Wyrok z dnia 3 czerwca 1998 r.
I PKN 168/98

Wniosek nauczyciela o przeniesienie w stan nieczynny jest szczególnym
oświadczeniem woli dokonywanym w ramach stosunku pracy, do którego na
podstawie art. 84 i art. 88 KC w związku z art. 300 KP i art. 91c Karty Nauczy-
ciela ma zastosowanie reguła przewidująca możliwość uchylenia się od skut-
ków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu.


Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 1998 r. sprawy z powódz-
twa Danuty M. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w L. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 21 listopada 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Pozwana Szkoła Podstawowa [...] w L. wniosła kasację od wyroku Sądu Wo-
jewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 21 listopada
1997 r. [...], którym Sąd ten zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Sanoku z
dnia 4 września 1997 r. [...], przywracając powódkę Danutę M. do pracy w pozwanej
Szkole.

Powódka domagała się przywrócenia do czynnych obowiązków wychowawcy
w świetlicy Szkoły Podstawowej [...] L. zarzucając, iż decyzja dyrektora tej Szkoły (z
dnia 30 czerwca 1996 r.) w kwestii przeniesienia jej w stan nieczynny była nieuza-
sadniona. Zdaniem powódki przy uwzględnieniu jej siedemnastoletniego stażu pracy
zawodowej, posiadanych kwalifikacji pedagogicznych, statusu nauczyciela miano-
wanego oraz trudnej sytuacji rodzinnej, nie było podstaw do dokonania zmiany jej
dotychczasowej pracy. Jej zdaniem u podstaw krzywdzącej ją decyzji leżało przy tym
niedocenienie wkładu jej pracy w prowadzeniu zajęć świetlicowych oraz ,,wyraźne
szykanowanie jej osoby, po to aby w jej miejsce zatrudnić innego pracownika".

Strona pozwana podniosła, iż zatwierdzony przez Zarząd Miasta i Gminy w L.
plan organizacji Szkoły na rok szkolny 1996/97 spowodował zmniejszenie etatów
nauczycielskich do 42. Zostało to spowodowane zmniejszeniem liczby oddziałów
szkolnych i przejściem szkoły na jednozmianowy system pracy. W tych okolicznoś-
ciach nie istniała potrzeba zatrudnienia powódki w świetlicy szkolnej, wobec czego
podjęte zostały działania zmierzające do rozwiązania z nią umowy o pracę. Do tego
rozwiązania jednakże nie doszło, gdyż propozycja Szkoły przeniesienia jej w stan
nieczynny została przez nią przyjęta (pismo z dnia 4 czerwca 1996 r.). Przeniesienie
powódki w stan nieczynny (na okres od 1 września 1996 r. do 28 lutego 1997 r.), na
podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jedno-
lity tekst: Dz. U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.), nastąpiło w piśmie pozwanej
Szkoły z dnia 4 czerwca 1996 r., co zdaniem pozwanej Szkoły, czyni żądanie pozwu
całkowicie bezzasadnym.

Sąd Pracy w Sanoku wyrokiem z dnia 12 lipca 1996 r. oddalił powództwo Da-
nuty M. Ustalił on w szczególności, iż od 1 września 1988 r. powódka była zatrud-
niona w Szkole Podstawowej [...] w L. na stanowisku wychowawcy w świetlicy szkol-
nej. Status nauczyciela mianowanego uzyskała z dniem 1 września 1989 r. Spadek
liczby dzieci, a tym samym zmniejszenie oddziałów w roku szkolnym 1996/97, spo-
wodowały konieczność reorganizacji świetlicy szkolnej. Powódka po powrocie ze
zwolnienia chorobowego w dniu 3 czerwca 1996 r. otrzymała pisemną propozycję
przejścia w stan nieczynny. Ponieważ taki wniosek złożyła w dniu następnym, został
on uwzględniony (przeniesiono ją w stan nieczynny na okres od 1 września 1996 r.
do 26 lutego 1997 r.). Zmniejszenie liczby dzieci i oddziałów szkolnych w pozwanej
Szkole spowodowało ograniczenie stanu zatrudnienia z 48 do 42 etatów (zaaprobo-
wane przez Zarząd Miasta i Gminy w L.). Zatwierdzony przez organ samorządowy
plan organizacyjny pozwanej Szkoły na rok szkolny 1996/1997 zakładał dwuosobową
obsadę świetlicy (kierownik i jeden wychowawca). Zdaniem Sądu Pracy złożenie
przez powódkę wniosku o przeniesienie w stan nieczynny i jego uwzględnienie przez
dyrekcję Szkoły przekreśliło zasadność jej roszczenia. W ocenie Sądu dyrektor poz-
wanej Szkoły nie naruszył żadnego przepisu Karty Nauczyciela i wobec tego Sąd ten
oddalił powództwo. W następstwie apelacji powódki Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie wyrokiem z dnia 25 października 1996 r. uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Pracy w
Sanoku. Sąd Pracy po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 4 września
1997 r. ponownie oddalił powództwo. Podstawą takiego rozstrzygnięcia było ustale-
nie, iż strona pozwana w dniu 3 czerwca 1996 r. zaproponowała powódce przenie-
sienie w stan nieczynny od dnia 1 września 1996 r. do 23 lutego 1997 r., a powódka
świadoma zaproponowanego jej przejścia w stan nieczynny, pismem z dnia 4
czerwca 1996 r. przyjęła tę propozycję bez jakiegokolwiek nacisku, będąc doskonale
zorientowana o konsekwencjach swojej decyzji. Z zawartych w tym piśmie Szkoły
informacji wynika, że powódka choć nie znała liczby likwidowanych etatów wycho-
wawców w świetlicy i nie miała wglądu w projekt organizacyjny świetlicy szkolnej, bez
zastrzeżeń przyjęła propozycję przeniesienia w stan nieczynny. Zdaniem Sądu
pierwszej instancji likwidacja etatów w świetlicy szkolnej stanowiła podstawę rozwią-
zania z nauczycielami tam pracującymi stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela. Zatrudnienie na pozostającym w świetlicy etacie wychowawcy innego
pracownika w miejsce trzech innych (w tym powódki), którzy zostali zwolnieni, mieś-
ciło się w kompetencjach dyrektora Szkoły, gdyż ponosi on pełną odpowiedzialność
za działanie Szkoły. Rozpoznając kolejną apelację powódki Sąd drugiej instancji
uznał, że zaskarżonego wyroku nie można uznać za trafny zarówno z uwagi na treść
art. 20 Karty Nauczyciela przed jego nowelizacją, jak i po nowelizacji dokonanej w
dniu 14 czerwca 1996 r. ustawą o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 37,
poz. 396). Oświadczenie woli powódki, w którym wyraża ona zgodę na propozycję
przejścia w stan nieczynny (złożone w dniu 3 czerwca 1996 r.), należy uznać za dot-
knięte wadą w postaci błędu istotnego w rozumieniu art. 84 § 1 KC. Należy przyjąć, iż
powódka nie złożyłaby oświadczenia woli tej treści, gdyby wiedziała, że informacje
zawarte w piśmie dyrektora szkoły z dnia 3 czerwca 1996 r. są nieprawdziwe. O tym,
że były one nieprawdziwe świadczy fakt, iż Zarząd Miasta i Gminy w L. w dniu 15
maja 1996 r. zatwierdził plan organizacji szkoły przewidujący pozostawienie w świe-
tlicy jednego etatu wychowawcy i etatu kierownika świetlicy, zaś likwidowane dwa
etaty związane były z dwiema wychowawczyniami, z którymi wcześniej stosunek
pracy został rozwiązany. Oznacza to, iż na dzień 3 czerwca 1996 r. nie miały miejsca
żadne zmiany organizacyjne w świetlicy, które mogłyby powodować rozwiązanie sto-
sunku pracy z powódką. Pozew powódki i jej pismo procesowe z dnia 10 paździer-
nika 1997 r. należy więc uznać za skuteczne oświadczenie skierowane do pozwa-
nego o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli w rozumie-
niu art. 88 § 1 i 2 KC.

Z dniem 14 czerwca 1996 r. zmieniony został między innymi przepis art. 20
Karty Nauczyciela. Z mocy art. 8 ustawy nowelizacyjnej w sprawach wszczętych, a
nie zakończonych do dnia wejścia w życie ustawy, stosuje się przepis tej (nowej)
ustawy. Według Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych również zmieniony art. 20
Karty Nauczyciela w stanie faktycznym sprawy nie pozwoliłby na przeniesienie - już
bez zgody nauczyciela - w stan nieczynny, ani też na rozwiązanie na jego wniosek
stosunku pracy, a to dlatego, że po pierwsze, przeniesienie w stan nieczynny mu-
siałoby być powiązane ze zmianami organizacyjnymi uniemożliwiającymi dalsze za-
trudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć; w rozpoznawanej sprawie taka
sytuacja nie ma zaś miejsca, gdyż powódka w dniu 3 czerwca 1996 r. zajmowała etat
przewidziany w planie organizacji szkoły oraz, po drugie, rozwiązanie stosunku pracy
na wniosek nauczyciela nie miało miejsca, gdyż powódka takiego wniosku nie
składała; nie można uznać za taki wniosek zgody na przejście w stan nieczynny,
która przy tym wyrażona została pod wpływem błędu.

W kasacji postawiony został zaskarżonemu wyrokowi zarzut naruszenia art.
84 i 88 KC przez przyjęcie, iż powódka składając oświadczenie woli działała pod
wpływem błędu.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie. Zarzuca się w niej naruszenie w zas-
karżonym wyroku art. 84 i 88 KC., ale w istocie - co wynika zwłaszcza z jej uzasad-
nienia - jej podstawą nie jest zarzut, iż przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym
sprawy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych niewłaściwie zastosował te przepisy
lecz, że mylnie ocenił fakty i z tego właśnie powodu bezpodstawnie sięgnął do prze-
pisów art. 84 i 88 KC. W uzasadnieniu kasacji podnosi się bowiem, że powódka wie-
działa - inaczej niż przyjął to Sąd w zaskarżonym wyroku - ile osób spośród tych,
które zatrudnione były w świetlicy, ma być zwolnionych. Podnosi się ponadto, że Sąd
nie powołał w charakterze świadka Ewy W. (mimo złożenia stosownego wniosku
przez stronę pozwaną) oraz że postępowanie dowodowe ,,nie wykazało, aby pozwa-
na w jakikolwiek sposób wywierała presję na powódkę w celu złożenia odpowiedniej
treści oświadczenia, ani też żeby pozwana swoim postępowaniem doprowadziła po-
wódkę do złożenia oświadczenia dotkniętego wadą błędu". Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych dokonał innych ustaleń faktycznych, niż te, które - według kasacji - od-
powiadały rzeczywistości. W szczególności ustalił on, iż powódka nie wiedziała, że w
chwili składania oświadczenia dotyczącego przejścia w stan spoczynku ,,nie miały
miejsca żadne zmiany organizacyjne w świetlicy", oraz że gdyby taką wiedzę miała,
to oświadczenia takiego by nie złożyła. Tego drugiego twierdzenia kasacja nie pod-
waża, natomiast jej wywody na temat tego, że powódka nie była przymuszana do
składania oświadczenia o przejściu w stan nieczynny są bezprzedmiotowe, gdyż
kategoria błędu nie może być mieszana z przypadkami działania pod przymusem (w
warunkach wywierania presji).

Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 39311 KPC). Gra-
nice te wyznaczają w szczególności podstawy kasacji, przez które należy rozumieć
wskazane w niej konkretne przepisy prawa materialnego lub procesowego, - które
zdaniem skarżącego zostały pogwałcone w zaskarżonym wyroku - oraz ich uzasad-
nienie (art. 3933 KPC). Ponieważ w kasacji nie ma zarzutu, iż zaskarżony wyrok zos-
tał wydany z naruszeniem przepisów postępowania (które mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy - art. 3931 pkt 2 KPC), wobec tego analiza sprawy przez Sąd Naj-
wyższy musiała się ograniczać jedynie do tego, czy doszło do naruszenia art. 84 i 88
KC, przy przyjęciu założenia, że stan faktyczny sprawy został w zaskarżonym wyroku
ustalony w sposób prawidłowy. Innymi słowy podnoszone w uzasadnieniu kasacji
zarzuty dotyczące błędów w ustaleniach faktycznych w ogóle nie mogły stać się
przedmiotem badania w postępowaniu kasacyjnym. Przy przyjęciu zaś, iż podstawa
faktyczna rozstrzygnięcia została ustalona w sposób prawidłowy zaskarżony wyrok
musi zostać uznany za odpowiadający prawu. Powódka bowiem nie wiedziała, że w
świetlicy, w której była zatrudniona w istocie nie doszło do żadnych dotyczących jej
zmian organizacyjnych, powodem zaś wyrażenia przez nią zgody na przejście w stan
spoczynku było przekonanie, że takie zmiany mają nastąpić. Znamienne jest przy
tym, iż w kasacji nie sformułowano twierdzenia, że w istocie istniały przyczyny uza-
sadniające zwolnienie z pracy powódki na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela. Je-
żeli przyczyny takie nie istnieją, a nauczyciel o tym nie wie, pozostaje w błędnym
przeświadczeniu, że mają one miejsce, to może się on uchylić od skutków prawnych
złożonego oświadczenia woli (wyrażonej zgody lub złożonego wniosku) niezależnie
od tego, czy pracodawca wywierał na niego presję bądź też od tego, czy wprowadził
go w błąd; wystarczy, że pracodawca o tym błędzie wiedział lub mógł go z łatwością
zauważyć (art. 84 § 1 KC). Z ustaleń Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wynika
zaś, że strona pozwana nie tylko, że wiedziała o błędnym przeświadczeniu powódki
co do istnienia zmian organizacyjnych, ale wręcz do powstania u niej takiego błęd-
nego przeświadczenia świadomie doprowadziła, nie dostarczając jej pełnej informacji
na temat przyszłego stanu zatrudnienia w świetlicy. Wyrażenie zgody (wniosek nau-
czyciela) na przejście w stan nieczynny (wniosek o rozwiązanie stosunku pracy) jest
szczególnego rodzaju oświadczeniem woli, które na podstawie art. 84 i 88 KC w
związku z art. 300 KP i art. 98c Karty Nauczyciela oceniane musi być także w
aspekcie możliwego błędu przy jego składaniu. Nie jest to wprawdzie typowa czyn-
ność prawna, lecz nie ma podstaw, by wykluczać możliwość odpowiedniego stoso-
wania do niej przepisów o wadach oświadczeń woli. Zgoda (wniosek) nauczyciela
polega bowiem na wyrażeniu przez niego woli, które pociąga za sobą określony
skutek prawny polegający na przekształceniu treści stosunku pracy nauczyciela za-
trudnionego na podstawie mianowania; przekształcenie to sprowadza się do tego, iż
nauczyciel przeniesiony zostaje w stan nieczynny. Tym samym - uwzględniając
ustalony stan faktyczny sprawy - zastosowanie w zaskarżonym wyroku art. 84 i 88
KC było w pełni usprawiedliwione.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================