarża wyrok w
części dotyczącej oddalenia powództwa wobec drugiego ze współuczestników,
znajdującego się po tej samej stronie procesowej, przy braku zaskarżenia przez
druga stronę, była już przedmiotem licznych wypowiedzi orzecznictwa. Należy
uznać, że nie było ono jednolite w zakresie skutków takiego zaskarżenia, choć zaw-
sze przyjmowało jego niedopuszczalność. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
12 czerwca 1967 r., III CZP 25/67 (OSNCP 1968 z. 4, poz. 57, PiP 1969 nr 2 z glosą
W. Siedleckiego, NP 1969 nr 1 z glosą K. Piaseckiego) Sąd Najwyższy przyjął, że
nie jest dopuszczalna rewizja nadzwyczajna od wyroku sądu rewizyjnego na rzecz
współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku sądu pierwszej instancji, jeżeli sąd
rewizyjny nie rozpoznał co do nich sprawy w granicach przewidzianych w art. 384
KPC. Z kolei w wyroku z dnia 5 listopada 1966 r., II CR 387/66 (OSNCP 1967 z. 7-8,
poz. 133) Sąd Najwyższy uznał, że pozwany będący jednym z dłużników solidarnych
nie może zaskarżyć wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do
pozostałych dłużników ani też nie może kwestionować cofnięcia wobec nich pozwu i
umorzenia w tej części postępowania. Najdalej (zgodnie z wywodami kasacji)
wnioski co do skutków takiego zaskarżenia przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 4 września 1967 r., I PR 245/67 (OSNCP 1968 z. 4, poz. 70, PiP 1969 nr 4-5, s.
915 z glosą W. Broniewicza), w którym uznał, że współpozwanemu nie przysługuje
prawo zaskarżenia wyroku w części oddalającej powództwo (w całości lub w części)
w stosunku do pozostałych pozwanych także wówczas, gdy uwzględnienie

- 6 -

powództwa (w całości lub w części) w stosunku do innych pozwanych mogłoby mieć
wpływ na zakres odpowiedzialności tego skarżącego; zaskarżenie wyroku w części
oddalającej powództwo względem innych pozwanych może nastąpić tylko przez
powoda; wobec niezaskarżenia wyroku w części oddalającej powództwo przez
powoda wyrok w odpowiedniej części uzyskał prawomocność; zakres kontroli musi
być ograniczony tylko do kwestii, czy uzasadnione jest rozstrzygnięcie w stosunku
do skarżącego. Podobnie w nie publikowanym postanowieniu z dnia 12 grudnia 1983
r., II CR 393/83, Sąd Najwyższy przyjął, że rewizja pozwanej wniesiona od wyroku w
części oddalającej powództwo w stosunku do współpozwanego jest niedopuszczalna
i podlega odrzuceniu. Pogląd o niedopuszczalności takiego środka zaskarżenia
podtrzymuje Sąd Najwyższy także w ostatnio wydanych rozstrzygnięciach. W
uchwale z dnia 14 listopada 1991 r., III CZP 112/91 (OSP 1992 z. 7, poz. 169) Sąd
Najwyższy przyjął, że współpozwanemu będącemu w procesie współuczestnikiem
koniecznym i jednolitym nie przysługuje legitymacja do zaskarżenia wyroku
oddalającego powództwo w stosunku do drugiego współuczestnika. Podsumowanie
poglądów w tym przedmiocie nastąpiło w uchwale z dnia 22 kwietnia 1991 r., III CZP
34/91 (OSNCP 1992 z. 2, poz. 24), w której Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że rewi-
zja pozwanego w części zaskarżającej oddalenie powództwa w stosunku do współ-
pozwanego podlega - jako niedopuszczalna - odrzuceniu, zaś w części zaskarżają-
cej uwzględnienie powództwa - podlega merytorycznemu rozpoznaniu. W uzasad-
nieniu tej uchwały Sąd Najwyższy słusznie podniósł, że środek zaskarżenia powinien
być wniesiony przez legitymowany do tego podmiot prawny. W przeciwieństwie do
legitymacji procesowej, którą określa się w zasadzie na podstawie przepisów prawa
materialnego, legitymację do zaskarżenia orzeczenia określa się zawsze na
podstawie przepisów prawa procesowego. W pewnych przypadkach prawo proce-
sowe wyraźnie stanowi, kto jest legitymowany do wniesienia środka zaskarżenia od
oznaczonej kategorii orzeczeń sądowych, w innych - zakres podmiotów legitymowa-
nych należy oznaczyć w drodze wykładni. W rachubę wchodzą przy tym nie tylko
przepisy tego działu Kodeksu postępowania cywilnego, który normuje zaskarżenie
orzeczeń sądowych, ale całość przepisów tego Kodeksu. Sąd Najwyższy wywiódł,
że pojęcie stron procesowych - jako podmiotów legitymowanych do zaskarżenia
orzeczeń - obejmuje także współuczestników sporu, którzy stanowią stronę proce-

- 7 -

sową. Mówi się wówczas o tzw. legitymacji grupowej do zaskarżenia, która oznacza
tylko tyle, że współuczestnicy występujący po jednej stronie procesowej mogą, ale
nie muszą, wnieść razem środek zaskarżenia. Obojętne jest przy tym, czy chodzi o
współuczestnictwo formalne, czy materialne. Wniesienie w jednym piśmie proceso-
wym kilku zaskarżeń ma tylko znaczenie techniczne, chyba że jeden współuczestnik
działa na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa w imieniu i na rzecz innych
współuczestników. Jeśli jednak środek zaskarżenia wniesie jeden ze współuczestni-
ków jednolitych, to orzeczenie jest zaskarżone w stosunku do pozostałych współu-
czestników. Nie obowiązuje wówczas zasada samodzielności działania współuczes-
tników. Dotyczy to w szczególności współuczestnictwa koniecznego z tym, że
odmiennie, jeśli przy o wytoczeniu powództwa, nie jest tu wymagane łączne
działanie wszystkich współuczestników koniecznych, a zatem legitymacja do zas-
karżenia orzeczenia przysługuje każdemu z nich oddzielnie. W wypadku, gdy za-
chodzi współuczestnictwo konieczne po stronie przeciwnej, środek zaskarżenia musi
być złożony w stosunku do wszystkich współuczestników koniecznych, gdyż oni
łącznie są legitymowani w procesie i tylko w stosunku do nich łącznie może zapaść
rozstrzygnięcie sądu. Słusznie Sąd Najwyższy podkreślił, że współuczestnik nie jest
nigdy legitymowany do zaskarżenia orzeczenia przeciwko współuczestnikowi
występującemu po tej samej stronie procesowej, choćby rozstrzygnięcie wydane
przez sąd odnośnie do tego drugiego współuczestnika oddziaływało na rozs-
trzygnięcie sądu odnoszące się do niego. Rozważając sposób rozstrzygnięcia w
przypadku wniesienia takiego środka zaskarżenia Sąd Najwyższy trafnie podniósł,
że przez dopuszczalność rewizji należy rozumieć dopuszczalność rewizji pod
względem przedmiotowym, tzn. od jakich rodzajów orzeczeń ona przysługuje, oraz
dopuszczalność pod względem podmiotowym, tzn. jakim podmiotom przysługuje
legitymacja do jej wniesienia. W tym znaczeniu użyto w art. 372 KPC sformułowania
"z innych przyczyn niedopuszczalną". Skoro pozwany nie może zaskarżyć wyroku w
części oddalającej powództwo wobec współpozwanego, to taka rewizja podlega od-
rzuceniu, gdyż jest niedopuszczalna pod względem podmiotowym.
Wywody te należy w pełni podzielić. Odnosząc je do rozpatrywanej sprawy
należy stwierdzić, że apelacja pozwanej Spółdzielni w części, w której skarżyła od-
dalenie powództwa wobec pozwanej Spółki była pod względem podmiotowym (z in-

- 8 -

nych przyczyn) niedopuszczalna i powinna być przez Sąd drugiej instancji w tym
zakresie odrzucona na podstawie art. 373 w związku z art. 370 KPC. Te właśnie
przepisy zostały przez Sąd drugiej instancji naruszone i to uchybienie powinno być
wskazane jako podstawa kasacji. Nie można przyjąć, aby w przypadku takiego zas-
karżenia wyrok Sądu pierwszej instancji uprawomocniał się w stosunku do pozwa-
nego, wobec którego oddalono powództwo. Zaskarżenie wyroku w tej części przez
drugiego z pozwanych, choć niedopuszczalne, powoduje, że wyrok nie uprawomac-
nia się także w tej części i skutek ten następuje dopiero po odrzuceniu apelacji. Nie
jest więc możliwe przyjęcie, iż mimo formalnego (choćby niedopuszczalnego) zas-
karżenia, wyrok się uprawomocnił. Nie jest słuszny zarzut kasacji, że Sąd drugiej
instancji naruszył przepisy art. 363 § 1 i 365 § 1 KPC i w ten sposób doprowadził do
nieważności postępowania (art. 379 pkt 3 KPC). Jak wyżej wskazano Sąd drugiej
instancji naruszył przepisy art. 373 w związku z art. 370 KPC, gdyż nie odrzucił
apelacji w części, w której była ona niedopuszczalna ze względów podmiotowych.
Na taką podstawę kasacji skarżący się jednak nie powołał i nie może być ona
uwzględniona z urzędu przez Sąd Najwyższy, który związany jest podstawami kasa-
cji. W tym zakresie kasacja nie powołuje się na usprawiedliwione podstawy (art.
39312 KPC).
Wyrok Sądu drugiej instancji w wyniku zmiany rozstrzygnięcia Sądu pierwszej
instancji, doprowadził do uwzględnienia powództwa wobec pozwanej Spółki i odda-
lenia go wobec Spółdzielni. Syndyk zaskarżył ten wyrok w całości, w tym także w
części oddalającej powództwo wobec Spółdzielni. Wszystkie wyżej przytoczone pog-
lądy odnoszą się odpowiednio do tej sytuacji procesowej. W tej części kasacja
pozwanej Spółki była niedopuszczalna, co prowadziło do jej odrzucenia w tym za-
kresie na podstawie art. 3938 § 1 w związku z art. 3935 KPC.
Kasacja nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania dotyczących
ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Wobec
tego Sąd Najwyższy, będąc związany podstawami kasacji jest też związany
ustalonym stanem faktycznym sprawy. W tych ustaleniach stwierdzono, że pozwana
Spółka przejęła w zasadzie cały majątek Spółdzielni, który został wniesiony do
Spółki jako aport. Majątek ten stanowił zorganizowany kompleks, stanowiący pla-
cówkę zatrudnienia powódek. Był więc w znaczeniu przedmiotowym ich zakładem

- 9 -

pracy, a co najmniej jego częścią, w której powódki wykonywały zatrudnienie. To, że
Spółdzielnia zachowała byt prawny jako osobny podmiot nie ma znaczenia dla
oceny, czy w takim przypadku doszło do przejęcia zakładu pracy w całości lub w
części w znaczeniu przedmiotowym, czyli czy z mocy prawa nastąpił skutek w pos-
taci zmiany pracodawcy powódek (art. 231 KP). Kwestia czy strony zdawały sobie z
tego sprawę i czy chciały osiągnąć taki skutek jest obojętna. Dla skutku określonego
w tym przepisie wola i wiedza stron jest bowiem bez znaczenia. Już w wyroku z dnia
28 września 1990 r., I PR 251/90 (OSNCP 1991 z. 10-12, poz. 130) Sąd Najwyższy
przyjął, że zgodnie z art. 231 § 3 KP "w razie przejęcia zakładu pracy przez inny za-
kład, staje się on stroną stosunku pracy z pracownikami przejętego zakładu"; skutek
ten następuje z mocy prawa, a więc nowy pracodawca nie musi zawierać z pra-
cownikami przejmowanego zakładu umów o pracę. Ta linia wykładni jest konse-
kwentnie kontynuowana. Przykładowo, w uchwale z dnia 19 stycznia 1993 r., I PZP
70/92 (OSNCP 1993 z. 6, poz. 100) Sąd Najwyższy uznał, że w razie przejęcia zak-
ładu pracy w części przez innego pracodawcę, staje się on z mocy prawa stroną w
stosunkach pracy z pracownikami zatrudnionymi w przejętej części zakładu (art. 231
§ 2 KP), także wówczas, gdy pracownicy ci sprzeciwiali się zmianie pracodawcy.
Podobnie w wyroku z dnia 6 stycznia 1995 r., I PRN 116/94 (OSNAPiUS 1995 nr 12,
poz. 145), według którego przepis art. 231 § 2 KP normuje status prawny pracowni-
ków w sytuacji przejęcia zakładu pracy w całości lub części przez innego praco-
dawcę i stanowi lex specialis w stosunku do art. 11 KP i art. 30 KP; trwałość sto-
sunku pracy wynikająca z obowiązku pracodawcy zatrudnienia pracowników
przejmowanego w całości lub części zakładu pracy wynika wprost z art. 231 § 2 KP,
chociażby pracodawcy umówili się inaczej; w wyroku z dnia 29 sierpnia 1995 r., I
PRN 38/95 (OSNAPiUS 1996 nr 6, poz. 83), zgodnie z którym przejęcie zakładu
pracy w rozumieniu art. 231 § 2 KP ma miejsce także wówczas, gdy dotychczasowy i
przejmujący pracodawcy nie działali zgodnie dla osiągnięcia tego celu, natomiast
doszło do faktycznego przejęcia majątku i zadań zakładu pracy oraz w wyroku z dnia
2 października 1996 r., I PRN 72/96 (OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 115) przyjmującym,
że skutkiem przejęcia części zakładu pracy przez inny podmiot jest jego wejście w
rolę nowego pracodawcy wszystkich pracowników, którzy przedmiotem swego
zobowiązania byli związani z działalnością przejmowanej części zakładu, przy czym

- 10 -

skutek ten nie zależy od liczby zatrudnionych, a więc może obejmować jedną osobę
(art. 231 § 1 KP). Orzecznictwo to jest zgodne z wykładnią prezentowaną przez
Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Przykładowo w orzeczeniu C-209/91, w
sprawie Anne Watson Rask and Kirsten Christensen v. ISS Kantineservice A/S
(ECR 1992 nr I-5755) Trybunał ten stwierdził, że w pojęciu "część zakładu pracy"
chodzi o oddzielną jednostkę gospodarczą w ramach przejmowanego przedsiębiors-
twa; istotne jest, że następuje zmiana osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej
za zarządzanie przedsiębiorstwem, która to osoba podejmuje obowiązki pracodawcy
w stosunku do pracowników przedsiębiorstwa; może mieć to odniesienie albo do
całości zakładu pracy albo jego części.
Odnosząc te poglądy do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że Sąd drugiej instancji prawidłowo zastosował w tym aspekcie przepis
art. 231 KP i to bez względu na to czy strony miały świadomość i wolę jego zastoso-
wania (iura novit curia). Wskazane w kasacji wątpliwości nie mogą tej oceny zmienić.
Polskie prawo pracy nie zna wprawdzie instytucji wynajmu pracowników (poza
przypadkiem wynikającym z art. 1741 KP), nie oznacza to jednak, aby nie był on
możliwy. Jednakże wówczas, gdy następuje przejęcie zakładu pracy w znaczeniu
przedmiotowym (lub jego części), to zawsze powstaje skutek w postaci zmiany pra-
codawcy, wynikający z art. 231 KP. Ta reguła powinna być stosowana do wskaza-
nych w kasacji przypadków przekształceń po stronie podmiotu zatrudniającego. W
tym zakresie kasacja także nie powołała się na usprawiedliwioną podstawę. Dotyczy
to także wskazanego w kasacji ponownego przejęcia zakładu pracy (jego części)
przez podmiot pierwotnie zatrudniający pracowników. Gdyby doszło do takiej sytua-
cji, to przepis art. 231 KP miałby zastosowanie. Sytuacje takie były także już przed-
miotem licznych wypowiedzi orzecznictwa. Można wskazać tutaj uchwałę z dnia 7
czerwca 1994 r., I PZP 20/94 (OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 141), według której, jeżeli
w wyniku zawarcia umowy dzierżawy nastąpiło przejęcie zakładu pracy przez dzier-
żawcę, to rozwiązanie tej umowy prowadzi do ponownego przejęcia zakładu pracy
przez wydzierżawiającego-art. 231 § 2 KP (por. też wyrok z dnia 28 kwietnia 1997 r.,
I PKN 122/97, OSNAPiUS 1998 nr 5, poz. 150). Jednakże jest to kwestia abstrak-
cyjna. W ustaleniach Sądów, którymi Sąd Najwyższy jest związany, nie ma bowiem
żadnych elementów dotyczących ponownego przejęcia zakładu pracy w znaczeniu

- 11 -

przedmiotowym przez Spółdzielnię. W istocie fakty dotyczące tego ewentualnego
przejęcia są podnoszone dopiero w kasacji, a to jest niedopuszczalne. Jak już wie-
lokrotnie wyjaśniał Sąd Najwyższy zasadą - wynikającą z samej istoty szczególnego
postępowania kasacyjnego - jest niedopuszczalność zgłaszania przed Sądem
Najwyższym nowych okoliczności faktycznych i dowodów (wyrok z dnia 10 czerwca
1997 r., II CKN 180/97, OSNC 1997 z. 12, poz. 202). Przepisy określające podstawy
zaskarżenia wyroku kasacją wyłączają dopuszczalność zgłaszania w skardze ka-
sacyjnej nowych zarzutów, wymagających ustaleń faktycznych - art. 3931 w związku
z art. 39311 KPC (wyrok z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN 38/96, OSNAPiUS 1997 nr
16, poz. 298).
Ostatni z zarzutów kasacyjnych, dotyczących naruszenia przepisów Prawa
spółdzielczego w istocie sprowadza się do zarzutu, że art. 231 KP nie ma zastoso-
wania do spółdzielczego stosunku pracy. Według poglądów przedstawionych w ka-
sacji specyfika spółdzielczej umowy o pracę wyłącza możliwość uznania, że przy
przejęciu należącego do spółdzielni pracy zakładu pracy w znaczeniu przedmioto-
wym dochodzi do zmiany pracodawcy, zwłaszcza gdy podmiot przejmujący nie jest
spółdzielnią pracy. Nie może bowiem w takiej sytuacji być kontynuowana spółdziel-
cza umowa o pracę, która jest ściśle powiązana ze stosunkiem członkostwa w spół-
dzielni. Pogląd ten jest tylko częściowo słuszny, w tym aspekcie, że nie jest możliwe
uznanie, aby po przejęciu zakładu pracy kontynuowany był spółdzielczy stosunek
pracy z podmiotem nie będącym spółdzielnią pracy. Nie oznacza on jednak, że
przepis art. 231 KP nie ma zastosowania do omawianego przypadku. Zgodnie z art.
182 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz. U.
z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) spółdzielnia i członek spółdzielni mają obowiązek
pozostawania ze sobą w stosunku pracy; poza wyjątkami przewidzianymi w
przepisach ustawy odmowa nawiązania stosunku pracy lub pozostawania w takim
stosunku stanowi naruszenie istotnych praw i obowiązków wynikających ze stosunku
członkostwa. Członek ma prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji
zawodowych i osobistych oraz aktualnych możliwości gospodarczych spółdzielni, a
stosunek pracy pomiędzy spółdzielnią i jej członkiem nawiązuje się przez
spółdzielczą umowę o pracę (art. 182 § 2 i 3 Prawa spółdzielczego). W razie niena-
wiązania stosunku pracy z winy spółdzielni, członek może dochodzić przez cały czas

- 12 -

trwania członkostwa zawarcia spółdzielczej umowy o pracę; niezależnie do tego
może on w ciągu roku od dnia powstania członkostwa dochodzić odszkodowania
według przepisów prawa cywilnego (art. 182 § 4). Zasadą jest więc ścisłe po-
wiązanie spółdzielczej umowy o pracę ze stosunkiem członkostwa w spółdzielni.
Członek spółdzielni ma prawo i obowiązek pozostawania ze spółdzielnią pracy w
spółdzielczym stosunku pracy. Rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę w czasie
trwania członkostwa jest w zasadzie niedopuszczalne. Jednakże prawo spółdzielcze
dopuszcza sytuację, w których mimo pozostawania w stosunku członkostwa w spół-
dzielni pracy, możliwy jest brak spółdzielczej umowy o pracę. Przypadki te określają
art. 187 i 189 Prawa spółdzielczego. Przede wszystkim Prawo spółdzielcze nie re-
guluje jednak sytuacji, w której dochodzi do przejęcia zakładu pracy w znaczeniu
przedmiotowym, w którym wykonywana była spółdzielcza umowa o pracę. Zgodnie
natomiast z art. 199 Prawa spółdzielczego, w sprawach nie uregulowanych przepi-
sami art. 182-198 tego Prawa, do spółdzielczej umowy o pracę stosuje się odpo-
wiednio przepisy prawa pracy, z wyjątkiem przepisów Kodeksu pracy o zawieraniu
umów o pracę na okres próbny. Nie można sformułować tezy, że z istoty spół-
dzielczego stosunku pracy wynika, iż art. 231 KP nie może być stosowany w przy-
padku przejęcia spółdzielczego zakładu pracy. Z istoty tego stosunku wynika tylko
to, że nie może on istnieć między pracownikiem a podmiotem nie będącym spół-
dzielnią pracy (por. uchwała z dnia 3 października 1995 r., I PZP 26/95, OSNAPiUS
1996 nr 8, poz. 113, OSP 1996 z. 7-8 s. 318 z glosą M. Gersdorf). Należy więc
uznać, że przejęcie zakładu pracy, w którym wykonywana była spółdzielcza umowa
o pracę przez podmiot nie będący spółdzielnią pracy, powoduje ten skutek, że do-
chodzi do przekształcenia treści stosunku pracy, nie tylko w zakresie zmiany praco-
dawcy, ale także w zakresie charakteru stosunku pracy. Ze spółdzielczej umowy o
pracę przekształca się on w zwykły umowny stosunek pracy. Jeżeli nie dojdzie do
rozwiązania (wygaśnięcia) stosunku członkostwa w spółdzielni, to po takim przejęciu
powstanie sytuacja szczególna, w której członek spółdzielni pracy nie będzie z nią
pozostawał w spółdzielczym stosunku pracy. Po rozwiązaniu stosunku pracy z no-
wym pracodawcą będzie miał więc ewentualnie roszczenie o nawiązanie spółdziel-
czej umowy o pracę. W tym znaczeniu nie jest wykluczone zastosowanie art. 231 KP
do przejęcia zakładu pracy spółdzielni pracy przez inny podmiot. Wykładnia przepi-

- 13 -

sów Prawa spółdzielczego oraz art. 231 KP zastosowana przez Sąd drugiej instancji
była więc prawidłowa, a zarzut kasacji w tym zakresie nie jest usprawiedliwiony.
Wobec powyższego kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
KPC, oddalając wniosek pozwanej Spółdzielni o ich zasądzenie, gdyż jest to możliwe
tylko pomiędzy przeciwnymi stronami postępowania.
========================================